Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 kwietnia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XVI Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący sędzia SO Beata Piwowarska

Protokolant sekretarz sądowy Joanna Nande

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 kwietnia 2024 roku w Warszawie

sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko R. S. (S.)

o zapłatę

1. zasądza od pozwanego R. S. na rzecz powoda (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 500.000 (pięćset tysięcy) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia 24 listopada 2020 roku do dnia zapłaty;

2. oddala powództwo w pozostałej części;

3. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 35.817 (trzydzieści pięć tysięcy osiemset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Beata Piwowarska

Sygn. akt XVI GC 970/23

UZASADNIENIE

16 marca 2023 roku (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od R. S. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) kwoty 500.000 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od 26 maja 2020 roku do dnia zapłaty oraz zwrotu kosztów procesu.

Wyjaśnił, że roszczenie obejmuje nienależnie uzyskaną przez pozwanego subwencję finansową z programu rządowego Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm. Wnioskując o nią pozwany podał błędną wartość przychodów ze sprzedaży (obrotów gospodarczych) co wpłynęło na przyznanie mu subwencji finansowej. R. S. nie spełniał warunków uzyskania finansowania w otrzymanej wysokości.

Odpowiadając na pozew R. S. wniósł o oddalenie powództwa i zasądze-nie zwrotu kosztów procesu. Zakwestionował roszczenie co do zasady i co do wysokości. Wskazał, że złożone oświadczenie było prawdziwe, odpowiadało danym z jego dokumentacji finansowej, rozliczeniowej i księgowej. Zapewniał o spełnieniu przesłanek do uzyskania sub-wencji finansowej. Ostateczną decyzję powoda o przyznaniu subwencji finansowej poprzedzała analiza danych i oświadczeń wnioskodawcy. Zaprzeczył istnieniu podstaw do zobowiązywania go do zwrotu wypłaconej subwencji na podstawie umowy, jako wynikającego z obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym (art. 415 k.c.) lub z obowiązku zwrotu nienależnego świadczenia (art. 405 w zw. z art. 410 k.c.).

Pozwany zarzucił, że - w jego pierwotnym brzmieniu - regulamin nie definiował w sposób odmienny pojęcia przychodów ze sprzedaży walut, interpretacja pojęcia przychodu ze sprzedaży kantorowej liczonego jako spread przyjęta po zawarciu przez strony umowy i wypłacie subwencji nie powinna decydować o obowiązku zwrotu świadczenia, ze względu na złożenie przez beneficjenta nieprawdziwego oświadczenia. Zakwestionował ponadto roszczenie uboczne jako niezgodne z zasadami współżycia społecznego. (k.180-228)

R. S. nie złożył skutecznego oświadczenia woli wyłączenia przepisów szczególnych o postępowaniu w sprawach gospodarczych. (oświadczenie zawarte w odpowiedzi na pozew - k.181 - złożone zostało po upływie terminu wskazanego w art. 458 ⁶ k.p.c.)

Sąd ustalił:

(...) S.A. z siedzibą w W. prowadzi działalność gospo-darczą jako instytucja finansowa. (dowód: odpis z rejestru przedsiębiorców KRS k.29-32) R. S. prowadzi pod firmą (...) działalność maklerską związaną z rynkiem papierów wartościowych i towarów giełdowych. (dowód: informacja z CEiDG k.36-37, 220) W latach 2019-2020 prowadził kantory wymiany walut. (dowód: zeznania pozwanego k.351)

Na mocy uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 z 27 kwietnia 2020 roku powód realizował rządowy program udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem skutków epidemii COVID-19. Zgodnie z regulaminem ubiegania się o udział w programie Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm, subwencja była udzielana na wniosek zainteresowane-go. Szczegółowe warunki wsparcia finansowego oraz zobowiązania beneficjenta Programu określała umowa subwencji finansowej zawierana przez (...) S.A. z przedsiębiorcą ubiegającym się o subwencję. Subwencja była wypłacana w złotych polskich. Jej maksymalna wysokość dla mikroprzedsiębiorców obliczana była jako iloczyn liczby pracowników zatrudnionych przez przedsiębiorcę i bazowej kwoty subwencji finansowej. (§ 2 ust. 2 umowy)

Po zawarciu umowy (...) S.A. był zobowiązany do zweryfikowa-nia przedstawionych przez przedsiębiorcę danych i złożonych oświadczeń na podstawie informacji uzyskanych w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i Ministerstwa Finansów oraz podjęcia decyzji:

- o wypłacie subwencji finansowej we wnioskowanej wysokości

- o wypłacie subwencji finansowej w wysokości mniejszej niż wnioskowana

jeśli przedsiębiorca będzie spełniał warunki wypłaty subwencji finansowej określone w umowie, a oświadczenia złożone przez niego lub osobę reprezentującą go w związku z zawarciem umowy będą prawdziwe, lub

- o odmowie wypłaty subwencji finansowej. (§ 2 ust. 8 umowy)

Decyzja udostępniana była w bankowości elektronicznej banku lub innych bezpiecznych kanałach zweryfikowanych przez bank i wykorzystywanych do komunikacji z klientami (wiadomość e-mail, sms) lub w inny sposób pozwalający przedsiębiorcy na zapoznanie się z jej treścią. (§ 2 ust. 7 umowy)

(...) S.A. podejmował decyzję o wypłacie subwencji finansowej we wnioskowanej wysokości, jeżeli przestawione przez przedsiębiorcę przy zawieraniu umowy dane znalazły potwierdzenie w informacjach uzyskanych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Ministerstwa Finansów, przedsiębiorca spełniał warunki wypłaty subwencji finansowej określonej w umowie a oświadczenia złożone przez niego lub osobę go reprezentującą w związku z zawarciem umowy były prawdziwe.

Otrzymana przez przedsiębiorcę będącego małym i średnim przedsiębiorą subwencja finansowa podlegała zwrotowi w przypadku:

a. (i) zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej (w tym zawieszenia prowadzenia działalności gospodarczej) przez przedsiębiorcę lub

(ii) otwarcia likwidacji przedsiębiorcy, w jakimkolwiek czasie w ciągu 12 miesięcy od dnia przyznania subwencji - w kwocie stanowiącej 100 % wartości subwencji finansowej,

b. prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę w całym okresie 12 pełnych miesięcy od dnia przyznania subwencji finansowej:

(i) w kwocie stanowiącej 25% wartości subwencji finansowej bezwarunkowo oraz

(ii) w wysokości dodatkowo do 25% kwoty subwencji finansowej pomniejszonej o wskazaną przez przedsiębiorcę skumulowaną stratę gotówkową na sprzedaży w okresie 12 miesięcy licząc od pierwszego miesiąca, w którym przedsiębiorca odnotował stratę po 1 lutego 2020 roku lub od miesiąca, w którym udzielona została subwencja finansowa, rozumianej w zależności od formy działalności jako:

(A) dla przedsiębiorców prowadzących pełną rachunkowość gotówkową strata na sprzedaży to odzwierciedlona w rachunku wyników strata na sprzedaży netto z wyłączeniem w szczególności kosztów amortyzacji, rezerw i odpisów lub wyniku z przeszacowania lub sprzedaży aktywów,

(B) dla przedsiębiorców rozliczających się na podstawie księgi przychodów i rozchodów w kwocie wskazanej straty,

(C) dla przedsiębiorców rozliczających się na podstawie karty podatkowej lub na ryczałcie stratę na sprzedaży oblicza się jako skumulowany spadek przychodów ze sprzedaży oraz

(iii) w wysokości do 25 % kwoty subwencji finansowej w przypadku utrzymania średniej liczby pracowników (średnie zatrudnienie) w okresie 12 pełnych miesięcy kalendarzowych od końca miesiąca kalendarzowego poprzedzającego datę zawarcia umowy, w stosunku do średniego stanu zatrudnienia w 2019 roku, obliczanego jako średnia z liczby pracowników na dzień 31 grudnia 2019 roku oraz 30 czerwca 2019 roku, na poziomie

(A) wyższym niż 100 % - w wysokości dodatkowo 0% kwoty subwencji finansowej,

(B) od 50% do 100% - w wysokości dodatkowo od 0% do 25% kwoty subwencji finansowej – proporcjonalnie do skali redukcji zatrudnienia, zgodnie ze wzorem ujętym w umowie,

(C) niższym niż 50% - w wysokości dodatkowo 25% kwoty subwencji.

Do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej (...) S.A. mógł kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem umowy przez przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawdziwości informacji lub oświadczeń zawartych w umowie, mógł podjąć decyzję o zwrocie przez przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja stawała się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o wydanej decyzji w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji. (§ 3 ust. 6 umowy)

Prawa i obowiązki stron związane z wypłaconą subwencją finansową określone były także w regulaminie ubiegania się o udział w programie rządowym Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Mikro, Małych i Średnich Firm, który był dostępny pod adresem internetowym wskazanym w umowie. Regulamin określał relacje umawiających się stron; nie stanowił źródła obowiązków dla banku. Przedsiębiorca oświadczał, że zapoznał się z regulaminem, rozumie go i akceptuje jego treść. (§ 11 ust. 4 umowy) Regulamin stanowił integralną część umowy, o ile strony nie ustaliły odmienne swoich praw i obowiązków. Treść regulaminu mogła być w każdym czasie pozyskana, odtwarzana lub utrwalana przez przedsiębiorcę ze wskazanej strony internetowej. (§ 11 ust. 5 umowy)

(...) S.A. służyło prawo zmiany regulaminu w trakcie trwania umowy. Wprowadzenie zmiany wymagało poinformowania o niej przedsiębiorcy w taki sposób, który umożliwiał mu zapoznanie się z informacją, ze wskazaniem postanowień podlegających zmianie, przy czym zmiana wchodziła w życie w terminie 14 dni od dnia doręczenia przedsiębiorcy informacji. (§ 11 ust. 6 umowy) (dowód: umowa k.108-115)

Celem regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm, stanowiącym integralną część umowy subwencji finansowej, było przedstawienie podstawowych zasad, na jakich (...) S.A. rozpoznaje wnioski o udzielenie finansowania programowego. Zapoznanie się z tymi zasadami nie zwalniało beneficjenta od zapoznania się ze wszystkimi odpowiednimi przepisami prawa polskiego i prawa Unii Europejskiej oraz ze wszystkimi dokumentami dotyczącymi finansowania programowego. (§ 1 ust. 1 regulaminu)

(...) S.A. był uprawniony do prowadzenia, samodzielnie lub we współpracy z bankami i innymi podmiotami, ewidencji beneficjentów i udzielonego im finan-sowania programowego oraz monitoringu udzielania i wykorzystywania subwencji finanso-wych, stosując w tym zakresie standardowe procedury ewidencji, raportowania i kontroli, w tym zwłaszcza przeciwdziałania nadużyciom. W szczególności, w zakresie sprawozdaw-czości, raportowania lub monitoringu mógł współpracować z KIR, bankami, instytucjami finansowymi, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, Ministrem Rozwoju, Ministrem Finansów, Krajowym Rejestrem Sądowym i sądami powszechnymi oraz pozyskiwać informacje od tych instytucji i organów w zakresie dopuszczanym na podstawie odpowiednich przepisów prawa. (§ 8 regulaminu)

W celu zweryfikowania oświadczeń złożonych przez beneficjentów we wnioskach (...) S.A. mógł pozyskiwać informacje od osób trzecich i organów administracji, w tym m.in. od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Ministra Finansów oraz od Krajowej Administracji Skarbowej. (§ 12 ust. 4 regulaminu)

Regulamin mógł ulec zmianie. O zmianach regulaminu beneficjenci mieli być informo-wani poprzez zamieszczenie przez (...) S.A. odpowiedniej informacji pod adresem (...) zawierającej zestawienie zmian. (§ 15 ust. 1) Regulamin stanowił integralną część umowy subwencji finansowej w zakresie, w jakim strony w umowie subwencji finansowej nie ustaliły odmiennie swoich praw i obowiązków. (§ 15 ust. 2) (dowód: regulamin z załącznikami k.39-60)

W § 11 ust. 13 regulaminu zmienionego 13 maja 2020 roku, obowiązującego od 28 maja 2020 roku, zawarto zapis, że w przypadku otrzymania przez beneficjenta subwencji finansowej na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było jej udzielenie lub wysokość, był on zobowiązany do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia jej otrzymania, zwrotu subwencji finansowej lub jej części na wyodrębniony rachunek techniczny banku. Zgodnie z § 16 ust. 1, (...) S.A. mógł przekazywać informacje dotyczące regulaminu w formie komunikatów publikowa-nych na stronie (...) Komunikaty te miały charakter informacyjny. (dowód: regulamin z 13.05.2020 r. k.62-104, rejestr zmian regulaminu k.245-247)

R. S. zawnioskował o subwencję finansową w wysokości 500.000 złotych. Oświadczył m.in., że 31 grudnia 2019 roku był małym lub średnim przedsiębiorcą w rozumie-niu umowy. Skala spadku obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży liczonych w sposób określony przepisami ustaw o podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych) w miesiącu referencyjnym w porównaniu do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku wyniosła 100%, w miesiącu kalendarzowym bezpośrednio poprzedzającym miesiąc referencyjny jego obroty wynosiły 2.622.651,00 złotych, a w 2019 roku 35.198.935,00 złotych. (dowód: informacja z CEiDG k.220, dane o wysokości przychodów ze sprzedaży k.223-228) Dane zawarte we wniosku pochodziły z dokumentacji księgowej i podatkowej pozwanego. Zostały przygotowane przez podmiot świadczący na jego rzecz usługi księgowości. (dowód: zeznania pozwanego k.351)

1 maja 2020 roku strony zawarły umowę subwencji, która została mu wypłacona we wnioskowanej kwocie. 4 maja 2020 roku (...) S.A. dokonał weryfikacji warunków otrzymania przez pozwanego subwencji finansowej i dokonał przelewu kwoty 500.000 złotych. (dowód: decyzja k.106, potwierdzenie przelewu k.127)

17 maja 2020 roku (...) S.A. wydał Komunikat w sprawie interpretacji pojęcia przychodów ze sprzedaży przedsiębiorstwa w rządowym programie Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw'. Wskazano w nim, że pojęcia przychody ze sprzedaży lub obroty gospodarcze są różnie określane w zależności od formy prawnej oraz przyjętego sposobu ewidencji księgowej i podatkowej, zgodnie z właściwymi przepisami prawa stosowanymi przez beneficjenta. Przez określone w regulaminie przychody ze sprzedaży (obroty gospodarcze) należy rozumieć:

a. sprzedaż towarów i usług wykazaną w deklaracji VAT-7 - w stosunku do beneficjentów będących czynnymi podatnikami VAT rozliczającymi się miesięcznie

b. sprzedaż towarów i usług wykazaną w deklaracji VAT-7K (w zakresie przychodu za rok 2019) lub ewidencji JPK_VAT (w zakresie przychodu za dany miesiąc) - w stosunku do beneficjentów, będących czynnymi podatnikami VAT rozliczającymi się kwartalnie

c. przychód z innych źródeł (tzw. przychód operacyjny) w rozumieniu ustawy CIT albo przychód w rozumieniu ustawy PIT, stanowiące podstawę do obliczenia zaliczki na podatek CIT lub PIT.

Wyjaśniono, że w przypadku transakcji wymiany walut dokonywanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na kupnie i sprzedaży wartości dewizo-wych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży (działalność kantorowa), za przychód ze sprzedaży należy uznać zrealizowany wynik w okresie miesięcznym, rozumiany jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty a wartością jej zakupu w danym miesiącu. (dowód: komunikat z 17.05.2020 r. k.118)

Odpowiadając na interpelację poselską nr (...) posłów na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej z 4 czerwca 2020 roku podsekretarz stanu w Ministerstwie Rozwoju wyjaśnił, że na potrzeby programu przychody ze sprzedaży (obroty gospodarcze) określane są w zależności od formy prawnej i przyjętego sposobu prowadzenia ewidencji księgowej i podatkowej, zgodnie z właściwymi przepisami prawa znajdującymi zastosowanie do danego przedsię-biorcy. W przypadku transakcji wymiany walut dokonywanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży (działalność kantorowa) za przychód ze sprzedaży należy uznać wynik zrealizowany w okresie miesięcznym rozumiany jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty a wartością jej zakupu w tym miesiącu. Weryfikacja danych dotyczących przychodu nie odbywa się w oparciu o dane zawarte w deklaracji VAT-7 lecz o dane z deklaracji CIT lub PIT wynikające z dokumentacji księgowej i rachunkowej przedsiębiorcy. Podstawą decyzji o wypłacie lub odmowie wypłaty subwencji jest oświadcze-nie przedsiębiorcy, które może podlegać następczej procedurze weryfikacji przez (...) S.A. we współpracy z organami administracji skarbowej. (dowód: pismo Ministerstwa Rozwoju z 2.07.2020 r. k.124-115)

Także później, odpowiadając na pismo z 26 maja 2020 roku Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, podsekretarz stanu w Ministerstwie Rozwoju wyjaśnił, że w transakcjach wymiany walut dokonywanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży (działalność kantorowa), za przychód ze sprzedaży należy uznać, wynik zrealizowany w okresie miesięcznym, rozumiany jest jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty, a wartością zakupu danej waluty w tym miesiącu. Przedsiębiorcy ubiegający się o wsparcie powinni wyliczać spadek obrotów gospodarczych na podstawie takich danych finansowych. (dowód: pismo Ministerstwa Rozwoju z 17.08.2020 r. k.120-122)

Pismem z 5 listopada 2020 roku (...) S.A. wezwał pozwanego do niezwłocznego zwrotu całej otrzymanej kwoty subwencji finansowej, nie później niż w terminie 3 dni roboczych od dnia otrzymania pisma. W uzasadnieniu wskazał, że istnieje podejrzenie nieprawidłowego określenia przez beneficjenta danych we wniosku o uzyskanie subwencji finansowej oraz niespełnienie przez beneficjenta warunków uzyskania subwencji finansowej określonych w regulaminie. Jako przychód za 2019 roku podano we wniosku wysokość ewidencjonowanego skupu i sprzedaży wartości dewizowych. Zgodnie z zasadami programu, w przypadku transakcji wymiany walut za obrót należy uznać wynik zrealizowany w okresie miesięcznym, rozumiany jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty a wartością jej zakupu w tym miesiącu. Powód wyjaśnił, że po uwzględnieniu kryteriów obrotu, sumy bilansowej i zatrudnienia pozwany powinien zawnioskować o subwencje finan-sową z programu jako mikroprzedsiębiorca. Po dokonaniu zwrotu subwencji i wygaśnięciu umowy subwencji (...) S.A. umożliwi mu złożenie ponownego wniosku o udzielenie subwencji finansowej z uwzględnieniem prawidłowych danych. (dowód: pismo z 5.11.2020 r. z potwierdzeniem nadania k.129-141v)

Okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sporu zostały ustalone przez Sąd na podstawie dowodów z dokumentów, które nie były wzajemnie kwestionowane przez strony i nie budziły wątpliwości Sądu co do ich prawdziwości, a także na korespondujących z nimi zeznaniach pozwanego. Zgodnie z przyjętą praktyką orzeczniczą, przedstawione przez powoda opinie prywatne (k.158-165) zostały potraktowane nie jako dowód, lecz jako uzasadnienie stanowiska (...) S.A.

Stan faktyczny sprawy nie był w zasadzie sporny, jej rozstrzygnięcie zależało od oceny prawnej dokonanej przez Sąd na podstawie przepisów obowiązującego prawa i postanowień łączącej strony umowy.

Sąd zważył:

Przepis art. 353 ¹ k.c. wyraża obowiązującą w prawie obligacyjnym zasadę wolności umów, która nie ma jednak charakteru absolutnego doznając ograniczeń w zakresie treści i celu umowy. Art. 353 ¹ k.c. wprowadza trzy rodzaje ograniczeń: ustawę, właściwość (naturę) stosunku prawnego i zasady współżycia społecznego.

W ramach art. 353 ¹ k.c. strony mają do wyboru następujące możliwości: przyjęcie bez jakichkolwiek modyfikacji określonego typu umowy uregulowanej normatywnie, zawarcie umowy nazwanej z równoczesnym wprowadzeniem do niej odmienności, w tym także połą-czenie cech kilku umów nazwanych (tzw. umowy mieszane) lub zawarcie umowy nienazwa-nej, której treść ukształtują według swego uznania (z zachowaniem ograniczeń wynikających z art. 353 ¹ k.c.). (wyrok Sądu Najwyższego z 6.11.2002 r., I CKN 1144/00) W tym więc zakresie strony mogą swobodnie decydować o zawarciu lub nie, rozwiązaniu umowy, wyborze kontrahenta i dowolnie kształtować treść stosunku obligacyjnego. Tylko w zakresie przez nie nieuregulowanym znajdą zastosowanie odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego.

Dłużnik zobowiązany jest do wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią, w sposób odpowiadający celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecz-nego, a nadto istniejącym w tym zakresie ustalonym zwyczajom. W taki sam sposób wierzy-ciel zobowiązany jest do współdziałania przy wykonaniu zobowiązania. (art. 354 k.c.) Strony mogą umownie określić miejsce i termin świadczenia. W braku odnośnych uzgodnień w tym zakresie będące przedmiotem umowy świadczenie pieniężne winno być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela w chwili wykonania zobowiązania. (art. 454 § 1 k.c.)

W przekonaniu Sądu umowa stron (w § 3 ust. 6) daje powodowi podstawę żądania zwrotu wypłaconej beneficjentowi subwencji finansowej w sytuacji stwierdzenia, że dane o przychodach ze sprzedaży kantorowej nie były zgodne z faktycznymi wynikami sprzedaży rozumianymi jako spread (różnica między ceną sprzedaży waluty, a ceną jej zakupu w danym miesiącu kalendarzowym). Odpowiedzialność pozwanego ma zatem charakter kontraktowy.

W umowie posłużono się pojęciem przychodu ze sprzedaży (obrotów gospodar-czych), co uzasadniało uznanie go za odmienne od pojęcia przychodu w rozumieniu ustaw z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych i z 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych. Równocześnie umowa, ani stanowiący jej integralną część regulamin w brzmieniu z daty zawarcia przez strony umowy, nie definiowała tego pojęcia. W pkt 3.1 ust. 2 załącznika nr 1 do regulaminu wskazano, że jako spadek obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) należy rozumieć spadek sprzedaży towarów lub usług w rozumieniu art. 15g ust. 9 ustawy z 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r., poz.374, ze zm.). Powołany przepis także jednak nie definiował pojęcia obrotów gospodar-czych ograniczając się do przedstawienia mechanizmu obliczania spadku przychodów ze sprzedaży.

Nie można stawiać zarzutu pozwanemu, że wnioskując o pomoc publiczną świadomie i celowo wprowadził powoda w błąd. Nie mając żadnych podstaw do odmiennego wyliczenia przychodów ze sprzedaży kantorowej uczynił to w sposób zgodny z zasadami prawa podatkowego, które jednak post factum, zważywszy specyfikę tego rodzaju działalności zostały uznane przez powoda za niewłaściwe.

Ubiegając się o uzyskanie pomocy finansowej ze środków publicznych R. S. zgodził się na zmianę warunków umowy (w zakresie określonym w regulaminie programu) oraz uprawnienie powoda do następczego (po zawarciu umowy) weryfikowania danych zawartych we wniosku pod kątem spełnienia przez przedsiębiorcę warunków uzyskania subwencji. Zważywszy zasady obowiązujące w stosunkach obligacyjnych, takie warunki można byłoby uznać za niekorzystne dla beneficjenta i oceniać żądanie powoda pod kątem naruszenia art. 353 ¹ k.c. Nie powinno się jednak pomijać tego, że w tym przypadku mamy do czynienia z umową, w której pozwany beneficjent nie był zobowiązany do spełnienia świadczenia wzajemnego. Umowa miała charakter jednostronnie przysparzający, a jej zawarcie było związane ze szczególną sytuacją pandemii COVID-19, skutkującej zobowiązaniem przedsiębiorców do zaniechania lub ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej.

Zmiany regulaminu programu, wprowadzone już po zawarciu przez strony umowy należy uznać za wiążące R. S.. W zakresie zdefiniowania pojęcia przychodu ze sprzedaży nie mamy do czynienia ze zmianą lecz z następczym wyjaśnieniem jego rozumienia przez (...) S.A. Oświadczenie pozwanego o wysokości przychodu ze sprzedaży walut zostało ocenione jako obiektywnie niezgodne z prawdą, w tym sensie, że wskazywało ono niewłaściwe dane o wynikach sprzedaży waluty nieuwzględniające ceną jej zakupu w danym miesiącu kalendarzowym.

Przyjęta przez administrację rządową interpretacja pojęcia przychodu ze sprzedaży kantorowej była właściwa i słuszna z punktu widzenia równości dostępu przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w różnych dziedzinach do pomocy publicznej w ramach rządowego programu Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm, którego celem było udzielenie wsparcia przedsiębiorcom w wysokości adekwatnej do strat rzeczywiście poniesionych przez nich na skutek pandemii COVID-19, dla minimalizacji ryzyka ich masowej upadłości i zapobieżenia zwolnieniom pracowników.

Specyfiką prowadzonej przez pozwanego działalności kantorowej są wysokie koszty w proporcji do osiąganych przychodów. Na potrzeby ewidencjonowania przychodu dla celów podatku dochodowego osiąganego przez przedsiębiorcę prowadzącego taką działalność za przychód uznaje się całą kwotę uzyskaną ze sprzedaży wartości dewizowych, a za koszt uzyskania przychodu wydatek poniesiony na ich zakup. Ograniczenia wprowadzone ze względu na epidemię COVID-19 spowodowały znaczy spadek przychodów ze sprzedaży oraz towarzyszący mu spadek kosztów zakupu dewiz. Realny spadek obrotów z działalności kantorowej jest jednak znacznie mniejszy od przyjętego przez pozwanego jako przychodu na gruncie ustaw o podatku dochodowym. Jego interpretacja pojęcia przychodu ze sprzedaży była zasadniczo sprzeczna z założeniami programu – udzielenia przedsiębiorcom wsparcia dla zapewnienia płynności i stabilności finansowej i rekompensaty poniesionych strat.

Sąd podziela stanowisko powoda, że akceptacja przyjętej przez pozwanego metody liczenia przychodu ze sprzedaży skutkowałoby dyskryminacją innych podmiotów gospodar-czych, które otrzymałyby wsparcie znacząco niższe niż przedsiębiorca prowadzący działalność kantorową, pomimo że w związku z pandemią COVID-19 poniosły one realnie wyższe straty.

W przypadku działalności kantorowej pojęcie przychodu ze sprzedaży powinno być interpretowane jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty a wartością zakupu waluty. Przyjęcie odmiennej interpretacji doprowadziłoby do sytuacji, w której beneficjentowi zostałaby wypłacona subwencja w znacznie zawyżonej kwocie w stosunku do rzeczywistego spadku obrotów po jego stronie, bez uwzględnienia kosztów zakupu danej waluty. Byłoby to sprzeczne z celami Ram Tymczasowych i art. 107 ust. 3b TFUE, na podstawie których 27 kwietnia 2020 roku została wydana decyzja Komisji Europejskiej.

Przedstawione cele i założenia programu przekonują przeciwko uznaniu, że roszczenie powoda było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego art. 5 k.c. Rządowy program Tarcza Finansowa PFR dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw został wprowadzony w życie w nadzwyczajnych okolicznościach związanych z pandemią COVID-19. Sytuacja społeczna i gospodarcza wymagały szybkiego działania administracji rządowej, co tłumaczy pewne braki i uchybienia, które mogły zostać naprawione dopiero po zawarciu umów z beneficjentami. Zdaniem Sądu nadużyciem prawa byłoby korzystanie przez tych ostatnich błędów i luk w prawie umożliwiających im otrzymanie subwencji w wysokości nie-usprawiedliwionej wynikami finansowymi, przedmiotem i zakresem prowadzonej działalności gospodarczej, znacząco przewyższającej subwencję finansową przyznawaną przedsię-biorcom w porównywalnej do ich sytuacji.

Weryfikacja wnioskujących o przyznanie subwencji finansowej miała charakter zautomatyzowany, dane zawarte we wnioskach były następnie porównywane z danymi pozyskanymi. od Ministerstwa Finansów, Krajowej Administracji Skarbowej i ZUS. W tym trybie powód nie był w stanie na bieżąco wykrywać nieprawidłowości, ponieważ informacje w bazach mogły być błędne, np. w efekcie nieprawidłowego raportowania danych przez beneficjentów. Bazy Ministerstwa Finansów i Krajowej Administracji Skarbowej nie zawsze zawierały dane o spreadzie walutowym.

Zawierając umowę pozwany wyraził zgodę na kontrolę następczą jego oświadczenia, a w konsekwencji stwierdzenia nieprawidłowości na zobowiązanie do zwrotu subwencji w sytuacji określonej w § 3 ust. 6, zgodnie z którym, do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej, powód mógł kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem niniejszej umowy przez przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawdziwości informacji lub oświadczeń zawartych w umowie, powód mógł podjąć decyzję o zwrocie przez przedsiębiorcę całości lub części subwencji. W takim przypadku subwencja finansowa stawała się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o decyzji powoda w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji powoda. Dokonanie wzajemnych rozli-czeń w rezultacie stwierdzenia nieprawdziwości oświadczeń pozwanego i zwrot udzielonej subwencji finansowej, skutkowało wygaśnięciem umowy (§ 12 ust. 14 regulaminu).

Nie można zasadnie zarzucać powodowi braku dochowania należytej staran-ności przy kontroli wniosków oraz przyczynienie się do niezasadnego wypłacenia pozwanemu subwencji. Podmiot udzielający pomocy publicznej musiał być wyposażony w instrumenty służące weryfikacji prawidłowości udzielania subwencji. Pomoc publiczna w wysokości niedozwolonej w świetle zasad programu naruszałaby art. 107 ust. 2b Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Niedomaganie się zwrotu nieprawidłowo (bezzasadnie) udzielonej pozwanemu subwencji stanowiłoby naruszenie zasady niedyskryminacji, gdyż sposób obliczenia przychodów ze sprzedaży wskazywany przez pozwanego powodowałby jego nieuzasadnione uprzywilejowanie względem innych przedsiębiorców, którzy w sytuacji pandemii COVID-19 ponieśli wyższe straty z prowadzonej działalności gospodarczej.

Decyzja o udzieleniu subwencji finansowej nie miała charakteru deklaratoryjnego . Jej uzyskanie nie stanowiło bezwarunkowego uprawnienia przedsiębiorcy ubiegającego się o udział w programie. Zgodnie z regulaminem, możliwość uzyskania subwencji nie stanowiła:

- oferty (...) S.A. ani Skarbu Państwa skierowanej do jakiejkolwiek osoby lub nieograniczonego kręgu osób w zakresie zawarcia jakiejkolwiek umowy lub nawiązania innego stosunku prawnego;

- przyrzeczenia publicznego składanego przez powoda lub Skarb Państwa w odniesieniu do jakiegokolwiek elementu programu ani

- jakiegokolwiek wiążącego lub niewiążącego zobowiązania powoda lub Skarb Państwa do dokonania jakiejkolwiek czynności faktycznej lub prawnej.

Nie można zatem uznać, że złożenie oświadczenia o treści zgodnej z warunkami programu gwarantowało pozwanemu prawo do subwencji, która wypłacona, nie podlegała zwrotowi także wtedy, gdy (...) S.A. zdefiniował pojęcie przychodów ze sprzedaży w działalności kantorów walutowych, zgodnie z interpretacją reprezentującego Skarb Państwa przedstawiciela Ministerstwa Rozwoju.

Z tych względów Sąd uznał roszczenie główne za słuszne co do zasady i co do wysokości. Sąd oddalił natomiast częściowo roszczenie uboczne:

Termin świadczenia w braku postanowień umowy, nie wynikający też z właściwości zobowiązania wyznacza wezwanie dłużnika do wykonania. (art. 455 k.c.) Opóźnienie dłużnika ze spełnieniem świadczenia pieniężnego uzasadnia żądanie odsetek przez wierzyciela, chociażby nie poniósł on żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. (art. 481 § 1 k.c.)

Postanowienie § 11 ust. 13 regulaminu, zgodnie z którym, w przypadku gdy beneficjent otrzymał subwencję finansową na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było udzielenie subwencji lub jej wysokość zobowiązany jest do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania subwencji, zwrotu jej w całości lub w części, zostało wprowadzone 13 maja 2020 r ze skutkiem od 28 maja 2020 roku, a zatem po zawarciu umowy. Zapis ten jest sprzeczny z jej § 3 ust. 6 stanowiącym podstawę żądania zwrotu subwencji, która staje się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o decyzji (...) S.A. w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z jej treścią.

W przekonaniu Sądu zwrot subwencji stanowi świadczenie bezterminowe, a jego wymagalność warunkowana jest upływem terminu wyznaczonego w wezwaniu do zapłaty, stosownie do art. 455 k.c. Pismo powoda wzywające do zwrotu subwencji zostało wysłane 5 listopada 2020 roku na adres wskazany we wniosku o subwencję (k.141v) a zatem – doliczając czas doręczenia przesyłki pocztowej - termin zwrotu subwencji upływał w dniu 23 listopada 2020 roku. Żądanie zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie do tego dnia podlegało oddaleniu jako nieusprawiedliwione.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na zasadzie art. 100 zdanie drugie i art. 98 § 1 ¹ k.p.c. obciążając nimi w całości pozwanego, ponieważ powód uległ zaledwie nieznacznej części swego roszczenia.

Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. (§ 3.) Stronom reprezentowanym przez radcę prawnego zwraca się koszty w wysokości należnej według przepisów o wynagrodzeniu adwokata. (art. 99 k.p.c.)

Opłaty za czynności radców prawnych przed organami wymiaru sprawiedliwości określa rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Zasądzając opłatę sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy, a także charakter sprawy i wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. (§ 15.) Przy wartości przedmiotu sporu powyżej 200.000 złotych do 2 mln. złotych stawka minimalna wynagrodzenia radcy prawnego wynosi 10.800 złotych. (§ 2 pkt 7)

Ze względu na charakter sprawy, jej wagę, stopień skomplikowania i czas trwania postępowania, Sąd uznał, że adekwatne do nakładu pracy pełnomocnika powoda wykonują-cego zawód radcy prawnego jest wynagrodzenie w minimalnej wysokości. W rozliczeniu kosztów postępowania Sąd uwzględnił opłatę sądową od pozwu w kwocie 25.000 złotych.

Zarządzenie : (...)

17/05/2024 r.