Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 września 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XVII Wydział Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
w składzie:

Przewodniczący –	Sędzia SO Małgorzata Wiliński
Protokolant –	sekretarz sądowy Magdalena Ratajczyk

po rozpoznaniu w dniu 14 sierpnia 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z odwołania (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o wykorzystywanie przewagi kontraktowej

na skutek odwołania od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 01 sierpnia 2022 r. nr (...)

1.  oddala odwołanie,

2.  zasądza od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. kwotę 720,00 (siedemset dwadzieścia) złotych tytułem kosztów procesu, na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

SSO Małgorzata Wiliński

Sygn. akt XVII AmA 85/22

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 11 września 2024 r.

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów decyzją nr (...) z 1 sierpnia 2022 roku, na podstawie art. 26 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (Dz. U. z 2020 r. poz. 1213) w związku z art. 57 ustawy z dnia 17 listopada 2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (Dz. U. z 2021 r., poz. 2262), po przeprowadzeniu wszczętego z urzędu postępowania wobec przedsiębiorcy (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową stwierdził stosowanie przez (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. praktyki nieuczciwie wykorzystującej przewagę kontraktową polegającą na zobowiązywaniu dostawców będących producentami rolnymi do:



zakupu zbóż lub rzepaku,



zapłaty kar umownych,



pokrycia różnicy między wartością produktów nabytych zastępczo przez spółkę
a wartością niedostarczonych produktów rolnych, w wysokości przewyższającej uiszczoną przez dostawców karę umowną,

w przypadku zaistnienia okoliczności od nich niezależnych, w tym o charakterze siły wyższej, uniemożliwiających dostarczenie produktów w umówionej ilości lub jakości, co stanowiło nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej, o którym mowa w art. 6
w zw. z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi
i spożywczymi (Dz. U. z 2020 r. poz. 1213) i nakazał zaniechania jej stosowania.

Jednocześnie na podstawie art. 33 ust. 1 i 2 pkt 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (Dz. U. z 2020 r. poz. 1213) w związku z art. 57 ustawy z dnia 17 listopada 2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (Dz. U. z 2021 r., poz. 2262)
z tytułu naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r.
o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na przedsiębiorcę (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. karę pieniężną
w wysokości 327.472,22 zł (słownie: trzysta dwadzieścia siedem tysięcy czterysta siedemdziesiąt dwa złote 22/100) płatną do budżetu państwa w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się decyzji.

(...) sp. z o.o. z siedzibą w W. została też obciążona kosztami postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową w kwocie 118,60 złotych (słownie: sto osiemnaście złotych 60/100) płatnymi w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się decyzji.

(...) sp. z o.o. z siedzibą w W. wniosła odwołanie od decyzji zaskarżając ją w całości i domagając się:

1.  uchylenia decyzji w całości i umorzenia postepowania, ewentualnie

2.  zmiany decyzji w pkt. 2 poprzez odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej, względnie

3.  zmiany wysokości orzeczonej kary, oraz

4.  zasądzenia kosztów postępowania według norm przepisanych.

W odwołaniu doprecyzowano przy tym, że decyzja jest zaskarżona:

- w zakresie punktu I – w zakresie w jakim Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakazał zaniechania stosowania praktyki nieuczciwej wykorzystującej przewagę kontraktową,

- w zakresie punktu II – w zakresie w jakim Prezes Urzędu nałożył karę pieniężną,

- w zakresie punktu III – w zakresie w jakim Prezes Urzędu obciążył spółkę kosztami postępowania administracyjnego.

(...) sp. z o.o. z siedzibą w W. zaskarżonej decyzji zarzuciła:

1. naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 65 § 2 kodeksu cywilnego w zw. z postanowieniami umów zawieranych przez powódkę z dostawcami produktów rolnych, polegające na wadliwej wykładni ww. postanowień umownych skutkujących zakwalifikowaniem zawieranych przez powódkę umów jako umów kontraktacji, podczas gdy prawidłowa wykładania tych postanowień umownych, wsparta zgodnym zamiarem stron i celem umownym, prowadzić winna do odmiennych wniosków, tj. zakwalifikowania zawartej pomiędzy powódką, a jej kontrahentami umowy jako umowy sprzedaży;

2. naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, w tym brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w tym w szczególności treści znajdujących się w aktach postępowania przed Prezesem UOKiK protokołów z oszacowania zakresu i wysokości szkód w gospodarstwie rolnym lub dziale specjalnym produkcji rolnej spowodowanych wystąpieniem niekorzystnego zjawiska atmosferycznego, w wyniku czego Prezes UOKiK zaniechał przy wydaniu zaskarżonej Decyzji wszechstronnego wyjaśnienia wpływu rozbieżności pomiędzy wielkością spodziewanych przez kontrahentów powódki plonów a ilością sprzedawanego w umowie zboża na prawną ocenę (kwalifikację) charakteru zawieranych przez powódkę umów;

3. naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, w tym brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie i uznanie, iż zachowanie (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. narusza zakaz wynikający z przepisu art. 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 roku o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi, co wymaga interwencji Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a w konsekwencji zastosowania wobec powódki sankcji wynikających z art. 33 ust. 1 i 2 pkt 3 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi oraz z art. 26 ust. 2 ww. ustawy, podczas gdy prawidłowa ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prowadzić winna do wniosku, iż w odniesieniu do działań podejmowanych przez (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. nie sposób przypisać cech praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową;

4. naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku kodeks postępowania cywilnego w zw. z art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 roku o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi poprzez ich błędne zastosowanie i uznanie, iż wnioski dowodowe zgłoszone w pismach powódki datowanych na 26 kwietnia 2021 roku oraz na 6 lipca 2021 roku prowadzą jedynie do przedłużenia postępowania prowadzonego przez Prezesa UOKiK względnie są nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, co finalnie doprowadziło do pominięcia m.in.:

a)  dowodu z zeznań świadka L. B., tj. osoby bezpośrednio prowadzącej rozmowy handlowe ze sprzedającymi, a co za tym idzie mającej szczegółową wiedzę na temat roli, w jakiej osoby sprzedające produkty rolne występowały w relacji handlowej z (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w W., czy też rzeczywistych przyczyn, z powodu których kontrahenci powódki odmawiali wydania umówionej ilości zboża lub rzepaku;

b)  dowodu z dokumentów w postaci rejestru sprzedaży i zakupów VAT obejmujących okres od maja 2018 roku do grudnia 2018 roku, jak również ujętych w tym rejestrze (i w ww. okresie) dokumentów sprzedażowych, w tym szczególności dokumentów potwierdzających: w odniesieniu do S. J. sprzedaż pszenicy i żyta, w odniesieniu do J. D. sprzedaż jęczmienia, w odniesieniu do R. R. sprzedaż pszenżyta, w odniesieniu do K. M. - sprzedaż pszenicy konsumpcyjnej; w odniesieniu do P. M. - sprzedaż rzepaku; w odniesieniu do K. L. – sprzedaż jęczmienia, tj. dokumentów posiadających istotne znaczenie dla oceny rzeczywistych intencji, którymi kontrahenci powódki kierowali się odmawiając wydania uzgodnionej ilości zboża lub rzepaku,

które to naruszenie miało istotny wpływ na treść zaskarżonej decyzji, albowiem pominięcie zawnioskowanych przez spółkę dowodów, a co za tym idzie ich nieprzeprowadzenie uniemożliwiło Prezesowi UOKiK dokonanie ustaleń faktycznych zgodny z rzeczywistym przebiegiem zdarzeń, w tym wskazujących na brak występowania po stronie (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. przesłanek warunkujących możliwość przypisania stosownym przez powódkę praktykom przymiot nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej.

Prezes UOKiK w odpowiedzi na odwołanie z 15 lutego 2023 r. wniósł o:

1. odrzucenie odwołania w całości ze względu na brak należytego umocowania pełnomocnika do wniesienia środka zaskarżenia, oraz z ostrożności procesowej, o

2. oddalenie odwołania i obciążenie powoda kosztami postępowania wg norm przepisanych.

Pismem z dnia 14 lutego 2024 r. czynności dokonane przez pełnomocnika powoda, w tym wniesienie odwołania, zostały potwierdzone przez zarząd spółki (k. 104).

Na rozprawie w dniu 17 kwietnia 2024 r. pełnomocnik (...) sp. z o.o. oświadczył, że decyzja zaskarżona została w całości, w tym co do punktu 1 w sferze ustalającej stosowania praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Podniósł nadto zarzut naruszenia art. 7 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (k. 134v).

W piśmie procesowym z dnia 08 sierpnia 2024 r. (...) sp. z o.o. podniosła dodatkowo zarzut naruszenia art. 2 pkt 2, art. 7 ust. 2 i 6 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (k. 158-168).

Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

(...) sp. z o.o. z siedzibą w W. jest przedsiębiorcą wpisanym do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla M.ST. Warszawy w W., XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem (...). Przedmiotem przeważającej działalności spółki jest sprzedaż hurtowa zboża, nieprzetworzonego tytoniu, nasion i pasz dla zwierząt. W zakresie pozostałej działalności spółka prowadzi m.in. obróbkę nasion dla celów rozmnażania roślin, sprzedaż hurtową wyrobów chemicznych, produkcję gotowej paszy dla zwierząt gospodarskich, magazynowanie i przechowywanie pozostałych towarów, przeładunek towarów w pozostałych punktach przeładunkowych, działalność usługową następującą po zbiorach oraz działalność agentów zajmujących się sprzedażą płodów rolnych, żywych zwierząt, surowców dla przemysłu tekstylnego i półproduktów

dowód: odpis pełny z KRS Spółki k. 65-69,

protokół z zeznań świadka k. 135.

Spółka w ramach swojej działalności utrzymywała kontakty handlowe z producentami rolnymi .

dowód: protokół z zeznań świadka k. 135

Współpraca następowała w oparciu o umowy sprzedaży. W latach 2018-2021 (...) sp. z o.o. miała (...) - TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] dostawców zbóż i rzepaku.

dowód: pisma k. 37, 209, 335 – 362, 363-373 akt administracyjnych

W latach 2018 - 2020 r. spółka miała zawarte umowy sprzedaży, w 2018 r. z(...)– TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA], w 2019 r. z (...)– TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA], natomiast w 2020 r. z (...)– TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] dostawcami zbóż i rzepaku.

dowód: pisma powoda k. 37 akt adm., 209, 335 – 362 akt adm.

W 2021 r. spółka miała zawartych (...) – TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] umów sprzedaży z dostawcami zbóż i rzepaku.

dowód: pismo powoda k. 363-373 akt adm.

W latach 2018 – 2020 spółka miała (...) TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] dostawców zbóż i rzepaku, na podstawie zawartych umów sprzedaży, osiągających największe obroty netto, w przedziale od [ (...) PLN do (...) PLN – TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA]. W większości były to jednak mniejsze podmioty - producenci rolni, których działalność gospodarcza prowadzona była na niewielką skalę.

dowód: pisma powoda k. 12-17 akt adm.

W ramach współpracy z producentami rolnymi, w latach 2018-2020, spółka wykorzystywała (...) wzory umów sprzedaży (...)- TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA]

dowód: pismo wraz ze wzorami umów, k.39-47, 48-57 akt adm.

Zgodnie z postanowieniami wzorców umownych, sprzedawca deklarował dostarczenie ww. produktów w ustalonej cenie i ilości (ilość w gestii kupującego tj. spółki), a spółka zobowiązywała się towar odebrać i zapłacić. (...)

„(...)”.

„(...)”. - TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA].

(...) TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA].

Jednocześnie, w pkt 13 wskazywano, iż:

„(...)”. - TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA].

Ponadto, w pkt 21 i 22 ww. wzorca zawarto postanowienia, iż:

„(...)”. - TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA]

dowód: wzory umów k. 40, 42, 44, 46, 48, 50, 52, 54, 56 akt adm.

(...)”.

„(...)”. - TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA

„(...)
(...)”. - TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA].

„(...) ” - TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA]

dowód: wzory umów k. 41, 43, 45, 47, 49, 51, 53, 55, 57 akt adm.

Wzory umów przygotowane zostały przez zewnętrzną kancelarię prawną.

Dowód: zeznania świadka L. B. k. 135

Pismem z 26 kwietnia 2021 r. spółka przedłożyła umowy zawarte na wzór pierwszego oraz drugiego wzorca umownego oraz umowy inne niż obowiązujący wzór

dowód: umowy k. 107 -108, 109-110, 112-113, 114-115, 116-117, 118-119, 120-121, 122-123, 124-125, 126-127, 128-129, 130-131, 132-133, 139-140, 152-153, 154-155, 159-160, 161-162, 163-164, 165-166, 172-173, 179-180, 181-182, 190-191, 198-199 oraz umowy k. 135, 136, 137, 138, 141, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, k. 111, 142, 151 akt adm.

Natomiast w odpowiedzi na wezwanie Prezesa UOKIK, spółka pismem z 22 marca 2022 r. przedłożyła umowy zawarte z producentami rolnymi na wzór pierwszego wzorca umownego. Większość z zawartych umów dotyczyła producentów, którzy wykazywali straty poniesione w następstwie siły wyższej m.in. niekorzystnych warunków pogodowych protokołami właściwych komisji wojewódzkich dla producentów rolnych (oszacowania zakresu i wysokości szkód w gospodarstwie rolnym lub dziale specjalnym produkcji rolnej) lub odrębnym pismem.

dowody: umowy k. 473-474, 478-479, 503-501, 506-507, 514, 526-527, 556-557, 570-571, 572-573, 599-600, 601-602, 619-620, 624-625, 628-629, 633-634, 660-661, 665-666, 676-677 akt adm., protokoły oraz pisma dot. wystąpienia siły wyższej: 483, 514, 528, 532, 533, 539, 562, 577, 579, 192-197, 611, 156-158, 643-647, 183-178, 671-675, 683-687, 174-178 akt adm.

Spółka odmawiała uznania wystąpienia siły wyższej, w tym i skutków jakie umowa z nią wiązała na mocy pkt 21. Tym samym, Spółka kierowała do kontrahentów wezwania do wykonania umów sprzedaży - wydania produktów rolnych w ilości określonej w umowie pod rygorem naliczenia kar umownych oraz dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych – tj. pokrycia szkody w rzeczywistej wysokości w związku z zastępczym nabyciem towaru od podmiotu trzeciego tytułem różnicy między wartością produktów nabytych zastępczo przez Spółkę a wartością niedostarczonych produktów rolnych, w wysokości przewyższającej uiszczoną przez sprzedawców karę umowną. Swoje roszczenie spółka opierała o pkt 3 Umowy sprzedaży, który uprawnia do obciążenia sprzedającego wartością poniesionej szkody oraz dokonania potrącenia należności ze wszelkimi zobowiązaniami wobec sprzedającego – w wypadku poniesienia przez kupującego szkody przewyższającej karę umowną.

dowody: k. 480, 508, 521, 574, 603, 621, 626, 630-631, 632, 635, 678 akt adm.

Sprzedawcy, w odpowiedziach na ww. wezwanie powoływali się na wystąpienie siły wyższej, zwalniającej ich od odpowiedzialności za niewykonanie umowy – niedostarczenie określonej umową ilości towaru.

dowody: protokoły oraz pisma sprzedawców k. 156-158, 167-171, 174-178, 183-187, 192-197, 483, 514, 519, 523-524, 528, 532, 533, 562, 577, 579, 611, 643-647, 662, 667, 671-675, 683-687 akt adm.

Spółka w odpowiedzi na możliwość sprzedawców zwolnienia się z odpowiedzialności wskazywała na możliwość dokonania zakupu zastępczego przez producentów rolnych. Przy tym oprócz naliczonych kar umownych spółka chciała dochodzić również zapłaty odszkodowania ponad wartość naliczonych kar umownych.

dowody: wezwania oraz noty obciążeniowe k. 475, 485, 516-517, 529, 538, 539, 544, 548-549, 558, 575, 580-581, 604, 606, 623, 627, 637, 668, 679 akt adm., zeznania świadka k. 136).

Ostatecznie, na skutek niewykonania umowy przez sprzedawców – spółka składała oświadczenie o odstąpieniu od umowy wraz z oświadczeniem o naliczeniu kar umownych i notą obciążeniową oraz możliwością dochodzenia odszkodowania uzupełniającego.

dowody: oświadczenia o odstąpieniu od umowy k. 476, 488, 490, 510, 512, 542, 552, 559, 582-584, 607, 609-610, 638, 639, 640, 641, 642, 663-664, 669-670, 681-682 akt adm., zestawienie przedłożone przez spółkę dot. 22 podmiotów, które powołały się na siłę wyższą, której spółka nie uznała, odstąpiła ostatecznie od umowy, nałożyła kary umowne i zawarła porozumienie zobowiązujące do zapłaty k. 732-749).

Niekiedy, spółka zamiast odstąpienia od umowy, składała oświadczenie o dokonaniu zakupu zastępczego wraz z oświadczeniem o obliczeniu szkody rzeczywistej i wezwaniem do zapłaty. Spółka przy tym wskazywała, iż na podstawie art. 3 umowy obciąża sprzedawcę dodatkowo równowartością szkody rzeczywistej ponad naliczoną karę umowną. W konsekwencji spółka wystawiała kolejną notę obciążeniową (oprócz wcześniej wystawionej z tytułu naliczonej kary umownej) w wysokości rzeczywiście poniesionej szkody, potrącając ją z należnościami sprzedawcy. Tym samym sprzedawcy nie otrzymywali zapłaty nawet za dostarczony towar, gdyż odszkodowania przewyższały ich wartość.

Celem ostatecznego rozliczenia zwartych umów sprzedaży, strony zawierały porozumienia, które ostatecznie zobowiązywały do zapłaty odszkodowania na rzecz spółki z tytułu naliczonej kary umownej lub tytułem naliczonej kary umownej oraz odszkodowania uzupełniającego. Ostatecznie rozrachunki producentów rolnych ze spółką wynosiły zero, gdyż sprzedawcy nie otrzymywali zapłaty za dostarczony towar tylko płacił odszkodowanie, w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania umowy na skutek działania siły wyższej

dowody: porozumienia, ugody sądowe, wyroki sądów k. 201-318, 493, 496, 498, 501, 476, 525, 555, 569, 585, 617-618, 650-656, 652, 654 akt adm.

Spółka osiągnęła w roku obrotowym 1 stycznia 2018 r. – 31 grudnia 2018 r. obrót w wysokości (...)zł, w roku obrotowym 1 stycznia 2019 r. – 31 grudnia 2019 r. obrót w wysokości (...) zł, w roku obrotowym 1 stycznia 2020 r. – 31 grudnia 2020 r. obrót w wysokości [ (...) zł - TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA] , natomiast w roku obrotowym 1 stycznia 2021 r. – 31 grudnia 2021 r. – obrót w wysokości [ (...) - TAJEMNICA SKARBOWA].

dowód: k. 755, 335, 720 akt adm.

Sprzedawcy mieli zróżnicowane obroty. Ich wysokość została ustalona w oparciu o informacje uzyskane przez Prezesa UOKiK z Ministerstwa Finansów. Dane te objęte tajemnicą skarbową zostały ujawnione w treści decyzji w wersji niejawnej dla (...) sp. z o.o. Przy czym pierwsze zestawienie obejmuje (...) sprzedawców, wyselekcjonowanych przez organ spośród wszystkich dostawców.

Postanowieniem z dnia 8 lipca 2022 r. Prezes UOKiK ograniczył spółce prawo wglądu do materiału dowodowego zebranego w toku postępowania w zakresie informacji o przychodach dostawców osiągniętych w latach 2018-2021, a dokumenty te objęte są tajemnicą skarbową

Dowód: postanowienie k. 769 akt adm

Powyższy stan faktyczny nie był sporny między stronami i został ustalony w oparciu o dowody zgormadzone w toku postępowania administracyjnego oraz oświadczenia powoda. Dowody z dokumentów zgromadzone w sprawie nie były kwestionowane przez powoda, a Sąd także nie znalazł podstaw do odmowy im wiarygodności. Sąd uwzględnił wniosek dowodowy powoda o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków: L. G. B. oraz P. B.. Zeznaniom tym, co do zasady dano wiarę, nadając im odpowiednią moc i znaczenie dla ustaleń poczynionych w sprawie. Zeznania świadka P. B. dały ogólny obraz funkcjonowania rynku rolnego w kraju.

Strona odwołująca cofnęła wniosek o przeprowadzanie dowodów zawartych w pkt 2-6 odwołania k. 55 (k. 134v).

Postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 12 czerwca 2024 r. na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd pominął wnioski dowodowe zawnioskowane w pkt 8a, 8c, 8d k. 55 (k. 146v). Charakter umów zawieranych z w/w powinien zostać wykazany dowodami z dokumentów. Przyczyny niewywiązania się przez zawnioskowanych świadków z zwartych umów, w kontekście postępowania mającego charakter quasi klauzulowy, nie miały znaczenia. Podobnie zakończenie sporu z trzema dostawcami rolnymi nie mogła stanowić odzwierciedlenia działań podejmowanych przez spółkę.

Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Antycypując motywy wydanego w sprawie rozstrzygnięcia pokrótce, mając na uwadze treść i zarzuty odwołania (k. 52), odnieść należy się do reguł orzekania przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Zgodnie z art. 479 ²⁹ k.p.c. odwołanie od decyzji Prezesa Urzędu powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji, przytoczenie zarzutów, zwięzłe ich uzasadnienie, wskazanie dowodów, a także zawierać wniosek o uchylenie lub zmianę decyzji w całości lub w części. Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK stanowi pismo o charakterze hybrydalnym – łączy w sobie elementy pozwu i środka odwoławczego (zaskarżenia), w wyniku którego wszczynane jest sądowe postępowanie pierwszoinstancyjne z pewnymi elementami drugoinstancyjnej kontroli decyzji administracyjnej ( zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1991 r., III CRN 120/91, OSNCP rok 1992, nr 5, poz. 87, z dnia 24.10.2002 r. I CKN 1465/00, Legalis nr 59279 i z dnia 24 stycznia 2012 r., III SK 23/11, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 marca 2012 r., VI ACa 1150/11, Legalis nr 532600). Na tle tego przepisu przyjmuje się, że przytoczenie przez odwołującego w odwołaniu zarzutów w stosunku do wydanej decyzji administracyjnej stanowi w istocie żądanie udzielenia ochrony prawnej na drodze sądowej i wytycza zakres przedmiotowy rozpoznania danej sprawy ( por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 kwietnia 2010, sygn. akt VI ACa 1195/09, opubl. Legalis nr 2669322). W tej sytuacji podnoszenie w toku postępowania sądowego, już po wniesieniu odwołania, nowych zarzutów wobec decyzji jest niedopuszczalne. Termin na wniesienie odwołania (pozwu) jest bowiem określony ustawowo, stąd zarzuty niepodniesione w odwołaniu nie mogą zostać później skutecznie zgłoszone ( tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - V Wydział Cywilny z dnia 26 lutego 2015 r. sygn. akt VI ACa 150/15, opubl. Legalis nr 1241803,). Podniesione w odwołaniu zarzuty zakreślają bowiem podstawę faktyczną żądania, którą sąd jest związany (art. 321 k.p.c.). Zaś wobec istnienia ustawowego terminu na wniesienie odwołania, późniejsza zmiana tej podstawy stanowiłaby obejście prawa w tym zakresie (tak Manowska Małgorzata (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom II. Art. 478-1217, Opublikowano: LEX/el. 2022).

Wniesione w sprawie odwołanie wskazywało, że decyzja Prezesa Urzędu zaskarżona zostaje w całości, a jednocześnie doprecyzowano, że decyzja ta jest zaskarżona:

- w zakresie punktu I – w zakresie w jakim Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakazał zaniechania stosowania praktyki nieuczciwej wykorzystującej przewagę kontraktową,

- w zakresie punktu II – w zakresie w jakim Prezes Urzędu nałożył karę pieniężną,

- w zakresie punktu III – w zakresie w jakim Prezes Urzędu obciążył spółkę kosztami postępowania administracyjnego.

Na rozprawie w dniu 17 kwietnia 2024 r. pełnomocnik strony odwołującej doprecyzował, że decyzja została zaskarżona w całości, a więc także co do punktu 1 w części ustalającej stosowanie praktyk nieuczciwe wykorzystujących przewagę kontraktową (k. 134v).

Wobec powyższego Sad poddał pod rozwagę, czy w sprawie miało miejsce niedopuszczalne rozszerzenia odwołania w toku prowadzonego postępowania sądowego. Ostatecznie uznano, że decydujące znaczenie miał fakt, iż w odwołaniu tym w sposób jednoznaczny wskazano, że odnosi się ono do całości decyzji (decyzja została zakażona w całości vide linijka trzecia k. 52 i domagano się jej uchylenia w całości vide wnioski odwołania k. 53), oraz treść wskazanych zarzutów. Z zarzutów tych wynikało, iż strona kwestionuje przypisanie działaniom (...) sp. z o.o. cech praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową, co zostało także potwierdzone w uzasadnieniu pisma. Chociaż więc konstrukcja odwołania, sporządzonego przez zawodowego pełnomocnika, nosiła określone błędy, to ostatecznie dawała podstawy do badania zasadności całości wydanej decyzji, czyli także w odniesieniu do ustaleń wskazanych w jej punkcie pierwszym.

Natomiast poczynione na wstępie uwagi odnoszące się do granic orzekania przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie pozostały obojętne w kontekście innych zarzutów podnoszonych przez stronę odwołującą w toku postępowania, o czym w dalszej części uzasadnienia.

Podstawę decyzji Prezesa Urzędu stanowił m.in. przepis art. 6 w zw. z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (Dz.U. 2020 poz. 1213, dalej ustawa u przeciwdziałaniu).

Przepis art. 6 ustawy o przeciwdziałaniu stanowi, że zakazane jest nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej nabywcy względem dostawcy oraz dostawcy względem nabywcy. Wykluczone jest zatem stosowanie zakazanych praktyk w relacjach wertykalnej w obu kierunkach łańcucha dostaw. Z kolei art. 7 ust. 2 ustawy wprowadza ogólną definicję, że wykorzystywanie przewagi kontraktowej jest nieuczciwe, jeżeli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami (kryterium obiektywne) i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes (kryterium subiektywne). Sankcji ustawowej wymaga zatem wystąpienie dwóch przesłanek tj. naruszenie dobrych obyczajów, oraz alternatywnie naruszenie interesu innego przedsiębiorcy/klienta lub zagrożenie takiemu interesowi. Samo naruszenie przepisów prawa nie jest konieczne dla stwierdzenia naruszenia. W ustawie zawarto nadto przykładowy katalog nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej, co może polega w szczególności na:

1) nieuzasadnionym rozwiązaniu umowy lub zagrożeniu rozwiązaniem umowy;

2) przyznaniu wyłącznie jednej stronie uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;

3) uzależnianiu zawarcia lub kontynuowania umowy od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;

4) nieuzasadnionym wydłużaniu terminów zapłaty za dostarczone produkty rolne lub spożywcze, w szczególności z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 935).

Przedstawiona lista nie ma charakteru zamkniętego, co podyktowane jest dynamiką zmian, jakie zachodzą w zakresie powstawania nowych negatywnych zachowań w relacjach uczestników łańcucha dostaw towarów rolno-spożywczych.

Powyższy przepis wskazuje, że ustawodawca określając nieuczciwe praktyki oparł się na klauzulach generalnych, odsyłających do ocen i norm pozaprawnych. Posłużono się zwrotami niedookreślonymi (dobry obyczaj, interes strony), co wymaga wykładni ich znaczenia na tle określonego stanu faktycznego, a na końcu ustalenia konsekwencji prawnych z odwołaniem do obowiązujących przepisów. Przyjęte rozwiązanie nie może być jednak utożsamiane z dyskrecjonalnością organu administracji, którego decyzje w tym zakresie podlegają weryfikacji sądowej ( tak Jakimowicz, W. (2010. Zewnętrzne granice uznania administracyjnego. Państwo i Prawo, 5, 42–54 w: Katarzyna Manteuffel, Mikołaj Piaskowski, IKAR 2017, Nr 1, Relacja klauzuli generalnej do przykładowego katalogu nieuczciwych praktyk w ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczym, opubl. Legalis).

Pojęcie dobrych obyczajów przywoływane jest w licznych aktach prawnych. Jego wykładnia w kontekście zawodowej działalności, ukształtowana przede wszystkim w oparciu o regulację ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ukierunkowana została na tzw. kryterium ekonomiczno - funkcjonalne ( zob. J. Szwaja (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz. Warszawa: C.H. Beck, Legalis, Kohutek Konrad, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Komentarz, Opublikowano: LEX/el. 2022, tak też Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w pkt 78 decyzji). Odnosi się ono przede wszystkim do regulowania zachowań, które w sposób negatywny mogą wpływać na postawę i działania kontrahentów. Pojęcie dobrych obyczajów należy w tym zakresie łączy się z obyczajami kupieckimi oraz handlowymi. Z drugiej strony oczywistym jest, że wolność gospodarcza i konkurencja nie są pojęciami jednowymiarowymi i konieczne jest uwzględnienie współistnienia i wzajemnego przenikania się różnych płaszczyzn, w tym również etycznej ( zob. Zdyb, M. i Sieradzgka, M. w. Interpretacja treści klauzuli generalnej pojęcia czynu nieuczciwej konkurencji. Przegląd Prawa Handlowego, 2011). Konieczne jest zatem także odwołanie do norm moralnych i zwyczajowych stosowanych w działalności gospodarczej ( zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - VII Wydział Gospodarczy z dnia 28 lutego 2018 r. sygn. akt VII AGa 184/18, opubl. Legalis nr 1772442, z dnia 15 lutego 2011 r., sygn. akt I ACa 852/10, niepubl.). Jak to szeroko uzasadnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 stycznia 2007 r. sygn. akt V CSK 311/06 ( opubl. LEX nr 259779) dobre obyczaje wyrażają się pozaprawnymi normami postępowania, którymi powinny kierować się przedsiębiorcy. Ich treści nie da się określić wiążąco w sposób wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane zarówno przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z tym praktykami życia gospodarczego. W stosunkach gospodarczych, dopuszczających konkurencyjność działań, kryterium szkody, wyznaczające zwykle granicę pomiędzy zachowaniem dozwolonym i niedozwolonym w innych stosunkach międzyludzkich, nie może być podstawą ocen w kategorii dobra i zła. Istotą działalności gospodarczej jest zabieganie o korzyści ekonomiczne. Pojawienie się na rynku konkurenta z reguły wiąże się z poniesieniem przez innego przedsiębiorcę uszczerbku w postaci mniejszego zysku, a w każdym razie - ryzyka utraty dotychczasowej pozycji, i jest to wpisane w samą zasadę konkurencyjności. Zatem, nie sam fakt zagrożenia lub powstania straty po stronie innego przedsiębiorcy, lecz sposób realizacji mechanizmu rywalizacji pomiędzy konkurentami podlegać musi rozważeniu przy ocenianiu działań konkurencyjnych pod kątem sprzeczności z dobrymi obyczajami. Sposób ten powinien być weryfikowany każdorazowo w okolicznościach konkretnego miejsca i czasu przy uwzględnieniu, zasługujących na aprobatę w świetle norm moralnych i etycznych, zwyczajów dochodzenia przez przedsiębiorców do osiągania korzyści gospodarczych.

Powyższe uwagi, chociaż pomocne, nie mają decydującego znaczenia w przypadku wykładni pojęcia dobrych obyczajów na gruncie ustawy o przeciwdziałaniu. Należy mieć na uwadze, że ustawa ta w założeniu nie ma chronić konkurencji jako takiej na rynku (w tym uczciwej konkurencji), lecz zapobiegać nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolno-spożywczymi, w tym eksploatowaniu słabszych ekonomicznie przedsiębiorców z tej branży ( tak Kohutek Konrad, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Komentarz, Opublikowano: LEX/el. 2022). Dlatego przy interpretacji pojęcia dobrych obyczajów należy uwzględnić cele ustawy ( zob. uzasadnienie projektu ustawy druk sejmowy 790).

Obrót produktami rolnymi i spożywczymi wiąże się bezpośrednio z bezpieczeństwem żywnościowym kraju. Stosowanie nieuczciwych praktyk bezpieczeństwu może temu zagrozić, gdyż może spowodować ograniczenia produkcji lub całkowite jej zaniechanie oraz zastępowaniem w procesie produkcji surowców dobrej jakości surowcami gorszymi, stosowaniem tańszych substancji chemicznych używanych do konserwacji i zabarwiania, czy też stosowaniem tańszych technologii produkcji żywności. Stąd nieuczciwe praktyki to przede wszystkim presja nabywcy na uzyskanie jak najniższej ceny, a to z pewnością będzie się odbijać na niskiej jakości żywności oferowanej konsumentowi.

Uwzględniając powyższy cel przede wszystkim należy badać, czy zachowanie silniejszego ekonomicznie dostawcy (nabywcy), godzi w istotny interes kontrahenta/potencjalnego kontrahenta, jest praktyką, która ma swoje „źródło” właśnie w przewadze, i tym samym nie byłaby realnie możliwa do stosowania w innych relacjach handlowych, tj. w przypadku braku takiej przewagi ( tak Kohutek Konrad, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Komentarz, Opublikowano: LEX/el. 2022).

Jeżeli natomiast chodzi o interes drugiej strony, to pojęcie to należy rozumieć szeroko. Chodzi tu zarówno o stan korzystnie już ukształtowanym dla kontrahenta, albo taki który dopiero w przyszłości może dla niego stanowić źródło korzyści rzeczywistych lub tylko oczekiwanych ( tak uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 25 lutego 1995 r. sygn. akt III CZP 12/95, opubl. Legalis nr 29149). Oczywiście mowa tu o interesach gospodarczych, przy czym ustawa nie chroni przed uszczerbkiem w interesach, jeżeli są one wynikiem działań zgodnych z prawem i regułami uczciwości. Interesem na gruncie ustawy jest więc szeroko pojmowane prowadzenie zgodnie z prawem działalności gospodarczej związanej z obrotami produktami rolnymi i spożywczymi, a więc działalności zmierzającej do osiągnięcia zysku. Tym samym interes strony (nabywcy lub dostawcy produktów rolnych) wyraża się w jego pozycji, ukształtowanej jako efekt funkcjonowania na rynku danego podmiotu, pozwalającej również zakładać określony rozwój wypadków w przyszłości co do dalszego funkcjonowania, spodziewanych zysków czy rozwoju działalności. Określenie istnienia zagrożenia lub naruszenia interesu wymagać będzie uwzględnienia konkretnych okoliczności faktycznych, związanych z danym podmiotem, pozwalających wykazać, że ukształtowany stan faktyczny lub ten oczekiwany w przyszłości został zmieniony na skutek działań sprzecznych z dobrymi obyczajami ( por. Nowińska Ewa, Szczepanowska-Kozłowska Krystyna, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, wyd. II, Opublikowano: WKP 2022). Nie można przy tym pomijać, że ustawodawca posłużył się pojęciem interesu „istotnego” (w odróżnieniu do art. 3 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji lub art. 24 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów). Wskazuje to na konieczność ograniczonej interpretacji tej przesłanki, co przekłada się na zwężenie reżimu regulacji. Dlatego w doktrynie podkreśla się, że nie każdy interes (ekonomiczny, prawny) słabszego ekonomicznie dostawcy lub nabywcy zasługuje na ochronę w drodze jej unormowań. „Zwykłe” naruszenie (zagrożenie) takiego interesu może dawać podstawy do ochrony tylko na gruncie przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji ( tak K. Kohutek, op.cit)

W zaskarżonej decyzji Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wskazał, że na gruncie niniejszej sprawy dobry obyczaj należy rozumieć jako przestrzeganie zasad uczciwego obrotu, w tym uwzględniania ryzyka rolniczego związanego z występowaniem okoliczności niezależnych, w szczególności o charakterze siły wyższej, jakie ponoszą producenci zbóż oraz rzepaku. Opisany wyżej mechanizm odpowiedzialności kontraktowej może być szczególnie dotkliwy dla tych podmiotów, które obracają wyłącznie produktami pochodzącymi z własnej działalności rolniczej. Przyjęty model dobrego postępowania handlowego powinien zakładać ochronę właściwą dla stosunków zobowiązaniowych danego rodzaju – standardy takiej ochrony w przypadku umów zawieranych z producentami rolnymi wyznaczają przepisy właściwe dla umowy kontraktacji. Zwalniają one producentów rolnych z obowiązku świadczenia w zakresie w jakim niemożność zrealizowania przedmiotu umowy wynikała z okoliczności od nich niezależnych, z wyłączeniem obowiązku zwrotu pobranych zaliczek i kredytów bankowych, o czym stanowi art. 622 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.; dalej jako k.c.).

Takie ujęcie dobrych obyczajów należy odnosić do zarzutu 1 odwołania, w którym to powołano się na naruszenie przepisu art. 65 § 2 kodeksu cywilnego w zw. z postanowieniami umów zawieranych przez stronę z dostawcami produktów rolnych, polegające na wadliwej wykładni ww. postanowień umownych, a skutkujące zakwalifikowaniem zawieranych przez spółkę umów jako umów kontraktacji, podczas gdy prawidłowa wykładania tych postanowień umownych, wsparta zgodnym zamiarem stron i celem umownym, prowadzić winna do odmiennych wniosków, tj. zakwalifikowania zawartej pomiędzy powódką a jej kontrahentami umowy jako umowy sprzedaży.

Sąd przedstawiając swoje stanowisko w zakresie zastosowania ustawy o przeciwdziałaniu w kontekście ustalonego stanu faktycznego, podkreśla że związany był zarzutem i opisem czynu zabronionego przedstawionym w zakażonej decyzji. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów obowiązany jest orzekać w granicach żądania, co oznacza m.in. nie może np. przypisać przedsiębiorcy zachowania, które nie było określone ani w zaskarżonej decyzji, ani w odwołaniu ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2001 r., sygn. akt I CKN 1036/98, opubl. Legalis, oraz Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art. 459–1217. Tom II fragment: Kodeks postępowania cywilnego. Tom I–II. Komentarz red. dr hab. Tomasz Szanciło 2023, komentarz do art. 47931a k.p.c, opubl. Legalis). Sąd nie może więc uznać, że przedsiębiorca naruszył obowiązujące przepisy – dodatkowo – w inny sposób, niż określił to Prezes UOKiK. Uprawniony jest jedynie ewentualnie do zmiany opisu praktyki (odmiennego jej zdefiniowania), ale w granicach zachowania opisanego w decyzji ( zob. np. wyr. Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 06 grudnia 2017 r., sygn. akt VII ACa 877/17, opubl. Legalis). Zgodnie z opisem punktu 1 decyzji, przedsiębiorcy zarzucono nieuczciwą praktykę wykorzystującą przewagę kontraktową polegającą na zobowiązywaniu dostawców będących producentami rolnymi do:

- zakupu zbóż lub rzepaku,

- zapłaty kar umownych,

- pokrycia różnicy między wartością produktów nabytych zastępczo przez spółkę, a wartością niedostarczonych produktów rolnych, w wysokości przewyższającej uiszczoną przez dostawców karę umowną,

w przypadku zaistnienia okoliczności od nich niezależnych, w tym o charakterze siły wyższej, uniemożliwiających dostarczenie produktów w umówionej ilości lub jakości.

Powyższy opis zarzutu wskazuje zatem, że stronie odwołującej zostało zarzucone działanie polegające na takim sformułowaniu zawieranych z dostawcami umów, które uniemożliwiało im w przypadku wystąpienia okoliczności niezależnych uniemożliwiających wykonanie umowy, uwolnienie się od przewidzianych w ich treści konsekwencji. Jedynie w uzasadnieniu decyzji Prezes Urzędu wskazał, że w przypadku umów zawieranych z producentami rolnymi na dostawę produktów rolnych należy odnosić się do standardów stosowanych w przypadku umów kontraktacji. Podyktowane jest to tym, iż umowy związane z działalnością wytwórczą w rolnictwie dotknięte są wysokim stopniem ryzyka niewywiązania się z ich postanowień na skutek przyczyn niezależnych od stron. W szczególności chodzi tutaj o siły przyrody – warunki klimatyczne, działanie żywiołów, kataklizmy.

Niewątpliwie umowa kontraktacji i umowa sprzedaży, to dwie odrębne umowy, a od producentów rolnych produkty mogą być nabywane także na podstawie umowy sprzedaży. Wobec zasady swobody umów, nie istnieje ani zakaz zawierania umów sprzedaży z producentami rolnymi, ani nakaz zawierania z producentami rolnymi umów kontraktacji, w czym rację należy przyznać skarżącej spółce ( vide odwołanie k. 57). Jak wskazano, wbrew podniesionym zarzutom, Prezes Urzędu w treści wydanej decyzji nie zakwalifikował zawieranych umów jako umowy kontraktacji. Bezsporne było, że mamy do czynienia z umowami sprzedaży, a tym samym zarzut 1 odwołania nie miał swojego uzasadnienia. W tym kontekście nie ma też znaczenia to, że dostawcy mieli świadomość jakie zobowiązania kreuje umowa zawierana pomiędzy stronami, do czego odnosił się zarzut 2 odwołania. Problematyka sprawy koncentrowała się na tym, czy (...) sp. z o.o. wykorzystując swoją przewagę kontraktową narzucała dostawcom rolnym zawarcie umowy o określonej treści, która uniemożliwiała zwolnienie się ze wskazanych w niej zobowiązań w przypadku zaistnienia okoliczności od nich niezależnych, w tym o charakterze siły wyższej. W decyzji Prezes Urzędu za nieuczciwą praktykę uznał już sam fakt ukształtowania stosunku umownego w ten sposób, ażeby producenci rolni nie mogli w istocie zwolnić się z wykonywania zobowiązania w żadnych okolicznościach. Spółka wykorzystując swoją przewagę kontraktową narzuciła drugiej stronie określoną treść umowy. To z kolei czyniło koniecznym ustalenie, czy w przypadku umów sprzedaży, w ich treści powinny zostać zawarte regulacje umożliwiające zwolnienie się z obowiązku świadczenia w przypadku wystąpienia okoliczności niezależnych od dostawców. Niewątpliwie obowiązek taki nie wynika z przepisów kodeksu cywilnego . Natomiast przepisami, które faktycznie wyznaczają standardy dla umów zawieranych z producentami rolnymi jest art. 168 ust. 4 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1306/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej, zarządzania nią i monitorowania jej oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 352/78, (WE) nr 165/94, (WE) nr 2799/98, (WE) nr 814/2000, (WE) nr 1290/2005 i (WE) nr 485/2008 oraz art. 38q ust. 1 pkt 3 ustawy o organizacji niektórych rynków rolnych z dnia 11 marca 2004 r. Dz.U. Nr 42, poz. 386). Przepisy te wskazują szczególne wymagania odnoszące się do umów dotyczących produktów rolnych, niezależnie od ich rodzaju. Umowa taka:

a) jest sporządzana przed dostawą;

b) jest sporządzona w formie pisemnej;

c) zawiera w szczególności następujące elementy:

(i) cenę do zapłaty za dostawę, która:

— jest niezmienna i określona w umowie lub

— jest obliczana poprzez połączenie różnych czynników określonych w umowie, które mogą obejmować obiektywne wskaźniki, łatwo dostępne i zrozumiałe indeksy i metody obliczania końcowej ceny odzwierciedlające zmiany warunków rynkowych, dostarczone ilości oraz jakość lub skład dostarczonych produktów rolnych; wskaźniki te mogą opierać się na odpowiednich cenach, kosztach produkcji i kosztach rynkowych; w tym celu państwa członkowskie mogą określić wskaźniki zgodnie z obiektywnymi kryteriami na podstawie badań produkcji i łańcucha dostaw żywności; strony umów mają swobodę powoływania się na te wskaźniki lub inne wskaźniki, które uznają za istotne.

(ii) ilość i jakość odnośnych produktów, które można dostarczyć lub które muszą zostać dostarczone, wraz z terminem takich dostaw;

(iii) okres obowiązywania umowy, który może być ograniczony lub nieograniczony, z klauzulami dotyczącymi rozwiązania umowy;

(iv) szczegóły dotyczące terminów i procedur płatności;

(v) ustalenia dotyczące odbioru lub dostawy produktów rolnych; oraz

(vi) przepisy mające zastosowanie w przypadku zaistnienia siły wyższej.

Przytoczona regulacja nie wskazuje przy tym, co należy rozumieć pod pojęciem siły wyższej. Nie reguluje także następstw wystąpienia siły wyższej związanych z odpowiedzialnością lub zwolnieniem ze świadczenia producentów rolnych.

Zgodnie z art. 168 ust. 6 rozporządzenia wszystkie elementy umów na dostawę produktów rolnych zawieranych przez producentów, odbiorców, przetwórców lub dystrybutorów, w tym elementy określone w ust. 4 lit. c), są swobodnie negocjowane między stronami. Oznacza to, że obowiązek wskazania w umowie przepisów mających zastosowanie w przypadku zaistnienia siły wyższej, nie należy rozumieć jako odesłania do regulacji krajowych, a jako obowiązek wprowadzenia zapisów umownych kształtujących prawa stron.

Jak już wskazano wyżej, zarzuty decyzji koncentrowały się na naruszeniu zasad uczciwego obrotu poprzez zobowiązanie dostawców będących producentami rolnymi do zakupu zboża lub rzepaku, zapłaty kar umownych lub pokrycia różnicy pomiędzy wartością produktów nabytych następczo przez spółkę a wartością niedostarczonych produktów rolnych, w wysokości przewyższającej uiszczoną przez dostawców karę umowną, w przypadku gdy nie mogą oni dostarczyć produktów w umówionej ilości lub jakości na skutek okoliczności od nich niezależnych, w tym o charakterze siły wyższej. Wobec tego, w kontekście wniesionego odwołania Sąd dokonał oceny tychże umów.

Przedstawione przez spółę wzorce umowne stanowiły:

- w pkt 21 - Strony nie są odpowiedzialne za naruszenie obowiązków wynikających z umowy

w przypadku gdy wyłączną przyczyną naruszenia jest działanie siły wyższej;

- w pkt 22 - Przez siłę wyższą rozumie się zdarzenie bądź połączenie zdarzeń lub okoliczności niezależnych od Stron, które całkowicie utrudniają lub uniemożliwiają wykonywanie zobowiązań danej Strony wynikających z Umowy, a których dana Strona nie mogła przewidzieć ani im zapobiec lub przezwyciężyć poprzez działanie z dochowaniem należytej staranności;

- w pkt 13 - W przypadku gdy nastąpią okoliczności zależne lub niezależne od Sprzedającego,

w wyniku których nastąpi utrata lub zmniejszenie plonu lub ilości towaru lub pogorszenie jakości towaru w porównaniu z jakością zastrzeżoną w niniejszej umowie, wówczas Sprzedający zobowiązany jest zakupić brakujący towar na wolnym rynku i pokryć ewentualne dodatkowe koszty z tym związane,

- w pkt 3 - W przypadku niewykonania przez Sprzedającego zobowiązań wynikających z niniejszej umowy, w tym odmowy wydania całości lub części towaru w terminie określonym

w niniejszej umowie, Sprzedający zapłaci Kupującemu karę umowną w wysokości 20% wartości brutto towaru nie wydanego, ustalonej z zastosowaniem ceny określonej w niniejszej umowie. W przypadku poniesienia szkody przewyższającej karę umowną Kupujący zastrzega sobie prawo obciążenia Sprzedającego wartością poniesionej szkody oraz dokonania potrącenia należności ze wszelkimi zobowiązaniami wobec Sprzedającego;

- w pkt 4 - W razie opóźnienia w stosunku do terminu realizacji określonego w umowie o co najmniej 7 dni Kupujący może żądać wykonania umowy lub od umowy odstąpić bez konieczności wyznaczania dodatkowego terminu do wykonania umowy. Kupujący może zażądać zapłaty kary umownej w wysokości 2% wynagrodzenia umownego brutto za każdy dzień opóźnienia w wydaniu. Kupujący ma prawo dochodzenia na zasadach ogólnych odszkodowania przewyższającego karę umowną. W przypadku odstąpienia od umowy przez Kupującego, Sprzedający zapłaci Kupującemu karę umowną w wysokości 50% wartości brutto towaru nieodebranego.

Tak skonstruowane przepisy umowne w zasadzie wykluczały możliwość zwolnienia się przez dostawców w zobowiązań umownych w okoliczności od nich niezależnych. Przytoczony pkt 13 co prawda odnosił się do przypadku siły wyższej, ale należy wiązać go ze wskazanymi w umowie obowiązkami dostawców tj. m.in. z obowiązkiem – w przypadku utraty, zmniejszenia lub pogorszenia jakości plonu – zakupu brakującego towaru na rynku lub pokryciem ewentualnych kosztów z tym związanych. Bowiem dopiero gdyby dostawca nie mógł wywiązać się z powyższych obowiązków na skutek siły wyższej, nie byłby odpowiedzialny za naruszenie obowiązków wynikających z umowy.

Wzorzec umowny stosowany przez spółkę zawierał zatem odniesienie się do siły wyższej, ale zapis ten tylko pozornie służył realizacji art 168 ust. 4 rozporządzenia nr 1308/2013 i art. 38q ust. 1 pkt 3 ustawy o organizacji niektórych rynków rolnych . Faktycznie bowiem pozostałe zapisy umowne, w panujących realiach rynkowych, wykluczały możliwość uwolnienia się dostawców rolnych od dostawy, gdy nie doszło do wyprodukowania przez nich zboża i rzepaku na skutek siły wyższej, lub gdy na skutek tej okoliczność zmniejszeniu uległa ilość lub jakość produktu. W taki też sposób zapisy umowne były stosowane przez spółkę. Z ustaleń poczynionych w toku postępowania przed Prezesem Urzędu, które w sprawie były bezsporne, wynikało że niezależnie od potwierdzonych protokołami komisji do spraw szacowania strat w rolnictwie poniesionych w następstwie zdarzeń pogodowych, przedsiębiorca wymagał od producentów zakupu brakującego towaru od podmiotów trzecich, a dalej domagał się zapłaty kar umownych. Słuszna jest zatem konstatacja, że umowa przygotowania przez (...) sp. z o.o. kształtowała odpowiedzialność producentów rolnych za okoliczności od nich niezależne w sposób odbiegający od standardów stosunków umownych w zakresie dostawy produktów rolnych (k. 44). Dlatego też w decyzji Prezesa Urzędu został zakwestionowany sam mechanizm stosowany przez spółkę, polegający na takim ukształtowaniu relacji kontraktowej z dostawcami będącymi producentami rolnymi, które w istocie pozbawiał ich możliwości zwolnienia się z zobowiązań wobec spółki w przypadku wystąpienia okoliczności niezależnych od stron umowy (k. 178). Chociaż bowiem przepisy prawa art. 471 k.c. w zw. z art. 473 k.c. dopuszczają modyfikację kodeksowych reguł odpowiedzialności, to zapisy umowne podlegają ocenie z punktu widzenia dobrych obyczajów oraz natury zobowiązania, którego stroną są producenci rolni. Wykluczone jest natomiast przenoszenie ryzyka (w praktyce całego) umownego na tychże producentów. Jest to sprzeczne z ideą ochrony łańcucha dostaw produktów rolno – spożywczych.

Nie mogła przy tym w sprawie odnieść skutku argumentacja przedstawiona przez stronę odwołującą w piśmie z dnia 08 sierpnia 2024 r., wskazująca na to, że zakwestionowana przez Prezesa Urzędu regulacja nie zmieniała praw i obowiązków stron umowy sprzedaży w stosunku do wzorca podstawowego wynikającego z przepisów Kodeksu cywilnego (k. 163-164). Strona powoływała się na art. 479 k.c., który stanowi, że jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku (…). Przepis ten dotyczy kwalifikowanych przypadków opóźnienia wynikającego z przyczyn, za które dłużnik odpowiedzialność ponosi. Oceny, czy za opóźnienie w spełnieniu świadczenia dłużnik odpowiada, czy też nie, dokonuje się w oparciu o ogólne zasady odpowiedzialności kontraktowej (art. 471–474 k.c.). Jest to bowiem jeden z przypadków niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania ( tak J. Dąbrowa, w: System PrCyw, t. III, cz. 1, s. 813). Natomiast ugruntowany jest pogląd, że do okoliczności, stanowiących przyczynę niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, zalicza się m.in. siłę wyższą.

Zakwestionowanych regulacji umownych nie może usprawiedliwiać wskazana w odwołaniu okoliczność, że również odbiorcy zawierający umowy z (...) sp. z o.o., nie honorują usprawiedliwienia dla braku wykonania umowy w postaci wystąpienia zdarzenia siły wyższej (k. 60). Rację ma bowiem Prezes Urzędu wskazując na szczególne uwarunkowania towarzyszące umowom zawieranym z producentami rolnymi, a nie pośrednikami w obrocie zbożem. Uwzględniając tylko przykładowy katalog zachowań stanowiących przejaw naruszenia dobrych obyczajów, słuszne jest odwołanie się dokumentów unijnych ( tak Konrad Kohutek, IKAR 2021, Nr 1, Trzy lata stosowania ustawy o nieuczciwym wykorzystywaniu przewagi kontraktowej: ocena na tle decyzji Prezesa UOKiK oraz w kontekście rozwiązań dyrektywy unijnej). W dniu 29 listopada 2011 r. przez Forum Wysokiego Szczebla do spraw Poprawy Funkcjonowania Łańcucha Dostaw Żywności opublikowany dokument Stosunki wertykalne w łańcuchu dostaw żywności, natomiast przez Komisję Europejską opracowany został w dniu 31 stycznia 2013 r. dokument pt. Zielona księga w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w łańcuchu dostaw produktów spożywczych i niespożywczych między przedsiębiorstwami, w dniu 15 lipca w 2014 r. Komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu – Ekonomiczno – Społecznego i Komitetu Regionów zatytułowany Zwalczanie nieuczciwych praktyk handlowych w ramach łańcucha dostaw produktów spożywczych, realizowanych między przedsiębiorstwami oraz w dniu 29 stycznia 2016 r. sprawozdanie dotyczące nieuczciwych praktyk handlowych w ramach łańcucha dostaw produktów spożywczych, realizowanych między przedsiębiorcami. Wszystkie te dokumenty zwracają uwagę na dysproporcję siły przetargowej podmiotów w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych. Wreszcie w dniu 17 kwietnia 2019 r. nastąpiła publikacja dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/633 w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych (Dz.Urz.UE.L Nr 111, str. 59). W jej preambule zwrócono uwagę na to, że:

- w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych często występują znaczne różnice w sile przetargowej między dostawcami a nabywcami produktów rolnych i spożywczych. Te zakłócenia równowagi siły przetargowej mogą prowadzić do nieuczciwych praktyk handlowych, w których więksi i silniejsi partnerzy handlowi próbują narzucić słabszej stronie korzystne dla siebie praktyki lub ustalenia umowne w odniesieniu do transakcji sprzedaży. Praktyki takie mogą na przykład: rażąco odbiegać od dobrych obyczajów w działalności gospodarczej, stać w sprzeczności z zasadą dobrej wiary i uczciwego obrotu oraz być jednostronnie narzucane przez jednego partnera handlowego drugiemu; narzucać nieuzasadnione i nieproporcjonalne przeniesienie ryzyka ekonomicznego z jednego partnera handlowego na drugiego; lub przyznawać znacznie większą część praw lub obowiązków jednemu z partnerów handlowych. Niektóre praktyki mogą być ewidentnie nieuczciwe, nawet jeśli zgadzają się na nie obie strony (1);

- chociaż ryzyko biznesowe jest nieodłącznie związane z każdą działalnością gospodarczą, produkcja rolna jest szczególnie obciążona niepewnością ze względu na zależność od procesów biologicznych oraz warunków pogodowych. Niepewność tę powiększa fakt, że produkty rolne i spożywcze są w mniejszym lub większym stopniu towarami psującymi się i sezonowymi. W środowisku polityki rolnej, która obecnie jest znacznie bardziej zorientowana na rynek niż w przeszłości, dla podmiotów działających w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych ochrona przed nieuczciwymi praktykami handlowymi nabrała większego znaczenia (6).

Oceniając umowy zawierane z producentami rolnymi należy także pamiętać o konieczności zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego, któremu nieprawidłowe relacje handlowe mogą zagrozić. Dlatego też ustawodawca zdecydował się m.in. dostawców rolnych, objąć szczególną ochroną. W tym kontekście zupełnie chybiona jest więc argumentacja strony odwołującej odnosząca się do konieczności kształtowania swoich relacji handlowych z producentami rolnymi analogicznie do tych, które funkcjonowały w relacjach z jej odbiorcami. W stanie faktycznym sprawy zupełnie należy odrzucić tłumaczenie, że spółka kształtowała politykę zakupową w taki sposób, w jaki była ona kształtowana wobec niej przez odbiorców, co w konsekwencji miało zabezpieczyć realizację jej zobowiązań.

Pozostałe zarzuty odwołania koncentrowały się przede wszystkim na naruszeniu przepisów postępowania, co miało wpływ na wynik sprawy. W tym zakresie strona w zarzucie nr 3 i 4 wskazała na działania sprzeczne z art. 233 k.p.c. i art. 235 ² k.p.c.

Niewątpliwie zarzuty te nie mogły odnieść skutku przez Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów już chociażby z tej prostej przyczyny, że Prezes Urzędu nie prowadzi postępowania na podstawie przepisów ustawy Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296). Abstrahując jednak od przywołanych w odwołaniu podstaw prawnych, zarzuty dotyczące prowadzenia postępowania przez Prezesa Urzędu, co do zasady nie mają przełożenia na wynik postępowania sądowego. Wniesienie odwołania od decyzji administracyjnej wszczyna bowiem postępowanie cywilne, w którym na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego Sąd dokonuje własnych ustaleń faktycznych i prawnych. Przede wszystkim Sąd nie ogranicza się jedynie do sprawdzenia prawidłowości postępowania administracyjnego. Przed sądem powszechnym sprawa rozpoznawana jest według reguł kontradyktoryjnego postępowania cywilnego, a przedmiotem nie jest kontrola legalności decyzji administracyjnej, jak to ma miejsce przed sądem administracyjnym. Celem postępowania sądowego nie jest więc przeprowadzenie kontroli postępowania administracyjnego, lecz merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy, której przedmiotem jest spór między stronami powstający dopiero po wydaniu decyzji przez Prezesa Urzędu. Do Sądu ostatecznie należy zastosowanie odpowiedniej normy prawa materialnego, na podstawie wyjaśnienia podstawy faktycznej, obejmującej wszystkie elementy faktyczne przewidziane w hipotezie tej normy ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2021 r., sygn. akt I NSKP 7/21, opubl. Lex nr 3225327).

Jednakowoż wobec częściowego powtórzenia i rozwinięcia wniosków dowodowych w odwołaniu, Sąd poddał ocenie, czy zachodziły podstawy dla ich przeprowadzenia w kontekście „rzeczywistych intencji, którymi kontrahenci kierowali się odmawiając wydania uzgodnionej ilości zboża i rzepaku” ( vide wnioski dowodowe pkt 8 odwołania k. 55). Ostatecznie wnioski te zostały pominięte na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. jako nieistotne dla wydania rozstrzygnięcia. Przedmiotem postępowania była ocena treści ukształtowanych umów przygotowanych i zawieranych przez (...) sp. z o.o. To dlaczego producenci rolni nie wywiązywali się z konkretnych umów zawartych z przedsiębiorcom, nie mało dla oceny tej znaczenia. Rację ma Prezes Urzędu wskazując, że postępowanie w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową ma charakter quasi – klauzulowy. Ocenie podlegają określone postanowienia umowne, które mają przełożenie na sam fakt stwierdzenia stosowania praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Sąd w pełni zgadza się ze stanowiskiem Prezesa Urzędu, że istotne jest to, iż określona praktyka jest szkodliwa dla wszystkich dostawców w sposób jednakowy, a w konsekwencji każdy dostawca może potencjalnie doświadczyć negatywnych konsekwencji związanych z niekorzystnym dla nich kształtowaniem stosunku umownego. Tym samym dla ustalenia takiej praktyki nie jest konieczne badanie indywidualnych przypadków (k. 181), a ocena zasadności powoływania się poszczególnych dostawców na siłę wyższą wykracza poza przedmiot postępowania.

Na rozprawie w dniu 17 kwietnia 2024 r. oraz w piśmie procesowym z dnia 08 sierpnia 2024 r. odwołująca podniosła zarzut, który nie był wyartykułowany w odwołaniu, a mianowicie naruszenie art. 7 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi,. Jak wskazano w przywołanym piśmie procesowym naruszenie to miało polegać na:

- niewykazaniu istnienia przewagi kontraktowej,

- objęciu decyzją umów zawieranych w 2018 r., kiedy to od 11 grudnia 2018 r. obowiązywało nowe brzmienie art. 7 ust. 1 ustawy z 2016 r., a tym samym decyzja została oparta częściowo o przepisu nieobowiązujące w dacie, w której miały miejsce fakty, których ta decyzja dotyczyła.

W ocenie Sądu zarzut zastosowania przez Prezesa Urzędu błędnej podstawy prawnej przy wydawaniu decyzji administracyjnej podlega badaniu przez Sąd, niezależnie od etapu na jakim został on podniesiony. Wiąże się to bowiem z istotną wadliwością decyzji, która w postępowaniu administracyjnym uzasadniałaby stwierdzenie jej nieważności ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z 29 maja 1991 r., sygn. akt III CRN 120/91, opubl. OSNCP 1992, Nr 5, poz. 87; postanowienie Sądu Najwyższego z 11 sierpnia 1999 r., sygn. akt I CKN 351/99, opubl. OSNC 2000, Nr 3, poz. 47). Uchylenie decyzji w całości powinno bowiem zawsze nastąpić wówczas, gdy wydanie jej nastąpiło bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa materialnego, jak i również wtedy, gdy została ona skierowana do podmiotu niebędącego stroną w sprawie, a także gdy dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną. Podstawą do uchylenia decyzji Prezesa Urzędu jest także potrzeba dokonania w całości niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleń (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2009 r., sygn. akt III SK 5/09, opubl. LEX nr 794890). Uwzględniając powyższe Sąd ostatecznie poddał ocenie, czy z taka wadliwość decyzji Prezesa Urzędu wystąpiła w sprawie niniejszej.

Przywołany przepis art. 7 ustawy w pierwotnym brzmieniu stanowił, że przewagą kontraktową w rozumieniu ustawy jest sytuacja nabywcy względem dostawcy, w której dla dostawcy nie istnieją wystarczające i faktyczne możliwości zbycia produktów rolnych lub spożywczych do innych nabywców oraz występuje znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym na korzyść nabywcy, albo dostawcy względem nabywcy, w której dla nabywcy nie istnieją wystarczające i faktyczne możliwości nabycia produktów rolnych lub spożywczych od innych dostawców oraz występuje znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym na korzyść dostawcy. Uległ on zmianie na mocy ustawy z dnia 4 października 2018 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (Dz.U.2018.2203), która nadała mu brzmienie - przewagą kontraktową w rozumieniu ustawy jest występowanie znacznej dysproporcji w potencjale ekonomicznym nabywcy względem dostawcy albo dostawcy względem nabywcy. W art. 2 ustawy nowelizującej wskazano, że do umów nabycia produktów rolnych lub spożywczych zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe (ust. 1). Do umów nabycia produktów rolnych lub spożywczych zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i kontynuowanych od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą (ust. 2). Powyższe regulacje odnieść należy, do punktu 20 wzorców umów stosowanych przez stronę odwołującą, który stanowił, że umowy z dostawcami zawierane były na czas nieokreślony. Oznacza to, że umowy zawierane przed wejściem w życie nowych przepisów, które były nadal kontynuowane, podlegały ocenie na podstawie regulacji znowelizowanych. Jeżeli spółka przeczyła ustaleniom Prezesa Urzędu opartym na brzmieniu wskazanych zapisów umownych i twierdziła, że umowy zawarte w 2018 r. zostały zakończone przed 11 grudnia 2018 r. (data wejścia w życie nowelizacji) powinna okoliczność tę udowodnić. Wobec ustaleń i twierdzeń Prezesa Urzędu nastąpiło tu bowiem przerzucenie ciężaru dowodu na stronę przeciwną. Spółka w toku procesu nie złożyła natomiast żadnych wniosków dowodowych, które miałyby niweczyć ustalenia dokonane przez Organ.

Przepis art. 3 ustawy nowelizującej stanowił nadto, że do postępowań wszczętych na podstawie ustawy zmienianej i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Wykładnia a contrario wskazuje, że do spraw wszczętych po wejściu w życie ustawy, poza wyjątkami określonymi w art. 2, stosuje się przepisy w nowym brzmieniu. W sprawie postępowanie przed Prezesem Urzędu zostało wszczęte w dniu 14 października 2019 r., tym samym próg kwotowy przewidziany w art. 2 nie miał w sprawie już zastosowania.

W uzasadnieniu decyzji wskazał, że dla stwierdzenia przewagi kontraktowej jednej ze stron stosunku prawnego konieczne jest wykazanie znacznej dysproporcji w potencjale ekonomicznym na korzyść silniejszego ekonomicznie podmiotu. Potencjał ekonomiczny znajduje odzwierciedlenie w skali działalności przedsiębiorcy i w konsekwencji w realizowanym przez niego obrocie. Znaczną dysproporcję w potencjale ekonomicznym Prezes UOKiK ocenił poprzez porównanie obrotu osiągniętego w 2018, 2019, 2020 oraz w 2021 r. przez spółkę z obrotem osiągniętym w 2018, 2019, 2020 oraz w 2021 r. przez jej dostawców (pkt 68 decyzji). Prezes wyjaśnił nadto, że dla ustalenia znacznej dysproporcji w potencjale ekonomicznym można pomocniczo posłużyć się progami wskazanymi w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/633 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych (pkt 69 decyzji). Ustalony obrót osiągnięty przez (...) sp. z o.o. wskazywał że w latach 2018-2019 zaliczała się ona do grupy nabywców, których roczny obrót wynosił ponad (...) euro [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA], zaś w latach 2020-2021 zaliczała się do grupy nabywców, których roczny obrót wynosił ponad (...)euro [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA]. Wobec czego znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym wystąpi jeżeli roczny obrót dostawcy w ww. okresach nie przekroczy odpowiednio kwoty (...)euro oraz (...) euro (pkt 72 decyzji). W tabeli zawartej w uzasadnieniu decyzji zaprezentowano równowartość obrotu przedsiębiorcy oraz dostawców w latach 2018-2021 wyrażoną w euro. Przeprowadzona analiza wykazała, że kryterium dysproporcji w potencjale ekonomicznym w 2018 r. spełniało (...) [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA], w 2019 r. spełniało (...) [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA], w 2020 r. spełniało (...) TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA], a w 2021 r. spełniało (...)dostawców [TAJEMNICA PRZEDSIĘBIORSTWA]. Doprowadziło to do konstatacji, że spółka miała przewagę kontraktową o jakiej mowa w art. 7 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu.

Powyższe ustalenia nie zostały w żaden sposób zakwestionowane w odwołaniu od decyzji. Nie podniesiono w tym zakresie żadnych zarzutów, ani nie poddano w wątpliwość ustaleń poczynionych przez Prezesa Urzędu. Po raz pierwszy strona odwołująca w piśmie z dnia 08 sierpnia 2024 r. podniosła zarzut niewykazania przewagi kontraktowej, poprzez niepodanie w decyzji podstawowych kryteriów, którymi Prezes Urzędu kierował się przy ustalaniu dysproporcji w obrotach, czym naruszono art. 7 ustawy (k. 159). W ocenie Sądu zarzut ten był spóźniony. Jak wskazano na wstępie uzasadnienia, podnoszenie w toku postępowania sądowego, już po wniesieniu odwołania, nowych zarzutów wobec decyzji jest niedopuszczalne. Termin na wniesienie odwołania (pozwu) jest bowiem określony ustawowo, stąd zarzuty niepodniesione w odwołaniu nie mogą zostać później skutecznie zgłoszone.

Wobec tego jedynie dla uzupełnienia wywodu Sąd wskazuje, że przepis art. 7 ustawy w brzmieniu mającym zastosowanie w sprawie określał przesłankę o charakterze ogólnym, posługując się zwrotami niedookreślonymi. W zamyśle ustawodawcy miało to zapewne pozwolić na aktywne i skuteczne realizowanie celów ustawy na bardzo zróżnicowanych i dynamicznych rynkach rolnych i spożywczych ( tak Mroczek Mateusz, Staszek Agnieszka, Przesłanki stwierdzenia przewagi kontraktowej w praktyce nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej, Opublikowano: IKAR2017/8/44-59). Kwestia ta, wyrażona klauzulą generalną, pozostawiona została każdorazowo ocenie organu, dokonującego badania potencjałów ekonomicznych odbiorców i dostawców. Pewne jest jednak, że chodziło tu o pewien aspekt siły rynkowej, który pozwala w relacji dwustronnej na wywieranie wpływu na swojego kontrahenta tj. na dostawcę bądź odbiorcę. Ostateczna ocena potencjału i podstaw do jego ustalenia każdorazowo zależy od specyfiki prowadzonej sprawy oraz rynku, na którym działają przedsiębiorcy. Ogólnie zasadą jednak powinno być uwzględnianie czynników obiektywnie mierzalnych oraz możliwych do porównania. Stwierdzenie istnienia znacznej dysproporcji w potencjałach ekonomicznych stron danej relacji kontraktowej wymaga, po pierwsze, każdorazowego ustalenia przez organ stosujący ustawę obiektywnie mierzalnych, porównywalnych cech obydwu analizowanych przedsiębiorców, które stanowią o ich potencjałach ekonomicznych. Wydaje się, że najczęściej będą to wskaźniki oparte o obroty realizowane w pewnym okresie (…) ( tak Mroczek Mateusz…. op.cit). Miernikiem dysproporcji mogą być więc obroty generowane przez danego przedsiębiorcę. W doktrynie podkreśla się, że na uwagę zasługuje zrelatywizowany charakter komentowanej przesłanki, gdyż odnoszący się do sytuacji konkretnych dwóch przedsiębiorców. W istocie bowiem ocena tej przesłanki nie wymaga obiektywnego ustalenia pozycji, jaką dany (potencjalnie/faktycznie silniejszy ekonomicznie) przedsiębiorca ma na rynku, w każdym bowiem przypadku dana dysproporcja ustalana ma być poprzez porównanie sytuacji ekonomicznej (potencjału ekonomicznego) dwóch podmiotów ( Kohutek Konrad, Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Komentarz, Opublikowano: LEX/el. 2017). Stosowanie kryterium obrotu jest także akceptowalne w orzecznictwie sądowym ( zob. np. wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 31 maja 2022 r. sygn. akt XVII AmA 21/21, opubl. Lex).

W kontekście powyższego, oraz mając na uwadze pozostawienie metodologii badania przewagi kontraktowej uznaniu administracyjnemu, Sąd w pełni zaakceptował działania podjęte przez Prezesa Urzędu. W piśmie z dnia 14 sierpnia 2024 r. strona pozwana wyjaśniła, że celem wyboru właściwej metody uwzględniono kryteria:

- dane porównawcze powinny być możliwe do ustalenia i wiarygodne,

- dane porównawcze powinny odzwierciedlać potencjał ekonomiczny przedsiębiorców,

- poddane analizie dane powinny być możliwe do porównania,

- poddane analizie dane powinny być możliwe do weryfikacji na podstawie dostępnych jej źródeł,

- metoda powinna uwzględniać ekonomikę postępowania i ustawowe terminy jego trwania.

Uwzględniając te kryteria Prezes Urzędu oparł ocenę potencjału ekonomicznego na generowanych prze poszczególne podmioty obrotach, które odzwierciedlały skale działalności przedsiębiorcy i dostawców.

Natomiast ustalając kryterium „znaczącej dysproporcji” Prezes Urzędu odniósł się do obiektywnych danych wynikających z aktów prawa, w tym wypadku dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/633 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych. Takie odniesienie daje wymierną ocenę. Znajduje ono poparcie także w orzecznictwie tut. Sąd ( zob. wyrok w sprawie XVII AmA 21/21 op. cit).

Podobnie po raz pierwszy dopiero w piśmie z dnia 08 sierpnia 2014 r. strona odwołująca podniosła naruszenie przepisu art. 7 ust. 2 ustawy, który to stanowił, że wykorzystywanie przewagi kontraktowej jest nieuczciwe, jeżeli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes. Zarzut ten, podobnie jak odnoszący się do art. 7 ust. 1 ustawy, jest spóźniony. Aby mógł wywołać określony skutek powinien zostać podniesiony w odwołaniu od decyzji, która zakreślała granice rozstrzygania przez tutejszy Sąd.

Pomijając aspekt skuteczności tego zarzutu, Sąd wskazuje jednak, że był on bezpodstawny. Jak już wyjaśniono we wstępnej części uzasadnienia, zgodnie z przepisem art. 7 ust. 2 ustawy wykorzystywanie przewagi jest nieuczciwe, jeżeli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes. Dla wystąpienia warunku nieuczciwości konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek. Zupełnie nieuprawnione i nie znajdujące w przepisach prawa jest powoływania się przez stronę odwołującą na trzecią przesłankę tj. istnienie związku przyczynowego pomiędzy istnieniem przewagi kontraktowej a zastosowaniem w relacji ze sprzedającym płody rolne praktyki nieuczciwej.

W odwołaniu od decyzji (...) sp. z o.o. wnosiła o uchylenie całości zaskarżonej decyzji, w tym w zakresie punktu II tj. w zakresie nałożonej kary pieniężnej. W uzasadnieniu odwołania (k. 62) wskazano, iż Prezes Urzędu w ramach okoliczności łagodzących nie uwzględnił tego, że:

- wymierzane przez spółkę kary umowne miały charakter incydentalny,

- spółka gotowa była do zawierania z dostawcami porozumień przewidujących ustępstwa kontraktowe.

Ponadto spółka wyraziła sprzeciw, co do zaostrzenia kary wobec stwierdzenia winy umyślnej w działaniu.

Z kolei w piśmie z dnia 08 sierpnia 2024 r. spółka wskazała nadto, że po myśli art. 37 ust. 1 pkt 1 ustawy wymierzając karę należy uwzględnić stopień i skutki rynkowe naruszenia. Zdaniem strony bez zakwestionowanych przepisów sprzedawcy płodów rolnych i tak odpowiadaliby odszkodowawczo w przypadku niedostarczenia ich w umówionej ilości (k. 166).

Stanowisko strony odwołującej wskazuje, że nie była kwestionowana podstawa naliczenia kary.

Zgodnie z art. 37 ustawy Prezes Urzędu, ustalając wysokość nakładanej kary pieniężnej, o której mowa w art. 33 ust. 1, uwzględnia w szczególności okres, stopień oraz skutki rynkowe naruszenia przepisów ustawy, przy czym stopień naruszenia Prezes Urzędu ocenia, biorąc pod uwagę okoliczności dotyczące natury naruszenia i działalności dostawcy albo nabywcy, która stanowiła przedmiot naruszenia, oraz specyfiki rynku, na którym doszło do naruszenia. Ustalając wysokość nakładanych kar pieniężnych bierze się także pod uwagę okoliczności łagodzące lub obciążające, które wystąpiły w sprawie. Okolicznościami łagodzącymi są w szczególności:

1) dobrowolne usunięcie skutków naruszenia;

2) zaniechanie przez dostawcę albo nabywcę, z własnej inicjatywy, stosowania praktyki nieuczciwie wykorzystującej przewagę kontraktową przed wszczęciem postępowania lub niezwłocznie po jego wszczęciu;

3) podjęcie z własnej inicjatywy działań w celu zaprzestania naruszenia lub usunięcia jego skutków;

4) współpraca z Prezesem Urzędu w toku postępowania, w szczególności przyczynienie się do szybkiego i sprawnego przeprowadzenia postępowania.

Okolicznościami obciążającymi są umyślność naruszenia i dokonanie uprzednio podobnego naruszenia.

Z uzasadnienia decyzji Prezesa Urzędu wynika, że prawidłowo zrekonstruowano i uwzględniono w wymiarze kary stopień i skutki naruszenia, uwzględniono że umowy związane z działalnością wytwórczą w rolnictwie dotknięte są wysokim stopniem ryzyka niewywiązania się z jej postanowień na skutek przyczyn niezależnych od stron. Wobec tego szczególnie naganne są przypadki domagania się kar umownych, a także pokrycia kosztów związanych z dokonanym przez spółkę zakupem zastępczym od dostawców, którzy potrafili wykazać szkody poniesione w wyniku wystąpienia okoliczności niezależnych dokumentami urzędowymi. Przygotowane przez stronę warunki umowne skutkowały powstaniem stanu niepewności co do warunków, na jakich ostatecznie rozliczone zostaną dostawy nie w pełni zrealizowane przez dostawców. Skutki naruszenia przepisów ustawy o przewadze kontraktowej przez Spółkę miały także charakter finansowy w odniesieniu do przypadków, w których (...) dochodziła kar umownych lub kosztów zakupu zastępczego.

Co do stwierdzonej umyślności w decyzji przyjęto, w ślad za prawodawstwem karnym, że czyn popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić (zamiar bezpośredni) albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi (zamiar ewentualny).

Sąd wskazuje, że ustalając charakter winy należało mieć na uwadze, że spółka działa na rynku jako przedsiębiorca od wielu lat i powinna mieć świadomość swoich obowiązków wynikających z przepisów prawa. Ponadto spółka korzystała z pomocy prawnej w zakresie ustalenia treści umowy, która była prezentowana dostawcom rolnym ( vide zeznania L. B. k. 135). Tym samym wprowadzone regulacje umowne były analizowane, w tym w zakresie ich ewentualnych skutków i zabezpieczeń dla przedsiębiorcy. Wprowadzono zapisy pozornie wskazujące na możliwość uwolnienia się od odpowiedzialności w przypadku siły wyższej. Natomiast całościowa interpretacja wzorców umów wskazuje, że faktycznie takie uwolnienia było niemożliwe. Prowadzona polityka zakupowa miała na celu przede wszystkim zabezpieczenie interesów, poprzez przerzucenie całego ryzyka na producentów rolnych. Spółka dochodziła zapłaty kar umownych w przypadku niewywiązania z zobowiązań. Jak zeznał prokurent spółki „ Żądamy kary umownej jak nie wywiązuje się z umowy. Jak my się nie wywiążemy z umowy, to też mamy kary umowne”. Zapisy umowne niewątpliwie służyć miały zatem ochronie interesów strony odwołującej przed ewentualnymi przyszłymi roszczeniami jej odbiorców. Spółka zorientowana na rynku, na którym działała, doskonale zdawała sobie sprawę z różnicy pomiędzy umową kontraktacji, a umową sprzedaży i zabezpieczeniami oraz ryzykami, jakie wiążą się z każdą z tych umów. Pomimo tego początkowo oferowała swym dostawcom jedynie możliwość zawarcia umowy sprzedaży. Jak zeznał świadek „ My nie znamy pochodzenia towarów. Nas nie interesuje, kto jest na tej umowie. A skąd pochodzi towar to my nie weryfikujemy”. Działania takie podejmowane były w okresie, kiedy to już ponad rok obowiązywała ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi, a jej cele i założenia podmiotom działającym na rynku obrotu produktami rolnymi powinny być znane.

Dlatego też Sąd w pełni przychylił się do ustaleń poczynionych przez Prezesa Urzędu. Należy zgodzić się z konstatacją, iż trudno przyjąć aby przedsiębiorca, który kształtuje treść wzorca umownego w sposób wyłączający możliwość faktycznego zwolnienia się dostawców z obowiązku świadczenia w sytuacji od nich niezależnych, nie miał świadomości bezprawności swojego działania.

W sprawie nie wystąpiły żadne, przykładowo stypizowane w art. 37 ustawy okoliczności łagodzące. Natomiast za takich Sąd nie uznał podnoszonej okoliczności, że domaganie się przez spółkę kary umowne miały charakter incydentalny, oraz gotowości do zawierania z dostawcami porozumień przewidujących ustępstwa kontraktowe. Jak wynikało z zeznań L. B. wszelkie tego typu działania dalej podyktowane były jedynie chęcią zabezpieczenia swoich interesów. Natomiast co istotne (...) sp. z o.o. nie wykazała, aby w trakcie postępowania przed Prezesem Urzędu zaniechała stosowania zarzucanej praktyki.

Oceniając zasadność nałożonej kary Sąd miał także na względzie, że administracyjne kary pieniężne nie mają wyłącznie charakteru sankcji karnych, gdyż ich funkcja nie ogranicza się do represji za naruszenie nakazów i zakazów, ale równie istotna jest jej funkcja prewencyjna i dyscyplinująca. Z jednej strony kara ma zatem być odczuwalną dolegliwością dla ukaranego podmiotu, jako reakcja na naruszenie przepisów prawa, ale także wyraźnym ostrzeżeniem na przyszłość, i to zarówno dla podmiotu karanego, jak i dla całego środowiska (prewencja szczególna i ogólna). Kara ta ma za zadanie motywować adresatów norm prawnych do ich respektowania i służy zapobieżeniu powtórnemu naruszeniu obowiązków w przyszłości. Należy także zgodzić się z twierdzeniem przedstawionym przez Sąd Najwyższy w wyrokgu z dnia 14 lutego 2012 r. sygn. akt III SK 24/11 ( opubl. OSNP 2013/1-2/25), że sankcje pieniężne nie mają wyłącznie charakteru wymuszająco - prewencyjnego, wobec czego niezasadne jest uznanie, że niedopuszczalne jest nałożenie kary pieniężnej w przypadku zakończenia stanu naruszenia przepisów. Nie można było także pomijać tego, że to Prezes kształtuje politykę wymiaru kar wobec przedsiębiorców, znając specyfikę rynku i problemy związane ze stosowaniem wzorców niedozwolonych. Powszechnie przyjmuje się, że sąd jedynie wyjątkowo może w tak określoną sankcje ingerować ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., sygn. akt I NSK 95/18, opubl. system Legalis). Oznacza to, że Sąd rozpoznający odwołanie od decyzji organu, co prawda jest władny zmienić tę decyzję w odniesieniu do wysokości nałożonej kary pieniężnej, jakkolwiek ku temu konieczne jest wykazanie, że pozwany organ przekroczył zasady uznania administracyjnego w stopniu uzasadniającym miarkowania kary administracyjnej. W niniejszej sprawie strona odwołująca nie sprostała w tym zakresie na spoczywającym na niej ciężarze dowodowym.

Nałożenie kary pieniężnej, na co wskazuje art. 33 ustawy, miało charakter fakultatywny. Prezes UOKiK, wydając decyzję o nałożeniu kary pieniężnej, działa w ramach uznania administracyjnego, kierując się zasadą proporcjonalności, która może uzasadniać odstąpienie od nakładania kary pieniężnej na przedsiębiorcę. Uznanie to stanowi zatem sferą dyskrecjonalności, w ramach której organ władzy publicznej ma swobodę wyboru skutku prawnego, jaki w konkretnej sprawie będzie wiązał się z zaistnieniem danych okoliczności. Ingerencja Sądu w takie rozstrzygnięcie Organu powinna następować wyjątkowo, i to tylko wówczas gdy zostanie wykazane przekroczenie granic uznania. W sprawie takie okoliczności nie zostały przedstawione.

W pkt II wyroku orzeczono o kosztach postępowania mając na uwadze jego wynik. Podstawę rozstrzygnięcia stanowił przepis art. 108 § 1 k.p.c., w zw. z art. 98 i 99 k.p.c. Podstawę ustalenia wysokości wynagrodzenia pełnomocnika strony pozwanej stanowił przepis § 14 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 265).

SSO Małgorzata Wiliński

Sygn. akt XVII AmA 85/22

ZARZĄDZENIE

(...)

27.09.2024 r.

SSO Małgorzata Wiliński