Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

XVII AmA 28/11

Uzasadnienie:

Decyzją z dnia 27 grudnia 2010 roku Nr (...) pozwany - Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów po przeprowadzeniu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wszczętego z urzędu wobec powódce – Wyższej Szkole (...) w P.:

I.  na podstawie art. 26 ust. l ww. ustawy uznał za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, określone w art. 24 ust l i 2 pkt l ww. ustawy, bezprawne działania powódki, polegające na stosowaniu we wzorcu o nazwie „umowa”, obowiązującego na studiach stacjonarnych I i II stopnia oraz studiach niestacjonarnych I l II stopnia postanowień, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c., o treści:

1.  § 4 „ Student zgłaszając wolę podjęcia studiów w Uczelni wpłaca jednorazowo kwotę 500 PLN (pięćset złotych) tytułem wpisowego, które nie podlega zwrotowi w przypadku nie zawarcia przez strony umowy o odbywaniu studiów, bądź, rozwiązania umowy w trybie § 11 jej treści, oraz ukończenia studiów. Wpisowe pokrywa koszty administracyjne związane z przyjęciem Kandydatka na studia”

2.  § 12 ,, W przypadku odstąpienia od umowy przed rozpoczęciem pierwszego roku studiów, w terminie do 15 września Student traci wpisowe w kwocie 500 PLN (. . .)”

i nakazał zaniechanie ich stosowania.

II.  na podstawie art. 27 ust 2 w zw. z art. 27 ust l ww. ustawy uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust l i 2 pkt l ww. ustawy, bezprawne działania powódki polegające na stosowaniu we wzorcu o nazwie „umowa”, obowiązującego na studiach stacjonarnych I i II stopnia oraz studiach niestacjonarnych I i II stopnia postanowienia, które zostało wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 k.p.c., o treści:

§ 9 ust 2 „ Rektor ma prawo skreślić Studenta z, listy Studentów, jeżeli pozostanie on w zwłoce z opłatą czesnego przez kolejne dwa miesiące według § 8 umowy. W przypadku złożenia przez Studenta uzasadnionego odwołania i zgody Rektora na reaktywację, Student zobowiązany jest do opłacenia kosztów reaktywacyjnych wg decyzji Rektora”

i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 15 września 2010 roku.

III.  na podstawie art. 26 ust. 1 ww. ustawy uznał za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, określone w art. 24 ust. l i 2 ww. ustawy, bezprawne działania powódki polegające na pobieraniu opłaty za wydanie indeksu, legitymacji, książeczki zdrowia oraz dyplomu ukończenia studiów wraz z dwoma odpisami w wysokości stanowiącej równowartość 100 Euro, co narusza § 20 ust ust. l i 2 pkt l, 2, 3 i 4 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 2 listopada 2006 t. w sprawie dokumentacji przebiegu studiów (Dz. U. Nr 224, póz. 1634 ze zm.) i nakazał zaniechania jej stosowania

IV.  na podstawie art. 106 ust l pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nałożył na powódkę:

1.  w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust l i 2 pkt l ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt I sentencji niniejszej decyzji, karę pieniężną w wysokości 13 153 zł, płatną do budżetu państwa;

2.  w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art 24 ust l i 2 pkt l ww.
ustawy, w zakresie opisanym w pkt II sentencji niniejszej decyzji karę pieniężną w wysokości 5 115 zł, płatną do budżetu państwa;.

3.  w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art 24 ust l i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt III sentencji niniejszej decyzji, karę pieniężną w wysokości 14 614 zł, płatną do budżetu państwa.

Od powyższej Decyzji powódka – Wyższa Szkoła (...) w P. złożyła odwołanie, wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji w całości.

Zaskarżonej Decyzji powódka zarzuciła:

.1 naruszenie postanowień art. 24 ust. 1 i 2 pkt. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przez uznanie w sentencji zaskarżonej decyzji bezprawnego działania powódki, polegającego na stosowaniu we wzorcu o nazwie „umowa” obowiązującego na studiach stacjonarnych I i II stopnia oraz studiach niestacjonarnych I i II stopnia postanowień, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o których mowa w art. 479 ⁴⁵ kpc, mimo pozytywnego uzgodnienia z pozwanym tego wzorca w całości w postępowaniu prowadzonym w P. przez Prezesa Urzędu - Dyrektywa Delegatury w P. w 2004 roku o sygn. akt (...)

2. naruszenie postanowień art. 106 ust. 1 pkt ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przez ustalenie, że powódka dopuściła się stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, dającego podstawę do nałożenia kar pieniężnych określonych w sentencji zaskarżonej decyzji, mimo braku przesłanek potwierdzających zawinionego przez powódkę działania, nawet przez lekkomyślność lub niedbalstwo, a bez uwzględnienia pozytywnej przesłanki uprawniającej do takiego działania pozytywnego uzgodnienia treści wzorców stosowanych umów z Prezesem Urzędu w 2004 roku.

Pozwany w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. .

Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka – Wyższa Szkoła (...) w P. jest uczelnią niepubliczną wpisaną do rejestru uczelni niepublicznych i związków uczelni niepublicznych prowadzonego przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod numerem (...). Powódka prowadzi działalność edukacyjną w zakresie wyższych studiów zawodowych i studiów magisterskich.

Bezsporne jest, że w ramach prowadzonej działalności edukacyjnej powódka zawiera umowy z konsumentami posługując się 4 wzorcami umów, których postanowienia są co do zasady identyczne, a różni je tylko wskazanie trybu stacjonarnego i niestacjonarnego, stopień studiów, informacyjna wysokość czesnego oraz wskazanie tytułu naukowego, który uzyskuje absolwent ww. studiów. W pozostałym zakresie postanowienia ww. umów o naukę są tożsame.

Sąd ustalił, że w roku akademickim 2008-2010 w oparciu o ww. wzorce zawarto łącznie 1635 umowy o naukę, z czego 879 umów o naukę w roku akademickim 2008/2009 i 756 umów o naukę w roku akademickim 2009/2010. Do września 2010 roku powódka podpisała ze studentami 331 umów. W roku akademickim 2008/2009 r. rozwiązano łącznie 177 umów, zaś w kolejnym roku akademickim 72 umowy.

Analizując stosowane przez powoda postanowienia Sąd ustalił, że w Rejestrze klauzul niedozwolonych prowadzonym przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów znajdują się następujące postanowienia, których treść jest tożsama lub zbliżona do treści postanowień będących przedmiotem niniejszego postępowania:

- klauzula wpisana do Rejestru niedozwolonych postanowień umownych pod numerem 1297 o treści: „Opłaty w postaci wpisowego oraz czesne nie podlegają zwrotowi”,

- klauzula wpisana do Rejestru niedozwolonych postanowień umownych pod numerem 426 o treści: „Wpłacona w momencie popisu kwota 150 zł jest przeznaczona na pokrycie kosztów administracyjnych i dystrybucyjnych i nie podlega zwrotowi”,

- klauzula wpisana do Rejestru niedozwolonych postanowień umownych pod numerem 392 o treści: „Wszelkie wniesione przez kursanta opłaty nie podlegają zwrotowi”,

- klauzula wpisana do Rejestru niedozwolonych postanowień umownych pod numerem 393 o treści: „Wpłaty dokonane przez słuchacza nie podlegają zwrotowi”,

- klauzula wpisana do Rejestru niedozwolonych postanowień umownych pod numerem 726 o treści: „Nieusprawiedliwione zaleganie z uiszczeniem czesnego lub innych opłat spowoduje skreślenie listy studentów”.

Nadto, Sąd ustalił, że w oparciu o § 7 wzorców umów o naukę powódka pobiera równowartość 100 Euro tytułem opłaty za wydanie legitymacji studenckiej, indeksu, książeczki zdrowia oraz dyplomu ukończenia studiów wraz z dwoma jego odpisami.

Sąd ustalił, że przychód powódki w 2009 roku z tytułu prowadzonej przez nią działalności gospodarczej wyniósł (...) złotych.

Powódka nie zakwestionowała powyższych okoliczności dlatego należało je uznać za udowodnione na podstawie art. 230 k.p.c.

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Bezzasadny jest w szczególności zarzut naruszenia art.24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331). Wbrew zarzutom powoda, nie istnieje żaden prawem przewidziany tryb uzgadniania z Prezesem UOKiK wzorca umowy. Jedynym organem uprawnionym do orzekania w zakresie uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone są sądy powszechne, a w szczególności w ramach kontroli abstrakcyjnej wzorca, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (art.479 ³⁶ k.p.c.). Prezes UOKiK nie dysponował zatem kompetencją do akceptowania stosowanych przez powoda wzorców i jak wynika z załączonej do pisma z dnia 24 maja 2011 r. (k 45-55) korespondencji, nie podejmował działań w tym zakresie. Informacja, że w wyniku zobowiązania powoda do zaniechania stosowania klauzul, Prezes UOKiK nie skorzysta z uprawnienia do wytoczenia powództwa nie oznacza aprobaty dla nowego brzmienia wzorców. Podkreślić przy tym należy, że skorzystanie lub nie z prawa do wytoczenia powództwa nie może być uznawane za akceptację istniejącego stanu rzeczy, gdyż oznacza jedynie, że strona nie korzysta w ramach autonomii woli z przysługującego jej uprawnienia.

Stosownie do art.24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów , zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 47945 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.5)).

W celu wykazania naruszenia art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, konieczne jest każdorazowe wykazanie przez organ dwóch elementów tożsamości kwestionowanych klauzul z klauzulami wpisanymi do Rejestru. Przy badaniu tożsamości treści klauzuli kwestionowanej z treścią klauzuli wpisanej do Rejestru należy zweryfikować: cel, jakiemu służy kwestionowana klauzula, kontekst, w jakim została ona umieszczenia w Rejestrze, a także podobieństwo stanu faktycznego, będącego podstawą abstrakcyjnej oceny abuzywności danej klauzuli.

Klauzula stosowana przez powoda o treści „ Student zgłaszając wolę podjęcia studiów w Uczelni wpłaca jednorazowo kwotę 500 PLN (pięćset złotych) tytułem wpisowego, które nie podlega zwrotowi w przypadku nie zawarcia przez strony umowy o odbywaniu studiów, bądź, rozwiązania umowy w trybie § 11 jej treści, oraz ukończenia studiów. Wpisowe pokrywa koszty administracyjne związane z przyjęciem Kandydatka na studia” odpowiada klauzuli wpisanej do Rejestru niedozwolonych postanowień umownych pod numerem 1297 o treści: „Opłaty w postaci wpisowego oraz czesne nie podlegają zwrotowi”. Obydwa zapisy wyłączają obowiązek zwrotu świadczenia w przypadku, gdy konsument rezygnuje z zwarcia umowy.

Analogiczny skutek wywołuje stosowana przez powoda klauzula o treści: ,, W przypadku odstąpienia od umowy przed rozpoczęciem pierwszego roku studiów, w terminie do 15 września Student traci wpisowe w kwocie 500 PLN (. . .)”. Podkreślić należy, że analogiczne zapisy zostały wpisane do Rejestru niedozwolonych postanowień umownych także pod poz. 426, 392, 393.

Stosowane przez powoda postanowienie wzorca umowy o treści: „ Rektor ma prawo skreślić Studenta z, listy Studentów, jeżeli pozostanie on w zwłoce z opłatą czesnego przez kolejne dwa miesiące według § 8 umowy. W przypadku złożenia przez Studenta uzasadnionego odwołania i zgody Rektora na reaktywację, Student zobowiązany jest do opłacenia kosztów reaktywacyjnych wg decyzji Rektora” , w ocenie Sądu odpowiada klauzuli wpisanej do Rejestru niedozwolonych postanowień umownych pod numerem 726 o treści: „Nieusprawiedliwione zaleganie z uiszczeniem czesnego lub innych opłat spowoduje skreślenie listy studentów”. Obie klauzule pogarszają sytuację konsumenta w stosunku do regulacji wynikającej z art.491 § 1 k.c.

Wbrew wywodom powoda, przepisy ustawy z dnia 27 lipca 2005 r.

Prawo o szkolnictwie wyższym mają zastosowanie do publicznych i niepublicznych szkół wyższych, co wprost wynika z art. 1 ust. 1 tej ustawy. Zarówno przepis art. 192 tej ustawy, zawierający delegacje ustawową , jak i wydane na tej podstawie obowiązujące w tym czasie rozporządzenie Ministra Nauki i szkolnictwa Wyższego z dnia 2 listopada 2006 r.

w sprawie dokumentacji przebiegu studiów nie zawierały ograniczenia jego stosowania wyłącznie do uczelni publicznych. W zakresie pobieranych opłat za wydanie indeksu, legitymacji, książeczki zdrowia oraz dyplomu ukończenia studiów z dwoma odpisami powód był związany § 20 ust. 1 i 2 powołanego rozporządzenia. Nierespektowanie tych przepisów stanowiło równocześnie praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.

Zgodnie art. 106 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, "Prezes UOKiK może nałożyć karę pieniężną", co oznacza, że wydając decyzję o nałożeniu kary pieniężnej, działa on w ramach uznania administracyjnego, co oczywiście nie jest równoznaczne z dowolnością. W tym zakresie powinien on kierować się zasadą równości i proporcjonalności, jak również kryteriami określonymi w art. 111 u.o.k.k.

W niektórych przypadkach zasada proporcjonalności może uzasadniać także odstąpienie od nakładania kary pieniężnej na przedsiębiorcę - mimo dopuszczenia się przezeń zachowań wymienionych w art. 106 ust. 1 u.o.k.k. - zwłaszcza jeśli okoliczności sprawy (np. niewielki zakres naruszenia, krótki okres jego trwania, brak winy naruszyciela) przemawiać będą za nienakładaniem kary pieniężnej (zob. Konrad Kohutek „Komentarz do art.106 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów” opubl. Lex).

Z punktu widzenia poglądów Trybunału Konstytucyjnego, odpowiedzialność karnoadministracyjna to odpowiedzialność typu represyjno-porządkowego, jest przejawem interwencjonizmu państwowego w sferach, jakie zostały uznane przez ustawodawcę za szczególnie istotne (zob. wyrok z 24 stycznia 2006 r., sygn. SK 52/04, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 6). Ingerencja ta stanowi sankcję niezgodnego z prawem zachowania określonych podmiotów. Odwołał się przy tym do wyroku z 12 stycznia 1999 r. (sygn. P. 2/98), w którym Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że art. 83 Konstytucji nakłada na każdego obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

W niniejszej sprawie przesłanki do nienakładania kary pieniężnej nie zachodzą. Należy bowiem mieć na uwadze znaczny czas trwania praktyki (od 2006) oraz okoliczność, że dotyczyła ona znacznej liczby konsumentów, którzy zawarli przy użyciu wzorców zawierających przedmiotowe postanowienia 1635 umów. Mając na względzie, że powód jest przedsiębiorcą prowadzącym swoją działalność od lat , a także rejestr niedozwolonych postanowień umownych jest jawny i powszechnie dostępny, stosowania klauzul o treści analogicznej jak wpisane do rejestru nie można uznać za niezawinione. Przy zachowaniu zwykłej miary staranności, w ocenie Sądu, powód mógł i powinien wiedzieć, jakie klauzule nie powinny być zamieszczane w stosowanym przez niego wzorcu, tym bardziej, że pozwany zwracał mu na ten fakt uwagę już w 2004 r.

W tej sytuacji brak jest podstaw do uznania, że kara został wymierzona z przekroczeniem granic uznania administracyjnego. Równocześnie, mając na względzie, że jej wysokość została ustalona w granicach dolnego zagrożenia ustawowego, brak jest podstaw do uznania, że jest ona nadmiernie wysoka.

Z tych względów odwołanie należało oddalić wobec braku podstaw do jego uwzględnienia (art.479 ^31a § 1 k.p.c.).

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do wyniku sporu, zasądzając na rzecz pozwanego koszty zastępstwa procesowego według norm przepisanych (art.98 k.p.c.)

SSO Bogdan Gierzyński