Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 czerwca 2024r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XVI Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący –	SSO Ewa Teofilak
Protokolant –	Sekretarz sądowy Wiktoria Sokulska

po rozpoznaniu w dniu 13 czerwca 2024r. w Warszawie

na rozprawie

I. 

sprawy z powództwa I. T.

przeciwko (...) Bank (...) AG z siedzibą w W.

o zapłatę kwoty 43 349,38 CHF

1.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) AG z siedzibą w W. na rzecz powoda I. T. kwotę 43 349,38 CHF (czterdzieści trzy tysiące trzysta czterdzieści dziewięć 38/100 franków szwajcarskich) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

2.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) AG z siedzibą w W. na rzecz powoda I. T. kwotę 14 398 zł (czternaście tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt osiem złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

II. 

sprawy z powództwa I. T.

przeciwko (...) Bank (...) AG z siedzibą w W.

o zapłatę kwoty 55 634,04 CHF

3.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) AG z siedzibą w W. na rzecz powoda I. T. kwotę 55 634,04 CHF (pięćdziesiąt pięć tysięcy sześćset trzydzieści cztery 04/100 franków szwajcarskich) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 lipca 2022 roku do dnia zapłaty;

4.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) AG z siedzibą w W. na rzecz powoda I. T. kwotę 24 266 zł (dwadzieścia cztery tysiące dwieście sześćdziesiąt sześć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

SSO Ewa Teofilak

Sygn. akt XVI GC 949/20

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 13 czerwca 2024 r.

Pozwem z dnia 22 lipca 2020 r. I. T. prowadzący działalność gospodarczą pod firmą (...) wniósł o zasądzenie od pozwanej (...) Bank (...) AG z siedzibą w W., wykonującej w Polsce działalność gospodarczą w ramach oddziału: (...) Bank (...) AG (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce, kwoty 43.349,38 CHF tytułem całych rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych przez powoda pozwanej w CHF w okresie
od dnia 29 sierpnia 2014 r. do dnia 30 marca 2016 r. oraz części raty kapitałowo-odsetkowej uiszczonej przez powoda pozwanej w dniu 29 kwietnia 2016 r. ewentualnie kwoty 165.620,62 zł, jako roszczenia o zapłatę 43.349,38 CHF w przypadku uznania, iż powód nie może dochodzić roszczenia bezpośrednio w CHF, tytułem nienależnego świadczenia na podstawie art. 410 k.c. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że powód dochodzi od pozwanej zwrotu nienależnego świadczenia, w związku z zawartą w dniu 22 sierpnia 2007 r. z (...) S.A. - poprzednikiem prawnym pozwanej, Umową kredytu firmowego na wzrost konkurencyjności Firmy indeksowanego kursem franka szwajcarskiego nr (...) (dalej jako Umowa kredytu). Na mocy zapisów umowy pozwana zobowiązała się wypłacić powodowi kwotę 1.000.000 zł. Kredyt uruchomiono w walucie PLN.

Jak wywodził powód klauzule indeksacyjne zawarte w umowie kredytowej
i Regulaminie do umowy kredytu przewidujące indeksację kwoty głównej kredytu do kursu waluty CHF, powodujące w konsekwencji wyliczenie rat od kwoty będącej równowartością CHF kwoty kredytu w PLN (§ 1 ust. 2 Umowy kredytowej rozdział IV pkt 1 Regulaminu)
i klauzule powodujące przeliczenie rat z waluty CHF na PLN w datach wymagalności rat po kursie sprzedaży (rozdział IV pkt 3 Regulaminu) były niedopuszczalne przed wejściem w życie tzw. Ustawy antyspreadowej. Powód wskazywał na nieuczciwy charakter całego mechanizmu indeksacji i nieuczciwość zastosowanych rodzajów kursów indeksacji i spłaty kredytu, skutkujące naruszeniem przez umowę dobrych obyczajów kupieckich, w szczególności wobec wyliczenia wartości świadczenia jednostronnie przez pozwaną, a przez to zasad współżycia społecznego.

W pozwie wskazano, że stanowisko powoda oparte zostało na następujących podstawach prawnych:

1)  wykładnia systemowa art. 1, 2, 5 oraz 6 prawa bankowego i art. 75 ustawy
o swobodzie działalności gospodarczej, przemawia za uznaniem, że banki nie mogą dokonywać tego co nie jest zakazane, lecz wyłącznie to na co zezwala im prawo bankowe. W konsekwencji art. 69 ust. 1 prawa bankowego ma charakter imperatywny, a ustawowy typ umowy kredytu (art. 5 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 69 ust. 1 prawa bankowego) nie może być modyfikowany wolą stron w sposób wypaczający konstrukcyjne elementy tego ustawowego typu, zatem ani art. 353 ¹ k.c. ani art. 358 ¹ § 2 k.c. nie uzasadniają zastosowania indeksacji. Z uwagi
na zastrzeżenie w umowie elementu indeksacji, który wypacza elementy essentialia negotii umowy kredytu w rozumieniu art. 69 ust. 1 prawa bankowego, umowa kredytu indeksowanego była nieważna w całości, na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c.;

2)  na wypadek nie podzielenia przez Sąd powyższej argumentacji, ergo, uznania,
że indeksacja jest dopuszczalna na gruncie art. 69 ust. 1 prawa bankowego i nie stanowi jego obejścia, powód argumentował, że wobec posłużenia się do indeksacji tabelą banku umowa nie została zawarta, albowiem owa tabela stanowiła jedynie rodzaj ogłoszenia/cennika będącego zaproszeniem do zawarcia umowy (art. 71 k.c. w zw. z art. 111 pkt 1 ppkt 4 prawa bankowego), a to wobec braku zawarcia umowy skutkuje brakiem potrzeby dalszego badania jej postanowień;

3)  na wypadek nie podzielenia przez Sąd wyżej wskazanej argumentacji, powód wykazywał, że w umowie nie doszło do określania essentalia negotii zgodnie
z wymogami art. 353 § 1 k.c., tj. nie określono: przedmiotu zobowiązania,
tj. tego na czym w ogóle polega indeksacja, kwoty kredytu w CHF wymaganej
art. 69 ust. 1 prawa bankowego, czyli zobowiązania banku w myśl art. 353 § 1 k.c. oraz zasad spłaty kredytu wymaganych przez art. 69 ust. 2 pkt 4 prawa bankowego, czyli zobowiązania kredytobiorcy w myśl art. 353 § 1 k.c., a to spowodowało upadek umowy w całości ( negotium non egsistens, rodzaj nieważności umowy);

4)  na wypadek nie podzielenia argumentów z pkt 1 - 3, tj. przy dopuszczalności kredytu na gruncie art. 69 prawa bankowego, powód podniósł, że umowa kredytu naruszała art. 353 ¹ k.c., albowiem była sprzeczna z: naturą instytucji kredytu przenosząc
na bank uprawnienie kredytobiorcy do określenia kwoty wykorzystanego kredytu, które przewidział dla niego ustawodawca w ramach umowy kredytu, co skutkowało diametralnym odwróceniem ról w umowie kredytu indeksowanego nie dającym się pogodzić z ustawowym modelem więzi przewidzianej dla umowy kredytu; z ustawą, tj. art. 111 ust. 1 pkt 4 prawa bankowego w zakresie w jakim uniemożliwiało kredytobiorcy powzięcie wiedzy na temat kursu po jakim dokonywała się indeksacja oraz spłata rat; z zasadami współżycia społecznego, w zakresie w jakim przewidywała, że indeksacja była dokonana po kursie kupna, a spłata po kursie sprzedaży, tj. po kursach które były odwrotne do kursów zwyczajowo stosowanych w obrocie na rynku, a ponadto w zakresie w jakim była nieekwiwalentna i nierównomiernie rozkładała ryzyko walutowe;

5)  dodatkowo, niezależnie od podstaw roszczenia powoda wskazanych powyżej, powód wskazał, że umowa kredytu naruszała zasady współżycia społecznego,
a przez to jest nieważna na podstawie art. 58 § 2 k.c.

I. T. podnosił w pozwie, że dokonywał spłaty rat kredytu w złotych polskich według kursu sprzedaży wskazanego w specjalnej tabeli kursów dewizowych pozwanej stworzonych na potrzeby ustalenia kursów dla kredytów indeksowanych do walut obcych. Kurs sprzedaży zmieniał się na tyle często, iż zdarzało się, że pomimo uregulowania raty kredytu, powód musiał dodatkowo uiszczać wysokie prowizje za spóźnioną płatność. Nadto z dniem 1 grudnia 2008 r. pozwana wprowadziła dodatkową prowizję za brak wymaganych obrotów na rachunku bankowym, co potwierdza, iż strony Umowy kredytu nie znajdowały się na równej pozycji, a pozwana wykorzystywała swoją przewagę względem powoda i fakt związania stron umową.

Zabezpieczeniem kredytu była, m.in. hipoteka kaucyjna, ustalona w walucie polskiej
do kwoty 2.000.000 zł.

Do momentu wniesienia pozwu I. T. wpłacił na rzecz pozwanej tytułem rat kapitałowo – odsetkowych i prowizji za udzielenie kredytu kwotę 358.479,73 zł
oraz 218.310,25 CHF, co w przeliczeniu wskazuje, że łącznie uiścił 1.165.620,62 zł.

Powód wskazał również, na brak rzetelnej informacji o ryzyku kursowym związanym
z indeksacją kredytu do waluty CHF, historii relacji kursu CHF do walut światowych za okres 70 lat wstecz. Pozwana nie poinformowała, że w 2004 r. kurs waluty CHF/PLN wyniósł powyżej 3 zł. Nadto Prawo bankowe i statut banku nie przewidywał, w dacie zawarcia umowy, możliwości udzielania kredytu indeksowanego do waluty obcej.

I. T. argumentował, że nie miał wpływu na ustalanie spreadu, który bank ustalał samodzielnie. Nadto nie znał konkretnej daty uruchomienia kredytu i kursu, po którym zostanie uruchomiony. Nie negocjował kursu do wypłaty i spłaty kredytu, a pozwana zaniechała udzielania informacji, o tym w jaki sposób ustalała swoje marże kupna/sprzedaży stosowane do ustalenia kursu kupna/sprzedaży w tabeli banku.

Ponadto powód podniósł, że pojęcie indeksacji nie zostało wytłumaczone w żadnym dokumencie kredytowym, w szczególności w Umowie i w Regulaminie. Zastosowany przez pozwaną mechanizm indeksacji spowodował w istocie, że powód spłacał nie kwotę,
ale walutę kredytu, pomimo tego, iż tej waluty nie otrzymał.

Przybliżając mechanizm realizowania Umowy, wyjaśnił także, że pozwana w relacji
z kredytobiorcą stosowała kurs kupna zawierający kilkuprocentową marżę, a na rynku międzybankowym domykała swoje ryzyko walutowe wynikające z uruchomienia kredytu
po kursie kupna kontrahenta z marżą kupna nie przekraczającą 0,5% (spread na rynku międzybankowym, był znacznie węższy niż w tabelach pozwanej). Różnice pomiędzy tymi marżami stanowiły dochód pozwanej. Bank kontrahentowi na rynku międzybankowym pożyczył posiadane złotówki, a sam pożyczył za nie walutę CHF. Od tego momentu kontrahent zagraniczny płacił bankowi stawkę WIBOR od pożyczonych od banku depozytów w PLN,
a bank płacił stawkę LIBOR od pozyskanej waluty CHF. W ten sposób planowany koszt odsetkowy (WIBOR) został konwertowany na koszt odsetkowy LIBOR. Powyższe rodziło obowiązek zapisania kredytów jako należności banku w walucie CHF i zapisywania długu kredytobiorcy w walucie CHF w bilansie banku, pomimo tego, że powód nigdy nie otrzymał finansowania w CHF. Brak zaś bezpośredniego połączenia tego procesu z udzieleniem kredytu klientowi, w tym powodowi i przelania franków na jego konto powoduje, że naruszony zostaje wymóg art. 69 ust. 1 prawa bankowego, tj. oddania do dyspozycji kwoty kredytu w CHF. Bank sprzedając CHF na rynku po uruchomieniu kredytu indeksowanego, niezwłocznie w ciągu kilkunastu godzin zamykał swoją pozycję walutową, bo nie chciał ponosić ryzyka walutowego, a otwierał taką pozycję walutową klientowi na cały okres kredytowania przez zaewidencjonowanie kredytu w CHF. W związku z tym umowa kredytu była nieekwiwalentna, bo wystawiała na ryzyko walutowe w czasie tylko jedną ze stron i nie wynikało
to ze zmaterializowania się ryzyka walutowego, lecz z faktu, że taką nierównomierną konstrukcję umowy obrała pozwana. Brak ekwiwalentności umowy natomiast prowadzi,
w ocenie powoda I. T., do jej nieważności w oparciu o art. 487 § 2 k.c.
w zw. z art. 58 § 2 k.c.

Ponadto w uzasadnieniu podnoszono, że indeksacja stanowiła rodzaj Swapa Walutowo – Procentowego, tj. CIRS. Na potwierdzenie powyższego powoływano opinie biegłych sądowych sporządzone w innych sprawach sądowych. W ocenie powoda, indeksacja, była tożsama z sytuacją, w której klient najpierw zawarłby umowę klasycznego kredytu złotówkowego ze stawką WIBOR, a następnie w celu obniżenia płaconej stawki WIBOR, dodatkowo zawarłby Swapa Walutowo - Procentowego, w ramach którego uzgodniłby
na określony okres zamianę stawki WIBOR od kredytu na stawkę LIBOR oraz dokonał wymiany początkowej kwoty kapitału w PLN na kapitał w CHF. Po dokonaniu takiej transakcji Swapa Walutowo - Procentowego klient płaciłby stawkę LIBOR od zamienionej kwoty
na CHF, a jednocześnie w dacie zamknięcia Swapa Walutowo – Procentowego,
czyli po upływie okresu jego obowiązywania, musiałby dokonać zwrotu zamienionej kwoty
w CHF, np. pozyskując ją na rynku, czyli płacąc za nią odpowiednią ilość złotówek
wg bieżącego kursu. W transakcji CIRS, podobnie jak w kredycie indeksowanym bank
nie poinformował rzetelnie powoda o ryzyku walutowym.

Powód zawezwał pozwaną do próby ugodowej, przerywając tym samym bieg terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę kwot uiszczonych od dnia 17 sierpnia 2014 r., tj. w okresie 3 lat przed złożeniem zawezwania do próby ugodowej. Do ugody jednak nie doszło .

(pozew z załącznikami – k.3-199).

W odpowiedzi na pozew z dnia 18 września na pozew (...) Bank (...) AG w W. (Austria) wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z opłatą skarbową
od pełnomocnictwa, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że powód był świadomy ryzyka kursowego przed podjęciem decyzji o zawarciu umowy kredytowej. Wybór takiego kredytu był przemyślaną i dobrowolną decyzją I. T., który był profesjonalnym uczestnikiem obrotu gospodarczego. Jego działanie należało oceniać z perspektywy podwyższonych standardów, gdyż jako przedsiębiorca musiał posiadać umiejętność szacowania ryzyka i analizy ekonomicznej.

W chwili zawierania umowy kurs CHF względem złotego polskiego był korzystny dla powoda. Pozwana wywodziła także, że powód podpisał umowę, zaakceptował jej treść, w tym zawarte klauzule indeksacyjne, a przez ponad dekadę nie kwestionowała jej ważności. Nadto podkreślano, że umowę zawarły dwa podmioty profesjonalne, a powód nie był konsumentem, zatem nie może korzystać z ochronnej regulacji przewidzianej w art. 385 ¹ k.c.

(...) Bank (...) AG w W. (Austria) zakwestionowała argumentację powoda w zakresie sprzeczności z naturą umowy kredytu, z postanowieniami Prawa bankowego, kodeksu cywilnego, jak również z zasadami współżycia społecznego.

Pozwana podkreśliła, że nie określała tabeli kursów w sposób dobrowolny i arbitralny,
a kurs odpowiadał wartościom rynkowym. W ocenie pozwanej strony w sposób wyraźny i jednoznaczny ustaliły wysokość kredytu i jego spłatę, a na wniosek i zgodnie z wyraźną wolą strony powodowej, uczynili to poprzez indeksację do waluty obcej, opierając raty na czynniku zmiennym. Ponadto, od dnia 30 września 2011 r. powód spłaca kredyt bezpośrednio w walucie CHF, na podstawie zapisów określonych w aneksie do umowy, co wskazuje, w ocenie pozwanej, że strony uregulowały łączący je stosunek prawny za okres po 30 września 2011 r.

Jednocześnie pozwana podniosła zarzut przedawnienia dochodzonych przez powoda roszczeń.

( odpowiedź na pozew – k. 207-224).

W dalszym toku postępowania strony podtrzymywały wyżej zaprezentowane stanowiska.

Pismem procesowym z dnia 11 lipca 2022 r. I. T. rozszerzył powództwo
i wniósł o zasądzenie kwoty roszczenia o zapłatę o kwotę 55.634,04 CHF tytułem całych
rat kapitałowo-odsetkowych (k.380), natomiast pozwana złożyła odpowiedź na rozszerzenie powództwa (k.400), a które to pisma stron zarządzeniem z dnia 2 lutego 2024 r. ( zarządzenie – k.460) zostały wyłączone z akt przedmiotowej sprawy i zarejestrowane pod sygn. XVI GC 184/24.

Postanowieniem z dnia 5 marca 2024 r. Sąd w trybie art. 219 k.p.c. połączył przedmiotową sprawę do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą o sygn. akt XVI GC 184/24 i postanowił kontynuować postępowanie pod sygn. akt XVI GC 949/20

( postanowienie – k. 476) .

Na rozprawie w dniu 5 marca 2024 r. pozwana złożyła na podstawie art. 496 k.c.
w związku z art. 497 k.c. zarzut zatrzymania świadczenia, które w razie uwzględnienia roszczenia objętego powództwem, będzie przysługiwało powodowi od pozwanej,
do czasu zaofiarowania pozwanej zwrotu świadczenia w postaci zwrotu kredytu
w wysokości 1.000.000 zł, który został wypłacony powodowi, albo zabezpieczenia roszczenia o zwrot tej należności, wskazując iż oświadczenia ma podwójny skutek materialny
i procesowy

( protokół – k.476-477).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

I. T. prowadzący działalność gospodarczą pod firmą (...) zawarł, jako kredytobiorca, z (...) S.A. Oddział w Polsce z siedzibą w W. (dalej jako Bank)
w dniu 22 sierpnia 2007 r. Umowę Kredytu Firmowego na Wzrost Konkurencyjności Firmy indeksowanego kursem franka szwajcarskiego nr(...) (dalej jako Umowa kredytu).

Zgodnie z § 1 ust. 1 Umowy kredytu Bank udzielił kredytobiorcy kredytu w kwocie 1.000.000 zł, na warunkach określonych w Umowie oraz Regulaminie kredytowania przedsiębiorców w (...) (dalej jako Regulamin). Kredyt był indeksowany do waluty obcej CHF. Saldo kredytu w walucie obcej zostać miało obliczone według zasad opisanych
w Regulaminie na podstawie kursu waluty obcej obowiązującej w dacie uruchomienia kredytu lub w przypadku kredytu wypłaconego w transzach – kursów waluty obcej obowiązujących
w dacie uruchomienia poszczególnych transz kredytu (1 ust. 2).

Jak stanowił §2 ust. 1 Umowy kredyt miał zostać wykorzystany na finansowanie bieżącej działalności.

Okres kredytowania ustalono na 300 miesięcy począwszy od daty postawienia kwoty kredytu do dyspozycji kredytobiorcy, wskazanej przez bank w potwierdzeniu. Dyspozycja wypłaty kredytu mogła zostać złożona nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia sporządzenia umowy (§3 ust. 1).

Zgodnie z § 4 ust. 2 Umowy, odsetki od wykorzystanego kredytu miały być naliczane każdego dnia od dnia uruchomienia kwoty kredytu w PLN według zmiennej stopy procentowej opartej o zmienną stawkę LIBOR 3M oraz stałą marżę Banku w wysokości 4,50 p.p. Marża Banku miała zostać obniżona o 1 p.p., tj. do poziomu 3,50 p.p. najpóźniej od początku okresu odsetkowego, następującego po dniu, w którym kredytobiorca dostarczyłby do Banku dokumenty potwierdzające prawomocne ustanowienie prawnych zabezpieczeń kredytu.

W dniu sporządzenia Umowy oprocentowanie wynosiło 7,37% p.a. (§4 ust. 3), a zasady zmiany oprocentowania określał Regulamin (§4 ust. 4).

Brak zasilenia rachunku wystarczającą ilością środków na pokrycie zobowiązań powodowało, że Bank od dnia, w którym miała nastąpić spłata, stosować miał opłatę za obsługę nieterminowej płatności określoną w Tabeli Opłat i Prowizji dla Małych firm. Opłata była również stosowana w przypadku braku spłaty kredytu w terminie (§5 ust. 3).

Kredyt został zabezpieczony hipoteką kaucyjną do kwoty 2.000.000 zł ustanowionej
na zabezpieczenie kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami na nieruchomości położonej
w miejscowości W.gmina S. (§6 ust. 1).

Na mocy zapisu § 7 ust. 2 Umowy, I. T. wyraził zgodę, aby przy pobraniu środków pieniężnych z jego rachunku bankowego Bank stosował kursy zgodnie z obowiązującą w Banku Tabelą Kursów (...) w dniu pobrania środków pieniężnych z rachunku bankowego.

W zakresie nie uregulowanym Umową zastosowanie miały, zgodnie z §10, postanowienia obowiązującego Regulaminu stanowiącego integralną częścią Umowy, jak również postanowienia obowiązującego Regulaminu konta dla Małych firm oraz przepisy prawa polskiego.

Zgodnie z Regulaminem kredytowania przedsiębiorców, odsetki stanowiły kwotę obliczoną według obowiązującej stopy procentowej od wykorzystanej kwoty kredytu, natomiast kredyt indeksowany do waluty obcej to kredyt wyrażony w złotych, którego oprocentowanie zależne było od zmian odpowiedniej stawki referencyjnej. W Regulaminie, zawarto także definicje m.in. stopy bazowej LIBOR, Tabeli Kursów, jak również określono warunki oprocentowania kredytu oraz szczegółowe zasady zmiany oprocentowania.

Zgodnie z pkt. III ust. 1 Regulaminu, oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę stopy bazowej ustalonej przez Bank, na podstawie właściwej stawki referencyjnej WIBOR, LIBOR, EURIBOR oraz marży Banku określonej w Umowie z zastrzeżeniem ust. 2 lub stawki referencyjnej w postaci stawki WIBOR lub LIBOR. Rodzaj zastosowanej stawki określała Umowa.

Jak stanowił pkt III ust. 6 Regulaminu, aktualizacja wysokości obowiązującego oprocentowania kredytu lub pożyczki opartych na stopie bazowej ustalanej przez Bank odbywała się w cyklach uzależnionych od rodzaju kredytu oraz okresu kredytowania. Od dnia uruchomienia kredytu do dnia poprzedzającego pierwszą zmianę oprocentowania obowiązywała stopa bazowa oparta na podstawie właściwej dla danego produktu stawki referencyjnej WIBOR, LIBOR, EURIBOR z dnia poprzedzającego dzień spłaty raty.

W przypadku, gdy dzień spłaty raty był dniem ustawowo wolnym, aktualizacja odbywała się w oparciu o stawki z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień spłaty.

Zgodnie z pkt III ust. 12 Regulaminu dla kredytów opartych na stopie bazowej bank stosować miał stawkę referencyjną odpowiednio WIBOR, LIBOR, EURIBOR
dla 3-miesięcznych depozytów będącą składową stopy bazowej.

Bank na mocy pkt III ust. 13 Regulaminu, zastrzegł sobie prawo zmiany stopy bazowej, gdyby wystąpiła, co najmniej jedna z wymienionych przyczyn takich jak: zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa, szczególności przepisów podatkowych i rachunkowych stosowanych w sektorze bankowym (lit. a), zmiana poziomu inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych (lit. b), zmiana okresu lub formy realizacji określonych czynności i usług (lit. c), zmiana wysokości kosztów operacji i usług ponoszonych przez Bank (lit. d), zmiany organizacyjne i technologiczne Banku (lit. e), zmiana zasad alokacji kosztów operacji i usług (lit. f), dostosowanie się do najlepszych krajowych
i międzynarodowych praktyk bankowych (lit. g).

Dla kredytów indeksowanych do waluty obcej wniosek kredytowy składany
był w złotych polskich. Wypłata kredytu następowała w złotowej równowartości kwoty
w walucie na rachunek zgodny z celem kredytowania. Kwota kredytu w walucie ustalana była na podstawie kursu kupna dewiz waluty, do której indeksowany był kredyt, określony w Tabeli Kursów, obowiązującej w momencie uruchomienia całego kredytu lub poszczególnych transz kredytu (pkt IV ust. 1 Regulaminu). Spłata rat kredytu następować miała w złotych według kursu sprzedaży dewiz określonego w Tabeli Kursów na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu (pkt IV ust. 3).

Od 1 grudnia 2008 r. Bank dokonał zmiany Regulaminu kredytowania przedsiębiorców, która polegała głównie na wprowadzeniu opłaty za niespełnianie wymogu odpowiedniego poziomu obrotów firmy na rachunku bankowym.

Zawarcie umowy poprzedzone zostało złożonym przez powoda wnioskiem kredytowym dla Małych Firm.

Cały mechanizm indeksacji opisany w Umowie kredytu, jak i Regulaminie naruszał dobre obyczaje kupieckie i zasady współżycia społecznego.

(dowód: okoliczności potwierdzone dowodami z dokumentów w postaci : Umowy kredytu z aneksami – k.70-74, k.254-258, Regulaminu kredytowania przedsiębiorców – k.75-77, pisma z dnia 12 stycznia 2009 r. – k.78, Regulaminu z dnia 2 lutego 2006 r. – k.185-186, pisma NBP z dnia 20 października 2005 r. – k.187-188, KRS pozwanej – k.230-237, k.350-358, k.468-472, wniosków kredytowych – k.243-249, decyzji kredytowej – k.251-252, R ekomendacji Komisji Nadzoru Bankowego – k.114-121, obwieszczeń Prezesów NBP – k.293-299, płyty CD – k. 198, dowodem z zeznań świadka A. S. -zeznania na piśmie– k. 368-373, a także dowodem z przesłuchania powoda I. T. – 00:08:05 – protokół z dnia 5 marca 2024 r. – k.476-77).

Kredyt został uruchomiony w dniu 31 sierpnia 2007 r. w kwocie 1.000.000 zł. Powód miał wykorzystać kwotę otrzymanego kredytu na działalność gospodarczą.

(okoliczności bezsporne, potwierdzona także dowodem z dokumentu w postaci : zaświadczenia z dnia 28 lutego 2020 r. – k.100-105, a także dowodem z przesłuchania powoda I. T. – 00:08:05 – protokół z dnia 5 marca 2024 r. – k.476-77)

(...) Bank (...) spółka akcyjna w W. wstąpiła z mocy prawa,
na podstawie art. 494 § 1 k.s.h., z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki (...) spółki akcyjnej w W., w tym prawa i obowiązki wynikające z Umowy kredytu.

Na skutek połączenia transgranicznego (...) Bank (...) AG z siedzibą
w W., jako spółka przejmująca, połączył się z (...) Bank (...) S.A. (spółka przejmowana), przejmując wszystkie prawa i obowiązki wynikające z ww. umowy w ramach sukcesji uniwersalnej.

(okoliczności bezsporne , potwierdzone także dowodami z dokumentów w postaci : KRS pozwanej – k.230-237, k.350-358, k.468-472, zaświadczenia z dnia 28 lutego 2020 r. – k.100-105)

Od chwili zawarcia umowy do dnia 22 lipca 2020 r. powód wpłacił tytułem rat kapitałowo – odsetkowych i prowizji za udzielenie kredytu na rzecz pozwanej kwotę 358.479,73 zł. Nadto od dnia 30 września 2011 r. powód spłacał kredyt bezpośrednio w walucie CHF, a do dnia 22 lipca 2020 r. uiścił kwotę 218.310,25 CHF, co łącznie dało po przeliczeniu 1.165.620,62 zł na dzień wniesienia pozwu.

(okoliczności bezsporne, potwierdzone także dowodami z dokumentów w postaci: tabeli księgowej – k.86-90v, zaświadczenia z dnia 28 lutego 2020 r. – k.100-105)

W sierpniu 2017 r. I. T. i A. T. złożyli do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie wniosek o zawezwanie (...) Bank (...) S.A.
w W. do próby ugodowej w sprawie objętej przedmiotowym powództwem. Do zawarcia ugody jednak nie doszło.

(okoliczności bezsporne , potwierdzone także dowodami z dokumentów w postaci: wniosku – k.79-83, protokołu z dnia 25 października 2017 r. – k.84, stanowiska przeciwnika - k.84v-85).

Mimo wniesienia powództwa powód nadal regularnie dokonywał spłaty rat kapitałowo-odsetkowych powiększając tym samym nadpłat ponad kapitał kredytu udostępniony przez bank. W okresie od 28 lutego 2020 roku do 30 czerwca 2022 roku powód spłacił na rzecz pozwanej z tytułu kapitału kredytu jak i odsetek łączną kwotę 55 634,04 CHF.

(okoliczności niesporne, nadto wydruk z rachunku powoda kr 9-12v z akt o sygn. XVI GC 184/24 )

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przedłożonych do akt sprawy dokumentów, których prawdziwość i wiarygodność nie została kwestionowana przez strony postępowania i Sąd nie znalazł podstaw do ich podważenia z urzędu.

Sąd przy ustalaniu stanu faktycznego, mając na uwadze wyniki postępowania, wziął pod uwagę twierdzenia przyznane przez strony (art. 229 k.p.c.) oraz twierdzenia, co do których druga strona się nie wypowiedziała (art. 230 k.p.c.).

Przy ustalaniu stanu faktycznego przydatne były także zeznania świadka A. S., z tym zastrzeżeniem, że zeznania te zostały uzupełnione dodatkowo złożonymi do sprawy dokumentami. Sąd dał wiarę zeznaniom świadka w zakresie dotyczącym sposobu zawierania i funkcjonowania kredytów w odniesieniu do waluty obcej. Sąd dopuścił także dowód z zeznań stron, ograniczając go do zeznań powoda I. T., dając wiarę jego wyjaśnieniom w zakresie, w jakim korelowały one z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w sprawie, biorąc pod uwagę subsydiarny i pomocniczy charakter tego dowodu.

Sąd pominął dowody z dokumentów złożone przez strony postępowania, znajdujące się
na k.106-110, 111-112v, 122-176, 177-181, 189, 190-193, 194-197, 282-286, 433-440, 260-280, jak również część danych znajdujących się na płycie CD z k.198, albowiem nie dotyczyły przedmiotowej sprawy i nie wykazują faktów istotnych dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, w rozumieniu art. 227 k.p.c.

Za niewiarygodny materiał procesowy Sąd uznał dokumenty znajdujące się na k. 182-184, k.239-241, a które to nie zawierały podpisów osób je sporządzających, co uniemożliwiło Sądowi zweryfikowanie kompetencji tych osób, a przez to prawidłowości i rzetelności przedstawionych tam informacji.

Sąd pominął również dowody z dokumentów przedłożone w języku angielskim wraz
z tłumaczeniem, znajdujące się na k. 314-318, ponieważ zawierają wycinek z całości opracowania, na podstawie którego Sąd nie był w stanie rzetelnie ustalić: czego w istocie dotyczy, jak również, kwestii tego, jak wybrany fragment koresponduje z całym kontekstem opracowania.

Zestawienie kursów sprzedaży w bankach, przedłożone przez pozwaną, a znajdujące się na k.288-291, zostały pominięte, jako niewiarygodny materiał dowodowy, ponieważ nie zawierały określenia waluty jakiej zestawienie dotyczy.

Sąd nie prowadził postępowania dowodowego z urzędu, gdyż przy rozpoznawaniu sprawy na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego w gestii Sądu nie leży zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie.

Sąd nie jest też zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie,
która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W ocenie Sądu powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości i to w zakresie powództwa I. T. o zapłatę kwoty 43.349,38 CHF, jak również o zapłatę kwoty 55.634,04 CHF.

Powód w ramach przedmiotowego postępowania dochodził od pozwanej zwrotu nienależnego świadczenia, w związku z zawartą w dniu 22 sierpnia 2007 r. z poprzednikiem prawnym pozwanej umową kredytu firmowego na wzrost konkurencyjności Firmy, indeksowanego kursem franka szwajcarskiego.

Zgodnie art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§1). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§3).

Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§4).

W przedmiotowej sprawie powód zawarł Umowę kredytu jako przedsiębiorca. Z tego względu do analizowanego stosunku prawnego nie znajdą zastosowanie przepisy art. 385 ¹ k.c. dotyczące niedozwolonych klauzul umownych. Umowa została zawarta w ramach prowadzonej działalności gospodarczej i z przeznaczeniem na finansowanie bieżącej działalności gospodarczej I. T.. W tym miejscu wskazać należy, iż powód w złożonych zeznaniach wskazywał, że otrzymany kredyt spożytkował na budowę domu czyli cel niezwiązany z prowadzoną działalnością gospodarczą. Sąd nie dał temu wiary, bowiem powód nie przedstawił żadnych dokumentów na tę okoliczność , nie potwierdził swoich słów żadnym innym materiałem dowodowym.

Ponadto należy wskazać, że art. 385 ⁵ k.c., zgodnie z którym przepisy dotyczące konsumenta, zawarte w art. 385 ¹ -385 ³ k.c., stosuje się do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, wszedł w życie 1 stycznia 2021 r., zatem nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, dotyczącej umowy zawartej dnia 22 sierpnia 2007 r.

W ocenie Sądu umowę zawartą pomiędzy stronami postępowania należało uznać jednak za nieważną w świetle art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 i 2 k.c., a Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę w pełni podzielił stanowisko Sądu Okręgowego w Warszawie, wyrażone w wyroku i jego uzasadnieniu, w sprawie o sygn. akt. XXVI GC 1130/21 i którego fragmenty wykorzystał w niniejszym uzasadnieniu (Legalis nr 3010544).

Powód podnosił w toku postępowania, że wykładnia systemowa art. 1, 2, 5 i 6 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2023 r. poz. 2488), jak również art. 75 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2017 r. poz. 2168), przemawiała za uznaniem, że banki mogą dokonywać wyłącznie czynności wymienionych
w Prawie bankowym. Tym samym art. 69 ust. 1 Prawa bankowego ma charakter imperatywny i nie może być modyfikowany wolą stron w sposób wypaczający konstrukcyjne elementy tego ustawowego typu, dlatego ani art. 353 ¹ k.c. ani art. 358 ¹ § 2 k.c. nie uzasadniają zastosowania indeksacji. Z uwagi na zastrzeżenie w Umowie kredytu elementu indeksacji, który wypacza elementy essentialia negotii umowy kredytu, umowa kredytu indeksowanego, jest w ocenie powoda sprzeczna wprost lub co najmniej stanowi obejście art. 69 ust. 1 Prawa bankowego,
a przez nieważna w całości na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c. Co więcej, powód wywodził,
że postanowienia dotyczące indeksacji były niedopuszczalne przed wejściem w życie
tzw. ustawy antyspreadowej i jako nieważne postanowienia umowne skutkowały nieważnością bezwzględną całej Umowy kredytowej, przy czym ww. ustawa nie konwalidowała przedmiotowych postanowień.

Ponadto, ze względu na zastosowaną indeksacje powód podniósł, że w Umowie kredytu nie doszło do określenia przedmiotu zobowiązania, tj. tego na czym w ogóle polega indeksacja, czyli nie określono w ogóle tego jakie operacje dokonuje bank w celu przeprowadzenia indeksacji, kwoty kredytu w CHF wymaganej art. 69 ust. 1 Prawa bankowego,
czyli zobowiązania Banku oraz zasad spłaty kredytu wymaganych
przez art. 69 ust. 2 pkt 4 Prawa bankowego, czyli zobowiązania kredytobiorcy
w myśl art. 353 § 1 k.c., a to powodowało upadek umowy w całości ( negotium non egsistens).

Sąd Okręgowy w Warszawie nie podziela argumentów powoda w tym zakresie.

Wskazać należy, że zawieranie umów kredytowych tzw. indeksowanych do walut obcych, było dopuszczalne zarówno przed, jak i po wejściu w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r. tzw. ustawy antyspreadowej. Umowa taka musiała jednak spełniać pewne podstawowe cechy
i nie mogła naruszać zasady swobody umów (tak: wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, Legalis nr 1879578; wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 25 marca 2011 r., IV CSK 377/10, Legalis nr 385427). Sama konstrukcja indeksowania, w przypadku gdyby została oparta na rzeczywistej woli i zgodzie obu stron stosunku prawnego, co do mechanizmu jak i stosowanego kursu, była dozwolona. Brak jest podstaw do uznania umów kredytu indeksowanych lub denominowanych do waluty obcej, za sprzeczne
per se z Prawem bankowym.

Jak stanowi art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem
na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami
w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. A zgodnie
z ust. 2 tego artykułu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać
w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Dopiero na skutek Ustawy antyspreadowej wprowadzono do art. 69 ust. Prawa bankowego pkt 4a, który stanowi, że w przypadku umowy o kredyt denominowany
lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu”. Nadto, zgodnie z art. 4 Ustawy antyspreadowej w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie tej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4a Prawa bankowego w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone – do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie nałożono
na banki obowiązek dokonania bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki.

Umowa kredytu stanowiąca podstawę żądania pozwu, zawarta została przed wejściem w życie Ustawy antyspreadowej, jednakże w dniu jej wejścia w życie, tj. 26 sierpnia 2011 r., kredyt zaciągnięty przez powoda nie został w całości spłacony. W związku z tym, do części niespłaconego kredytu należało stosować przepisy uwzględniające zmiany dokonane na mocy Ustawy antyspreadowej.

W orzecznictwie wskazuje się, że wykładnia systemowa powyższych przepisów świadczy o tym, iż wolą ustawodawcy było co do zasady utrzymanie funkcjonujących na rynku kredytów denominowanych, z ewentualną korektą treści zobowiązań stron, po wyeliminowaniu klauzul uznanych za abuzywne (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 15 maja 2019 r., V ACa 107/19, Legalis nr 2000580).

Przekładając powyższe rozważania, na realia przedmiotowej sprawy uznać należało,
że Umowa kredytu z dnia 22 lipca 2007 r. nie była sprzeczna z treścią art. 69 Prawa bankowego, albowiem zawierała wszystkie elementy prawem wymagane, a jednocześnie nie zawierała postanowień sprzecznych z ustawą. W ocenie Sądu przedmiotowa Umowa mieściła się
w katalogu czynności bankowych wymienionych w art. 5 Prawa bankowego,
który nie ograniczał waluty, w której bank może udzielić kredytu.

Także wykładnia funkcjonalna i systemowa Ustawy antyspreadowej potwierdza zgodność umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. Mieć na względzie należy jednak, iż ustawa ta nie sanuje nieważne umowy kredytów indeksowanych, a stanowi wyłącznie odpowiedź ustawodawcy na problem związany z kredytami waloryzowanymi. Rozwiązania zawarte w Ustawie antyspreadowej stanowią wskazówkę interpretacyjną przy ustalaniu, czy dopuszczalne było przed jej wejściem w życie udzielanie przez banki kredytów indeksowanych do walut obcych (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, Legalis nr 2277328).

Sąd Okręgowy w Warszawie podziela jednak stanowisko powoda w zakresie nieuczciwego charakteru całego mechanizmu indeksacji, skutkującego naruszeniem przez Umowę kredytową dobrych obyczajów kupieckich, w szczególności wobec wyliczenia wartości świadczenia jednostronnie przez Bank, a przez to także zasad współżycia społecznego.

Postanowienia umowne odsyłające przy określeniu kwoty kredytu i spłacie rat kredytu do Tabeli Kursów, należało uznać za nieważne, z uwagi na daleko idące uprawnienie pozwanej wywierania wpływu na wysokość świadczenia kredytobiorcy, tj. pkt. IV ust. 1 i 3 Regulaminu, zgodnie z którymi dla kredytów indeksowanych do waluty obcej wniosek kredytowy składany był w złotych polskich. Wypłata kredytu następowała w złotowej równowartości kwoty
w walucie na rachunek zgodny z celem kredytowania. Kwota kredytu w walucie ustalana była na podstawie kursu kupna dewiz waluty, do której indeksowany był kredyt, określony w Tabeli Kursów, obowiązującej w momencie uruchomienia całego kredytu lub poszczególnych transz kredytu (pkt IV ust. 1 Regulaminu). Spłata rat kredytu następować miała w złotych według kursu sprzedaży dewiz określonego w Tabeli Kursów na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu (pkt IV ust. 3). Za nieważne należało uznać także §1 ust. 1 Umowy kredytu, zgodnie z którym Bank udzielił kredytobiorcy kredytu w kwocie 1.000.000 zł, na warunkach określonych w Umowie oraz Regulaminie kredytowania przedsiębiorców w (...). Ustęp 2 tego paragrafu stanowił natomiast, że kredyt był indeksowany do waluty obcej CHF. Saldo kredytu w walucie obcej zostać miało obliczone według zasad opisanych w Regulaminie na podstawie kursu waluty obcej obowiązującej
w dacie uruchomienia kredytu lub w przypadku kredytu wypłaconego w transzach – kursów waluty obcej obowiązujących w dacie uruchomienia poszczególnych transz kredytu (1 ust. 2). Pozwana przy takiej konstrukcji zapisów miała możliwość dokonywania zmian kursu według znanych jedynie sobie procedur i czynników, pozostających poza konsensem stron i poza kontrolą kredytobiorcy. Na uwzględnienie nie zasługiwała argumentacja pozwanej,
iż postanowienia umowy nie przyznawały jej dowolności w zakresie ustalania kursu CHF. Zważyć należy, że postanowienia takie, jeżeli nie towarzyszą im objęte konsensem stron kryteria limitujące swobodę banku w określaniu kursu waluty indeksacji, uznać trzeba
za niedopuszczalne także w relacji banku z przedsiębiorcą (tak wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 27 maja 2022 r., II CSKP 314/22, Legalis nr 2700585).

Jak stanowi art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Zgodnie z art. 58 § 2 k.c. nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jednocześnie, jak wynika
z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Tak daleko idącą swobodę jednej ze stron stosunku prawnego w ustalaniu wysokości świadczenia drugiej strony, jaka miała miejsce w Umowie kredytowej stron przedmiotowego postępowania, należało uznać zarówno za przekroczenie zasady swobody umów, jak i działanie sprzecznego z dobrymi obyczajami kupieckimi. Bowiem granicą, której przekroczenie wiąże się z koniecznością uznania umowy za nieważną jest przyjęcie w treści umowy takich postanowień, które naruszają jej naturę oraz zasady współżycia społecznego, które należy utożsamiać z dobrymi obyczajami, uczciwością,
która w branży usług bankowych winna przejawiać się w zaufaniu klientów do takich instytucji i rzetelnym ich informowaniu o treści, prawdopodobnych skutkach zawieranych umów, ryzyku związanym z ich realizacją, także w warunkach zmieniających się kursów walut (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 marca 2018 r., sygn. akt VII AGa 758/18,
Lex nr 2647191).

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 maja 2022 r. (II CSKP 314/22, Legalis nr 2700585), zaprezentował pogląd, że nieważność postanowienia umowy kredytu ze względu
na uprawnienie banku do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy i ustalenia wysokości rat kredytu nie przesądza
o nieważności umowy kredytu. Ograniczenia swobody umów oparte na kryterium zasad współżycia społecznego i właściwości (natury) stosunku prawnego, w zakresie, w jakim przeciwdziałają nadużyciu silniejszej pozycji kontraktowej, nie mają zarazem na celu unicestwienia in toto umowy, której elementem stały się narzucone przez stronę silniejszą postanowienia umowne, lecz dążą do zabezpieczenia równości stron umowy, z poszanowaniem ich prawnych i ekonomicznych interesów. Cel ten, ukierunkowany na utrzymanie umowy, przemawia za koniecznością poszukiwania właściwego rozwiązania przez wyeliminowanie luki powstałej na skutek nieważności postanowień kursowych w sposób pozwalający na dalsze funkcjonowanie umowy, przy słusznym rozkładzie praw i obowiązków stron, nie zaś za uznaniem jej za nieważną w całości. Sąd Okręgowy w Warszawie podziela przytoczony pogląd Sądu Najwyższego.

Eliminacja luki w postaci braku w umowie ustaleń co do kursu pozwalającego dokonywanie przeliczeń złotego do waluty obcej, powstałej na skutek uznania pierwotnie zawartych w umowie postanowień za niedopuszczalne, może nastąpić w drodze analogicznego zastosowania norm, które odsyłają – w razie konieczności dokonywania przeliczeń walutowych – do kursu średniego odpowiedniej waluty obcej ustalanego przez NBP (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, nr 7-8, poz. 79).
W przedmiotowej sprawie nie jest jednak możliwe wyeliminowanie luk w Umowie kredytu, ze względu na zawarcie w niej nieważnych klauzul indeksacyjnych, jak również nieważnych postanowień dotyczących dowolnego ustalania wysokości oprocentowania kredytu.

Zgodnie z § 4 ust. 2 Umowy, odsetki od wykorzystanego kredytu miały być naliczane każdego dnia od dnia uruchomienia kwoty kredytu w PLN według zmiennej stopy procentowej opartej o zmienną stawkę LIBOR 3M oraz stałą marżę Banku w wysokości 4,50 p.p. Marża Banku miała zostać obniżona o 1 p.p., tj. do poziomu 3,50 p.p. najpóźniej od początku okresu odsetkowego, następującego po dniu, w którym kredytobiorca dostarczyłby do Banku dokumenty potwierdzające prawomocne ustanowienie prawnych zabezpieczeń kredytu. W dniu sporządzenia Umowy oprocentowanie wynosiło 7,37% p.a. (§4 ust. 3), a zasady zmiany oprocentowania określał Regulamin (§4 ust. 4). Regulamin w pkt III ust. 1 określał natomiast, że oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę stopy bazowej ustalonej przez Bank, na podstawie właściwej stawki referencyjnej WIBOR, LIBOR, EURIBOR oraz marży Banku określonej w Umowie z zastrzeżeniem ust. 2 lub stawki referencyjnej w postaci stawki WIBOR lub LIBOR. Aktualizacja wysokości obowiązującego oprocentowania kredytu lub pożyczki opartych na stopie bazowej ustalanej przez Bank odbywała się, zgodnie z postanowieniem
pkt III ust. 6 Regulaminu, w cyklach uzależnionych od rodzaju kredytu oraz okresu kredytowania. Od dnia uruchomienia kredytu do dnia poprzedzającego pierwszą zmianę oprocentowania obowiązywała stopa bazowa oparta na podstawie właściwej dla danego produktu stawki referencyjnej WIBOR, LIBOR, EURIBO z dnia poprzedzającego dzień spłaty raty. W przypadku, gdy dzień spłaty raty był dniem ustawowo wolnym, aktualizacja odbywała się w oparciu o stawki z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień spłaty. Bank
na mocy pkt III ust. 13 Regulaminu, zastrzegł sobie prawo zmiany stopy bazowej, gdyby wystąpiła, co najmniej jedna z wymienionych przyczyn: zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa, szczególności przepisów podatkowych
i rachunkowych stosowanych w sektorze bankowym (lit. a), zmiana poziomu inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych (lit. b), zmiana okresu lub formy realizacji określonych czynności i usług (lit. c), zmiana wysokości kosztów operacji i usług ponoszonych przez Bank (lit. d), zmiany organizacyjne i technologiczne Banku (lit. e), zmiana zasad alokacji kosztów operacji i usług (lit. f), dostosowanie się do najlepszych krajowych
i międzynarodowych praktyk bankowych (lit. g).

W ocenie Sądu, wszystkie ww. postanowienia umowne są również bezwzględnie nieważne na podstawie art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 i 2 k.c., albowiem przyznają Bankowi uprawnieninie kształtowania treści stosunku prawnego w sposób całkowicie jednostronny, dowolny i nieweryfikowalny przez drugą stronę umowy, w zakresie tak kluczowym dla kredytobiorcy, jakim jest oprocentowanie kredytu. Bez znaczenia przy tym, pozostaje okoliczność, czy kredytobiorca jest przedsiębiorcą, czy też konsument. Przyznanie bowiem przez pozwaną w Regulaminie prawa do zmiany stopy bazowej ze względu na takie czynniki, jak zmiany organizacyjne, czy technologiczne, wyraźnie wskazują, iż to kryterium uzależnione zostało jedynie od polityki pozwanego banku. Nadto nie podlegało ono żadnej weryfikacji. Przy czym w żadnym postanowieniu zarówno Umowy, jak i Regulaminu nie określono, w jaki sposób będzie ustalana stopa bazowa pozwanej.

Wyżej wskazane kwestie przesądzają o tym, iż niemożliwa jest eliminacja wszystkich nieważnych postanowień Umowy kredytu i wypełnienie powstałych w niej luk. Koniecznym bowiem byłoby nie tylko poczynienie ustaleń co do kursu pozwalającego dokonywać przeliczeń złotego do waluty obcej, ale również ustalenie nowego sposobu określania oprocentowania/stopy bazowej.

Tak daleko idąca ingerencja w stosunek prawny stanowiłaby niedopuszczalną konwersję umowy, zwłaszcza, że wprowadzanie w miejsce ustalanego przez pozwaną kursu kupna i sprzedaży CHF jakiegokolwiek innego miernika wartości byłoby zbyt daleko idącą modyfikacją umowy, ponieważ wprowadzałoby do niej zupełnie nowy element. Stanowisko to jest zgodnie z kierunkiem prezentowanym przez TSUE w wyroku z 3 października 2019 r. (sygn. C – 260/18), z którego wynika, że zbyt daleko idąca byłaby ingerencja Sądu w treść zobowiązania przy braku w krajowym porządku prawnym wyraźnego przepisu dyspozytywnego, mogącego mieć zastosowanie na dzień zawarcia umowy.

Sąd Okręgowy w Warszawie mając na uwadze treść art. 353 ¹ k.c. i treść art. 58 § 3 k.c. zgodnie z którym jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika,
iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana, uznał całą Umowę kredytu za bezwzględnie nieważną. Trudno bowiem uznać, iż strony zdecydowałyby się zawrzeć umowę kredytu bez ustaleń co do kursu i co do jej oprocentowania. Wobec nieważności całej Umowy kredytu, wzajemne rozliczenia stron należało ocenić na podstawie przepisów dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia, w szczególności świadczenia nienależnego. Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Wymagane przesłanki dla powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia to wzbogacenie jednego podmiotu, zubożenie drugiego podmiotu, związek pomiędzy wzbogaceniem, a zubożeniem, przy czym uzyskana przez wzbogaconego korzyść musi być wynikiem tego samego zdarzenia, które powoduje przejście korzyści z majątku jednej osoby do majątku drugiej oraz brak podstawy prawnej dla wzbogacenia (bezprawność). Doktryna prezentuje również pogląd, który dopuszcza istnienie trzech, a nie czterech przesłanek powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Polega on na pominięciu przesłanki zubożenia. Ponadto przyjęte jest, iż ustawodawca
nie wymaga powyższej przesłanki, jako niezbędnej. Wynika to z tego, że w wielu przypadkach dochodzi do bezpodstawnego wzbogacenia, nie mając jednocześnie do czynienia
z zubożeniem. Przesłankę związku pomiędzy wzbogaceniem, a zubożeniem zastępuję
się przesłanką, wzbogacenia „kosztem innej osoby”. Jest to stanowisko, które przyjmuje,
iż nie zawsze musi nastąpić zubożenie (P. Księżak, Bezpodstawne wzbogacenie
art. 405-415 KC – Komentarz, s. 59). Natomiast art. 410 § 1 k.c. stanowi, że przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Sporem nie była objęta kwestia uiszczenia przez powoda od dnia udzielenia kredytu
do dnia 22 lipca 2020 r. kwot: 218.310,25 CHF i równowartości kwoty 43.349,38 CHF,
a także wobec stwierdzenia, że Umowa kredytu była nieważna, uznać należało te świadczenia za nienależne.

W ramach przedmiotowego postępowania pozwana podniosła zarzut przedawnienia dochodzonych przez powoda roszczeń. Powód dochodził zwrotu świadczenia nienależnie spełnionego za okres od 29 sierpnia 2014 r. do 30 marca 2016 r., jak również
w dniu 29 kwietnia 2016 r.

Zgodnie z art. 118 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

Wskazać należy, że podjęte przez powódkę w sierpniu 2017 r. czynności przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Woli w Warszawie, tj. złożenie wniosku o zawezwanie (...) Bank (...) S.A. w W. do próby ugodowej w sprawie objętej przedmiotowym powództwem przerwały bieg terminu przedawnienia. Zgodnie bowiem z treścią
art. 123 § 1 pkt 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem
lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia
lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Natomiast na podstawie
art. 124 § 1 k.c. termin rozpoczął bieg ponownie, na nowo, od sierpnia 2017 r. Zatem koniec terminu przedawnienia przypadał na 31 grudnia 2020 roku, powód zaś wytoczył powództwo 22 lipca 2020 r. Mając na uwadze powyższe, stwierdzić należało, iż nie doszło
do przedawnienia roszczenia, a podniesiony przez pozwaną zarzut nie zasługiwał
na uwzględnienie.

Odnosząc się w dalszej kolejności do zarzutu pozwanej dotyczącego zatrzymania, podniesionego na rozprawie w dniu 5 marca 2024 r. w pierwszej kolejności wskazać należy, że zarzut ten, w świetle treści art. 61 § 1 k.c. został złożony prawidłowo. Na rozprawie obecny był bowiem powód I. T., a zgodnie ze wskazanym artykułem oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób,
że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.

Sama instytucja zatrzymania została uregulowana w art. 496 k.c., który stanowi,
że jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Na mocy art. 497 k.c. przepis artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w razie rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy, stwierdzić należało, że pozwana całkowicie zaniechała udowodnienia, że powód do dnia zgłoszenia zarzutu,
nie spłacił w ramach wykonywania nieważnej umowy, sumy przekraczającej otrzymany
od pozwanej kapitał w wysokości 1.000.000 zł. Pozwana nie przedstawiła żadnych wyliczeń, czy innych dokumentów, z których wynikałoby, że dokonane przez powoda spłaty
nie przewyższały kwoty wypłaconego kapitału, a to na niej spoczywał obowiązek przedstawienia dowodów i ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.), albowiem z faktów tych wywodziła skutki
prawne (art. 6 k.c.).

W świetle zgromadzonego w aktach sprawy materiału dowodowego, wskazać należy, że pozwana nie sprostała nałożonemu na nią ciężarowi dowodowemu, a tym samym nie zdołała wykazać, że posiada interes prawny w zgłoszonym zarzucie zatrzymania. Tym bardziej,
iż w ramach przedmiotowego postępowania powód zdołał, za pomocą m.in. zaświadczenia wystawionego przez pozwaną w dniu 28 lutego 2020 r. (k.100-105), wykazać iż w okresie
od 31 sierpnia 2007 r. do 30 stycznia 2020 r. dokonał spłaty sumarycznie przewyższającej udostępniony mu kapitał, tj. kwoty 358.479,73 zł i kwoty 218.310,25 CHF. Przy przyjęciu najmniej korzystnego dla powoda, średniego kursu franka szwajcarskiego NBP
w okresie 2011-2020, tj. 3,12 zł, uznać należało, że powód uiścił na rzecz pozwanej 1.039.607,71 zł. Przy czym przedłożone zaświadczenie nie było kwestionowane przez pozwaną, a materialno-prawny zarzut zatrzymania został złożony 5 marca 2024 r.,
co obligowało Sąd do zbadania jego zasadności na dzień złożenia. Nie ulegało zatem wątpliwości, że na ww. dzień powód nadpłacił kapitał.

Powyższe oznacza, że brak było przesłanek do zastosowania prawa zatrzymania kwoty kapitału w wysokości 1.000.000 zł, skoro zwrot ten już nastąpił. Prawo zatrzymania
i wynikające z niego uprawnienie banku do wstrzymania się ze swoim świadczeniem (zapłatą na rzecz powodowa zasądzonej kwoty tytułem świadczenia nienależnego) służy bowiem zabezpieczeniu roszczenia banku o zwrot wypłaconego kapitału do czasu zaoferowania
lub zabezpieczenia roszczenia o zwrot świadczenia banku.

Z tych wszystkich względów powództwo zarówno w zakresie kwoty 43.349,38 CHF, jak również kwoty 55.634,04 CHF zasługiwało na uwzględnienie, o czym Sąd orzekł
w pkt 1 i 3 sentencji wyroku.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. zgodnie z żądaniami wskazanymi w pozwie w zakresie kwoty 43.349,38 CHF, od dnia jego złożenia, tj. 22 lipca 2020 r. i w piśmie zawierającym rozszerzenie powództwa w zakresie kwoty 55.634,04 CHF, od dnia jego złożenia, tj. 13 lipca 2022 r.

O kosztach procesu Sąd rozstrzygnął w punkcie 2 i 4 sentencji wyroku na podstawie
art. 98 §1, 1 ¹ 3 i 4 k.p.c.

Zgodnie z treścią tych przepisów strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (§1). Od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. Jeżeli orzeczenie to jest prawomocne z chwilą wydania, odsetki należą się za czas po upływie tygodnia od dnia jego ogłoszenia do dnia zapłaty, a jeżeli orzeczenie takie podlega doręczeniu z urzędu - za czas po upływie tygodnia od dnia jego doręczenia zobowiązanemu do dnia zapłaty (§1 ¹). Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez pełnomocnika zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego pełnomocnika, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony (§3). Wysokość kosztów sądowych, zasady zwrotu utraconego zarobku lub dochodu oraz kosztów stawiennictwa strony w sądzie, a także wynagrodzenie adwokata, radcy prawnego i rzecznika patentowego regulują odrębne przepisy (§4). Z uwagi na przegranie przez pozwaną powództwa w całości i to w zakresie powództwa o zapłatę kwoty 43.349,38 CHF i kwoty 55.634,04 CHF.

W zakresie powództwa o zapłatę kwoty 43.349,38 CHF Sąd zasądził na rzecz powoda opłatę sądową od pozwu w kwocie 8.998 zł, jak również koszty zastępstwa procesowego
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty w wysokości 5.400 zł. Natomiast w zakresie powództwa o zapłatę kwoty 55.634,04 CHF Sąd zasądził na rzecz powoda opłatę sądową od rozszerzonego powództwa w wysokości 13.466 zł i koszty zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty w wysokości 10.800 zł

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

SSO Ewa Teofilak

(...)