X

Serwis Internetowy Portal Orzeczeń używa plików cookies. Jeżeli nie wyrażają Państwo zgody, by pliki cookies były zapisywane na dysku należy zmienić ustawienia przeglądarki internetowej. Korzystając dalej z serwisu wyrażają Państwo zgodę na używanie cookies , zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

BIP
Rozmiar tekstu
Kontrast

XVII AmA 64/23 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Warszawie z 2024-06-24

Sygn. akt XVII AmA 64/23

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział XVII Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SO Bogdan Gierzyński

Protokolant – sekretarz sądowy Joanna Nande

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...)Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolony

na skutek odwołania od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 20 lutego 2023 r., Nr (...)

1.  Oddala odwołanie;

2.  Zasądza od (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 720 zł (siedemset dwadzieścia złotych) z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sędzia SO Bogdan Gierzyński

Wersja jawna

Sygn. akt XVII AmA 64/23

UZASADNIENIE

I. Na podstawie art. 23b ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275), po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznaje postanowienia wzorców umów stosowane przez (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., o treści:

„Opłata alokacyjna od Składki regularnej należnej i opłaconej w pierwszym i drugim Roku polisy

Wiek Ubezpieczonego w dniu zawarcia Umowy % Składki regularnej

15-29

80%

30

79%

31

78%

32

77%

33

76%

34

75%

35

74%

36

73%

37

72%

38

71%

39

70%

40

69%

41

68%

42

67%

43

66%

44

65%

45

64%

46

63%

47

62%

48

61%

49

60%

50

59%

51

58%

52

57%

53

56%

54

55%

55

54%

56

53%

57

52%

58

51%

59-69

50%

Opłata alokacyjna w trzecim Roku polisy i kolejnych latach – 0%.”

(pkt 1 ppkt 6 Tabeli Opłat i Limitów o kodzie (...) stanowiącej Załącznik nr 1 Ogólne warunki ubezpieczenia na życie (...) o kodzie (...), pkt 1 ppkt 6 Tabeli Opłat i Limitów o kodzie (...) stanowiącej Załącznik nr 1 Ogólne warunki ubezpieczenia na życie (...) o kodzie (...), pkt 1 ppkt 6 Tabeli Opłat i Limitów o kodzie (...) stanowiącej Załącznik nr 1 Ogólne warunki ubezpieczenia na życie (...) o kodzie (...))

w związku z

„Opłata alokacyjna pobierana jest na pokrycie poniesionych przez Towarzystwo kosztów związanych z zawarciem Umowy tj. kosztów wdrożenia produktu, marży Towarzystwa oraz kosztów akwizycji”

(§ 31 ust. 13 Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie (...) o kodzie (...), § 31 ust. 13 Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie (...)
o kodzie (...), § 31 ust. 13 Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie (...) o kodzie (...))

w związku z

„Opłata alokacyjna pobierana jest przez Towarzystwo poprzez zmniejszenie wysokości każdej Składki regularnej należnej i opłaconej w pierwszym i drugim Roku polisy o opłatę alokacyjną określoną w Tabeli”.

(§ 31 ust. 14 Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie (...) o kodzie (...), § 31 ust. 14 Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie (...)
o kodzie (...), § 31 ust. 14 Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie (...) o kodzie (...))

za niedozwolone postanowienia umowne, o których mowa w art. 385 1 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1360 z późn. zm., dalej również jako: „KC”), stanowiące naruszenie zakazu określonego w art. 23a ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275) oraz zakazuje ich wykorzystywania.

II. Na podstawie art. 23b ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275), po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakłada na(...) Spółka Akcyjna
z siedzibą w W. środek usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a ww. ustawy, stwierdzonego w pkt I sentencji niniejszej decyzji. Niniejszym Prezes UOKiK zobowiązuje (...) Spółka Akcyjna
do poinformowania wszystkich konsumentów, będących stronami umów zawartych na podstawie wzorców, których postanowienia zostały uznane za niedozwolone w pkt I sentencji niniejszej decyzji, o uznaniu ich za niedozwolone i skutkach z tego wynikających, w terminie nie później niż 3 (trzech) miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji. Informacja ta będzie przekazywana konsumentom w następujący sposób:

w warstwie wizualnej – zostanie wyrażona znakami w rozmiarze co najmniej 11, w kolorze czarnym i za pomocą czcionki Times New Roman,

zostanie dostarczona konsumentom za pomocą listów poleconych,

będzie zawierała następującą treść:

„Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji nr (...) z dnia 20 lutego 2023 r. uznał za niedozwolone postanowienia wzorców umów stosowane przez (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w obrocie z konsumentami i zakazał ich wykorzystywania. Są to postanowienia o treści (…): [należy przytoczyć treść postanowień uznanych za niedozwolone].

Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego, oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. W związku z powyższym postanowienia te nie wiążą Panią/Pana, czyli są bezskuteczne. Bezskuteczność ta powstaje z mocy prawa i nie jest konieczne stwierdzenie jej na drodze sądowej. Klauzulę uznaną za abuzywną należy traktować tak, jakby w ogóle nie była zawarta w umowie.

Decyzja Prezesa UOKiK nr (...) dostępna jest pod adresem internetowym www.uokik.gov.pl. Decyzja jest prawomocna.

[podpis osoby uprawnionej do reprezentacji „ (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.]”.

III. Na podstawie art. 23b ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275), po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakłada na (...) S.A. z siedzibą w W. środek usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa
w art. 23a ww. ustawy, stwierdzonego w pkt I niniejszej sentencji decyzji, w postaci obowiązku złożenia na stronie internetowej jednokrotnego oświadczenia o następującej treści (dalej jako: „Oświadczenie nr 1”):

„Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji nr (...) z dnia 20 lutego 2023 r. uznał za niedozwolone postanowienia wzorców umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi stosowane przez „(...) S.A. z siedzibą w W. w obrocie z konsumentami i zakazał ich wykorzystywania. Zobacz szczegóły”,

odsyłającego do podstrony zawierającej oświadczenie o następującej treści (dalej jako: „Oświadczenie nr 2”):

„Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji nr (...) z dnia 20 lutego 2023 r. uznał za niedozwolone postanowienia wzorców umów stosowane przez „(...) S.A. z siedzibą w W. w obrocie z konsumentami i zakazał ich wykorzystywania. Są to postanowienia o treści (…): [w tym miejscu należy przytoczyć treść postanowień uznanych za niedozwolone].

Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego, oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. W związku z powyższym, postanowienia te nie wiążą konsumenta, który zawarł umowę na podstawie wzorca zawierającego kwestionowane postanowienia, czyli są bezskuteczne. Bezskuteczność ta powstaje z mocy prawa i nie jest konieczne stwierdzenie jej na drodze sądowej. Klauzulę uznaną za abuzywną należy traktować tak, jakby w ogóle nie była zawarta w umowie.

Szczegółowe informacje dostępne są w decyzji Prezesa UOKiK nr (...) z dnia 20 lutego 2023 r. opublikowanej na stronie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pod adresem [ w tym miejscu należy zamieścić hiperłącze odsyłające do bazy decyzji dostępnej pod adresem https://decyzje.uokik.gov.pl/bp/ dec_prez.nsf]. Decyzja jest prawomocna.”

„(...) S.A. z siedzibą w W. złoży oświadczenia nr 1 i 2 w terminie 1 (jednego) miesiąca od dnia uprawomocnienia się przedmiotowej decyzji, na swój koszt, na swojej stronie internetowej (w dniu wydania decyzji strona ta jest dostępna pod adresem: (...)). Powyższe oświadczenia zostaną złożone w taki sposób, że:

a)  oświadczenia nr 1 i 2 będą dostępne i utrzymywane przez okres 4 (czterech) miesięcy od dnia ich zamieszczenia,

b)  oświadczenie nr 1 zostanie zamieszczone w górnej części strony głównej internetowej (...), bez możliwości zamknięcia informacji przez użytkownika (oświadczenie nie może przybrać formy np. rotacyjnego banera czy slajdera),

c)  oświadczenia nr 2 zostanie zamieszczone na podstronie strony internetowej (...), do której odsyłać będzie oświadczenie nr 1, bez możliwości zamknięcia informacji przez użytkownika (oświadczenie nie może przybrać formy np. rotacyjnego banera czy slajdera),

d)  tekst oświadczeń nr 1 i 2 będzie wyjustowany oraz napisany fontem Arial w kolorze czarnym (kod szesnastkowy RGB #000000) na białym tle (kod szesnastkowy RGB #ffffff),

e)  wielkość znaków użyta w oświadczeniach powinna odpowiadać wielkości znaków zwyczajowo używanych na ww. stronie internetowej,

f)  w przypadku zmiany adresu, pod jakim dostępna jest strona internetowa (...) S.A. z siedzibą w W.
z siedzibą w W. oświadczenia nr 1 i 2 zostaną opublikowane na każdej innej stronie internetowej zastępującej stronę (...)

IV. Na podstawie art. 23b ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275), po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakłada na „(...) S.A. z siedzibą w W. środek usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa
w art. 23a ww. ustawy, stwierdzonego w pkt I niniejszej sentencji decyzji, w postaci zamieszczenia komunikatu w serwisie (...), o następującej treści (dalej: „Komunikat”):

„Konsumencie, w związku z decyzją Prezesa #UOKiK wydaną w dniu 20 lutego 2023 r. nr (...) # (...) informuje, że w stosowanych przez nią wzorcach umów ubezpieczenia na życie z #UFK znajdowały się niedozwolone postanowienia umowne. #decyzjaUOKiK

Szczegółowe informacje dostępne są na stronie internetowej # (...) [w tym miejscu należy zamieścić hiperłącze odsyłające do oświadczenie nr 2, o którym mowa w pkt III niniejszej decyzji].”

„(...) S.A. z siedzibą w W. opublikuje komunikat w terminie 1 (jednego) miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji, na swój koszt, na publicznie dostępnym profilu przedsiębiorstwa (...) w serwisie (...) (na dzień wydania decyzji serwis ten jest dostępny pod adresem (...)) w ten sposób, że:

a)  komunikat będzie dostępny i utrzymywany na publicznie dostępnym profilu przedsiębiorstwa (...), prowadzonym w języku polskim (na dzień wydania decyzji profil ten jest dostępny pod adresem (...)) przez okres 4 (czterech) miesięcy od dnia zamieszczenia przedmiotowej informacji na ww. profilu,

b)  komunikat zostanie zamieszczony w serwisie (...) w sposób umożliwiający stałe zapoznanie się użytkownika z jego treścią, tj. w taki sposób, aby tekst komunikatu wyświetlany był jako najbardziej aktualna informacja na ww. profilu,

c)  wielkość znaków i rodzaj fontu powinna odpowiadać zwyczajowo używanym na profilu przedsiębiorstwa (...) w serwisie (...),

d)  w przypadku zmiany profilu marki (...), do czasu zakończenia realizacji obowiązku komunikat zostanie opublikowany na innym polskojęzycznym profilu w serwisie (...) prowadzonym przez (...) S.A. z siedzibą w W.,

e)  w przypadku zmiany (...)S.A. z siedzibą w W., jej przekształcenia lub przejścia praw i obowiązków na inny podmiot pod jakimkolwiek tytułem, publikacja zostanie zrealizowana odpowiednio przez lub za pośrednictwem ww. przedsiębiorcy lub jego następcy prawnego, ze wskazaniem nazwy dawnej i nowej.

V. Na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 3a w związku z art. 112 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 poz. 275), po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakłada na (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. karę pieniężną w wysokości 11 196 788 zł (słownie: słownie: jedenaście milionów sto dziewięćdziesiąt sześć tysięcy siedemset osiemdziesiąt osiem złotych), płatną na rzecz Funduszu (...)
z tytułu naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a ustawy o ochronie konkurencji
i konsumentów, w zakresie określonym w pkt. I niniejszej decyzji.

VI. Na podstawie art. 77 ust. 1 w zw. z art. 80 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 poz. 275) oraz na podstawie art. 263 § 1 i 264 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 2000 z późn. zm.) w zw. z art. 83 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów obciąża (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. kosztami niniejszego postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, zobowiązując tego przedsiębiorcę do zwrotu Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kosztów postępowania w kwocie 48,90 zł (słownie: czterdzieści osiem złotych i dziewięćdziesiąt groszy), w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył „(...)Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zaskarżając ją w całości.

Odwołujący zarzucił zaskarżonej decyzji:

1)  naruszenie art. 23a i 23b Ustawy w zw. z art. 385 1 § 1 kodeksu cywilnego („k.c.”) w zw. z art. 23 ust 1 pkt 5, art. 23 ust. 5-7 oraz art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej ("UDUiR”) poprzez uznanie za niedozwolone postanowień umownych określających główne świadczenia stron (pkt I Decyzji, „Zarzut nr 1”);

2)  z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia Zarzutu nr 1 - naruszenie art. 23a i 23b Ustawy w zw. z art. 385 1 § 1 k.c. poprzez uznanie za niedozwolone postanowień wzorców umowy nienaruszających dobrych obyczajów i nienaruszających interesów konsumenta, zwłaszcza w sposób rażący (pkt I Decyzji, „Zarzut nr 2”);

3)  z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia Zarzutów nr 1 i 2 - naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 3a w zw. z art. 8 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego („k.p.a.”) w zw. z art. 83 Ustawy oraz art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 7 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności poprzez bezpodstawne uznanie działania Powoda za umyślne i nałożenie na Powoda kary pieniężnej w pkt V Decyzji, w sytuacji w której rzekome naruszenia zarzucane w punkcie I Decyzji miały precedensowy charakter i dotyczyły zagadnień nieuregulowanych szczegółowo w przepisach prawa, a zatem stosowania przez Spółkę spornych klauzul nie można uznać za działanie „choćby nieumyślne" - a tylko za takie działanie - zgodnie z art. 106 ust. 1 pkt 3a Ustawy można nałożyć karę pieniężną (pkt V Decyzji „Zarzut nr 3”);

ponadto,

4)  z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia Zarzutów nr 1 i 2 - naruszenie przepisu art. 23b ust. 2 pkt 2 Ustawy oraz art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP poprzez nałożenie na Spółkę środków usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu polegających na złożeniu oświadczenia na stronie internetowej (...)nieadekwatnych do zarzucanego naruszenia (pkt III Decyzji, „Zarzut nr 4”);

5)  z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia Zarzutów nr 1 i 2 - naruszenie przepisu art. 23b ust. 2 pkt 2 Ustawy oraz art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP poprzez nałożenie na Spółkę środków usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu polegających na zamieszczeniu komunikatu w serwisie (...) nieadekwatnych do zarzucanego naruszenia (pkt IV Decyzji, „Zarzut nr 5");

6)  z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia Zarzutu nr 1, 2 i 3 - naruszenie przepisu art. 106 ust. 3 pkt 1 Ustawy w zw. z art. 106 ust. 7 pkt 1 Ustawy poprzez przyjęcie, że obrót Powoda osiągnięty w 2021 r. wyniósł (...) zł, podczas gdy w przypadku przedsiębiorcy będącego zakładem ubezpieczeń za obrót należało przyjąć wartość składek przypisanych brutto Powoda

za 2021 r., która wynosiła(...) zł, a tym samym nałożona kara pieniężna została wadliwie wyliczona i nie może się ostać (pkt V Decyzji. „Zarzut nr 6”); ponadto

7)  z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia Zarzutu nr 1, 2 i 3 - naruszenie przepisu art. 106 ust. 1 pkt. 3a w zw. z art. 111 ust 1-4 Ustawy oraz art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP poprzez nałożenie na Spółkę kary niewspółmiernej do stopnia zarzucanego naruszenia i okoliczności rzekomego naruszenia tj.:

■

bezpodstawne przyjęcie okoliczności obciążającej polegającej na uznaniu, że naruszenie miało charakter długotrwały - naruszenie art. 111 ust. 1 pkt 1 Ustawy;

■

nieuwzględnienie w wymiarze kary pieniężnej faktu zaniechania stosowania kwestionowanych postanowień przed wszczęciem postępowania - naruszenie art. 111 ust. 3 pkt 2 w zw. z pkt. 1 lit. b Ustawy w zw. z art. 111 ust. 2 Ustawy;

■

bezpodstawne uznanie, że naruszenie miało charakter umyślny - naruszenie art. 111 ust 4 pkt. 2 lit. c w zw. art. 111 ust. 4 pkt. 1 lit. d Ustawy w zw. z art. 111 ust. 2 Ustawy;

■

bezpodstawne przyjęcie okoliczności jako obciążającej znacznego zasięgu terytorialnego naruszenia - naruszenie art. 111 ust. 4 pkt. 2 lit. a Ustawy w zw. z art. 111 ust. 2 Ustawy; (pkt V Decyzji, „Zarzut nr 7”).

W związku z powyższymi zarzutami Odwołujący wniósł o:

1)  uchylenie Decyzji w całości;

2)  względnie, z ostrożności procesowej na wypadek nieuwzględnienia wniosku ad 1) - wydanie orzeczenia zmieniającego Decyzję w części odnoszącej się do kary pieniężnej poprzez uchylenie nałożonej kary (uchylenie pkt V Decyzji);

3)  względnie z ostrożności procesowej na wypadek na wypadek nieuwzględnienia wniosków ad 1) i 2) - wydanie orzeczenia zmieniającego Decyzję w części odnoszącej się do kary pieniężnej poprzez znaczące obniżenie kary (zmiana pkt V Decyzji);

4)  ponadto z ostrożności procesowej na wypadek nieuwzględnienia wniosku ad 1) (niezależnie od wniosków ad 2) i ad 3)) - wydanie orzeczenia zmieniającego Decyzję w części odnoszącej się do usunięcia trwających skutków naruszenia poprzez uchylenie obowiązku publikacji oświadczeń na stronie internetowej (...) (uchylenie pkt III Decyzji);

5)  ponadto z ostrożności procesowej na wypadek nieuwzględnienia wniosku ad 1) (niezależnie od wniosków ad 2), ad 3) i ad 4)) - wydanie orzeczenia zmieniającego Decyzję w części odnoszącej się do usunięcia trwających skutków naruszenia poprzez uchylenie obowiązku publikacji oświadczeń w serwisie (...) (uchylenie pkt IV Decyzji).

Ponadto Odwołujący wniósł o:

6)  dopuszczenie dowodu z zeznań świadków A. C. (wezwanie na adres Powoda) oraz J. P. (wezwanie na adres Powoda) w celu wykazania następujących faktów:

a)  konstrukcji oraz specyfiki produktu ubezpieczeniowego (...),

b)  realnie ponoszonych kosztów przez Powoda związanych z obsługą produktu ubezpieczeniowego (...) oraz sposobem ich pokrywania, w tym w szczególności kosztów akwizycji;

7)  dopuszczenie dowodu z zeznań świadka S. G. w celu wykazania następujących faktów:

a)  aktuarialnych założeń leżących u podstaw konstrukcji produktu ubezpieczeniowego (...) i korelacji przewidzianych w nim opłat z ponoszonych przez Powoda kosztami,

b)  potencjalnych skutków usunięcia opłaty alokacyjnej z konstrukcji produktu ubezpieczenie na życie (...) dla możliwości oferowania produktu i innych opłat;

8)  dopuszczenie dowodu z dokumentacji załączonej do niniejszego pisma w celu wykazania faktów wskazanych w uzasadnieniu pisma, w tym w szczególności następujących faktów:

a)  transparentności opłaty alokacyjnej;

b)  (...) S.A. jest właścicielem domeny (...), a nie Powód;

c)  adresatami treści zawartych na stronie internetowej (...) są głownie nowi, potencjalni klienci;

d)  funkcjonalność platformy internetowej (...) wykorzystywana jest do publikowania treści obrazujących sylwetkę Powoda, a także do publikowania materiałów promocyjnych;

e)  obrót Powoda należy rozumieć jako sumę składek przypisanych brutto;

9)  rozpoznanie sprawy na rozprawie (art. 148 1 § 3 k.p.c.) i jednocześnie przeprowadzenie rozprawy przy drzwiach zamkniętych, na podstawie art. 153 § 1 1 k.p.c. w zw. art. 479 33 § 1 k.p.c., z uwagi na konieczność ochrony tajemnic przedsiębiorstwa Powoda;

10)  odstąpienie od wyznaczenia posiedzenia przygotowawczego (art. 205 4§ 3 k.p.c.);

11)  w razie wyznaczenia posiedzenia przygotowawczego (art. 205 4 § 1 k.p.c.), o zwolnienie Powoda od obowiązku osobistego stawiennictwa na posiedzeniu przygotowawczym (art. 205 5§ 3 k.p.c.), z uwagi na to, że wystarczająca będzie obecność pełnomocników,, a także, z ostrożności, o przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego także pod nieobecność pełnomocników Powoda (art. 205 5§ 4 i 5 k.p.c.);

12)  zasądzenie od Pozwanego na rzecz Powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych przy czym w każdym wypadku kosztów zastępstwa procesowego według 6-krotności stawki minimalnej, ze względu na znaczny wkład pełnomocników Powoda w wyjaśnienie sprawy i ze względu na wartość przedmiotu sprawy, a co najmniej w wysokości przewyższającej stawkę minimalną, określoną we właściwych przepisach.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wniósł o:

I.  oddalenie odwołania w całości,

II.  pominięcie wniosków dowodowych wskazanych w Odwołaniu,

III.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

(...)Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest wpisana pod numerem (...) do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie – XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Przedmiotem działalności Spółki jest m.in. działalność ubezpieczeniowa – ubezpieczenia na życie (PKD 65.11.Z).

Spółka oferuje swoim klientom możliwość przystąpienia do indywidualnych ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi. Przedmiotem ochrony jest życie i zdrowie ubezpieczonego (część ochronna umowy ubezpieczenia). Umowy są związane z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, których aktywa, pochodzące ze składek pomniejszonych o opłaty, są inwestowane na rachunek i ryzyko ubezpieczającego,
w zależności od wybranych funduszy (część inwestycyjna umowy ubezpieczenia). Przedmiot umów obejmuje zdarzenie ubezpieczeniowe, w postaci śmierci ubezpieczonego w okresie świadczonej ochrony ubezpieczeniowej. Zakres ochrony ubezpieczeniowej mógł zostać rozszerzony o umowy dodatkowe.

Przed przejściem do rozważań nad kwestionowanymi wzorcami umownymi, należy zasygnalizować, iż w toku postępowań poprzedzających wydanie niniejszej decyzji, Prezes Urzędu w 2015 r. przeprowadził postępowanie w sprawie podejrzenia stosowania przez Spółkę praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, polegających na zastrzeganiu we wzorcach umów ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy ze środków zgromadzonych na rachunku, na którym ewidencjonowane są jednostki uczestnictwa nabyte za składki konsumenta, co mogło stanowić czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 2022 r., poz. 1233), a tym samym stanowić praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 uokik.

Postępowanie zostało zakończone wydaniem decyzji z dnia 23 grudnia 2015 r. numer (...), zobowiązującej Spółkę do usunięcia skutków zarzucanego naruszenia, w postaci wycofania z obrotu wzorca umowy pn. „Ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...)” (kod (...)) oraz zmiany zasad wyliczania opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy, w dniu uprawomocnienia się decyzji, w umowach ubezpieczenia na życie
z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, zawartymi na podstawie wskazanych wzorców umownych. W toku postępowania, (...) zobowiązało się do podjęcia niezbędnych działań w celu zmiany zasad wyliczania opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy ze środków zgromadzonych na rachunku, na którym ewidencjonowane są jednostki uczestnictwa nabyte za składki konsumenta, zastrzeganych w 18 (słownie: osiemnastu) wzorcach umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi.

Zakwestionowane w ww. postępowaniu rozwiązania stosowane przez Spółkę, polegające na pomniejszaniu wartości wykupu, o wskazany w tabeli opłat i limitów procent wartości lub wskaźnik opłaty, w okresie referencyjnym (tj. w czasie, w którym Spółka potrąca poniesione koszty wstępne) stanowiły nieuprawnioną sankcję, znacznie utrudniającą, a w pierwszych kilku latach trwania umowy wręcz uniemożliwiającą konsumentowi dokonanie wypowiedzenia umowy ubezpieczenia z UFK w trakcie jej trwania. W konsekwencji, zastosowanie powyższych mechanizmów powodowało znaczące pomniejszenie kwoty przeznaczonej do wypłaty dla konsumenta w ramach wypłaty całkowitej lub częściowej wartości polisy. Rozwiązania te były stosowane, zdaniem Spółki, w celu zrównoważenia poniesionych przez (...) kosztów zawarcia umów ubezpieczenia na życie z UFK (opłaty dystrybucyjne).

Ustalenia dotyczące umożliwienia konsumentom ograniczenia kwot pobieranych w wyniku zastosowania opłat z tytułu całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy lub wskaźnika wykupu w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia indywidualnego, określone w decyzji nr (...), objęły umowy ubezpieczenia na życie z UFK zawarte przed dniem 1 stycznia 2016 r.

W okresie następującym po wydaniu powyższej decyzji, w której Spółka zobowiązała się do zmiany postanowień umownych i wycofania się ze stosowania opłat dystrybucyjnych (likwidacyjnych), tj. od 1 stycznia 2016 r., jednym z oferowanych przez Spółkę produktów w postaci ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi był (stan na dzień wydania niniejszej decyzji) produkt (...) , regulowany kolejno m.in. badanymi wzorcami umownymi o numerach: Ogólne warunki ubezpieczenia na życie (...) o kodzie (...), Ogólne warunki ubezpieczenia na życie (...) o kodzie (...), Ogólne warunki ubezpieczenia na życie (...) o kodzie (...) (dalej jako: (...), Ogólne Warunki Ubezpieczenia lub OWU).

Produkt (...) oferowany był w trzech wersjach, stosowanych kolejno w okresach:

a)  od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia 31 marca 2016 r. – warunki umowy określone były m.in. we wzorcu pn. Ogólne warunki ubezpieczenia na życie (...) z dnia
1 stycznia 2016 r.

b)  od dnia 1 kwietnia 2016 r. do dnia 21 maja 2017 r. – warunki umowy określone były m.in. we wzorcu pn. Ogólne warunki ubezpieczenia na życie (...) z dnia
1 kwietnia 2016 r.

c)  od dnia 22 maja 2017 r. do dnia 1 lipca 2018 r. – warunki umowy określone były m.in. we wzorcu pn. Ogólne warunki ubezpieczenia na życie (...) z dnia 22 maja 2017 r.

Oferowany produkt w postaci ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi jest produktem ze składką regularną (w wysokości m.in. 70 zł miesięcznie albo 200 zł kwartalnie, albo 380 zł półrocznie, albo 700 zł rocznie) oraz z możliwością opłacania składek dodatkowych (w wysokości min. 500 zł) oraz z możliwością opłacania składek dodatkowych w dowolnym czasie obowiązywania umowy ubezpieczenia. Produkt przedstawiany był jako ubezpieczenie o charakterze ochronno – oszczędnościowym oraz długoterminowym. W ogólnodostępnych materiałach, produkt prezentowany był jako skierowany do osób gotowych kontynuować opłacanie składek przez zalecany (minimalny
i rekomendowany) okres 15 lat oraz świadomych ryzyk związanych z inwestowaniem
w produkt, w tym akceptujących możliwość poniesienia straty części lub całości inwestycji. Zgodnie z badanymi Ogólnymi Warunkami Ubezpieczenia, w przypadku zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego (śmierci ubezpieczonego) wypłacane było świadczenie (świadczenie zmienne) równe wyższej z wartości - sumie ubezpieczenia (nie mniejszej niż 10 000 złotych) bądź wartości polisy, powiększonej o wartość dodatkową, o ile istnieje (§ 36 ust. 1 OWU).

Zgodnie z postanowieniami Ogólnych Warunków Ubezpieczenia, za składkę regularną Towarzystwo nabywa Jednostki uczestnictwa w Funduszach wybranych przez Ubezpieczającego. Po opłaceniu składki regularnej Spółka dopisuje jednostki uczestnictwa do rachunku regularnego zgodnie ze wskazaną przez ubezpieczającego dyspozycją alokacji (określony procentowo przez ubezpieczającego podział składki pomiędzy fundusze oferowane przez Towarzystwo). Minimalna alokacja w wybrany fundusz nie może być niższa niż 10% (produkt obejmował pięć funduszy do wyboru). Zamiana składki na jednostki uczestnictwa w wybranym funduszu dotyczy zatem wyłącznie części składki pozostałej po pobraniu opłaty alokacyjnej. Liczba dopisanych jednostek uczestnictwa w funduszu wynikała zatem z podzielenia części składki regularnej określonej w dyspozycji alokacji, pomniejszonej o opłatę alokacyjną, przez cenę jednostki danego funduszu.

Produkt (...) o kodzie (...), regulowany za pomocą kwestionowanych wzorców, został wycofany z oferty z dniem 1 lipca 2018 r. Po wycofaniu wzorca o kodzie (...) produkt (...) o kodzie (...) nie był oferowany konsumentom. Pomimo rezygnacji ze wskazanego wzorca umownego, produkt (...) nie został wycofany z obrotu, lecz był oferowany przy wykorzystaniu zmienionych Ogólnych Warunków Ubezpieczenia, zawierających między innymi obniżone i rozłożone na okres 5 lat opłaty alokacyjne, oznaczonych kodem (...) i regulowanych kolejno przez wzorce umowne o kodach: (...), (...), (...), (...), (...) oraz (...). Według informacji udzielonych przez Spółkę, obecnie w umowach ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi wykorzystywany jest jedynie wzorzec o kodzie: (...) (stan na marzec 2022 r.). Wraz z wycofaniem wzorca, (...) z dniem 16 grudnia 2021 r. produkt (...) przestał znajdować się w ofercie (...). Z uwagi na wieloletni charakter produktu, nadal w obrocie pozostają umowy zawarte przy użyciu wskazanych powyżej wzorców umownych (poza umowami, które zostały przedterminowo rozwiązane przez konsumentów).

We wszystkich trzech wskazanych powyżej kolejnych wersjach Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie (...) o kodzie (...) zostały zamieszczone w § 31 ust. 13 oraz § 31 ust. 14 postanowienia o treści:

„Opłata alokacyjna pobierana jest na pokrycie poniesionych przez Towarzystwo kosztów związanych z zawarciem Umowy tj. kosztów wdrożenia produktu, marży Towarzystwa oraz kosztów akwizycji” (§ 31 ust. 13 OWU).

„Opłata alokacyjna pobierana jest przez Towarzystwo poprzez zmniejszenie wysokości każdej Składki regularnej należnej i opłaconej w pierwszym i drugim Roku polisy o opłatę alokacyjną określoną w Tabeli” (§ 31 ust. 14 OWU).

We wszystkich trzech kolejnych, wskazanych powyżej wersjach zawartych w OWU

Tabel Opłat i Limitów (dalej również jako: „Tabela”) zostało zamieszczone postanowienie o treści:

„6. Opłata alokacyjna od Składki regularnej należnej i opłaconej w pierwszym i drugim Roku polisy:

Wiek Ubezpieczonego w dniu zawarcia Umowy % Składki regularnej

15-29

80%

30

79%

31

78%

32

77%

33

76%

34

75%

35

74%

36

73%

37

72%

38

71%

39

70%

40

69%

41

68%

42

67%

43

66%

44

65%

45

64%

46

63%

47

62%

48

61%

49

60%

50

59%

51

58%

52

57%

53

56%

54

55%

55

54%

56

53%

57

52%

58

51%

59-69

50%

Zgodnie z wyjaśnieniami przedstawionymi przez Spółkę w piśmie z dnia 18 marca 2022 r., opłata alokacyjna służy pokryciu kosztów związanych z zawarciem Umowy tj. kosztów wdrożenia produktu, marży Towarzystwa oraz kosztów akwizycji. W świetle przedstawionych wyjaśnień Spółki, pobierane opłaty: administracyjne, operacyjne, za zarządzanie funduszami, czy opłaty za ryzyko śmierci ubezpieczonego, tych kosztów nie pokrywają.
W dodatku, zdaniem Spółki nie powinno budzić wątpliwości, że koszty akwizycji (pozyskania klienta ubezpieczeniowego) stanowią element składki i obciążają klienta. Spółka utrzymuje, że przedsiębiorca, który uzyskuje przychody ze sprzedaży swoich towarów i usług nie może pokryć tych kosztów w inny sposób niż poprzez przeniesienie ich na klienta.

Fakt poniesienia przez Spółkę kosztów akwizycji oraz kosztów związanych z wdrożeniem produktu nie powinien usprawiedliwiać przerzucenia ryzyka gospodarczego przedsiębiorcy za poniesienie tych kosztów na konsumenta. (...), w trakcie trwania ochrony ubezpieczeniowej, pobiera szereg innych opłat związanych z wykonywaniem umowy, w szczególności Opłatę administracyjną, która przeznaczana jest na pokrycie kosztów bezpośredniej obsługi Umowy (§ 31 ust. 1 pkt 1 OWU), Opłatę operacyjną za zmianę Alokacji Składki regularnej, przeniesienie Jednostek uczestnictwa oraz przesłanie informacji dotyczącej Umowy w formie przesyłki listowej, rejestrowanej lub poleconej na wniosek Ubezpieczającego (§ 31 ust. 1 pkt. 2 OWU) oraz za całkowity lub częściowy wykup polisy (§ 31 ust. 1 pkt 2 OWU), opłatę za zarządzanie Funduszami (§ 31 ust. 1 pkt 3 OWU) czy też Opłatę za ryzyko, która pobierana jest za udzielanie ochrony ubezpieczeniowej z tytułu śmierci Ubezpieczonego (§ 31 ust. 1 pkt 5 OWU). Choć pozostaje to poza badanym zakresem postanowień umownych, przyjętym przez Prezesa UOKiK w niniejszym postępowaniu, należy również zwrócić uwagę, że wraz ze zmianami wzorców umownych w zakresie proponowanego produktu (...) (nadmienione wyżej wzorce o kodzie (...)), zostały zmniejszone procentowe wskaźniki pobieranych opłat alokacyjnych oraz okres ich pobierania przez kolejne lata polisy (1 rok – 15%, 2 rok – 15%, 3 rok – 10%, 4 rok – 5%, 5 rok – 5%, 6 rok
i dalsze – 0 %), przy jednoczesnym wzroście m.in. pobieranych opłat administracyjnych
(z 10,89 zł na 14,89 zł), opłat operacyjnych, opłat za zarządzanie funduszami oraz opłat za ryzyko.

W przypadku produktu(...) , Spółka pobierała następujące opłaty,
w przedstawionej wysokości, pobierane z rachunku podstawowego / rachunku dodatkowego:

a)  opłata alokacyjna od składki regularnej – pobierana poprzez zmniejszenie wysokości każdej składki regularnej należnej i opłaconej w pierwszym i drugim roku polisy:

Wiek Ubezpieczonego w dniu zawarcia Umowy % Składki regularnej

15-29

80%

30

79%

31

78%

32

77%

33

76%

34

75%

35

74%

36

73%

37

72%

38

71%

39

70%

40

69%

41

68%

42

67%

43

66%

44

65%

45

64%

46

63%

47

62%

48

61%

49

60%

50

59%

51

58%

52

57%

53

56%

54

55%

55

54%

56

53%

57

52%

58

51%

59-69

50%

a)  opłata administracyjna (opłata stała) – pobierana miesięcznie poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa z rachunku regularnego w wysokości 10,89 zł/miesięcznie

b)  opłaty związane z zarządzaniem inwestycją (opłata zmienna) – uwzględniona
w cenie jednostki uczestnictwa, określona jako % wartości całego funduszu rocznie:

-

Fundusz Agresywny - 2,50%

-

Fundusz Gwarantowany - 1,50%

-

Fundusz Lokacyjny - 0,90%

-

Fundusz Mieszany - 1,90%

-

Fundusz Obligacji - 1,30%

c)  Opłaty transakcyjne (z tytułu zleconych operacji)

1)  opłata operacyjna za zmianę alokacji składki regularnej (opłata stała) – pobierana poprzez odliczenie jednostek uczestnictwa z rachunku:

a.  dokonana za pośrednictwem Konta Klienta: 0 zł

b.  dokonana poza Kontem Klienta: 10,89 zł/każda zmiana

2) opłata operacyjna za przeniesienie jednostek uczestnictwa pomiędzy funduszami (opłata stała) – pobierana poprzez zmniejszenie liczby przenoszonych jednostek uczestnictwa z rachunku:

a. dokonane za pośrednictwem Konta Klienta: 0 zł

b. dokonane poza Kontem Klienta: 10,89 zł/każda zmiana

3) opłata operacyjna za przesłanie informacji dotyczącej umowy ubezpieczenia w formie przesyłki listowej, rejestrowanej lub poleconej na Twój wniosek (opłata stała) - pobierana poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa z rachunku: 10,89 zł/każda przesyłka

d) Opłaty za ryzyko (z tytułu świadczenia ochrony ubezpieczeniowej) – opłata za ryzyko
z tytułu śmierci ubezpieczonego (opłata zmienna), uzależniona od wieku ubezpieczonego, pobierana miesięcznie z góry poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa z rachunku regularnego;

Roczne stawki za ryzyko śmierci ubezpieczonego

Wiek ubezpieczonego Stawka

15-25

0,00090

26

0,00092

27

0,00094

28

0,00098

29

0,00102

30

0,00107

31

0,00114

32

0,00122

33

0,00130

34

0,00140

35

0,00153

36

0,00166

37

0,00182

38

0,00198

39

0,00218

40

0,00241

41

0,00267

42

0,00297

43

0,00329

44

0,00366

45

0,00406

46

0,00450

47

0,00498

48

0,00549

49

0,00602

50

0,00661

51

0,00722

52

0,00786

53

0,00853

54

0,00922

55

0,00997

56

0,01074

57

0,01155

58

0,01242

59

0,01332

60

0,01428

61

0,01529

62

0,01636

63

0,01750

64

0,01871

65

0,02000

66

0,02138

67

0,02286

68

0,02446

69

0,02618

70

0,02806

71

0,03012

72

0,03238

73

0,03488

74

0,03765

75

0,04071

76

0,04411

77

0,04786

78

0,05198

79

0,05651

80

0,06143

81

0,06678

82

0,07256

83

0,07877

84

0,08543

85

0,09255

86

0,10014

87

0,10823

88

0,11685

89

0,12602

90

0,13571

91

0,14609

92

0,15703

93

0,16856

94

0,18070

95

0,19340

96

0,20674

97

0,22063

98

0,23509

99

0,25007

100

0,26558

Na podstawie postanowień Ogólnych Warunków Ubezpieczenia i wysokości pobieranych opłat, należało przeanalizować, jak w ich świetle kształtuje się sytuacja środków finansowych wpłaconych przez konsumenta w formie składek regularnych.

Podany poniżej przykład oparty został o wyliczenia dla składki o minimalnej wartości 70 złotych/miesięcznie. Stosownie do procentowych wskaźników opłaty alokacyjnej, o których mowa w § 31 ust. 13 oraz § 31 ust. 14 OWU, po pobraniu opłaty, do zamiany składki na jednostki uczestnictwa w wybranym funduszu, pozostaje następująca część środków finansowych (poniższa tabela wskazuje przeliczoną odpowiednio składkę 70,00 zł po jej uszczupleniu o wskazane, jako procent pobieranej ze składki opłaty alokacyjnej):

Wiek

Pozostała część środków finansowych

15-29

14,00 zł

30

14,70 zł

31

15,40 zł

32

16,10 zł

33

16,80 zł

34

17,50 zł

35

18,20 zł

36

18,90 zł

37

19,60 zł

38

20,30 zł

39

21,00 zł

40

21,70 zł

41

22,40 zł

42

23,10 zł

43

23,80 zł

44

24,50 zł

45

25,20 zł

46

25,90 zł

47

26,60 zł

48

27,30 zł

49

28,00 zł

50

28,70 zł

51

29,40 zł

52

31,10 zł

53

31,80 zł

54

31,50 zł

55

32,20 zł

56

32,90 zł

57

33,60 zł

58

34,30 zł

59-69

35,00 zł

Środki finansowe, pozostałe po pobraniu opłaty alokacyjnej (wskazanej w podpunkcie a), podlegały następczo zamianie na jednostki uczestnictwa w wybranych przez konsumenta funduszach. Następnie, zgodnie z Ogólnymi Warunkami Ubezpieczenia i Tabelami Opłat po dokonaniu zamiany, dokonywane było umorzenie nabytych jednostek uczestnictwa poprzez pobranie:

opłaty administracyjnej w stałej wysokości 10,89 zł/miesięcznie – opłata wskazana
w podpunkcie b);

opłaty związanej z zarządzaniem inwestycją – uwzględnionej w cenie nabywanej jednostki uczestnictwa – wysokość opłat została wskazana w podpunkcie c);

opłaty za ryzyko (z tytułu świadczenia ochrony ubezpieczeniowej) – wysokość opłata została wskazana w podpunkcie d);

Z powyższych wyliczeń wynika, że przeważająca część wpłaconych środków finansowych, w postaci składek, przez pierwsze dwa lata polisy, przypada Towarzystwu, zaś ich symboliczna część jest przeznaczana na fundusz kapitałowy, którego podstawową funkcją jest gromadzenie i inwestowanie środków finansowych przez nabywanie jednostek odpowiednich funduszy ze środków pochodzących ze składek.

Prowadzi to jednocześnie do konkluzji, iż przez pierwsze dwa lata polisy i uiszczania składek przez konsumenta, jego środki finansowe niemalże w całości (proporcje są nieznacznie inne dla składek o odmiennej, wyższej kwocie niż 70,00 złotych) są skierowane kolejno na pokrycie kosztów związanych z zawarciem umowy, kosztów wdrożenia produktu, kosztów akwizycji i marży Towarzystwa (wszystkie te koszty pokrywane są przez opłatę alokacyjną), opłaty administracyjne, opłaty związane z zarządzaniem inwestycją oraz opłaty za ryzyko
z tytułu świadczenia ochrony ubezpieczeniowej.

Na podstawie wzorców umownych zawierających postanowienia uznane w pkt I sentencji niniejszej decyzji za niedozwolone zawarto [***] umów ubezpieczenia. Aktualnie (według stanu z dnia 18 marca 2022 r.) nadal wykonywanych jest [***] umów. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Spółkę umowę wypowiedziało [***] konsumentów, zaś [***] umów posiada status wygasły, w związku z faktem nieopłacania składek.

Łączna suma opłat alokacyjnych pobranych przez Spółkę od konsumentów wyniosła [***] zł. Średnia wartość pobranych opłat w przeliczeniu na jedną zawartą umowę wyniosła [***] zł.

Obrót Spółki w 2021 r., liczony na podstawie danych z zatwierdzonego sprawozdania Spółki z 2021 r. wyniósł [***] zł.

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o bezsporne twierdzenia stron postępowania oraz o dowody z dokumentów zgromadzonych w postępowaniu administracyjnym, które nie były przez żadną ze stron niniejszego postępowania kwestionowane, jak też w ocenie Sądu nie budziły wątpliwości.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, po ponownym rozpoznaniu sprawy zważył, co następuje.

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 385 1 § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Przepis ten znajdzie zastosowanie w okolicznościach sprawy, gdyż nie zachodzi wyłączenie wynikające z brzmienia zdania drugiego § 1, bowiem opłaty alokacyjnej nie można określić jako świadczenia głównego, czyli charakterystycznego dla umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem inwestycyjnym, mając na względzie mieszany, ubezpieczeniowo-inwestycyjny charakter tej umowy. Świadczeniem głównym ze strony ubezpieczonego w ramach umowy ubezpieczenia jest zapłata składki. Opłata alokacyjna ma więc charakter poboczny, gdyż naliczana jest w pierwszych dwóch latach obowiązywania polisy „na pokrycie poniesionych przez Towarzystwo kosztów związanych z zawarciem umowy tj. wdrożenia produktu, marży Towarzystwa oraz kosztów akwizycji”.

Zważywszy na wyjątkowy charakter wyłączenia kontroli abuzywności, kwalifikacja świadczenia głównego podlegać powinna wykładni zawężającej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 lutego 2015 r., C-143/13, Legalis).

Sąd podziela przyjęte powszechnie w orzecznictwie sądów stanowisko, że przez działanie wbrew dobrym obyczajom - przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego - należy rozumieć wprowadzanie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron tego stosunku; rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza zaś nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków stron, wynikających z umowy, na niekorzyść konsumenta ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2015 r. (I CSK 945/14 LEX nr 1927753). Rażące naruszenie interesów konsumenta zazwyczaj stanowi naruszenie dobrych obyczajów; natomiast zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami nie zawsze rażąco narusza te interesy. Ocena rzetelności określonego postanowienia wzorca umownego może być dokonana za pomocą tzw. testu przyzwoitości, polegającego na zbadaniu, czy postanowienie wzorca jest sprzeczne z ogólnym wzorcem zachowań przedsiębiorców wobec konsumentów oraz jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone; jeżeli bez tego postanowienia znalazłby się on - na podstawie ogólnych przepisów - w lepszej sytuacji, należy uznać je za nieuczciwe. Podobnie także w wyroku z dnia 15 stycznia 2016 r. (I CSK 125/15 LEX nr 1968429) Sąd Najwyższy wskazał, że ocena, czy dane postanowienie wzorca umowy, kształtując prawa i obowiązki konsumenta, "rażąco" narusza interesy konsumenta (art. 3851 § 1 k.c.), uzależniona jest od tego, czy wynikająca z tego postanowienia nierównowaga praw i obowiązków stron (nierównowaga kontraktowa) na niekorzyść konsumenta jest istotna, znacząca. Ustalenie, czy klauzula wzorca umowy powoduje taką nierównowagę, dokonane może być w szczególności przez porównanie sytuacji konsumenta w razie zastosowania tej klauzuli z sytuacją, w której byłby konsument, gdyby zastosowane zostały obowiązujące przepisy prawa. Znacząca nierównowaga kontraktowa na niekorzyść konsumenta pozostaje sprzeczna z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem tej nierównowagi.

W kontekście powyższego zważyć należało, że umowa ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem inwestycyjnym (lub jak nazywa to powód – umowy, której celem jest inwestowania kapitału), jest umową wzajemną i odpłatną. Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej (art. 487 § 2 k.c.). Dotyczy to zarówno umowy ubezpieczenia jak i powiązanej z nią umowy zlecenia.

Rozważenia zatem wymaga, czy w zamian na świadczenie w postaci opłaty alokacyjnej konsument otrzymuje odpowiednie świadczenie ze strony powoda.

Zgodnie z § 31 ust. 13 ogólnych warunków ubezpieczenia na życie (...) o kodach (...), (...) i (...) „opłata alokacyjna pobierana jest na pokrycie poniesionych przez Towarzystwo kosztów związanych z zawarciem umowy tj. wdrożenia produktu, marży Towarzystwa oraz kosztów akwizycji”.

W ocenie Sądu, żaden z wymienionych kosztów zawarcia umowy nie jest świadczeniem na rzecz konsumenta, stanowiąc koszt działalności powoda. Ani na celowość, ani na wielkość tych kosztów konsument niema wpływu, nadto nie przysparzają one konsumentowi żadnej korzyści. Wyłącznym beneficjentem „ekwiwalentu” opłaty alokacyjnej jest powód. Zauważyć przy tym należy, że konsument na podstawie umów zawartych z użyciem powyższych wzorców obowiązany jest do uiszczania składki regularnej z możliwością opłacania składek dodatkowych, opłat administracyjnych, operacyjnych za zrządzanie funduszami, opłatę za ryzyko śmierci ubezpieczonego, a zatem pokrywa koszty ponoszone przez powoda. Zapisy wzorca, w tym stanowiące przedmiot niniejszego postępowania, nie tylko nie zapewniają jasnego określenia wzajemnych świadczeń, ale przeciwnie zmierzają do utrudnienia konsumentowi rozeznania faktycznej wysokości jego świadczeń i świadczeń należnych mu na podstawie umowy.

Podkreślić należy, że opłata alokacyjna nie jest odstępnym (art.396 k.c.) ani karą umowną (art.483 k.c.) a zatem nie ma podstaw do przypisywaniu jej funkcji kompensacyjnej w odniesieniu do ponoszonych przez powoda kosztów związanych z zawarciem umowy.

W odniesieniu do opłaty alokacyjnej konsument nie ma możliwości określenia, co jest świadczeniem wzajemnym, a w konsekwencji oceny czy zostało ono na jego rzecz faktycznie spełnione. Wynikiem przedmiotowej klauzuli jest więc nierównowaga kontraktowa, której konsument nie zaakceptowałby w ramach negocjacji. Zasadnie było w związku z tym wydanie przez pozwanego decyzji o uznaniu przedmiotowego postanowienia wzorca umowy za niedozwolone i zakazującą jego wykorzystywania,, stosownie do treści art. 23b. ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, wobec naruszenia zakazu wymienionego w art.23 a tej ustawy.

Z przedstawionych wyżej względów zarzuty naruszenia art.23 a, 23b ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów należało uznać za bezzasadne.

Sąd nie podziela również zarzutu naruszenia art. 106 ust. 1 pkt 3a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w zw. z art. § 1 k.p.a. w zw. z art.83 ustawy oraz art. 2, art.31 ust. 3, art. 42 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 7 Konwencji o Ochronie praw Człowieka i Podstawowych Wartości.

Art. 106 ust 1 pkt 3 a ustawy stanowi, że Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie dopuścił się naruszenia zakazu określonego w art. 23a. Przepis art.23a ustawy stanowi, że zakazane jest stosowanie we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 385 1 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny.

Jak wyżej wskazano opisane w decyzji naruszenie prawa nie miało charakteru rzekomego. Nie miały również charakteru precedensowego, gdyż przepis ten obowiązuje od 17.04.2016 r. i na jego podstawie Prezes UOKiK wydał szereg decyzji, w tym takich które były przedmiotem postępowania przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów. Przepis art. 385 1 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny jest w polskim systemie prawnym od 1.07.2000 r. , a zatem nie jest przepisem nowym, a generalny charakter zawartej w nim klauzuli nie oznacza, że nie reguluje ona kwestii abuzywności szczegółowo.

W ocenie Sądu brak jest podstaw do uznania „precedensowego charakteru” konkretnego rozstrzygnięcia ze względu na formę naruszenia klauzuli generalnej. Istota abuzywności została szczegółowo wyjaśniona zarówno w literaturze jak i licznych orzeczeniach sądowych w tym licznych wyroków odnoszących się do stosowania podobnych opłat. Wspomnieć też należy o licznych klauzulach wpisanych do rejestru klauzul niedozwolonych.

W ocenie Sądu, opartej na doświadczeniu życiowym, nie jest możliwe aby przedsiębiorca prowadzący działalność koncesjonowaną o szczególnym charakterze, od wielu lat i w znaczącej skali w sposób nieumyślny wprowadzał do obrotu prawnego wzorce umów dla oferowanych produktów i aby nie miał świadomości nierównoprawnego traktowania konsumentów.

Nie zasługuje na uwzględnienie także zarzut naruszenia art.23b ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 2 i art.31 ust. 3 Konstytucji RP. Zgodnie z pierwszym z wymienionych przepisów, Prezes Urzędu może określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a, w szczególności zobowiązać przedsiębiorcę do:

1) poinformowania konsumentów, będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca, o którym mowa w ust. 1, o uznaniu za niedozwolone postanowienia tego wzorca - w sposób określony w decyzji;

2) złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji.

Wżycie przez ustawodawcę słowa „może” oznacza, że stosowanie tego środka należy do sfery uznania administracyjnego. Przepisy określające kompetencje organów administracji powinny być interpretowane z uwzględnieniem konstytucyjnej zasady sprawności i rzetelności działania instytucji publicznych (uchwała Sądu Najwyższego z 9 lipca 2019 r., I NSZP 1/19; wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., I NSK 95/18). Sens zasady sprawności i rzetelności działania instytucji publicznych polega na obowiązku formułowania oraz interpretowania przepisów prawa określających pozycję, skład, kompetencje i zasady działania organu władzy publicznej w taki sposób, aby mógł on efektywnie wywiązać się ze wszystkich powierzonych mu przez ustawodawcę zadań (por. wyroki pełnego składu TK z 7 stycznia 2004 r., K 14/03 i z 22 września 2006 r., U 4/06 oraz wyrok TK z 9 marca 2016 r. K 47/15). Jak zaznaczał Sąd Najwyższy, zasada sprawności i rzetelności działania instytucji publicznych koresponduje z zasadą podziału i równowagi władzy, która do wypełnienia różnych funkcji (ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej) wymaga utworzenia odrębnych organów. Określając kompetencje organów państwa ustawodawca wyraźnie rozróżnia pomiędzy decyzjami związanymi a decyzjami uznaniowymi. Trzymając się domniemania racjonalności ustawodawcy należy przyjąć, że racją związania decyzji jest ograniczenie swobody organu, a celem umieszczenia decyzji w sferze uznania administracyjnego jest poszerzenie swobody organu. Konsekwentnie, kontrola sądowa powinna sięgać głębiej w przypadku decyzji związanych, a płycej w przypadku decyzji uznaniowych. W innym przypadku instytucja uznania administracyjnego stałaby się konstrukcją iluzoryczną (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., I NSK 95/18).

Z powyższych względów ogólnikowy zarzut „nieadekwatności” opartej na subiektywnej ocenie strony nie może stanowić podstawy do wzruszenia takiej decyzji.

W przedmiotowej sprawie brak jest podstaw do uznania, że pozwany przekroczył granice uznania administracyjnego, a fakt naruszenia interesu publicznego poprzez stosowanie wzorca umownego zawierającego klauzulę abuzywną jest negatywną przesłanką dla publicznego ujawniania tego faktu. Przeciwnie, wymienione przez ustawodawcę przykładowe formy środków usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu zmierzają do zapewnienia konsumentom świadomości, że podjęto wobec nich działania naruszające prawo. Powód zaś może z łatwością uniknąć „stygmatyzacji” zwiększając poszanowanie dla praw konsumentów.

Bezzasadny jest również zarzut naruszenia art. 106 ust.3 pkt 1 w zw. z art.106 ust.7 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Zgodnie z tymi przepisami, obrót, o którym mowa w ust. 1 tego przepisu, oblicza się jako sumę przychodów wykazanych w rachunku zysków i strat - w przypadku przedsiębiorcy sporządzającego taki rachunek na podstawie przepisów o rachunkowości. W przypadku gdy przedsiębiorca nie dysponuje przed wydaniem decyzji danymi finansowymi niezbędnymi do ustalenia obrotu za rok obrotowy poprzedzający rok nałożenia kary, Prezes Urzędu, nakładając karę pieniężną na podstawie ust. 1 i 2, uwzględnia:

1) obrót osiągnięty przez przedsiębiorcę w roku obrotowym poprzedzającym ten rok;

2) w przypadku, o którym mowa w ust. 5 - średni obrót osiągnięty przez przedsiębiorcę w trzech kolejnych latach obrotowych poprzedzających ten rok. Przepis ust. 6 stosuje się odpowiednio.

Podstawę dla obliczenia kary stanowi zatem obrót osiągnięty przez przedsiębiorcę w roku obrotowym poprzedzającym ten rok obliczony jako suma przychodów wykazanych w rachunku zysków i strat nie zaś wysokość składek przypisanych brutto. Ta ostatnia wielkość dotyczy wyłącznie obliczania obrotu na potrzeby ustalenia obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji, co w sposób oczywisty wynika wprost z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie sposobu obliczania obrotu przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji.

Odnosząc się do zarzutów dotyczących wysokości kary pieniężnej zważyć należało, że jej wymiar również należy do sfery uznania administracyjnego.

Nie zasługiwały na uwzględnienie pozostałe podniesione przez powoda zarzuty. Bezpodstawne jest kwestionowanie przez powoda ocen dokonanych przez pozwanego dotyczących okresu, zasięgu i umyślności stosowania klauzuli abuzywnej.

Stosowanie przedmiotowej klauzuli w okresie od 1.01.2016 do 1.07.2018 r., a więc przed dwa lata i 6 miesięcy jest bezsporne i w pełni uzasadnia ocenę, że było to działanie długotrwałe. Jak wskazano wyżej, nie budzi wątpliwości ocena, że stosowanie klauzuli miało charakter umyślny. Tworzenie wzorców umownych w przedsiębiorstwach ubezpieczeniowych nie jest działaniem przypadkowym. Nierównowaga pomiędzy obowiązkami konsumenta, zobowiązanego do spełniania świadczenia bez ekwiwalentu jest oczywista i nie ma podstaw do uznania, że powód nie miał świadomości skutku, który chce wywołać.

Bezspornym jest również, że oferty zawarcia umów z użyciem wzorców zawierających przedmiotową klauzulę abuzywną były składane konsumentom na terenie całego kraju, co w pełni uzasadnia ocenę, że zasięg jej stosowania był znaczny.

Z przedstawionych wyżej względów odwołanie należało oddalić wobec braku podstaw do uwzględnienia (art.479 31a § 1 k.p.c.).

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. zasądzając na rzecz pozwanego koszty zastępstwa procesowego.

Dodano:  ,  Opublikował(a):  Anna Ciesielska
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Warszawie
Osoba, która wytworzyła informację:  Bogdan Gierzyński
Data wytworzenia informacji: