Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 maja 2025 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XVI Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia SO Beata Piwowarska

Protokolant sekretarz sądowy Olga Jakubiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 kwietnia 2025 roku w Warszawie

sprawy z powództwa Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W.

przeciwko (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółce komandytowej z siedzibą w C.

o zapłatę

1. zasądza od pozwanego (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej z siedzibą w C. na rzecz powoda Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W. kwotę 847.842,07 (osiemset czterdzieści siedem tysięcy osiemset czterdzieści dwa 7/100) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia 27 kwietnia 2024 roku do dnia zapłaty oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 884.235,93 (osiemset osiemdziesiąt cztery tysiące dwieście trzydzieści pięć 93/100) złotych za czas od dnia 27 kwietnia 2024 roku do dnia 9 października 2024 roku;

2. umarza postępowanie w odniesieniu do roszczenia o zapłatę kwoty 884.235,93 złotych;

3. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 97.421 (dziewięćdziesiąt siedem tysięcy czterysta dwadzieścia jeden) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sędzia SO Beata Piwowarska

Sygn. akt XVI GC 1284/24

UZASADNIENIE WYROKU

20 sierpnia 2024 roku Polski Fundusz Rozwoju S.A. z siedzibą w W. wniósł o wydanie w postępowaniu upominawczym nakazu zapłaty zobowiązującego (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółkę komandytową z siedzibą w C., aby zapłaciła powodowi kwotę 1.732.078 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia 27 kwietnia 2024 roku do dnia zapłaty oraz zwróciła koszty procesu. Wyjaśnił, że roszczenie obejmuje nienależnie uzyskaną przez pozwanego subwencję finansową z programu rządowego Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm.

11 września 2024 roku referendarz sądowy w Sądzie Okręgowym w Warszawie wydał w postępowaniu upominawczym pod sygn. akt XXVI GNc 1710/24 nakaz zapłaty uwzględniając w całości roszczenie. (k.86)

W sprzeciwie od nakazu zapłaty (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa z siedzibą w C. wniosła o oddalenie oczywiście niezasadnego powództwa i zasądzenie zwrotu kosztów procesu. Zakwestionowała roszczenie co do zasady i co do wysokości. Wskazała, że składając oświadczenie o rozliczeniu subwencji, 26 maja 2021 roku zawnioskowała o umorzenie i zwolnienie jej z obowiązku zwrotu ponad 847.842,07 złotych. W dniu 9 października 2024 roku przelała na rachunek powoda 884.235,93 złotych tytułem zwrotu należności niepodlegających umorzeniu.

Zapewniała o spełnieniu przesłanek do uzyskania subwencji finansowej. Zaprzeczyła istnieniu podstaw do zobowiązywania jej do zwrotu wypłaconej subwencji na podstawie nieuzasadnionej konkretnymi faktami negatywnej rekomendacji Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Zarzuciła nieudowodnienie przez powoda, że doszło do jakiegokolwiek nadużycia w związku z uzyskaniem przez nią subwencji, a także sprzeczność roszczenia z zasadami współżycia społecznego. Zakwestionowała dopuszczalność dokonywania zmian w regulaminie. Wskazała na nieprecyzyjność i uznaniowość § 10 ust.9 regulaminu, a także na długotrwałość postępowania poprzedzającego wydanie przez Polski Fundusz Rozwoju S.A. de-cyzji o obowiązku zwrotu całej wypłaconej subwencji. Powołała się na negatywną ocenę realizacji programu wydaną przez Najwyższą Izbę Kontroli.

Wniosła o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków A. Z. i J. S., a także z przesłuchania przedstawiciela spółki (...) w charakterze strony na okoliczność starannej współpracy pozwanej z powodem w kwestii prawidłowego rozliczenia subwencji oraz aktywnego uczestnictwa pozwanej w wyjaśnieniu wykorzystania subwencji. (k.94-262)

Replikując Polski Fundusz Rozwoju S.A. cofnął pozew co do kwoty 884.235,93 złotych przyznając fakt jej zapłaty przez pozwaną w toku postępowania. Poparł roszczenie co do kwoty 847.842,07 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia 27 kwietnia 2024 roku do dnia zapłaty oraz z ustawowych odsetek za opóźnienie za czas od dnia 27 kwietnia 2024 roku do dnia 9 października 2024 roku od kwoty 884.235,93 złotych. Przekonywał o słuszności roszczenia. (k.277-283)

Uznając ograniczenie powództwa za dopuszczalne Sąd postanowił o umorzeniu postępowanie w odniesieniu do roszczenia o zapłatę kwoty 884.235,93 złotych. (art. 355 k.p.c.)

Postanowieniem wydanym 15 listopada 2024 roku Sąd stwierdził, że nakaz zapłaty utracił moc w całości. (k.268) Zadecydował o rozpoznaniu sprawy na zasadach obowiązujących w postępowaniu szczególnym w sprawach gospodarczych. (brak podstaw do zastosowania art. 458 ⁶ k.p.c.)

Na wniosek stron Sąd zwrócił się do Centralnego Biura Antykorupcyjnego o udzielenie informacji i przesłanie wszystkich dokumentów, w tym szczególnie pisma z dnia 21 maja 2021 roku adresowanego do Polskiego Funduszu Rozwoju S.A., stanowiących podstawę dokonanych przez Biuro ustaleń oraz negatywnej rekomendacji dotyczącej nieumarzania subwencji wypłaconej pozwanej w ramach programu Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm.

Sąd ustalił:

Polski Fundusz Rozwoju S.A. z siedzibą w W. prowadzi działalność gospo-darczą jako instytucja finansowa. (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa z siedzibą w C. prowadzi działalność na rynku farmaceutycznym. Uprawnionym do reprezentowania spółki jest komplementariusz - (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w C.. W okresie od 1 października 2013 roku do 27 lutego 2020 roku w rejestrze widniał wpis o samodzielnym uprawnieniu członków zarządu M. O., A. O. i J. O. do reprezentowania tej spółki. Obecnie wpis ograniczono do stwierdzenia samodzielnego uprawnienia każdego z członków zarządu bez ich imiennego wskazania. A. O. był ujawniony w rejestrze jako wspólnik pozwanej do 2024 roku. (dowód: odpisy z rejestru przedsiębiorców KRS k.109-110, 266-267) W latach 2019-2020 pozwana prowadziła sieć pięciu aptek w C.. (dowód: zeznania A. O. k.309)

Na mocy uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 z 27 kwietnia 2020 roku powód realizował rządowy program udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem skutków epidemii COVID-19. Załącznik nr 7.5 stanowi umowa o warunkach i trybie przekazywania środków na realizację programów rządowych, zgodnie z pkt. 2.2c której: „Realizacja Programu przez PFR będzie objęta tarczą antykorupcyjną Centralnego Biura Antykorupcyjnego i tarczą cyberbezpieczeństwa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.” W konsekwencji, powód był zobowiązany do uwzględniania w toku realizacji programu m.in. rekomendacji CBA wydawanych wobec beneficjentów. (dowód: uchwała i umowa z 27.04.2020 r. k.74-77v, pismo Komisji Europejskiej z 27.04.2020 r. k.78-83)

Zgodnie z regulaminem ubiegania się o udział w programie Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm, subwencja była udzielana na wniosek zainteresowanego. Szczegółowe warunki wsparcia finansowego oraz zobowiązania beneficjenta Programu określała umowa subwencji finansowej zawierana przez Polski Fundusz Rozwoju S.A. z przedsiębiorcą ubiegającym się o subwencję. Subwencja była wypłacana w złotych polskich. Jej maksymalna wysokość dla mikroprzedsiębiorców obliczana była jako iloczyn liczby pracowników zatrudnionych przez przedsiębiorcę i bazowej kwoty subwencji finansowej. (§ 2 ust. 2 umowy)

Po zawarciu umowy Polski Fundusz Rozwoju S.A. był zobowiązany do zweryfikowa-nia przedstawionych przez przedsiębiorcę danych i złożonych oświadczeń na podstawie informacji uzyskanych w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i Ministerstwa Finansów oraz podjęcia decyzji:

- o wypłacie subwencji finansowej we wnioskowanej wysokości

- o wypłacie subwencji finansowej w wysokości mniejszej niż wnioskowana

jeśli przedsiębiorca będzie spełniał warunki wypłaty subwencji finansowej określone w umowie, a oświadczenia złożone przez niego lub osobę reprezentującą go w związku z zawarciem umowy będą prawdziwe, lub

- o odmowie wypłaty subwencji finansowej. (§ 2 ust. 8 umowy)

Decyzja udostępniana była w bankowości elektronicznej banku lub innych bezpiecznych kanałach zweryfikowanych przez bank i wykorzystywanych do komunikacji z klientami (wiadomość e-mail, sms) lub w inny sposób pozwalający przedsiębiorcy na zapoznanie się z jej treścią. (§ 2 ust. 7 umowy)

Polski Fundusz Rozwoju S.A. podejmował decyzję o wypłacie subwencji finansowej we wnioskowanej wysokości, jeżeli przestawione przez przedsiębiorcę przy zawieraniu umowy dane znalazły potwierdzenie w informacjach uzyskanych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Ministerstwa Finansów, przedsiębiorca spełniał warunki wypłaty subwencji finansowej określonej w umowie a oświadczenia złożone przez niego lub osobę go reprezentującą w związku z zawarciem umowy były prawdziwe.

Otrzymana przez przedsiębiorcę będącego małym i średnim przedsiębiorą subwencja finansowa podlegała zwrotowi w przypadku:

a. (i) zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej (w tym zawieszenia prowadzenia działalności gospodarczej) przez przedsiębiorcę lub

(ii) otwarcia likwidacji przedsiębiorcy, w jakimkolwiek czasie w ciągu 12 miesięcy od dnia przyznania subwencji - w kwocie stanowiącej 100 % wartości subwencji finansowej,

b. prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę w całym okresie 12 pełnych miesięcy od dnia przyznania subwencji finansowej:

(i) w kwocie stanowiącej 25% wartości subwencji finansowej bezwarunkowo oraz

(ii) w wysokości dodatkowo do 25% kwoty subwencji finansowej pomniejszonej o wskazaną przez przedsiębiorcę skumulowaną stratę gotówkową na sprzedaży w okresie 12 miesięcy licząc od pierwszego miesiąca, w którym przedsiębiorca odnotował stratę po 1 lutego 2020 roku lub od miesiąca, w którym udzielona została subwencja finansowa, rozumianej w zależności od formy działalności jako:

(A) dla przedsiębiorców prowadzących pełną rachunkowość gotówkową strata na sprzedaży to odzwierciedlona w rachunku wyników strata na sprzedaży netto z wyłączeniem w szczególności kosztów amortyzacji, rezerw i odpisów lub wyniku z przeszacowania lub sprzedaży aktywów,

(B) dla przedsiębiorców rozliczających się na podstawie księgi przychodów i rozchodów w kwocie wskazanej straty,

(C) dla przedsiębiorców rozliczających się na podstawie karty podatkowej lub na ryczałcie stratę na sprzedaży oblicza się jako skumulowany spadek przychodów ze sprzedaży oraz

(iii) w wysokości do 25 % kwoty subwencji finansowej w przypadku utrzymania średniej liczby pracowników (średnie zatrudnienie) w okresie 12 pełnych miesięcy kalendarzowych od końca miesiąca kalendarzowego poprzedzającego datę zawarcia umowy, w stosunku do średniego stanu zatrudnienia w 2019 roku, obliczanego jako średnia z liczby pracowników na dzień 31 grudnia 2019 roku oraz 30 czerwca 2019 roku, na poziomie

(A) wyższym niż 100 % - w wysokości dodatkowo 0% kwoty subwencji finansowej,

(B) od 50% do 100% - w wysokości dodatkowo od 0% do 25% kwoty subwencji finansowej – proporcjonalnie do skali redukcji zatrudnienia, zgodnie ze wzorem ujętym w umowie,

(C) niższym niż 50% - w wysokości dodatkowo 25% kwoty subwencji. (§ 3 ust. 2 umowy)

Do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej Polski Fundusz Rozwoju S.A. mógł kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem umowy przez przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawdziwości informacji lub oświadczeń zawartych w umowie, mógł podjąć decyzję o zwrocie przez przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja stawała się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o wydanej decyzji w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznanie się z nią. (§ 3 ust. 6 umowy)

Prawa i obowiązki stron związane z wypłaconą subwencją finansową określone były także w regulaminie ubiegania się o udział w programie rządowym Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Mikro, Małych i Średnich Firm, który był dostępny pod adresem internetowym wskazanym w umowie. Regulamin określał relacje umawiających się stron; nie stanowił źródła obowiązków dla banku. Przedsiębiorca oświadczał, że zapoznał się z regulaminem, rozumie go i akceptuje jego treść. (§ 11 ust. 4 umowy) Regulamin stanowił integralną część umowy, o ile strony nie ustaliły odmienne swoich praw i obowiązków. Treść regulaminu mogła być w każdym czasie pozyskana, odtwarzana lub utrwalana przez przedsiębiorcę ze wskazanej strony internetowej. (§ 11 ust. 5 umowy)

Polskiemu Funduszowi Rozwoju S.A. służyło prawo zmiany regulaminu w trakcie trwania umowy. Wprowadzenie zmiany wymagało poinformowania o niej przedsiębiorcy w taki sposób, który umożliwiał mu zapoznanie się z informacją, ze wskazaniem postanowień podlegających zmianie, przy czym zmiana wchodziła w życie w terminie 14 dni od dnia doręczenia przedsiębiorcy informacji. (§ 11 ust. 6 umowy) (dowód: umowa k.18-25)

Celem regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm, stanowiącym integralną część umowy subwencji finansowej, było przedstawienie podstawowych zasad, na jakich Polski Fundusz Rozwoju S.A. rozpoznaje wnioski o udzielenie finansowania programowego. Zapoznanie się z tymi zasadami nie zwalniało beneficjenta od zapoznania się ze wszystkimi odpowiednimi przepisami prawa polskiego i prawa Unii Europejskiej oraz ze wszystkimi dokumentami dotyczącymi finansowania programowego. (§ 1 ust. 1 regulaminu)

Polski Fundusz Rozwoju S.A. był uprawniony do prowadzenia, samodzielnie lub we współpracy z bankami i innymi podmiotami, ewidencji beneficjentów i udzielonego im finan-sowania programowego oraz monitoringu udzielania i wykorzystywania subwencji finanso-wych, stosując w tym zakresie standardowe procedury ewidencji, raportowania i kontroli, w tym zwłaszcza przeciwdziałania nadużyciom. W szczególności, w zakresie sprawozdaw-czości, raportowania lub monitoringu mógł współpracować z KIR, bankami, instytucjami finansowymi, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, Ministrem Rozwoju, Ministrem Finansów, Krajowym Rejestrem Sądowym i sądami powszechnymi oraz pozyskiwać informacje od tych instytucji i organów w zakresie dopuszczanym na podstawie odpowiednich przepisów prawa. (§ 8 regulaminu)

Przesłankę odmowy wypłaty subwencji lub wydania decyzji określającej wysokość subwencji podlegającej zwrotowi w całości w przypadku uzasadnionego podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć. (§ 10.9 regulaminu z 13.04.2021 r. k.42) W dacie zawarcia przez strony umowy obowiązywał regulamin, zgodnie z którym Polski Fundusz Rozwoju S.A. był uprawniony do odmowy wypłaty subwencji finansowej w przypadku uzasadnionego podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć. (§ 10.9 regulaminu z 29.04.2020 r. k.199) 28 maja 2020 roku § 10.9 regulaminu nie uległ w tym zakresie zmianie, Polski Fundusz Rozwoju S.A. nadal był uprawniony do odmowy wypłaty subwencji finansowej w przypadku uzasadnionego podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć. Brak było regulacji obowiązku zwrotu w takim wypadku wypłaconej subwencji. (§ 10.9 regulaminu z 13.05.2020 r. k.232)

W celu zweryfikowania oświadczeń złożonych przez beneficjentów we wnioskach Polski Fundusz Rozwoju S.A. mógł pozyskiwać informacje od osób trzecich i organów administracji, w tym m.in. od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Ministra Finansów oraz od Krajowej Administracji Skarbowej. (§ 12 ust. 4 regulaminu) Ustalenie przez Polski Fundusz Rozwoju S.A., że beneficjent naruszył inne niż wskazane w ppkt (i) warunki programowe, które pociągają za sobą konieczność zwrotu otrzymanej subwencji, sprawiało, że subwencja podlegała zwrotowi w całości w terminie 14 dni roboczych od udostępnienia beneficjentowi decyzji o zwrocie. (§ 5 ¹.7b (ii) w zw. z § 10.9 regulaminu z 28.04.2021 r.).

Regulamin mógł ulec zmianie. O zmianach regulaminu beneficjenci mieli być informo-wani poprzez zamieszczenie przez Polski Fundusz Rozwoju S.A. odpowiedniej informacji pod adresem www.pfrsa.pl zawierającej zestawienie zmian. (§ 16 ust. 1, 2) Regulamin stanowił integralną część umowy subwencji finansowej w zakresie, w jakim strony w umowie subwencji finansowej nie ustaliły odmiennie swoich praw i obowiązków. (§ 16 ust. 3) (dowód: regulamin z załącznikami k.)

Zgodnie z § 16 ust. 1, Polski Fundusz Rozwoju S.A. mógł przekazywać informacje dotyczące regulaminu w formie komunikatów publikowanych na stronie www.pfrsa.pl. Komunikaty te miały charakter informacyjny. (dowód: regulamin z 29.04.2020 r. k.190-222, regulamin z 13.05.2020 r. k.223-255, regulamin z 13.04.2021 r. k.26-66)

11 maja 2020 roku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa z siedzibą w C. zawnioskowała o subwencję finansową. Oświadczyła m.in., że 31 grudnia 2019 roku była małym lub średnim przedsiębiorcą w rozumieniu umowy. Skala spadku obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży liczonych w sposób określony przepisami ustaw o podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych) w miesiącu referencyjnym w porównaniu do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku wyniosła 41%, w miesiącu kalendarzowym bezpośrednio poprzedzającym miesiąc referencyjny jej obroty wynosiły (...) złotych, a w 2019 roku (...) złotych. (dowód: umowa k.18-25)

Po dokonaniu weryfikacji warunków otrzymania przez pozwaną subwencji finansowej Polski Fundusz Rozwoju S.A. wydał decyzję i wypłacił subwencję we wnioskowanej kwocie 1.732.078 złotych. (dowód: decyzja z 12.05.2020 r. k.67, potwierdzenie przelewu k.68)

Składając oświadczenie o rozliczeniu subwencji 26 maja 2021 roku pozwana wniosła o umorzenie i zwolnienie jej z obowiązku zwrotu kwoty ponad 847.842,07 złotych. (dowód: oświadczenie o rozliczeniu subwencji k.188-189) Kierowała do powoda pisma z zapytaniem o przebieg postępowania poprzedzającego wydanie decyzji. (dowód: korespondencja k.256-261) 9 października 2024 roku pozwana przelała na rachunek powoda 884.235,93 złotych tytułem zwrotu należności niepodlegających umorzeniu. (dowód: wydruk z rachunku bankowego k.260)

Po wypłacie subwencji Polski Fundusz Rozwoju S.A. uzyskał z Centralnego Biura Antykorupcyjnego informację, że pozwana podlega wykluczeniu z udziału w programie, ze względu na uzasadnione ryzyko wystąpienia nadużyć. CBA wskazywało na zwiększone ryzyko wystąpienia przestępstw korupcyjnych, ekonomicznych lub prania brudnych pieniędzy, a także na zagrożenia dla interesu ekonomicznego państwa i ryzyko wykorzystania udzielonej pomocy finansowej w sposób niezgodny z celem i regulaminem programu Tarcza Finansowa PFR. (dowód: pismo z 2.02.2024 r. k.69-71, pismo z 10.07.22024 r. k.72)

3 września 2020 roku J. O., wówczas członek zarządu komplementariusza, został skazany za popełnienie przestępstwa oszustwa podatkowego z art. 56 § 1 k.k.s. w sprawie Mazowieckiego Urzędu (...) w W., nr RKS (...). (dowód: pismo CBA z 11.03.2025 r. k.298)

8 kwietnia 2024 roku Polski Fundusz Rozwoju S.A. wydał decyzję zobowiązującą pozwaną do zwrotu całej wypłaconej kwoty subwencji w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia decyzji. (dowód: decyzja k.73)

Okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sporu zostały ustalone przez Sąd na podstawie dowodów z dokumentów, które nie były wzajemnie kwestionowane przez strony i nie budziły wątpliwości Sądu co do ich prawdziwości, a także – w niewielkim zakresie - na korespondujących z nimi zeznaniach przedstawiciela pozwanej. Stan faktyczny sprawy nie był w zasadzie sporny, jej rozstrzygnięcie zależało od oceny prawnej dokonanej przez Sąd na podstawie przepisów obowiązującego prawa i postanowień łączącej strony umowy.

Przepis art. 3 k.p.c. zobowiązuje obydwie strony procesu do przedstawiania twierdzeń i dowodów na ich poparcie. Obowiązujący w sprawach gospodarczych przepis art. 458 ⁵ k.p.c. stanowi, że powód jest obowiązany ponadto powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany - w odpowiedzi na pozew. (§ 1) Twierdzenia i dowody powołane z naruszeniem § 1-3 podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania. (§ 4)

Zgodnie z art. 232 k.p.c. strona zobowiązana jest zgłaszać wnioski dowodowe. Ma także obowiązek dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i przedstawiać dowody (art. 3 k.p.c.). Ewentualne ujemne skutki nieprzedstawienia dowodu obciążają stronę, która nie dopełniła ciążącego na niej obowiązku (wyrok Sądu Najwyższego z 15.07.1999 r., sygn. akt I CKN 415/99). Samo twierdzenie strony nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla sprawy okoliczności (art. 227 k.p.c.) powinno być udowodnione przez stronę je zgłaszającą (art. 232 k.p.c. i art. 6 k.c.) (wyrok Sądu Najwyższego z 22.11.2001 r., sygn. akt I PKN 660/00).

Obowiązująca w procesie cywilnym zasada kontradyktoryjności zwalnia sąd orzekają-cy z odpowiedzialności za rezultat postępowania dowodowego, którego dysponentem są same strony (wyrok Sądu Najwyższego z 16.12.1997 r., sygn. akt II UKN 406/97). Ukształtowany system kontradyktoryjnego procesu wyklucza czynienie przez stronę sądu adresatem działań czy dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia jej twierdzeń i wykrycia środków dowodowych pozwalających na udowodnienie wysuniętych przez nią żądań. Działanie z urzędu może prowadzić do naruszenia prawa do bezstronnego sądu i odpowiadającego mu obowiązku przestrzegania zasady równego traktowania stron (art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP) (wyrok Sądu Najwyższego z 12.12.2000 r., sygn. akt V CKN 175/00).

Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego znajdującymi zastosowanie w niniejszej sprawie (obowiązującymi od 7 listopada 2019 roku) , postępowanie w sprawach gospodarczych cechuje formalizm i zasada koncentracji materiału dowodowego. Stosownie do art. 458 ⁵ § 1 i 4 k.p.c. powód jest zobowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany - w odpowiedzi na pozew. Twierdzenia i dowody powołane z naruszeniem § 1 podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym stało się to możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.

Obecna regulacja nawiązuje do obowiązujących w latach 2004-2012 przepisów art. 479 ¹² § 1 i art. 479 ¹⁴ § 2 k.p.c. Warto więc odwołać się do bogatego dorobku orzecznictwa i poglądów doktryny wypracowanych na gruncie poprzedniego unormowania postępowania szczególnego w sprawach gospodarczych. Sąd podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z 17 lutego 2004 roku (III CZP 115/03, OSNC 5/2005/77). W postępowaniu w sprawach gospodarczych pozwany traci prawo powoływania twierdzeń, zarzutów oraz dowodów na ich poparcie, niepowołanych w odpowiedzi na pozew, bez względu na ich znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że wykaże, iż ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe, albo że potrzeba powołania wynikła później (art. 479 ¹⁴ § 2 k.p.c.). Odnosi się to także do powoda, który w pozwie zobowiązany jest zaoferować sądowi dowody potwierdzające roszczenie (co do zasady i wysokości). Służy mu także prawo repliki wobec zarzutów pozwanego - powoływania nowych faktów i dowodów odnośnie do kwestii nie-wskazanych w pozwie, wyłącznie jednak tych niemających charakteru faktów, których wykazanie było konieczne dla uwzględnienia powództwa, choćby nawet pozwany nie zgłosił żadnych zarzutów, ani nie zaprzeczył przedstawionemu przez powoda stanowi faktycznemu, a podniesionych przez pozwanego w odpowiedzi na pozew.

Zważywszy na reguły prekluzji i subsydiarności (art. 458 ¹⁰ k.p.c.) obowiązujące w postępowaniu w sprawach gospodarczych Sąd pominął wnioski pozwanej o dopuszczenie dowodów z zeznań świadków, a także uznane za spóźnione wnioski zgłoszone dopiero w toku postępowania, wobec zwrócenia pełnomocnikowi pozwanej uwagi na brzmienie regulaminu. (k.321-327)

Sąd zważył:

Przepis art. 353 ¹ k.c. wyraża obowiązującą w prawie obligacyjnym zasadę wolności umów, która nie ma jednak charakteru absolutnego doznając ograniczeń w zakresie treści i celu umowy. Art. 353 ¹ k.c. wprowadza trzy rodzaje ograniczeń: ustawę, właściwość (naturę) stosunku prawnego i zasady współżycia społecznego.

W ramach art. 353 ¹ k.c. strony mają do wyboru następujące możliwości: przyjęcie bez jakichkolwiek modyfikacji określonego typu umowy uregulowanej normatywnie, zawarcie umowy nazwanej z równoczesnym wprowadzeniem do niej odmienności, w tym także połą-czenie cech kilku umów nazwanych (tzw. umowy mieszane) lub zawarcie umowy nienazwa-nej, której treść ukształtują według swego uznania (z zachowaniem ograniczeń wynikających z art. 353 ¹ k.c.). (wyrok Sądu Najwyższego z 6.11.2002 r., I CKN 1144/00) W tym więc zakresie strony mogą swobodnie decydować o zawarciu lub nie, rozwiązaniu umowy, wyborze kontrahenta i dowolnie kształtować treść stosunku obligacyjnego. Tylko w zakresie przez nie nieuregulowanym znajdą zastosowanie odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego.

Dłużnik zobowiązany jest do wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią, w sposób odpowiadający celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecz-nego, a nadto istniejącym w tym zakresie ustalonym zwyczajom. W taki sam sposób wierzy-ciel zobowiązany jest do współdziałania przy wykonaniu zobowiązania. (art. 354 k.c.) Strony mogą umownie określić miejsce i termin świadczenia. W braku odnośnych uzgodnień w tym zakresie będące przedmiotem umowy świadczenie pieniężne winno być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela w chwili wykonania zobowiązania. (art. 454 § 1 k.c.)

Termin świadczenia w braku postanowień umowy, nie wynikający też z właściwości zobowiązania wyznacza wezwanie dłużnika do wykonania. (art. 455 k.c.) Opóźnienie dłużnika ze spełnieniem świadczenia pieniężnego uzasadnia żądanie odsetek przez wierzyciela, chociażby nie poniósł on żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. (art. 481 § 1 k.c.)

Postanowienie § 11 ust. 13 regulaminu, zgodnie z którym, w przypadku gdy beneficjent otrzymał subwencję finansową na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było udzielenie subwencji lub jej wysokość zobowiązany jest do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania subwencji, zwrotu jej w całości lub w części, zostało wprowadzone 13 maja 2020 r ze skutkiem od 28 maja 2020 roku, a zatem po zawarciu umowy. Zapis ten jest sprzeczny z jej § 3 ust. 6 stanowiącym podstawę żądania zwrotu subwencji, która staje się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o decyzji Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z jej treścią.

Podstawę żądania pozwu stanowi § 10.9 regulaminu z 13 kwietnia 2021 roku, z którego dla beneficjenta wynika obowiązek zwrotu otrzymanej subwencji, w całości lub w części, w przypadku uzasadnionego podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć.

Pozwanej nie zarzuca się, że złożyła nieprawdziwe oświadczenia ani, że niewłaściwie wykorzystała środki uzyskane jako pomoc publiczna. W przekonaniu Sądu, zaistnienie podejrzenia wystąpienia nadużyć w sytuacji stwierdzonego przez CBA skazania członka zarządu J. O. za oszustwo podatkowe sprawiało, że spółka (...) nie należała do kręgu podmiotów, które mogły korzystać z subwencji a skoro ją otrzymała zobowiązana była do jej zwrotu.

W jego pierwotnej wersji regulamin przewidywał jedynie, że takie podejrzenie stanowi podstawę odmowy wypłaty przez Polski Fundusz Rozwoju S.A. subwencji finansowej. W pierwszym rzędzie należy zatem rozstrzygnąć, czy wydanie decyzji pozytywnej i udzielenie przedsiębiorcy wsparcia finansowego wykluczało nałożenie nań obowiązku zwrotu na podstawie zmienionego regulaminu z tej przyczyny, że Centralne Biuro Antykorupcyjne stwierdziło istnienie podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć. Bez znaczenia jest w tym przypadku wiedza pozostałych członków zarządu o zaistnieniu tej przesłanki, choć z zeznań A. O. wynika, że jest on bratem J. O., który w żaden sposób nie został ograniczony w prowadzeniu spraw spółki, w szczególności o dysponowaniu środkami pieniężnymi pochodzącymi z subwencji. Pozwana nie przeczyła faktu skazania, trudno zaś uznać żeby oszustwo podatkowe nie budziło podejrzenia wystąpienia nadużyć w rozumieniu § 10.9 regulaminu.

W przekonaniu Sądu, szczególne okoliczności pandemii COVID-19 w jakich zawierano umowy oraz brak obowiązku spełnienia przez beneficjenta świadczenia wzajemnego uzasadniają uznanie za dopuszczalne związanie stron regulaminem, który mógł być jednostronnie zmieniany przez Polski Fundusz Rozwoju S.A. Nie ulega wątpliwości, że przedsiębiorcy nie musieli korzystać ze wsparcia udzielanego przez państwo, a decydując się na udział w programie rządowym Tarcza Finansowa PFR dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw sieci aptek w warunkach stanu epidemii. Pozwana nie przedstawiła twierdzeń a tym bardziej dowodów na to, że skorzystanie ze wsparcia państwa było w jej przypadku konieczne i zmuszona była zaakceptować stawiane warunki by zapewnić funkcjonowanie stosunkowo małego przedsiębiorstwa. Że tak nie było, przekonuje zadeklarowana w rozliczeniu kwota zwrotu ponad 50% subwencji. Pozwana nie zaoferowała także żadnych dowodów z dokumentów finansowych, które umożliwiłyby Sądowi ocenę skutków jakie realnie wywoła uwzględnienie żądania zwrotu udzielonej subwencji.

Umowy o subwencję finansową nie miały nic wspólnego z umowami negocjowanymi przez równorzędne strony, które nabywały uprawnienia równocześnie zobowiązując się do spełnienia określonego świadczenia. W tym przypadku przedsiębiorca uzyskiwał, bez żadnych zobowiązań z jego strony (poza przeznaczeniem środków na określone cele) pomoc państwa w warunkach wyjątkowego kryzysu gospodarczego wywołanego pandemią.

Z tych przyczyn Sąd nie może podzielić twierdzenia pozwanej, że dokonywanie jednostronnych zmian regulaminu przez Polski Fundusz Rozwoju S.A. w okresie obowiązywania umowy naruszało zasadę swobody kontraktowania. Nie ulega wątpliwości, że pozwana nie była zmuszona do udziału w programie, a prowadzona przez nią działalność gospodarcza na rynku farmaceutycznym doznała stosunkowo niewielkich ograniczeń. Zważywszy liczbę i wagę zastrzeżeń przedstawionych w sprzeciwie od nakazu zapłaty, pozwana nie powinna była – w dobrze pojętym rozumianym przez siebie interesie – wnioskować o udzielenie subwencji na warunkach ocenianych przez nią jako bardzo niekorzystne.

Z porównania sytuacji w jakiej znaleźli się przedsiębiorcy w pandemii COVID-19 wynika, że właściciel aptek, nawet jeśli osiągał niższe przychody, to mógł z nich zabezpieczyć środki na cele dla jakich realizacji przewidziany został rządowy program Tarcza Finansowa PFR dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Składając wniosek i oświadczenie o akceptacji zmian regulaminu w przyszłości pozwana nie może obecnie zarzucać nieważności umowy, w szczególności ze względu na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Spółka (...) nie była zobowiązana do spełnienia na rzecz Państwa jakichkolwiek świadczeń, miała wyłącznie realizować warunki programu przeznaczając uzyskane środki na określone cele.

Skazanie członka zarządu komplementariusza uprawnionego do samodzielnego reprezentowania pozwanej spółki za oszustwo podatkowe stanowiło podstawę do wydania przez Centralne Biuro Antykorupcyjne negatywnej rekomendacji i w konsekwencji podjęcia przez Polski Fundusz Rozwoju S.A. decyzji o zwrocie przez pozwaną całości udzielonego wsparcia finansowego. Taki obowiązek przewidywał w § 10.9 regulaminu w wersji z 13 kwietnia 2021 roku. Wbrew przekonaniu pozwanej, Polski Fundusz Rozwoju S.A. nie musiał udowadniać, że doszło do nieprawidłowego wykorzystania subwencji ani tego, że zaistniały inne nadużycia. W regulaminie mowa jest o podejrzeniach, a te wynikały ze stanowiska Centralnego Biura Antykorupcyjnego, a zatem wyspecjalizowanej jednostki do zwalczania przestępstw gospodarczych. Powód nie miał obowiązku zasięgania informacji o tym co leży u podstaw negatywnej rekomendacji, a tym bardziej sprawdzania, czy jest ona uzasadniona. Nie ulega wątpliwości, że wprowadzenie do regulaminu wymogu badania faktycznego zaistnienia nadużyć spowodowałoby przedłużenie postępowań w sprawach o udzielenie subwencji, która dla większości przedsiębiorców była niezbędna natychmiast.

Logiczne i leżące w dobrze pojętym interesie przedsiębiorców było założenie programu, że w braku podstaw do odmowy, w znaczeniu nieistnienia podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć, subwencja była niezwłocznie wypłacana, a dopiero uzyskanie informacji o zaistnieniu podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć Polski Fundusz Rozwoju S.A. wydawał decyzję o jej zwrocie. W tym czasie przedsiębiorca był odpowiednio chroniony, w czasie pandemii COVID-19 uzyskiwał niezbędną pomoc państwa i mógł korzystać ze środków finansowych w sposób zgodny z założeniami programu. Obowiązek zwrotu subwencji powstawał dopiero po wydaniu decyzji, co oznacza, że długotrwałość postępowania mającego na celu wyjaśnienie istnienia podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć było zgodne z interesem beneficjenta, który całkowicie bezpłatnie dysponował wypłaconymi mu środkami.

Można zgodzić się z pozwaną, że czas jaki upłynął od udzielenia jej subwencji do wydania decyzji zobowiązującej ją do zwrotu był bardzo długi, jednak spółka nie ponosi z tego tytułu żadnych obciążeń finansowych. W szczególności nie ma obowiązku zwrotu subwencji z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od czasu jej udzielenia.

Przedstawione cele i założenia programu przekonują przeciwko uznaniu, że roszczenie powoda było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego art. 5 k.c. Rządowy program Tarcza Finansowa PFR dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw został wprowadzony w życie w nadzwyczajnych okolicznościach związanych z pandemią COVID-19. Sytuacja społeczna i gospodarcza wymagały szybkiego działania administracji rządowej, co tłumaczy pewne braki i uchybienia, które mogły zostać naprawione dopiero po zawarciu umów z beneficjentami. Zdaniem Sądu nadużyciem prawa byłoby korzystanie przez tych ostatnich błędów i luk w prawie umożliwiających im otrzymanie subwencji w wysokości nieusprawiedliwionej wynikami finansowymi, przedmiotem i zakresem prowadzonej działalności gospodarczej, znacząco przewyższającej subwencję finansową przyznawaną przedsiębiorcom w porównywalnej do ich sytuacji albo narażenie Skarbu Państwa na wykorzystanie subwencji w sposób niezgodny z warunkami programu w sytuacji uzasadnionego podejrzenia jakichkolwiek nadużyć.

Zawierając umowę pozwana wyraziła zgodę na kontrolę następczą jej oświadczenia oraz okoliczności mogących uzasadniać żądanie zwrotu subwencji w sytuacji określonej w § 10.9, zgodnie z którym, do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja finansowa stawała się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o decyzji powoda w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji powoda.

Nie można zasadnie zarzucać powodowi braku dochowania należytej staran-ności przy kontroli wniosków oraz przyczynienie się do niezasadnego wypłacenia pozwanej subwencji. Podmiot udzielający pomocy publicznej musiał być wyposażony w instrumenty służące weryfikacji prawidłowości udzielania subwencji. Pomoc publiczna w wysokości niedozwolonej w świetle zasad programu naruszałaby art. 107 ust. 2b Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Niedomaganie się zwrotu nieprawidłowo (bezzasadnie) udzielonej pozwanej subwencji stanowiłoby naruszenie zasady niedyskryminacji, gdyż dopuszczenie się przez jednego z członków zarządu spółki uzasadniało przypuszczenie, że powodowałby jego nieuzasadnione uprzywilejowanie względem innych przedsiębiorców, którzy w sytuacji pandemii COVID-19 ponieśli wyższe straty z prowadzonej działalności gospodarczej.

Decyzja o udzieleniu subwencji finansowej nie miała charakteru deklaratoryjnego . Jej uzyskanie nie stanowiło bezwarunkowego uprawnienia przedsiębiorcy ubiegającego się o udział w programie. Zgodnie z regulaminem, możliwość uzyskania subwencji nie stanowiła:

- oferty Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. ani Skarbu Państwa skierowanej do jakiejkolwiek osoby lub nieograniczonego kręgu osób w zakresie zawarcia jakiejkolwiek umowy lub nawiązania innego stosunku prawnego;

- przyrzeczenia publicznego składanego przez powoda lub Skarb Państwa w odniesieniu do jakiegokolwiek elementu programu ani

- jakiegokolwiek wiążącego lub niewiążącego zobowiązania powoda lub Skarb Państwa do dokonania jakiejkolwiek czynności faktycznej lub prawnej.

Nie można zatem uznać, że złożenie oświadczenia o treści zgodnej z warunkami programu gwarantowało pozwanej prawo do subwencji, która wypłacona, nie podlegała zwrotowi także wtedy, gdy Polski Fundusz Rozwoju S.A. powziął uzasadnione podejrzenie, że środki z subwencji zostaną przeznaczone na cele niezgodne z założeniami programu.

Z tych względów Sąd uznał roszczenia główne i uboczne za słuszne co do zasady i co do wysokości. O kosztach postępowania Sąd orzekł na zasadzie art. 100 zdanie drugie, art. 355 i art. 98 § 1 ¹ k.p.c. obciążając nimi w całości pozwaną, ponieważ powód uległ zaledwie nieznacznej części swego roszczenia.

Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. (§ 3.) Stronom reprezentowanym przez radcę prawnego zwraca się koszty w wysokości należnej według przepisów o wynagrodzeniu adwokata. (art. 99 k.p.c.)

Opłaty za czynności adwokatów przed organami wymiaru sprawiedliwości określa rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie. Opłaty stanowiące podstawę zasądzania kosztów zastępstwa prawnego i kosztów adwokackich ustala się z uwzględnieniem stawek minimalnych określonych w rozdziałach 2-4 tego rozporządzenia. (§ 15 ust. 1) Opłatę w sprawach wymagających przeprowadzenia rozprawy ustala się w wysokości przewyższającej stawkę minimalną, która nie może przekroczyć sześciokrotności tej stawki, ani wartości przedmiotu sprawy, jeśli uzasadnia to:

1. niezbędny nakład pracy adwokata, w szczególności poświęcony czas na przygotowanie się do prowadzenia sprawy, liczba stawiennictw w sądzie, w tym na rozprawach i posiedzeniach, czynności podjęte w sprawie, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu

2. wartość przedmiotu sprawy

3. wkład pracy adwokata w przyczynienie się do wyjaśnienia okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, jak również do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia istotnych zagadnień prawnych budzących wątpliwości w orzecznictwie i doktrynie

4. rodzaj i zawiłość sprawy, w szczególności tryb i czas prowadzenia sprawy, obszerność zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego lub biegłych sądowych, dowodu z zeznań świadków, dowodu z dokumentów, o znacznym stopniu skomplikowania i obszerności. (§ 15 ust. 3) Przy wartości przedmiotu sporu powyżej 200.000 do 2 mln. złotych stawka minimalna wynagrodzenia adwokata wynosi 10.800 złotych. (§ 2 pkt 7)

Ze względu na charakter sprawy, jej wagę, stopień skomplikowania i czas trwania postępowania, Sąd uznał, że adekwatne do nakładu pracy pełnomocnika powoda wykonują-cego zawód radcy prawnego jest wynagrodzenie w minimalnej wysokości. W rozliczeniu kosztów postępowania Sąd uwzględnił opłatę sądową od pozwu w kwocie 86.604 złotych.

Sędzia SO Beata Piwowarska

Zarządzenie : odpisy wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron

26/05/2024 r. SSO Beata piwowarska