Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lutego 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XVII Wydział Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
w składzie:

Przewodniczący –	Sędzia SO Anna Maria Kowalik
Protokolant –	St. sekr. sąd. Joanna Preizner-Offman

po rozpoznaniu 6 lutego 2025 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z odwołania Banku (...) S.A. w G.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek odwołania powoda od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 29 grudnia 2020 r. Nr (...)

1.  oddala odwołanie;

2.  zasądza od Banku (...) S.A. w G. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 1 260,00 zł (jeden tysiąc dwieście sześćdziesiąt złotych), z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego przed sądem I-szej i II-giej instancji.

Sędzia SO Anna Maria Kowalik

Sygn. akt XVII AmA 87/24

UZASADNIENIE

zawiera informacje objęte tajemnicą przedsiębiorstwa

Decyzją z 29 grudnia 2020 r. nr (...) Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej Pozwany, Prezes UOKIK) po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone:

I. na podstawie art. 23b ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076) (dalej „u.o.k.i.k.”) uznał postanowienia wzorców umów stosowane przez Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G. (dalej Powód, Bank) o treści:

A) „2. Obowiązujące kursy kupna/sprzedaży walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank zgodnie z ust. 3 – 8 oraz publikowane na stronie internetowej Banku ((...)). Do przeliczeń związanych z należnościami wynikającymi z Umowy obowiązuje ostatni kurs sprzedaży lub kupna waluty indeksacji ustalony przez Bank przed dokonaniem danej transakcji (wypłaty środków przez Bank lub zaksięgowania wpłaty z zastrzeżeniem postanowień § 10).

3.  Kursy sprzedaży i kupna waluty indeksacji obowiązujące w Banku ustalane są na podstawie ostatniego średniego kursu rynkowego (suma podanych w chwili ustalenia kursów Banku w serwisie Reuters – www.reuters.pl: kursu kupna danej waluty i kursu sprzedaży danej walut, podzielona przez 2) wymiany waluty indeksacji na złote polskie (zwanego dalej „Kursem Rynkowym”).

4.  Kurs sprzedaży (kurs spłaty) ustalany jest przez dodanie do Kursu Rynkowego marży Banku, na wysokość której wpływa zmienność kursów walutowych lub ceny, po których Bank może kupić lub sprzedać walutę na rynku międzybankowym. Wysokość marży Banku nie może jednak przekroczyć poziomu 4% Kursu Rynkowego, który stanowi podstawę do wyliczenia danego kursu sprzedaży (kursu spłaty).

5.  Kurs kupna (kurs wypłaty) ustalany jest przez odjęcie od Kursu Rynkowego marży Banku, na wysokość której wpływa zmienność kursów walutowych lub ceny, po których Bank może kupić lub sprzedać walutę na rynku międzybankowym. Wysokość marży Banku nie może jednak przekroczyć poziomu 4% Kursu Rynkowego, który stanowi podstawę do wyliczenia danego kursu kupna (kursu wypłaty).

6.  Maksymalny spread, tj. różnica miedzy kursem sprzedaży i kursem kupna waluty indeksacji nie może przekroczyć 8% Kursu Rynkowego, który stanowi podstawę do wyliczenia danych kursów sprzedaży (kursów spłaty) i kursów kupna (kursów wypłaty).

7.  Kurs Rynkowy w ciągu danego dnia może podlegać zmianom, w konsekwencji czego zmianom w ciągu danego dnia podlegać może również wyliczony na jego podstawie przez Bank kurs sprzedaży i kupna waluty indeksacji obowiązujący w Banku, nie będą one jednak przekraczać poziomów opisanych w ust. 3 - 6. Kredytobiorcy znane jest ryzyko wynikające z możliwości takich zmian, w szczególności możliwość wystąpienia niedopłaty w sytuacji wzrostu kursu po zleceniu przez Kredytobiorcę przelewu”,

[postanowienie umowne stosowane we wzorcu umowy o nazwie: „Aneks do umowy kredytu”] oraz

B) „2. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna ustalana decyzją Banku.

3.  Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży ustalana decyzją Banku.

4.  Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez Bank stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich na stronie internetowej NBP (www.nbp.pl) w poprzednim dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży Banku.

5.  Marże kupna i sprzedaży opisane w ust. 2 i 3 ustalane są raz na miesiąc decyzją Banku. Wyliczenie ww. marż polega na obliczeniu różnicy pomiędzy średnimi kursami złotego do danych walut ogłoszonymi w tabeli kursów średnich NBP w przedostatnim dniu roboczym miesiąca poprzedzającego okres obowiązywania wyliczonych marż, a średnią arytmetyczną z kursów kupna/sprzedaży stosowanych do transakcji detalicznych z pięciu banków na ostatni dzień roboczy miesiąca poprzedzającego okres obowiązywania wyliczonych marż. Banki, o których mowa w poprzednim zdaniu to: (...) S.A., (...) S.A., Bank (...) S.A., (...) Bank S.A., (...) S.A. Marże kupna i marże sprzedaży oraz zasady ich ustalania mogą ulegać zmianom.

6.  Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez Bank walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15:00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie Banku oraz publikowane są na stronie internetowej Banku ((...))”,

[postanowienie umowne stosowane we wzorcu umowy o nazwie: „Aneks do umowy kredytu”]

za niedozwolone postanowienia umowne, o których mowa w art. 385 ¹ § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740), co stanowi naruszenie zakazu określonego w art. 23a ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076 i 1086), i zakazał ich wykorzystywania.

II. 1. na podstawie art. 23b ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076 i 1086), nałożył na Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G. środek usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a ww. ustawy, w postaci poinformowania, wszystkich konsumentów aneksów do umów zawartych na podstawie wzorców, których postanowienia zostały uznane za niedozwolone, o uznaniu ich za niedozwolone i skutkach z tego wynikających, w terminie nie później niż 3 (trzech) miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji.

Przy czym informacja przekazywana konsumentom będzie:

[1]  w warstwie wizualnej - sporządzona czcionką w rozmiarze co najmniej 11, kolorze czarnym i rodzaju Times New Roman,

[1]  dostarczona konsumentom za pomocą listów poleconych, składała się z następującej treści:

„Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji nr (...) z dnia 29 grudnia 2020 r. uznał za niedozwolone, postanowienia wzorców umów stosowane przez Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G. w obrocie z konsumentami

i zakazał ich wykorzystywania. Są to postanowienia o treści (…) - należy przytoczyć treść postanowień uznanych za niedozwolone.

Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim aneks do umowy/umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. W związku z powyższym, postanowienia te nie wiążą Pani/Pana, czyli są bezskuteczne. Bezskuteczność ta powstaje z mocy prawa i nie jest konieczne stwierdzenie jej na drodze sądowej. Klauzulę uznaną za abuzywną należy traktować tak, jakby w ogóle nie była zawarta w aneksie do umowy/ umowie.

Decyzja Prezesa UOKiK nr (...) dostępna jest pod adresem internetowym www.uokik.gov.pl. Decyzja jest prawomocna.

Podpis osoby uprawnionej do reprezentacji Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G. ”.

Na podstawie art. 23b ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076 i 1086), po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakłada na Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G. środek usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a ww. ustawy, w postaci złożenia oświadczenia w terminie nie później niż 1 (jednego) miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji, utrzymywanego na stronie internetowej przez okres 4 (czterech) miesięcy, o następującej treści:

„Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji nr (...) z dnia 29 grudnia 2020 r. uznał za niedozwolone, postanowienia wzorców umów stosowane przez Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G. w obrocie z konsumentami

i zakazał ich wykorzystywania. Są to postanowienia o treści (…) - należy przytoczyć treść postanowień uznanych za niedozwolone.

Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim aneks do umowy/umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. W związku z powyższym, postanowienia te nie wiążą konsumenta, który zawarł aneks do umowy/umowę na podstawie wzorca zawierającego kwestionowane postanowienia. Bezskuteczność tych postanowień powstaje z mocy prawa i nie jest konieczne stwierdzenie jej na drodze sądowej. Klauzulę uznaną za abuzywną należy traktować tak, jakby w ogóle nie była zawarta w aneksie do umowy/ umowie.

Decyzja Prezesa UOKiK nr (...) dostępna jest pod adresem internetowym www.uokik.gov.pl. (...) jest prawomocna.”, w następujący sposób:

[1]  czarną czcionką (kod szesnastkowy RGB #000000) ARIAL na białym tle

(kod szesnastkowy RGB #ffffff),

[1]  tekst powyższego oświadczenia wyjustowany,

[2]  w górnej części strony głównej domeny (...) i na każdej innej stronie internetowej przedsiębiorcy zastępującej ww. stronę w przyszłości, z możliwością zamknięcia oświadczenia przez użytkownika poprzez kliknięcie krzyżyka w prawym górnym rogu ramki; oświadczenie ma być widoczne przez cały czas, gdy użytkownik jest na stronie (oświadczenie nie może przybrać formy np. rotacyjnego banera czy slajdera),

[3]  czcionka powinna odpowiadać wielkości czcionki zwyczajowo używanej na ww. stronie internetowej, tekst umieszczony w ramce, o rozmiarze takim, aby była ona w całości wypełniona oświadczeniem, o którym mowa w niniejszym punkcie, z uwzględnieniem marginesu 2,5 cm z każdej strony,

[4]  fragment: „ Decyzja Prezesa UOKiK nr (...)” będzie stanowić hiperłącze prowadzące do strony internetowej: (...)

III. na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 3a w związku z art. 112 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076 i 1086), nałożył na Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G., płatną na rzecz Funduszu (...), karę pieniężną w wysokości 478 242 zł (słownie: czterysta siedemdziesiąt osiem tysięcy dwieście czterdzieści dwa złote), z tytułu naruszenia zakazu, o jakim mowa w art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie określonym w pkt. I niniejszej decyzji.

IV. na podstawie art. 77 ust. 1 i art. 80 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076 i 1086) oraz na podstawie art. 263 § 1 i art. 264 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 256 ze zm.) w związku z art. 83 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, obciążył Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G. kosztami postępowania opisanego w pkt. I sentencji niniejszej decyzji w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone w kwocie 196 zł 60 gr (słownie: sto dziewięćdziesiąt sześć złotych i sześćdziesiąt groszy) i zobowiązał Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G. do zwrotu tych kosztów Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie 14 dni od daty uprawomocnienia się niniejszej decyzji.

Odwołanie od Decyzji złożył Powód, zaskarżając Decyzję w całości oraz zarzucając jej naruszenie:

1)  naruszenie art. 1 ust. 1 w zw. z art. 23a i 23b oraz 99b u.o.k.i.k. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, tj. poprzez wszczęcie, prowadzenie i zakończenie postępowania wydaniem Decyzji, której skutki nie dotyczą interesu publicznego, rozumianego jako interes szerokiego, nieograniczonego podmiotowo zbioru konsumentów (Bank nie oferuje już nowych produktów i nie nawiązuje relacji kontraktowych z nowymi konsumentami), lecz skutki te dotyczą wyłącznie ściśle określonego grona konsumentów, z których każdy może być wskazany indywidualnie i z których każdy może dochodzić swoich potencjalnych roszczeń przeciwko Bankowi na drodze procesu cywilnego;

1)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 84 u.o.k.i.k. oraz art. 7 Kodeksu postępowania administracyjnego („k.p.a.”) w zw. z art. 83 u.o.k.i.k., poprzez nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego w celu wyjaśnienia, czy aneksy przedstawione przez Bank w toku postępowania stanowią wzorce umów w rozumieniu art. 23a u.o.k.i.k., w szczególności poprzez brak wyjaśnienia, czy aneksy przedstawione przez Bank są na tyle zbieżne ze sobą pod względem treści, że powinny zostać uznane za wzorce umów, co oznacza, że Prezes UOKiK przyjął wyjściowe, nieprawidłowe założenie, że aneksy przedstawione przez Bank stanowią wzorce umów jedynie na tej podstawie, że aneksy te zawierały postanowienia będące przedmiotem postępowania przed UOKiK, co nie jest wystarczające dla uznania aneksów za wzorce (pojedyncze postanowienia czy nawet zbiory postanowień stosowanych w umowach z konsumentami nie stanowią samodzielnie wzorca umowy);

2)  w konsekwencji powyższego, naruszenie art. 23a u.o.k.i.k. w zw. z art. 384 § 1 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że aneksy będące przedmiotem postępowania stanowią wzorce umów, które podlegają kontroli w rozumieniu art. 23a u.o.k.i.k., do czego nie ma podstaw w ustaleniach faktycznych Prezesa UOKiK;

3)  naruszenie art. 23a u.o.k.i.k. i art. 23b ust 1 u.o.k.i.k. w zw. z art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c., art. 385 ² k.c. oraz art. 56 k.c. w zw. z art. 69 ust 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe („Prawo bankowe”) w zw. art. 22 Konstytucji RP poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie oraz:

1)  nieprawidłowe uznanie, że ustawowo zapewniona możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w walucie obcej nie ma znaczenia dla oceny postanowień będących przedmiotem postępowania, podczas gdy regulacje ustawowe, podobnie jak postanowienia wzorca, również tworzą treść stosunku prawnego wiążącego konsumenta, co oznacza, że dla oceny postanowień w zakresie spełnienia przesłanek abuzywności istotne są również przepisy ustawy;

2)  pominięcie przez Prezesa UOKIK, że w braku obowiązku po stronie konsumenta stosowania zakwestionowanych postanowień umownych, w związku z możliwością spłaty kredytu bezpośrednio w walucie obcej, usługa wymiany walut ma charakter usługi odrębnej od kredytu, zaś marża jest ceną tej usługi oferowanej przez Bank na podobnych zasadach, jak oferują ją inne banki oraz internetowe i stacjonarne kantory wymiany walut;

5)  naruszenie art. 23a u.o.k.i.k. i art. 23b ust. 1 u.o.k.i.k. w zw. z art 385 ¹ § 1 i § 2 k.c., art. 385 ² k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że postanowienia będące przedmiotem postępowania stanowią niedozwolone postanowienia wzorca umowy, podczas gdy postanowienia te nie spełniają przesłanek rażącego naruszenia interesu konsumenta oraz sprzeczności z dobrymi obyczajami;

6)  naruszenie lit. 2 c) załącznika do dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz art. 385 ¹ i nast. k.c. poprzez pominięcie przez Prezesa UOKiK, że ustawodawca wspólnotowy w istotnym stopniu wyłączył stosowanie Dyrektywy 93/13/EWG do umów kredytowych oraz umów kupna lub sprzedaży walut obcych, a tym samym zakwestionowane postanowienia umowne nie poddają się abstrakcyjnej kontroli, o której mowa w art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.i.k.

7)  naruszenie art. 1 i 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 roku o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw („Ustawa antyspreadowa”) w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 oraz art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców („p.p.”) oraz art. 7, 7a i 8 k.p.a. poprzez nieprawidłową wykładnię przepisów określających obowiązki banków w odniesieniu do ustalania kursów, stojącą w sprzeczności z normami nakazującymi rozstrzyganie wątpliwości co do stanu faktycznego i prawnego (wykładni przepisów) na korzyść przedsiębiorcy;

8)  naruszenie art. 23a i art. 23b ust. 1 u.o.k.i.k. w zw. z art. 385 ¹ § 1 i § 2 i 385 ² k.c. w zw. z art. 65 k.c. oraz w zw. z art. 2 pkt 8) ustawy dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym („u.p.n.p.r.”) w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 oraz art. 11 ust. 1 p.p. i art. 7, 7a i 8 k.p.a. poprzez przyjęcie przez Prezesa UOKiK, że stosowanie zakwestionowanych postanowień umownych pozwala Bankowi na arbitralne i nieweryfikowalne ustalanie kursów walutowych, podczas gdy zakwestionowane postanowienia umowne: (i) regulują ściśle tryb ustalania kursów walut pozwalający na odtworzenie obiektywnych warunków rynkowych, (ii) odpowiadają metodologii powszechnie przyjmowanej w instytucjach finansowych, w tym odpowiadają trybowi ustalania kursów walut przez Narodowy Bank Polski, (iii) są zrozumiałe dla przeciętnego konsumenta, w szczególności w kontekście przeciętnego konsumenta będącego adresatem zakwestionowanych postanowień umownych, a co za tym idzie ich stosowanie nie narusza, nie mówiąc już o rażącym naruszeniu interesów konsumenta, a zarzut Prezesa UOKiK oparty jest na kontrfaktycznym i nieuprawnionym założeniu nieuczciwości przedsiębiorcy, co narusza normy nakazujące rozstrzyganie wątpliwości co do stanu faktycznego i prawnego (wykładni przepisów) na korzyść przedsiębiorcy (strony postępowania administracyjnego), wynikające z art. 10 ust. 1 i 2 i art. 11 p.p. oraz art. 7, 7a i 8 k.p.a. przy czym Prezes UOKiK, przy wykładni analizowanych postanowień, oparł się jedynie na literalnym brzmieniu poszczególnych fragmentów tekstu, nie biorąc pod uwagę innych postanowień analizowanego aneksu i związków treściowych między postanowieniami, czym naruszył reguły wykładni oświadczeń woli;

9)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 84 u.o.k.i.k. oraz art. 7 k.p.a. w zw. z art.83 u.o.k.i.k. poprzez:

i.  błędne ustalenie negatywnych skutków kwestionowanych postanowień oraz znacznego stopnia naruszenia przepisów u.o.k.i.k., bez rozważenia i udowodnienia takich skutków oraz bez wskazania faktów świadczących o znacznym stopniu naruszenia, co miało istotny wpływ na wynik sprawy, a w szczególności na wysokości kary pieniężnej;

ii.  pominięcia faktu, że metodologia kształtowania kursów walut przez Bank była oparta na rynkowym sposobie kształtowania kursów walut,

(...).  pominięcie faktu, że postanowienia kwestionowane w punkcie I.A decyzji odsyłają do powszechnie stosowanego serwisu Reuters, do którego odwołuje się także uchwała nr (...) Zarządu Narodowego Banku Polskiego z dnia 20 kwietnia 2017 r. zmieniająca uchwalę w sprawie sposobu wyliczania i ogłaszania bieżących kursów walut obcych,

iv.  nieuprawnione przyjęcie, że konsument nie zgodziłby się na ukształtowanie zasad określania kursów waluty takie, jak proponowane przez Bank,

v.  niedokonanie jakiejkolwiek analizy wpływu zawartych aneksów na interesy - w tym ekonomiczne - konsumentów,

10)  naruszenie art. 60 ust 1 i 3 u.o.k.i.k. w zw. z art. 7 k.p.a. i art. 83 u.o.k.i.k. oraz art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 84 u.o.k.i.k. poprzez nieprzeprowadzenie rozprawy oraz poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z zeznań świadka zgłoszonego przez Bank, pomimo tego, że zarówno rozprawa jak i zeznania świadka przyczyniłyby się do wyjaśnienia okoliczności faktycznych mających istotne znaczenie dla sprawy;

11)  naruszenie art. 23a, art. 23b ust. 1 oraz art. 23b ust. 2 pkt 1) u.o.k.i.k. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz art. 385 ¹ § 2 k.c. oraz art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG poprzez uznanie wszystkich postanowień objętych klauzulą I.A. za jedno niedozwolone postanowienie umowne i wszystkich postanowień objętych klauzulą I.B. za jedno niedozwolone postanowienie umowne oraz przytoczenie w sentencji zaskarżonej Decyzji wszystkich postanowień zawartych w aneksach dotyczących sposobu ustalania kursów (objętych klauzulą I.A. i klauzulą I.B.), a także nałożenie na Bank obowiązku poinformowania konsumentów o uznaniu za niedozwolone wszystkich tych postanowień, podczas gdy:

a)  postanowienia objęte klauzulami I.A. i I.B. składają się z wielu elementów normatywnych, pełniących różne funkcje i ustanawiających odrębne prawa i obowiązki stron, których nie można uznać za jedno postanowienie umowne,

b)  z uzasadnienia zaskarżonej Decyzji wynika, że Prezes UOKiK zakwestionował tylko niektóre z elementów normatywnych postanowień i tylko wokół tych niektórych elementów koncentrowały się zarzuty Prezesa UOKiK; pozostałe postanowienia objęte klauzulą I.A. i klauzulą I.B. zawierają dające się wyodrębnić treści normatywne, które nie spełniają przesłanek abuzywności,

co w konsekwencji narusza podstawową zasadę krajowych i wspólnotowych regulacji o ochronie konsumentów, zgodnie z którymi z umowy (wzorca umowy) powinny zostać wyeliminowane jedynie te elementy, które są abuzywne, przy pozostawieniu w mocy pozostałych treści, a także wprowadza konsumentów w błąd i bezpodstawnie sugeruje, że niedozwolony charakter mają wszystkie postanowienia umowne zawarte w klauzulach A i B, co jest sprzeczne z ustaleniami Prezesa UOKiK;

12)  naruszenie art. 8 § 1 k.p.a., art. 10 § 1 k.p.a., art. 11 k.p.a., art. 107 § 1 pkt 6 k.p.a. w zw. z art. 107 § 1 i 2 k.p.a. w zw. z art. 83 u.o.k.i.k. poprzez nieustosunkowanie się przez Prezesa UOKiK w toku postępowania do propozycji zobowiązań złożonych przez Bank i przedstawienie stanowiska Prezesa UOKiK (i to dowolnego, wykraczającego poza granice uznania administracyjnego) co do odmowy wydania decyzji zobowiązującej dopiero w uzasadnieniu Decyzji, co świadczy o tym, że Prezes UOKiK wydając Decyzję nie dokonał wnikliwej oceny okoliczności faktycznych i odpowiednich środków usunięcia trwających skutków rzekomego naruszenia;

13)  naruszenie art. 23b ust. 2 pkt 1 i 2 oraz ust. 4 u.o.k.i.k. oraz 23d u.o.k.i.k. w zw. z art. 1 ust. 1 u.o.k.i.k. w zw. z art. 2 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 7 i 45 ust. 1 Konstytucji RP i w zw. z art. 6 k.p.a. poprzez niewłaściwe określenie środków usunięcia trwających skutków naruszenia, albowiem:

1)  zastosowane środki są niedopuszczalne, gdyż prowadzą do zastąpienia kontroli indywidualnej postanowień umownych decyzją wydaną w kontroli abstrakcyjnej. Prezes UOKiK nakazał poinformowanie konsumentów w drodze listów poleconych oraz informacji na stronie internetowej Banku, że „W związku z powyższym, postanowienia te nie wiążą Pani/Pana, czyli są bezskuteczne. Bezskuteczność la powstaje z mocy prawa i nie jest konieczne stwierdzenie jej na drodze sądowej. Klauzulę uznaną za abuzywną należy traktować tak, jakby w ogóle nie była zawarta w aneksie do umowy/ umowie”. Prezes UOKiK rozpoznał więc nie tylko sprawę administracyjną, ale także - bezpodstawnie - sprawy cywilne między Bankiem oraz konsumentami, z którymi Bank zawarł aneksy do umów kredytowych, mimo że taka kompetencja Prezesa UOKiK nie wynika z art. 23d u.o.k.i.k. Rozszerzona moc wiążąca Decyzji o uznaniu postanowień wzorca umownego nie oznacza automatycznie, że postanowienie konkretnej umowy nie jest wiążące (np. mogło być indywidualnie negocjowane lub w konkretnej sytuacji nie narusza rażąco interesu konsumenta albo w konkretnej sprawie kredytobiorca może nie mieć statusu konsumenta). Oznacza to, że Prezes UOKiK nie działał w granicach i na podstawie przepisów prawa, wkraczając w kompetencję sądów powszechnych do rozpatrywania spraw cywilnych,

2)  zastosowane środku usunięcia trwałych skutków naruszenia, jako że są niedopuszczalne, nie mogą być uznane za proporcjonalne i konieczne (art. 23b ust. 4 u.o.k.i.k.

3)  zastosowanie dwóch środków usunięcia trwających skutków naruszenia (listy polecone do konsumentów oraz informacja na stronie internetowej o tożsamej treści), nawet gdyby było dopuszczalne, nie może być uznane za proporcjonalne i konieczne (art. 23b ust. 4 u.o.k.i.k.), gdyż biorąc pod uwagę aktualny poziom świadomości przeciętnego konsumenta (dzięki między innymi działalności Prezesa UOKiK) oraz wymianę informacji między konsumentami, wystarczające byłoby zastosowanie jednego środka, a w każdym razie nie jest konieczne i proporcjonalne obciążanie Banku kosztami związanymi z wysyłką listów poleconych;

14)  naruszenie art. 23b ust 2 pkt 1) u.o.k.i.k. w zw. z art. 83 u.o.k.i.k. w zw. z art. 6 k.p.a. w zw. z art. 8 k.p.a. oraz art 7 Konstytucji poprzez sformułowanie środków usunięcia trwających skutków naruszeń w sposób niejasny i nieprecyzyjny w sentencji Decyzji, tj. nałożenie na Bank obowiązku "poinformowania wszystkich konsumentów aneksów do umów zawartych na podstawie wzorca, których postanowienia zostały uznane za niedozwolone" o Decyzji Prezesa UOKiK, podczas gdy: (i) z uzasadnienia Decyzji wynika, że Prezes UOKiK za początek stosowania badanych aneksów uznał dzień 17 kwietnia 2016 roku (i jak ustalił Prezes UOKiK w okresie od dnia 17 kwietnia 2016 roku do dnia wydania Decyzji zawarto 106 aneksów w oparciu o wzorzec zawierający postanowienia objęte klauzulą A i klauzulą B), (ii) Prezes UOKiK jest uprawniony do dokonywania abstrakcyjnej kontroli wzorców umownych i wydawania decyzji na podstawie art. 23b ust. 2 pkt 1) u.o.k.i.k. dopiero od dnia 17 kwietnia 2016 r., a zatem obowiązki nałożone w Decyzji, w tym w punkcie II Decyzji, powinny dotyczyć wyłącznie aneksów zawartych po tej dacie;

15)  naruszenie art. 106 ust. 1 u.o.k.i.k. w zw. z art. 106 ust. 3 pkt 1 u.o.k.i.k. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i nieprawidłowe ustalenie obrotu Banku w 2019 r. na kwotę (...) PLN, podczas gdy obrót Banku w 2019 r. zgodnie z rachunkiem zysków i strat załączonym do pisma Banku z 1 października 2020 r. wyniósł (...) PLN, przy czym błąd Prezesa UOKiK polegał na nieprawidłowym uwzględnieniu w ramach przychodów również pozycji związanej z odpisem na oczekiwane straty kredytowe, do czego nie ma podstaw, co skutkowało błędnym wyliczeniem wymierzonej kary,

16)  naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 3a u.o.k.i.k. w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 1 u.o.k.i.k. poprzez niewłaściwe zastosowanie tych przepisów, gdyż - niezależnie od tego, że kwestionowane postawienia nie są abuzywne (co jest przedmiotem odrębnych zarzutów):

i.  nałożenie kary na Bank nie wypełniało żadnej z funkcji, jakie ustawodawca przewidział dla tej instytucji i stanowiło reakcję nieproporcjonalną do stwierdzonego naruszenia

ii.  Prezes UOKiK dokonał powierzchownej oceny okoliczności łagodzących przyjmując, że dwie przesłanki łagodzące, tj. współpraca z Urzędem i złożenie propozycji zobowiązań oraz zaniechanie oferowania kwestionowanych aneksów, uzasadniają obniżenie kwoty bazowej kary jedynie o 10%, co skutkowało ustaleniem nadmiernej kary pieniężnej;

(...).  Prezes UOKIK odniósł się do przychodu Banku w ogóle, a nie przychodów z umów o kredyt walutowy, podczas gdy w orzecznictwie wskazuje się, że przy ustalaniu wysokości kary pieniężnej zasada proporcjonalności m.in. nakazuje uwzględnić kryterium, jakim jest wielkość przychodów uzyskiwanych ze sprzedaży towaru, którego dotyczyła praktyka (a nie ogół przychodów karanego przedsiębiorcy);

Powołując się na powyższe zarzuty Powód wniósł o:

1)  o uchylenie Decyzji w całości,

2)  ewentualnie – o zmianę Decyzji w całości poprzez uchylenie punktów od I do IV sentencji Decyzji i uznanie, że Bank nie naruszył zakazu stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych,

3)  ewentualnie - o zmianę Decyzji w całości i orzeczenie co do istoty sprawy w ten sposób, że za niedozwolone zostaną uznane wyłącznie te elementy kwestionowanych postanowień określonych w pkt 1.A i 1.B Decyzji, które mają charakter abuzywny,

4)  ewentualnie - o zmianę Decyzji w części poprzez uchylenie punktów II i III Decyzji i odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej albo obniżenie wysokości tej kary,

5)  w każdym wypadku na podstawie art. 479 (31a) § 3 k.p.c.- o stwierdzenie, że Decyzja została wydana z rażącym naruszeniem prawa lub bez podstawy prawnej,

6)  o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu wskazanego w treści odwołania,

7)  przeprowadzenie rozprawy przy drzwiach zamkniętych, z uwagi na ryzyko ujawnienia okoliczności stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa Powoda,

8)  o zasądzenie od Pozwanego na rzecz Powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie Prezes UOKiK wniósł o oddalenie odwołania w całości, pominięcie wniosku dowodowego zawartego w odwołaniu oraz o zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z 7 grudnia 2022 r. o sygn. XVII AmA 47/21 Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uchylił zaskarżoną Decyzję i zasądził od pozwanego na rzecz powoda koszty procesu. Sąd Okręgowy uznał, że zakwestionowane postanowienia nie stanowią wzorca umowy, a ponadto nie naruszają rażąco interesów konsumentów, gdyż kredytobiorcy mają alternatywną możliwość zakupu waluty obcej na spłatę kredytu na rynku konkurencyjnym, czyli mogą kupić/wymienić walutę obcą w innym miejscu niż powodowy Bank.

Od powyższego wyroku pozwany złożył apelację. Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z 8 sierpnia 2024 r. pod sygn. VII AGa 124/23 uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny nie podzielił oceny Sądu Okręgowego. W pierwszej kolejności wskazał, że zasadne były twierdzenia pozwanego dotyczące tego, że zakwestionowane klauzule stanowią wzorzec umowny. Wbrew stanowisku Sądu pierwszej instancji uznał, że niedozwolone postanowienia umowne, które podlegają kontroli abstrakcyjnej przez Prezesa UOKiK, mogą być zawarte również w aneksach do wcześniej zawartych umów, mogą być także skierowane do określonej grupy konsumentów, w tym wypadku konsumentów, którzy wcześniej zawarli z Bankiem umowę kredytu hipotecznego indeksowanego/ denominowanego do waluty obcej. Stwierdził, że nie można też przyjąć, że zakwestionowane wzorce nie były jednolite, tylko tworzone ad hoc do poszczególnych aneksów. Wreszcie uznał, że przedstawione aneksy są wystarczające, aby ocenić, że zawarte w nich wzorce rażąco naruszały interesy konsumentów.

Sąd Apelacyjny zważył, że w niniejszej sprawie zakwestionowane klauzule znalazły się w aneksach do umów kredytu i dotyczyły wielu szczegółowych unormowań (były to całe zbiory klauzul) związanych ze sposobem określania kursu kupna/sprzedaży walut. Nie były to zatem pojedyncze uregulowania, a ponadto stanowiły element większej całości, to jest wpisywały się w pozostałe postanowienia umowy kredytu. Fakt, że omawiane klauzule miały znaleźć się w aneksach do umów kredytu nie pozbawia ich statusu wzorców umownych. Zakwestionowane postanowienia spełniają wszystkie kryteria wzorca umownego. Zostały przygotowane jednostronnie przez Bank, na użytek przyszłych aneksów, z możliwością wielokrotnego posłużenia się nimi. Postanowienia te nie zawierają oznaczeń indywidualizujących drugą stronę umowy, lecz powtarzalne klauzule, które miały służyć uzupełnianiu treści zobowiązań powstałych z umów.

Według Sądu Apelacyjnego niezasadnie przyjął Sąd Okręgowy za powodowym Bankiem, że klauzule były przygotowywane ad hoc na użytek poszczególnych aneksów. Strona powodowa przyznała, że kredytobiorcy nie mieli wpływu na ich treść. Z samego brzmienia tych klauzul wynika, że były one przygotowane wcześniej, stanowią kompleksowy opis określania przez Bank kursu kupna/sprzedaży walut na potrzeby wykonywania zawartych uprzednio umów kredytu, mają abstrakcyjny charakter i nie są powiązane z indywidualną sytuacją danego kredytobiorcy. Nie ma w nich miejsca na żadne indywidualne oznaczenia. Opisują one mechanizm dokonywanego przeliczenia: „Obowiązujące kursy kupna/sprzedaży walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank zgodnie z ust. 3-8 oraz publikowane na stronie internetowej Banku (...)" „Kurs sprzedaży (kurs spłaty) ustalany jest przez dodanie do Kursu Rynkowego marży Banku, na wysokość której wpływa (..."), „Maksymalny spread, tj. różnica miedzy kursem sprzedaży i kursem kupna waluty indeksacji nie może przekroczyć (...)" etc.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego należy uznać, że Bank przygotował wcześniej zakwestionowane klauzule, które potem zamieszczał w aneksach zawieranych z kredytobiorcami. Fakt, że przy okazji zawierania aneksów z innymi zmianami, także tymi ewentualnie indywidualnie uzgodnionymi, dokonywano wprowadzenia do umowy również przedmiotowych klauzul, pozostaje bez znaczenia dla ich oceny jako wzorców umownych. Podobnie w sytuacji odwrotnej, o jakich pisała strona powodowa, czyli w przypadku zawnioskowanej przez kredytobiorcę np. zmiany adresu nieruchomości, do aneksów wprowadzano zakwestionowane postanowienia, również wtedy miały one charakter wzorców umownych.

Także fakt, że wzorce będące przedmiotem postępowania były umieszczane w aneksach do zawartych uprzednio umów kredytu, a więc mogły być zastosowane do określonej grupy konsumentów, tj. tej, która miała zawarte z Bankiem umowy o kredyt indeksowany/denominowany do waluty obcej, nie zmienia charakteru tych postanowień jako skierowanych do nieograniczonego podmiotowo zbioru konsumentów. Niewątpliwie omawiane postanowienia mogły być zastosowane tylko do pewnej grupy konsumentów, czyli do tych, którzy mieli zawarte z Bankiem wyodrębnione rodzajowo umowy kredytowe. Istotne jest jednak, że postanowienia te nie były przeznaczone dla indywidualnie wskazanych konsumentów, ale do wszystkich, którzy zawarli z Bankiem określone umowy.

Sąd Apelacyjny wskazał także, że bez znaczenia pozostaje, w ilu umowach faktycznie zastosowano lub zaproponowano ten wzorzec. Istotne jest, że Bank przygotował będące przedmiotem sporu wzorce umowne i zaczął je stosować. Przedstawione przykładowe aneksy stanowią tego dowód.

Sąd Apelacyjny podkreślił, że wystarczające dla oceny, czy zakwestionowane klauzule stanowią niedozwolone wzorce umowne, są przedstawione aneksy. Wynika z nich bowiem, jakie świadczenia i w jaki sposób miały być odnoszone do przeliczenia kursowego jaki miał stosować Bank. Wynika z nich również, że miały mieć zastosowanie do umów kredytu, których istota wynika z art. 69 i n. prawa bankowego.

Sąd Apelacyjny nie podzielił też oceny Sądu Okręgowego, zgodnie z którą sporne postanowienia nie są sprzeczne z dobrymi obyczajami i nie naruszają rażąco interesów konsumentów, gdyż kredytobiorcy mają alternatywną możliwość zakupu waluty obcej na spłatę kredytu na rynku konkurencyjnym, czyli mogą kupić/wymienić walutę obcą w innym miejscu niż powodowy Bank. W omawianej sprawie bezsporne było, iż postanowienie wzorca umowy nie zawiera szczegółowego określenia sposobów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest kwota rat kapitałowo-odsetkowych, co decyduje o jego abuzywności, gdyż uniemożliwia konsumentowi ocenę wysokości złotowej jego zobowiązania na dzień spłaty raty ani zasad ustalania tej wysokości, a ta ocena dotyczy także sytuacji konsumenta, który po nowelizacji prawa bankowego wybrał sposób spłaty rat kredytu w złotych polskich. Prawo do spełnienia świadczenia w walucie waloryzacji (art. 69 ust 3 ustawy Prawo bankowe) nie uchyla zatem abuzywnego charakteru przedmiotowych postanowień, gdyż każdy z wariantów spłaty musi być zgodny z prawem konsumenckim.

Podsumowując, Sąd Apelacyjny uznał, że zakwestionowane klauzule stanowią wzorzec umowny, podlegający kontroli abstrakcyjnej. Biorąc powyższe pod uwagę stwierdził, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c., gdyż nie dokonał oceny, czy będące przedmiotem sporu klauzule stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Nie przeanalizował w szczególności, czy na podstawie tych postanowień Bank ma możliwość arbitralnego ustalania kursu wymiany waluty, czy stosowany przez Bank mechanizm przeliczenia jest przejrzysty, zrozumiały dla konsumenta, czy może na jego podstawie dokonać samodzielnego wyliczenia raty kredytu, czy sposób wymiany jest zależny od czynników obiektywnych, czy wzorzec należy wyeliminować ewentualnie w całości czy w części. W przypadku uznania, że jest to niedozwolony wzorzec umowny, Sąd Apelacyjny zaznaczył, że konieczne będzie także dokonanie oceny zastosowanych w zaskarżonej decyzji środków usunięcia naruszenia i nałożonej kary, jak również przeanalizowanie i ustosunkowanie się do zarzutów podniesionych w odwołaniu, czego Sąd pierwszej instancji nie uczynił w znacznej mierze, z uwagi na uznanie, że sporne klauzule nie stanowią wzorca umownego i nie naruszają rażąco interesów konsumentów (z uwagi na możliwość dokonania przez nich zakupu waluty obcej na wolnym rynku).

W konsekwencji Sąd Apelacyjny podniósł, iż przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji będzie zobligowany do rozważenia, czy będące przedmiotem sporu klauzule stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Sąd Okręgowy powinien przy tym wziąć pod uwagę, że postanowienia pozostawiające bankowi swobodę co do określenia wysokości kursu są co do zasady niedozwolonymi postanowieniami umownymi. Umowa (wzorzec umowny) powinna przedstawiać w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, tak aby konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne.

Przy czym Sąd Apelacyjny wskazał, że należy wziąć pod uwagę m.in. pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2022 r., sygn. II CSKP 364/22, w którym wskazano, że postanowienia pozostawiające bankowi swobodę co do określenia wysokości kursu są nieomal jednolicie uznawane w orzecznictwie za niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 358 ¹ § 1 k.c., a odmienne rozstrzygnięcia współcześnie zdarzają się jedynie sporadycznie. Podkreśla się przy tym, że takie uregulowanie umowne należy uznać za niedopuszczalne niezależnie od tego, czy swoboda banku w ustaleniu kursu jest pełna czy też w jakiś sposób ograniczona.

Sąd Apelacyjny postulował również, iż Sąd Okręgowy powinien zwrócić uwagę na zapis wzorca: „Marże kupna i marże sprzedaży oraz zasady ich ustalania mogą ulegać zmianom”. W tym kontekście powinien mieć na uwadze pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 maja 2015 r., sygn. II CSK 768/14, zgodnie z którym zarówno sama formuła „może ulec zmianie", jak i kontekst prawny kwestionowanej klauzuli wskazują, że przesądza się tu uprawnienie Banku do dokonywania zmiany. Właśnie z tego powodu Sąd Najwyższy podziela ocenę o cesze abuzywności lub niejednoznaczności kwestionowanej klauzuli w tym zakresie. W orzecznictwie Sadu Najwyższego przyjmuje się bowiem, że niejednoznaczność treści klauzuli umownej (art. 385 § 2 k.c.) może prowadzić do uznania tego wzorca za niedozwolony w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c. (np. wyrok z dnia 10 lipca 2014 r., I CSK 53/13).

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G. jest przedsiębiorcą wpisanym do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego przez Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ w Gdańsku VII Wydział Gospodarczy pod numerem: (...). Przedmiotem działalności Banku jest m.in. pośrednictwo pieniężne oraz finansowa działalność usługowa (informacja z Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego Spółki, k. 20- 28 akt adm.).

W ramach prowadzonej działalności gospodarczej Bank udziela kredytów hipotecznych odnoszących się do walut obcych. Na dzień 17 września 2020 roku wykonywanych było (...) umów kredytowych odnoszących się do walut obcych, z czego (...) stanowiły kredyty powiązane z kursem CHF.

Od 14 września 2011 roku Bank nie zawierał nowych umów kredytu hipotecznego indeksowanych/denominowanych do walut obcych (pismo Powoda z 12 sierpnia 2016 roku k. 15-16 akt adm.).

Bank zawierał aneksy do umów kredytów hipotecznych udzielanych w walutach obcych, w których znajdowały się postanowienia dotyczące sposobu ustalania wysokości kursów kupna i sprzedaży walut obcych o następującej treści:

„2. Obowiązujące kursy kupna/sprzedaży walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank zgodnie z ust. 3 – 8 oraz publikowane na stronie internetowej Banku ((...)). Do przeliczeń związanych z należnościami wynikającymi z Umowy obowiązuje ostatni kurs sprzedaży lub kupna waluty indeksacji ustalony przez Bank przed dokonaniem danej transakcji (wypłaty środków przez Bank lub zaksięgowania wpłaty z zastrzeżeniem postanowień § 10).

3. Kursy sprzedaży i kupna waluty indeksacji obowiązujące w Banku ustalane są na podstawie ostatniego średniego kursu rynkowego (suma podanych w chwili ustalenia kursów Banku w serwisie Reuters – www.reuters.pl: kursu kupna danej waluty i kursu sprzedaży danej walut, podzielona przez 2) wymiany waluty indeksacji na złote polskie (zwanego dalej „Kursem Rynkowym”).

4. Kurs sprzedaży (kurs spłaty) ustalany jest przez dodanie do Kursu Rynkowego marży Banku, na wysokość której wpływa zmienność kursów walutowych lub ceny, po których Bank może kupić lub sprzedać walutę na rynku międzybankowym. Wysokość marży Banku nie może jednak przekroczyć poziomu 4% Kursu Rynkowego, który stanowi podstawę do wyliczenia danego kursu sprzedaży (kursu spłaty).

5. Kurs kupna (kurs wypłaty) ustalany jest przez odjęcie od Kursu Rynkowego marży Banku, na wysokość której wpływa zmienność kursów walutowych lub ceny, po których Bank może kupić lub sprzedać walutę na rynku międzybankowym. Wysokość marży Banku nie może jednak przekroczyć poziomu 4% Kursu Rynkowego, który stanowi podstawę do wyliczenia danego kursu kupna (kursu wypłaty).

6. Maksymalny spread, tj. różnica miedzy kursem sprzedaży i kursem kupna waluty indeksacji nie może przekroczyć 8% Kursu Rynkowego, który stanowi podstawę do wyliczenia danych kursów sprzedaży (kursów spłaty) i kursów kupna (kursów wypłaty).

7. Kurs Rynkowy w ciągu danego dnia może podlegać zmianom, w konsekwencji czego zmianom w ciągu danego dnia podlegać może również wyliczony na jego podstawie przez Bank kurs sprzedaży i kupna waluty indeksacji obowiązujący w Banku, nie będą one jednak przekraczać poziomów opisanych w ust. 3 - 6. Kredytobiorcy znane jest ryzyko wynikające z możliwości takich zmian, w szczególności możliwość wystąpienia niedopłaty w sytuacji wzrostu kursu po zleceniu przez Kredytobiorcę przelewu”. Postanowienia te były stosowane przez Powoda od lipca 2011 roku (aneksy umieszczone na płycie CD dołączonej pismo Powoda z 12 sierpnia 2016 roku k. 17 akt adm., pismo Powoda z 19 lutego 2018 roku k. 75-77 akt adm.).

Ponadto, Powód zawierał również aneksy do umów kredytów hipotecznych odnoszących się do walut obcych, w których dane zobowiązanie jest oparte na przeliczeniach według kursów Banku ustalanych według zasad dawnego (...) Banku S.A. o następującej treści:

„2. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna ustalana decyzją Banku.

3. Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży ustalana decyzją Banku.

4. Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez Bank stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich na stronie internetowej NBP (www.nbp.pl) w poprzednim dniu roboczym skorygowane o marże (...) Banku.

5. Marże kupna i sprzedaży opisane w ust. 2 i 3 ustalane są raz na miesiąc decyzją Banku. Wyliczenie ww. marż polega na obliczeniu różnicy pomiędzy średnimi kursami złotego do danych walut ogłoszonymi w tabeli kursów średnich NBP w przedostatnim dniu roboczym miesiąca poprzedzającego okres obowiązywania wyliczonych marż, a średnią arytmetyczną z kursów kupna/sprzedaży stosowanych do transakcji detalicznych z pięciu banków na ostatni dzień roboczy miesiąca poprzedzającego okres obowiązywania wyliczonych marż. Banki, o których mowa w poprzednim zdaniu to: (...) S.A., (...) S.A., Bank (...) S.A., (...) Bank S.A., (...) S.A. Marże kupna i marże sprzedaży oraz zasady ich ustalania mogą ulegać zmianom.

6. Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez Bank walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15:00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie Banku oraz publikowane są na stronie internetowej Banku ((...))”. Postanowienia te były stosowane od kwietnia 2009 roku (aneksy umieszczone na płycie CD dołączonej pismo Powoda z 12 sierpnia 2016 roku k. 17 akt adm., pismo Powoda z 19 lutego 2018 roku k.75-77 akt adm.).

Obie wymienione powyżej klauzule dotyczące sposobu ustalania wysokości kursów kupna i sprzedaży walut, były przygotowywane przez Powoda, a konsumenci nie mieli wypływu na ich treść, aczkolwiek mogli negocjować inne warunki aneksów. Poza tym aneksy do umów były zawierane na wniosek Klienta (np.: zmiana zabezpieczenia czy terminu płatności) albo bez specjalnego wniosku Klienta jako wynik np.: zmiany adresu nieruchomości po jej oddaniu do użytkowania przez dewelopera. W obu sytuacjach proces sporządzania aneksu był poprzedzony każdorazowo przeprowadzoną przez Bank indywidualną analizą oczekiwań Klienta (w pierwszym przypadku) oraz koniecznych zmian postanowień umowy (w drugim przypadku) stanowiących przedmiot przyszłego aneksu.

Opracowana propozycja aneksu była przedstawiana Klientowi, który mógł podjąć z Bankiem negocjacje co do treści propozycji aneksu w dwóch płaszczyznach:

1) w odniesieniu do zakresu zmiany – poprzez zmianę swojego wniosku i oczekiwań;

2) w odniesieniu do zapisów – poprzez zaproponowanie zmian treści.

Jednakże, Bank nie akceptował propozycji zmiany treści aneksu, która byłaby sprzeczna z interesami Banku (w tym w zakresie zabezpieczenia kredyty, zdolności kredytowej Klienta, czy też warunków finansowych kredytowania) lub byłaby niemożliwa do realizacji z uwagi na przyjęte przez Bank standardy, zasady i rozwiązania systemowe (pismo Powoda z 12 sierpnia 2016 r. k. 15-16 akt adm. oraz z 10 października 2016 roku k.32-34 akt adm.).

Od lipca 2011 roku zawartych zostało (...) aneksów zawierających postanowienia, o którym mowa w pkt A Decyzji, natomiast od kwietnia 2009 roku co najmniej (...) aneksów zawierających postanowienia o których mowa pkt B Decyzji (pismo Banku 30 października 2020 k. 180-181 akt adm.).

Bank nie oferuje już konsumentom zawarcia aneksu zawierającego postanowienia o których mowa w pkt I A sentencji Decyzji z uwagi na decyzję Banku podjętą w IV kwartale 2019 r. Aneksy zawierające postanowienia o których mowa w pkt I B sentencji niniejszej decyzji również nie są już przez Bank oferowane (pismo Banku z 1 października 2020 r. k. 160-167a akt adm., pismo Banku z 14 października 2020 r. k. 172-175akt adm.).

Bank od 8 września 2017 r. nie zawierał aneksów na podstawie wzorców zawierających postanowienia w brzmieniu wskazanym w pkt I B sentencji Decyzji, a od 9 listopada 2019 r. również aneksów na podstawie wzorców zawierających postanowienia w brzmieniu wskazanym w pkt I A sentencji Decyzji (pismo Banku z 14 października 2020 r. k. 172-175 akt adm.).

Saldo umów kredytów hipotecznych indeksowanych do CHF, wg stanu na dzień 17 września 2020 r. wynosiło [tajemnica przedsiębiorstwa - (...) CHF] (pismo Banku z 1 października 2020 r. k. 160-167a akt adm.)

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeprowadził postępowanie wyjaśniające (sygn. (...)) w sprawie wstępnego ustalenia, czy w związku ze stosowaniem we wzorcach umów wykorzystywanych przez banki klauzul dotyczących sposobu ustalania wysokości kursów kupna i sprzedaży walut obcych, nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, stosownie do art. 23a ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (postanowienie k. 1 akt adm.)

Podstawę do wszczęcia postępowania stanowiły informacje otrzymane przez Prezesa Urzędu od konsumentów, będących stroną umów o kredyty hipoteczne odnoszące się do walut obcych, dotyczące dowolności w ustalaniu przez banki kursów kupna i sprzedaży walut obcych (pismo organu z 10 czerwca 2016 r. k. 2- 3 akt adm.).

W toku prowadzonego postępowania, pismami z 10 czerwca 2016 r., 15 lipca 2016 r. (k. 9 akt adm.) i 20 września 2016 r. (k.30 akt adm.) Prezes Urzędu wezwał Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G. do przekazania informacji, czy we wzorcach umów kredytów hipotecznych waloryzowanych/denominowanych/indeksowanych do walut obcych lub w załącznikach do nich (m.in. regulaminach, tabelach) bądź we wzorcach aneksów stosowanych przez Bank po 17 kwietnia 2016 r., zamieszczane są postanowienia umowne dotyczące sposobu ustalania wysokości kursów kupna i sprzedaży walut obcych oraz czy konsumenci mogą zweryfikować na podstawie ww. postanowień poprawność wyliczeń stosowanych przez Bank. Dodatkowo, Prezes Urzędu wezwał Bank do przekazania treści odpowiednich wzorców umów wraz z załącznikami.

W odpowiedzi w pismach z 5 lipca (k. 5 akt adm.), 12 sierpnia (k.15-16 akt adm.) i 10 października 2016 r. (k.32-34 akt adm.).Bank przekazał m.in. następujące stanowisko:

⚫

Bank od 14 września 2011 r. nie udzielał kredytów indeksowanych/denominowanych w walutach obcych, tym samym nie stosował wzorców umów zawierających klauzule dotyczące sposobu ustalania kursów kupna i sprzedaży walut obcych;

⚫

Po 17 kwietnia 2016 r., jak i przed tą datą, Bank umożliwiał konsumentom aneksowanie zawartych umów kredytowych;

⚫

Kurs wymiany walut obcych, na podstawie którego zobowiązania kredytobiorców spłacających kredyty wyrażone w walucie obcej przeliczane są na złote polskie, publikowany jest na stronie internetowej Banku;

⚫

Wzorzec aneksu zawierającego klauzulę o której mowa w pkt I B sentencji niniejszej decyzji jest stosowany w sytuacji, w której dane zobowiązanie jest oparte na przeliczeniach według kursów Banku ustalanych według zasad dawnego (...) Banku S.A.;

⚫

Konsumenci nie mają wpływu na treść postanowień dotyczących sposobu ustalania wysokości kursów kupna i sprzedaży walut obcych.

W dniu 18 września 2017 r. Prezes Urzędu wydał postanowienie o wszczęciu postępowania nr (...) w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, w związku ze stosowaniem przez Bank we wzorcach umów, aneksach do umów kredytów i pożyczek hipotecznych waloryzowanych/indeksowanych/ denominowanych do walut obcych, postanowień umownych o treści wskazanej w pkt. I lit A i B sentencji niniejszej decyzji (postanowienie k. 36-43 akt adm.).

Bank pismem z 13 października 2017 r. odniósł się do postanowienia o wszczęciu postępowania, wskazując m.in., że:

⚫

Aneksy nie mogą być w ocenie Banku uznane za wzorce umowne;

⚫

Postanowienia kwestionowane przez Prezesa Urzędu zamieszczone w aneksach do umów kredytów odnoszących się do walut obcych wykluczają arbitralność Banku w zakresie kształtowania kursów walut, i na ich podstawie Bank jest zobowiązany do stosowania kursów w wysokości rynkowej;

⚫

Bank wskazał, że na gruncie przepisów ustawy antyspreadowej, konsumenci mogą dokonywać spłaty kredytu bezpośrednio w walucie obcej, i w związku z powyższym w ocenie Banku nie sposób stwierdzić, że zawierane aneksy naruszają interesy konsumentów.

Jednocześnie Bank wniósł o przeprowadzenie rozprawy i przesłuchanie w charakterze świadka na okoliczność tworzenia i ogłaszana tabeli kursowej przez Bank.

Bank wniósł o umorzenie postępowania ze względu na brak przesłanek do stwierdzenia, że Spółka stosowała niedozwolone postanowienia we wzorcach umów.

Ponadto wyraził deklarację współpracy z Prezesem Urzędu, i rozważenie zmiany sposobu ustalania kursów walut obcych dla konsumentów spłacających kredyty odnoszące się do walut obcych (pismo Powoda k.45-58 akt adm.).

W piśmie z 19 lutego 2018 r. Bank wskazał, że nie jest w stanie ustalić daty dziennej rozpoczęcia stosowania klauzul, o których mowa w pkt I A i B sentencji niniejszej decyzji w aneksach zawieranych z konsumentami (pismo k.75-77 akt adm.).

Pismem z 13 czerwca 2018 r. Prezes UOKiK poinformował Bank o ustaleniach poczynionych w toku postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone oraz o planowanym rozstrzygnięciu (Szczegółowe Uzasadnienie Zarzutów) (pismo Pozwanego z 13 czerwca 2018 r. k. 95-107 akt adm.).

W odpowiedzi z 12 września 2018 r. Bank złożył deklarację złożenia zobowiązania w celu wydania przez Prezesa Urzędu decyzji w trybie art. 23c u.o.k.i.k. W piśmie tym Bank zaproponował stosowanie wobec konsumentów spłacających kredyty indeksowane lub denominowane do walut obcych kursu, który stanowiłby sumę średniego kursu danej waluty publikowanego przez NBP w dniu spłaty, skorygowanego o stałą marżę Banku (kurs średni NBP + marża %). Powyższa zmiana miałaby zostać wprowadzona do obowiązujących umów na podstawie aneksów, a propozycja zmiany zostałaby skierowana przez Bank listownie do wszystkich kredytobiorców spłacających kredyty walutowe (indeksowane lub denominowane do waluty obcej) (pismo Powoda z 12 września 2018 r. k. 115-116 akt adm.). Kwestia ta była również przedmiotem dyskusji na spotkaniu z Bankiem.

W piśmie z 30 listopada 2018 r. Bank odniósł się do Szczegółowego Uzasadnienia Zarzutów wskazując, że w jego ocenie:

⚫

Aneksy będące przedmiotem postępowania nie stanowią wzorców umów, gdyż oferowane są zamkniętej grupie konsumentów spłacających w Banku kredyty indeksowane lub denominowane do walut obcych, a tym samym nie podlegają kontroli abstrakcyjnej Prezesa Urzędu;

⚫

W związku z uprawnieniem kredytobiorców do spłaty kredytu bezpośrednio w walucie obcej na podstawie przepisów ustawy antyspreadowej, spłata kredytu na podstawie tabeli kursowej Banku jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem kredytobiorców, zatem postanowienia aneksu nie mogą naruszać interesów konsumentów w sposób rażący;

⚫

Treść aneksów wyklucza arbitralny sposób ustalania kursów przez Bank, i kursy publikowane w tabeli kursowej Banku są na poziomie rynkowym.

⚫

W ocenie Banku zawarcie aneksu wyłącznie poprawia, a nie pogarsza sytuację konsumentów, gdyż aneksy zawierano w większości do umów zawieranych przed 2011 r., tj. przed wprowadzeniem ustawowego obowiązku uwzględniania w umowie opisu sposobu kształtowania kursu waluty, zatem w treści ww. umów klauzule te były bardzo ogólne, lub nie występowały wcale.

⚫

Jednocześnie Bank wskazał, że podtrzymuje propozycję zobowiązania złożoną w piśmie z dnia 12 września 2018 r. W piśmie tym Bank zaproponował umożliwienie kredytobiorcom spłacającym kredyty walutowe wprowadzenie zmian do obowiązującej umowy na podstawie których do przeliczeń zostałby zastosowany kurs średni waluty publikowany przez NBP + marża Banku (pismo Powoda z 30 listopada 2018 r. k. 130-140 akt adm.).

Pismem z 20 listopada 2020 r. Prezes Urzędu zawiadomił Bank o zakończeniu zbierania materiału dowodowego w niniejszym postępowaniu oraz o możliwości zapoznania się z materiałem zgromadzonym w aktach sprawy. Strona skorzystała z przysługującego jej uprawnienia (pismo z 20 listopada 2020 r. k. 186-187 akt adm.).

W odpowiedzi, Bank podtrzymał w całości dotychczas prezentowane stanowisko i wnioski, jak również propozycję działań do których jest gotowy się zobowiązać w decyzji kończącej postępowanie. Podniósł w ww. piśmie ponadto, iż w jego ocenie:

⚫

Prowadzenie postępowania w przedmiotowej sprawie nie jest uzasadnione interesem publicznym w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.o.k.i.k.;

⚫

Aneksy, które zawierały postanowienia o których mowa w pkt I A lub I B sentencji niniejszej decyzji nie stanowiły wzorców umów;

⚫

Postanowienia o których mowa w pkt I A lub I B sentencji niniejszej decyzji miały charakter fakultatywny dla kredytobiorców;

⚫

Brzmienie postanowień o których mowa w pkt I A lub I B sentencji niniejszej decyzji jest zgodne z dobrymi obyczajami i nie narusza interesów konsumentów (pismo z 4 grudnia 2020 r. k. 190-194 akt adm.).

W dniu 29 grudnia 2020 roku Prezes UOKiK wydał zaskarżoną Decyzję (wersja niejawna Decyzji k.201-215 akt adm.).

Postanowieniem z dnia 11 czerwca 2021 r. nr (...) Prezes URE sprostował w sentencji Decyzji oczywista omyłkę w ten sposób, że w pkt II ppkt 1 w zdaniu „Na podstawie art. 23b ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076 i 1086), po przeprowadzeniu postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakłada na Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G. środek usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a ww. ustawy, w postaci poinformowania, wszystkich konsumentów aneksów do umów zawartych na podstawie wzorców, których postanowienia zostały uznane za niedozwolone, o uznaniu ich za niedozwolone i skutkach z tego wynikających, w terminie nie później niż 3 (trzech) miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji”, po słowie „konsumentów”, przed słowem „aneksów” dodaje się treść „będących stronami”. (postanowienie o sprostowaniu k. 104 akt sąd.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów złożonych w trakcie postępowania administracyjnego i sądowego, których autentyczność nie była podważana przez żadną ze stron postępowania, jak też w oparciu o niekwestionowane twierdzenia stron.

Sąd pominął na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek dowodowy Powoda o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka E. C. na okoliczności tworzenia i ogłaszania tabeli kursowej przez Bank jako niemające istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Istotnym było bowiem to, czy zakwestionowane przez Pozwanego postanowienia aneksów mogą być uznane za klauzule abuzywne, a nie jak są tworzone i ogłaszane tabele kursowe.

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie, gdyż zaskarżona Decyzja jest słuszna i odpowiada prawu, a sformułowane przez Powoda zarzuty nie mogą skutkować uchyleniem czy zmianą Decyzji.

Na wstępie trzeba zaznaczyć, że Sąd Apelacyjny w Warszawie przesądził, że Aneksy do umów kredytu zawierające kwestionowane postanowienia stanowią wzorzec umowy, a zatem mogą podlegać kontroli abstrakcyjnej. Przedmiotowa ocena prawna jest dla Sądu pierwszej instancji wiążąca na mocy art. 386 § 6 k.p.c. Uchylając sprawę do ponownego rozpoznania, Sąd Apelacyjny nakazał Sądowi Okręgowemu zbadanie, czy zakwestionowane postanowienia stanowią niedozwolone klauzule, a jeśli tak, to czy zastosowane przez Pozwanego środki usunięcia trwających skutków naruszenia są adekwatne.

W pkt I zaskarżonej Decyzji Prezes UOKIK stwierdził naruszenie przez Powoda zakazu z art. 23a u.o.k.i.k. poprzez stosowanie niedozwolonych postanowień wzorców umowy. Zgodnie z treścią wspomnianego przepisu zakazane jest stosowanie we wzorcach umów zawieranych z konsumentami, niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 385 ¹ § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny.

Stosownie do ww. przepisu „Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny”.

Z przytoczonego przepisu wynika, że możliwość uznania postanowienia umownego za niedozwolone zależna jest od spełnienia następujących przesłanek:

1)  postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, a więc nie podlegało negocjacjom;

2)  postanowienie nie określa sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron;

3)  ukształtowane na podstawie postanowienia prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami;

4)  ukształtowane na podstawie postanowienia prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta.

Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, natomiast brak pierwszej lub drugiej skutkuje tym, że nie ma potrzeby dalszej oceny postanowienia pod kątem abuzywności.

Poza sporem jest, że zakwestionowane postanowienia pochodziły z wzorców umów – Aneksów do umów kredytu hipotecznego stosowanych przez Bank w umowach zawieranych z konsumentami. Postanowienia te nie były indywidualnie negocjowane, gdyż konsumenci nie mieli wpływu na ich treść. Stosownie zaś do przepisu art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

Wzorzec jest przygotowywany po to, aby kreować treść przyszłej umowy, przedstawia bowiem warunki zawarcia przez przedsiębiorcę umowy z konsumentem. Wzorce umowy, tj. Aneksy do umowy kredytu zostały ustanowione samodzielnie przez Bank. Wobec ustanowienia konkretnego wzorca należy przyjąć, że Bankowi zależało, aby właśnie zamieszczone w nim postanowienia kreowały jego stosunek prawny z konsumentami.

Kolejną kwestią było ustalenie, czy postanowienia te określają główne świadczenia stron, a jeśli tak, to czy zostały sformułowane niejednoznacznie?

W uzasadnieniu Decyzji Prezes UOKIK uznał, że zakwestionowane postanowienia nie określają głównych świadczeń stron.

Sąd nie podzielił powyższego poglądu, albowiem obecnie w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż postanowienia odnoszące się do sposobu określania przez kredytodawcę kursu walutowego, stanowiące element klauzuli indeksacyjnej (przeliczeniowej) określają „główne świadczenia stron”. Wykładnia tego pojęcia w kontekście art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego jest jednoznaczna (zob. m.in. wyroki SN z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18; z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18; z 30 września 2020 r., I CSK 556/18; z 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21; z 27 lipca 2021 r., V CSKP 49/21; z 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22).

Na takim stanowisku stoi też TSUE (zob. np. wyroki z 20 września 2017 r., C-186/16, R. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt 37; z 20 września 2018 r., C-51/17, (...) i (...) przeciwko T. I. i E. K., pkt 68; z 14 marca 2019 r., C-118/17, Z. D. przeciwko (...), pkt 48; z 3 października 2019 r., C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...), pkt 44).

Omawiana kwalifikacja wynika z tego, iż postanowienia dotyczące określenia kursów walut stanowią element przedmiotowo istotny umowy kredytu, bez którego nie jest możliwe określenie świadczenia głównego, w tym nie jest możliwe obliczenia sumy, jaką konsumenci są zobowiązani zapłacić z tytułu kredytu. Ich usunięcie powoduje, że brak jest określenia w umowie jej essentaialia negotti (elementów koniecznych) przewidzianych w art. 69 Prawa bankowego.

Postanowienia określające główne świadczenia stron nie podlegają jednak kontroli pod kątem ich abuzywności, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.). Takie rozwiązanie, wywodzące się z art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13, opiera się na założeniu, zgodnie z którym postanowienia określające główne świadczenia stron zazwyczaj odzwierciedlają rzeczywistą wolę konsumenta, gdyż do ich treści strony przywiązują z reguły największą wagę. Wyłączenie spod kontroli nie może wszelako obejmować postanowień niejednoznacznych (nietransparentnych), gdyż w ich przypadku konsument nie ma możliwości łatwej oceny rozmiarów swojego świadczenia i jego relacji do rozmiarów świadczenia drugiej strony.

Interpretując przepis art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, TSUE uznał, że „wymóg, zgodnie z którym warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne” (wyrok z 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, Á. K. i H. R. przeciwko (...), pkt 75; podobnie wyrok TSUE z 20 września 2017 r., C-186/16, R. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt 45). Jednoznaczność postanowienia umownego to w tym kontekście także możliwość ustalenia treści stosunku zobowiązaniowego przez przeciętnego konsumenta. Nie chodzi więc jedynie o jednoznaczność językową, ponieważ postanowienia jednoznaczne w tym sensie mogą nie pozwalać na określenie treści zobowiązań, a w szczególności rozmiaru przyszłego świadczenia konsumenta (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z 28 lutego 2023 r., (...), Legalis).

Kierując się powyższymi wskazówkami należy przyjąć, iż w przypadku analizowanych klauzul nie można w oparciu o ich lekturę w sposób niebudzący wątpliwości odtworzyć jasnej ścieżki wyliczeń i ustalić danych prowadzących do pewnego wyniku.

Sąd w pełni podziela ocenę Pozwanego, iż zarówno postanowienia z pkt A jak i B zawierają tyle zmiennych, których zweryfikowanie przez konsumenta nie jest realnie możliwe, że de facto pozostawiają Powodowi pełną swobodę w określeniu wysokości kursu waluty.

W postanowieniu z pkt A. Powód odwołuje się do kilku niejednoznacznych dla konsumenta sformułowań takich jak:

a)  „ostatni średni kurs rynkowy” - nie wskazując o który kurs i kiedy konkretnie ustalany chodzi;

b)  serwis Reuters, który to serwis przede wszystkim jest przeznaczony dla profesjonalistów, a zatem nie jest łatwo dostępny dla konsumenta, ponadto na dzień wydania decyzji nie istniała jego polskojęzyczna wersja;

c)  „zmienności kursów walutowych”, „rynek międzybankowy”, nie wyjaśniając, co oznaczają te stwierdzenia.

Precyzyjnie określone są jedynie maksymalna wysokość marży Banku tj. 4 % Kursu Rynkowego oraz maksymalna wysokość spreadu tj. 8 % Kursu Rynkowego.

Odnośnie zaś postanowienia z pkt B, to o ile odwołanie się do tabeli średnich kursów NBP nie budzi zastrzeżeń, to już sposób ustalenia marży banku, która jest częścią składową kursu kupna i kursu sprzedaży waluty, nie jest już określony precyzyjnie, bowiem odwołuje się do pojęć niejednoznacznych np.:

a)  „Marże kupna i sprzedaży opisane w ust. 2 i 3 ustalane są raz na miesiąc decyzją Banku.” – „raz na miesiąc” – nie wiadomo, kiedy konkretnie którego dnia.

b)  „Wyliczenie ww. marż polega na obliczeniu różnicy pomiędzy średnimi kursami złotego do danych walut ogłoszonymi w tabeli kursów średnich NBP w przedostatnim dniu roboczym miesiąca poprzedzającego okres obowiązywania wyliczonych marż, a średnią arytmetyczną z kursów kupna/sprzedaży stosowanych do transakcji detalicznych z pięciu banków na ostatni dzień roboczy miesiąca poprzedzającego okres obowiązywania wyliczonych marż. Banki, o których mowa w poprzednim zdaniu to: (...) S.A., (...) S.A., Bank (...) S.A., (...) Bank S.A., (...) S.A. Marże kupna i marże sprzedaży oraz zasady ich ustalania mogą ulegać zmianom.” – znów nie wiadomo, jakie warunki muszą zaistnieć, aby marże kupna i sprzedaży uległy zmianie. Tymczasem zamieszczenie we wzorach umownych stwierdzenia np. warunki regulaminu mogą ulec zmianie, bez dodatkowych informacji, kiedy w jakich okolicznościach jest powszechnie w orzecznictwie uznawane za niedopuszczalne;

c)  „Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez Bank walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15:00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie Banku oraz publikowane są na stronie internetowej Banku ((...))” – konsument nie jest w stanie ustalić, o której konkretnie godzinie powinien wejść na stronę Banku, aby znaleźć tam informację o aktualnym kursie.

Reasumując, zakwestionowane postanowienia nie są sformułowane jednoznacznie, a zatem mimo, że dotyczą głównych świadczeń stron, mogą podlegać kontroli pod kątem abuzywności.

Do rozstrzygnięcia pozostało zatem, czy zakwestionowane przez Prezesa UOKIK postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Należy wskazać, że „dobre obyczaje” to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można uznać także działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, a więc działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania. Pojęcie „interesów konsumenta” należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, mogą tu wejść w grę także inne aspekty: zdrowia konsumenta (i jego bliskich), jego czasu zbędnie traconego, dezorganizacji toku życia, przykrości, zawodu itp. Naruszenie interesów konsumenta wynikające z niedozwolonego postanowienia musi być rażące, a więc szczególnie doniosłe. Pojęcie „dobrych obyczajów” (w szczególności w stosunkach umownych między profesjonalistą a konsumentem) zdefiniowała judykatura - w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 13 lipca 2005 r. (I CK 832/04, IC Biul. SN 2006, nr 2, s. 86) wskazano, iż za „sprzeczne z dobrymi obyczajami” należy uznać wprowadzenie klauzul godzących w równowagę kontraktową, zaś „rażące naruszenie interesów konsumenta” polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku umownym.

Częstokroć konieczne jest również ustalenie, jak wyglądałyby prawa i obowiązki konsumenta w sytuacji braku analizowanej klauzuli (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2007 roku, sygn. akt III SK 21/06 oraz z dnia 11 października 2007 roku, sygn. akt III SK 9/07). Jeżeli przepisy ogólne stawiają konsumenta w lepszej sytuacji niż postanowienia proponowanej umowy, to w zasadzie postanowienia te należy uznać za niedozwolone. Odstępstwo od tej zasady możliwe jest tylko, o ile zmiana jest uzasadniona specyfiką wzajemnych świadczeń lub jest kompensowana innymi postanowieniami wzorca.

Pozwany słusznie zauważył, że postanowienia umowy, określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych. Postanowienia podobne do ocenianych w tej sprawie były już wielokrotnie przedmiotem badania Sądu Najwyższego (zob. np. wyroki z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, Nr 11, poz. 134; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17). Dominuje pogląd, że takie klauzule mają charakter abuzywny, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sprzeczność z dobrymi obyczajami i naruszenie interesów konsumenta polega w tym wypadku na uzależnieniu wysokości świadczenia banku oraz wysokości świadczenia konsumenta od swobodnej decyzji banku.

Wbrew stanowisku Powoda, oceny postanowień należało dokonać całościowo, tak jak uczynił to Pozwany, nie dzieląc ich na poszczególne jednostki redakcyjne, ponieważ jedynie odczytane wszystkie razem w sposób całościowy kształtują sytuację konsumenta, określając sposób ustalania kursu waluty do złotego, są więc ze sobą funkcjonalnie powiązane, i tak w przypadku postanowienia z pkt A:

a)  punkt 2 zawiera informację dla konsumenta, gdzie kursy są publikowane oraz które będą wykorzystane do przeliczenia zobowiązania z umowy;

b)  punkt 3 wyjaśnia konsumentowi, co oznacza sformułowanie „Kurs rynkowy”;

c)  punkt 4 wyjaśnia z kolei, jak ustalany jest kurs spłaty.

Lektura powyższego postanowienia, prowadzi do wniosku, że dopiero wszystkie punkty razem wzięte stanowią logiczną całość odnoszącą się do sposobu ustalania kursu waluty obcej do złotego.

Sąd uznał, że zakwestionowane postanowienia stanowią niedozwolone klauzule, ponieważ pozwalają Powodowi na swobodne kształtowanie wysokości kursu waluty obcej, a tym samym wysokości świadczenia konsumenta. Z drugiej strony konsument nie ma możliwości zweryfikowania, czy sposób przeliczenia jego zobowiązania jest prawidłowy, bowiem zasady przeliczenia nie zostały określone w sposób jasny i jednoznaczny,

O tym, iż zakwestionowane postanowienie przyznaje Powodowi swobodę w kształtowaniu kursu waluty, a tym samym zobowiązania konsumenta z umowy kredytowej, świadczy też brzmienie ust. 7 w połączeniu z ust. 2, w tym ostatnim znajduje się stwierdzenie „Do przeliczeń związanych z należnościami wynikającymi z Umowy obowiązuje ostatni kurs sprzedaży lub kupna waluty indeksacji ustalony przez Bank przed dokonaniem transakcji (wypłaty środków przez Bank lub zaksięgowania wpłaty z zastrzeżeniem postanowień § 10)”, z kolei w ust. 7 czytamy „Kurs Rynkowy w ciągu danego dnia może podlegać zmianom, w konsekwencji czego zmianom w ciągu danego dnia podlegać może również wyliczony na jego podstawie przez Bank kurs sprzedaży i kupna waluty indeksacji obowiązujący w Banku, nie będą one jednak przekraczać poziomów opisanych w ust. 3 - 6. Kredytobiorcy znane jest ryzyko wynikające z możliwości takich zmian, w szczególności możliwość wystąpienia niedopłaty w sytuacji wzrostu kursu po zleceniu przez Kredytobiorcę przelewu”. Innymi słowy konsument nie ma gwarancji, że dokonując zlecenia przelewu na określoną kwotę (kierując się aktualnym kursem waluty) spełni swoje świadczenie wobec banku. Sam Powód zdaje sobie zatem sprawę z tego, że kurs a zatem i zobowiązanie konsumenta może podlegać swobodnemu ustaleniu, a konsument nie ma możliwości zweryfikowania tej okoliczności.

Oceny abuzywności nie zmienia wprowadzona nowelizacją prawa bankowego z 2011 r., tzw. Ustawa antyspreadowa, w tym zakresie istnieje ugruntowane stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie i Sądu Najwyższego, przytoczone przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku z 8 sierpnia 2024 roku (str.34), dlatego też Sąd nie będzie tego stanowiska powielał.

W postępowaniu Powód zwracał uwagę na możliwość wyeliminowania z postanowienia dotyczącego ustalania kursu waluty do złotego w oparciu o średni kurs NBP minus marża, marży Banku (pkt B Decyzji), a tym samym usunięcia niedozwolonego charakteru tego postanowienia.

Odnosząc się do tej kwestii należy podnieść, że w żadnym z cytowanych przez Powoda orzeczeń, Sąd Najwyższy nie stwierdził, że klauzule waloryzacyjne/indeksacyjne odnoszące się do średniego kuru danej waluty w NBP powiększonego o marżę banku, nie stanowią klauzul niedozwolonych, wręcz przeciwnie mają taki charakter dlatego podlegają kontroli indywidualnej, której jedną z konsekwencji jest niezwiązanie konsumenta takim postanowieniem. Natomiast to, czego tak naprawdę dotyczyły te orzeczenia, to możliwości utrzymania w mocy umowy kredytowej w ramach kontroli indywidualnej, właśnie poprzez wyeliminowanie „wadliwego elementu” jakim jest marża banku i określenie świadczenia konsumenta poprzez odniesienie się do średniego kursu NBP.

Przykładowo w wyroku z 5 czerwca 2024 roku sygn. akt II CSKP 1468/22, Sąd Najwyższy stwierdził, postanowienia umowne dotyczące marży banku w odniesieniu do ustalaniu kursu franka szwajcarskiego ma charakter samodzielny, co pozwala na eliminację jedynie tego fragmentu jednostki redakcyjnej umowy, który odnosi się do modyfikacji średniego kursu NBP taką marżą.

„Odnosząc powyższe ustalenia do okoliczności rozpoznawanej sprawy, należy zauważyć, że po wyeliminowaniu ze spornej umowy kredytu postanowień dotyczących marży banku nadal możliwe jest ustalenie świadczeń stron. Podstawę obliczenia ich wysokości stanowi kurs średni NBP, gdyż postanowieniom umowy w tym zakresie nie można przypisać cechy abuzywności. Przyjęcie bezskuteczności postanowień dotyczących marży powoduje, że umowa nadal zawiera postanowienia określające wysokość świadczenia, mechanizm waloryzacji oraz kurs CHF, pozwalający na określenie sposobu dokonania waloryzacji. Są to elementy wystarczające dla uznania umowy za obowiązującą, przez co nie ma podstaw do przyjęcia jej nieważności. Rozwiązanie to odpowiada nie tylko przepisom prawa, ale również celom dyrektywy 93/13, w której nie przewidziano bezwzględnej nieważności umów zawierających postanowienia niedozwolone, ale przeciwnie - jako zasadę przyjęto zachowanie umowy w mocy.”.

Podobnie Sąd Najwyższy wypowiedział się w uzasadnieniu do wyroku z 22 lutego 2024 r. (sygn. akt II CSKP 11/23, LEX nr 3687190) „W realiach rozpoznawanej sprawy usunięcie wskazanego postanowienia odnoszącego się do marży banku oznacza, iż w stosunkach pomiędzy pozwanym bankiem a kredytobiorcami wiążący powinien być kurs średni NBP. Skutkiem tego dalsze trwanie umowy łączącej pozwanego z powodami jest obiektywnie możliwe. Jest to też zbieżne z celem dyrektywy 93/13, by umowa w pozostałej części co do zasady nadal obowiązywała strony. Przyjęcie powyższego wniosku sprawia, że nie powinno ulegać wątpliwości, iż po eliminacji postanowienia abuzywnego, przewidującego doliczenie lub odjęcie marży banku, umowa kredytowa zawarta pomiędzy poprzednikiem prawnym pozwanego, a J.L. i M.L. zawiera wszystkie elementy konieczne tego typu umowy w rozumieniu art. 69 Prawa bankowego i może nadal funkcjonować, pozbawiając jedynie bank nieuzasadnionych korzyści ekonomicznych.”.

Ponadto należy podkreślić, że powyższe wyroki zapadły w sprawach, w których sądy powszechne dokonywały kontroli indywidualnej postanowień niedozwolonych, a Prezes UOKiK dokonuje kontroli abstrakcyjnej. Prezes Urzędu nie bada konkretnych stosunków umownych pomiędzy kontrahentami, ale postanowienia wzorca, czyli treść hipotetycznych stosunków, jakie mogą powstać pomiędzy przedsiębiorcą a potencjalnym konsumentem na jego podstawie. Kontrola Prezesa Urzędu, z racji tego, że obejmuje wzorzec, nie zaś konkretną umowę jak w przypadku kontroli incydentalnej dokonywanej przez sąd cywilny, ma charakter abstrakcyjny. Decydujące znaczenie ma zatem fakt, że Bank wprowadził wzorzec do obrotu, występując do konsumentów z ofertą zawarcia umowy w oparciu o jego postanowienia.

Podsumowując, zakwestionowane zapisy bezsprzecznie kształtują prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, wedle których przedsiębiorca winien, działając rzetelnie precyzyjnie określać swoje świadczenie, rażąco naruszając przy tym interesy konsumentów, którzy ponoszą konsekwencje przeciwnego postępowania Banku.

Na marginesie należy podkreślić, że powyższa konstatacja nie oznacza braku możliwości swobodnego kształtowania kursu waluty przez banki w ramach działalności kantorowej. Jednakże w niniejszym postępowaniu ocenie podlega działalności Banku dotycząca udzielania kredytów hipotecznych indeksowanych/waloryzowanych do waluty obcej i ustalani kursu wymiany waluty w celu ustalania zobowiązania konsumenta wobec Banku.

Odnosząc się do zarzutów Powoda, należy wyjaśnić, że w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone nie ma prawnego nakazu oznaczania modelu przeciętnego konsumenta, w przeciwieństwie do spraw dotyczących naruszenia zbiorowych interesów konsumentów (art. 24 u.o.k.i.k.), takie stanowisko jest utrwalone w orzecznictwie tutejszego Sądu (por. Wyrok SOKIK w Warszawie z 3.04.2024 r., sygn. akt XVII AmA 54/23, LEX nr 3737710), jak i Sądu Najwyższego (por. Postanowienie SN z 27.06.2024 r., sygn. akt II NSK 111/23, LEX nr 3729847). Z kolei TSUE w postanowieniu z 10.06.2021 r. (sygn. akt C-198/20, (...) PRZECIWKO (...), LEX nr 3185889) stwierdził „Ochrona przewidziana w dyrektywie 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich przysługuje każdemu konsumentowi, a nie tylko temu, którego można uznać za "właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta".”

Wydanie Decyzji na podstawie art. 23b ust. 1 u.o.k.i.k. uprawniało Prezesa UOKIK do skorzystania z rozwiązań przewidzianych w art. 23b ust. 2 u.o.k.i.k., a mianowicie określenia środków usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a, w szczególności poprzez zobowiązanie przedsiębiorcy do:

1)  poinformowania konsumentów, będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca, o którym mowa w ust. 1, o uznaniu za niedozwolone postanowienia tego wzorca - w sposób określony w decyzji;

2)  złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji.

Przy czym, co istotne, w myśl art. 23 ust. 4 u.o.k.i.k. środki, o których mowa w ust. 2, powinny być proporcjonalne do wagi i rodzaju naruszenia oraz konieczne do usunięcia jego skutków.

Prezes UOKIK zdecydował w pkt II ppkt 1 Decyzji o zastosowaniu środka, o którym mowa w pkt 1) tj. polegającego na skierowaniu do konsumentów, będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca umowy, listem poleconym, w terminie 3 (trzech) miesięcy od daty uprawomocnienia się Decyzji, informacji o tym, że zaskarżoną Decyzją Prezes UOKIK uznał przytoczone w tym miejscu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone z zaznaczeniem, że prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim aneks do umowy/umowę na podstawie wzorca wskazanego w Decyzji, postanowienie to nie wiąże konsumenta, czyli jest bezskuteczne, wraz z informacją, że bezskuteczność powstaje z mocy prawa i nie jest konieczne stwierdzenie jej na drodze sądowej. Natomiast klauzulę uznaną za abuzywną należy traktować tak, jakby w ogóle nie została zamieszczona w zawartej umowie. W ocenie Sądu przedmiotowe rozwiązanie jest bez wątpienia celowe, aby konsumenci mieli szansę na podjęcie ewentualnych działań prawnych.

Sąd nie podzielił stanowiska Powoda, iż obowiązek nałożony w pkt II.1 Decyzji powinien dotyczyć wyłączenie aneksów zawartych po 17 kwietnia 2016 roku czyli dacie, w której Prezes UOKiK na skutek nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów otrzymał uprawienie do dokonywania abstrakcyjnej kontroli wzorców umowy i wydawania decyzji o uznaniu postanowień tychże wzorców za niedozwolone.

Podejmując taką decyzję, Sąd kierował się przede wszystkim treścią art. 385 ¹ § 1 k.c. zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Inaczej mówiąc, jeśli dane postanowienie zostanie uznane za niedozwolone, nie wiąże konsumenta od samego początku zawarcia umowy z użyciem takiego postanowienia. W tym kontekście data uznania postanowienia za niedozwolone nie ma znaczenia, bowiem dane postanowienie nie będzie wiązać żadnego konsumenta od samego początku.

Aneksy z pkt A były stosowane od lipca 2011 r., a z punktu B od kwietnia 2009 r. Sąd ma świadomość, że przepisy dające Pozwanemu uprawnienie do kontroli abstrakcyjnej postanowień umownych zostały wprowadzone w życie 17 kwietnia 2016 r., co jak słusznie zauważył Pozwany, może wpływać na ocenę okresu naruszenia i wysokość kary, ale nie może różnicować sytuacji konsumentów, którzy zawarli z Powodem aneksy do umów zawierające niedozwolone postanowienia. Prawomocna decyzja o uznaniu postanowień za niedozwolone ma ten skutek, że postanowienia uważa się za niebyłe bez względu kiedy konsumenci zawarli umowy. Nie ma żadnego przekonywującego argumentu za zróżnicowaniem sytuacji konsumentów w zależności, czy zawarli aneks do umów przed, czy po nowelizacji przepisów, bowiem były one niedozwolone również pod rządami poprzednio obowiązujących przepisów. Zmieniła się jedynie kompetencja do decydowania o abuzywności, wcześniej czynił to Sąd, obecnie Pozwany. Inaczej rzecz ujmując sytuacja konsumentów nie zmieniła się, w przeciwieństwie do sytuacji Powoda, który poza sankcją uznania postanowienia za niedozwolone, może być zobowiązany do uiszczenia kary pieniężnej.

Sąd stwierdził, że informacja odnosząca się do braku związania konsumenta treścią klauzuli abuzywnej wynika z art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz z art. 23d u.o.k.i.k., gdyż prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji, stąd nie można twierdzić, że organ powiadamiając konsumentów o skutkach tych przepisów w ramach kontroli abstrakcyjnej zastępuje kontrolę indywidualną.

Jednocześnie zaznaczyć trzeba, że wpis postanowienia do rejestru klauzul abuzywnych ma ten skutek, że sąd cywilny rozstrzygający spór pomiędzy konsumentami a przedsiębiorcą, który stosował postanowienie wpisane do rejestru jest związany ustaleniem, iż postanowienie ma charakter niedozwolony (wyrok TSUE z 1 września 2023 r., mBank, C-139/22, EU:C:2023:692). Przedsiębiorca mógłby w takim postępowaniu podnosić jedynie, że postanowienie zostało ustalone indywidualnie, aczkolwiek istnieje domniemanie, że postanowienie nie jest uzgodnione indywidualnie jeśli pochodzi z wzorca umownego (wyrok SA w Katowicach z 2.09.2022 r., I ACa 1093/21, LEX nr 3426865). Co więcej orzecznictwo TSUE idzie jeszcze dalej, a mianowicie w wyroku z 18 stycznia 2024 roku w sprawie C-531/22, (...) BANK S.A. I IN. PRZECIWKO (...), LEX nr 3654543 TSUE stwierdził, że „W świetle całości powyższych rozważań na pytanie drugie należy odpowiedzieć, że art. 3 ust. 1, art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 8 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym wpis warunku umowy do krajowego rejestru klauzul niedozwolonych powoduje uznanie tego warunku za nieuczciwy w każdym postępowaniu z udziałem konsumenta, w tym także wobec przedsiębiorcy innego niż ten, przeciwko któremu toczyło się postępowanie o wpis rzeczonego warunku do tego rejestru krajowego, i gdy ów warunek nie ma takiego samego brzmienia jak warunek wpisany do wspomnianego rejestru, ale posiada taki sam sens i wywołuje jednakowe skutki wobec danego konsumenta.”.

W tym kontekście zamieszczenie informacji, o których mowa w pkt II będzie miało istotny walor edukacyjny w stosunku do konsumentów, którzy będą mogli skorzystać z przysługujących im praw w przyszłości, gdyby doszło do podobnych naruszeń po stronie Powoda albo innych przedsiębiorców.

Ustalenie, że Powód dopuścił się naruszenia zakazu z art. 23a u.o.k.i.k. aktualizowało również możliwość nałożenia na niego kary pieniężnej. Zgodnie bowiem z treścią art. 106 ust. 1 pkt 3a u.o.k.i.k. Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie dopuścił się naruszenia zakazu określonego w art. 23a.

Na podstawie art. 106 ust. 3 pkt 1 u.o.k.i.k. obrót oblicza się jako sumę przychodów wykazanych w rachunku zysków i strat- w przypadku przedsiębiorcy sporządzającego taki rachunek na podstawie przepisów o rachunkowości. Pozwany podjął zatem prawidłową decyzję biorąc pod uwagę przy wymierzaniu kary pieniężnej sumę przychodów wynikającą z rachunku zysku i strat. Z tej też przyczyny nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut Powoda dotyczący nieprawidłowego uwzględnienia w ramach przychodów pozycji związanej z odpisem na oczekiwane straty kredytowe, skoro pozycja ta w rachunku zysków i strat została uwzględniona po stronie przychodów.

Z przepisu art. 106 ust. 1 ustawy wynika, że kara pieniężna ma charakter fakultatywny, a zatem ustawodawca pozostawił uznaniu administracyjnemu Prezesa UOKiK decyzję o nałożeniu kary pieniężnej. W uzasadnieniu zaskarżonej Decyzji, Pozwany w sposób jasny i przekonywujący wyjaśnił powody, dla których zdecydował się na nałożenie na Powoda kary pieniężnej. Argumenty te były dla Sądu przekonywujące, tym samym Sąd nie doszukał się w decyzji Pozwanego przekroczenia granic uznania administracyjnego.

Sąd zważył, iż jak wynika z treści art. 111 ust. 1 pkt 1 u.o.k.i.k., Prezes UOKIK przy ustalaniu wysokości kary pieniężnej, o której mowa w art. 106 ust. 1 pkt 3a, powinien uwzględnić w szczególności okoliczności naruszenia przepisów ustawy oraz uprzednie naruszenie przepisów ustawy, a także okres, stopień oraz skutki rynkowe naruszenia przepisów ustawy, przy czym stopień naruszenia Prezes Urzędu ocenia biorąc pod uwagę okoliczności dotyczące natury naruszenia, działalności przedsiębiorcy, która stanowiła przedmiot naruszenia. Oprócz tego w myśl art. 106 ust. 2 u.o.k.i.k., ustalając wysokość kar pieniężnych zgodnie z ust. 1 Prezes Urzędu bierze pod uwagę okoliczności łagodzące (art. 111 ust. 3 u.o.k.i.k.) lub obciążające, które wystąpiły w sprawie (art. 111 ust. 4 u.o.k.i.k.).

Przy wymiarze kary Prezes UOKIK uwzględnił wszystkie dyrektywy wymiaru kary określone w powołanym przepisie oraz okoliczności obciążające i łagodzące.

Przede wszystkim należy podkreślić, iż niedozwolone postanowienie uderzało w konsumentów jako słabszych uczestników rynku. Ponadto klauzula wywoływała negatywne konsekwencje przede wszystkim w sferze ekonomicznych interesów konsumenta, ale również w sferze pozaekonomicznej (niepewność co do wysokości zobowiązania i związany z tym niepokój lub stres). Bank czerpał zaś korzyści finansowe dzięki kwestionowanej klauzuli, długotrwale wykorzystując niedozwolone postanowienia w obrocie konsumenckim.

Okolicznością obciążającą był również fakt dokonania uprzedniego naruszenia przepisów ustawy, potwierdzony wydaniem wobec Powoda prawomocnej decyzji nr (...), która dotyczyła stosowania przez Bank praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów polegającej na naruszeniu obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji.

Prezes UOKiK uwzględnił również okoliczność łagodzącą przejawiającą się w aktywnej współpracy z Urzędem podczas prowadzonego postepowania i zaniechania stosowania zakwestionowanych wzorców.

Zgodnie z art. 106 ust. 1 pkt 3a u.o.k.i.k. podstawę do wyliczenia kary stanowił cały obrót Spółki osiągnięty przez nią w 2019 r. W konsekwencji prawidłowo została ustalona kwota kary za stosowanie klauzul abuzywnych na poziomie 0,225% obrotu Spółki z 2019 r., tj. w wysokości 478 242 zł.

Mając na uwadze powyższe, należy stwierdzić, że kara została orzeczona w dolnej granicy i stanowiła niewielką część obrotu Spółki, a zatem nie można uznać by była wygórowana.

Podsumowując, w ocenie Sądu nałożona przez Prezesa UOKIK kara spełni w szczególności swoją funkcję represyjną i prewencyjną, zapobiegając podobnym naruszeniom w przyszłości. Stanowi ona sankcję o odpowiednim stopniu dolegliwości, proporcjonalnym do wagi, stopnia naruszenia przepisów ustawy, nie większym niż to niezbędne dla osiągnięcia zamierzonego celu nałożonej kary.

Odnosząc się do zarzutu nieprzyjęcia przez Pozwanego złożonego w toku postępowania administracyjnego zobowiązania Banku i niewydania decyzji zobowiązującej w trybie art. 23c ust. 1 u.o.k.i.k. należy wyjaśnić, że zgodnie z tym przepisem jeżeli przedsiębiorca przed wydaniem decyzji, o której mowa w art. 23b ust. 1, zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zakończenia naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a, lub usunięcia skutków tego naruszenia, Prezes Urzędu może, wydając decyzję, o której mowa w art. 23b ust. 1, zobowiązać przedsiębiorcę do wykonania tych zobowiązań. Decyzja Prezesa Urzędu wydawana w oparciu o wskazany przepis jest zatem uznaniowa, a w niniejszej sprawie brak jest podstaw do podważania oceny organu, która zaważyła na odmowie przyjęcia zobowiązania Powoda.

Podniesione przez Powoda zarzuty odnośnie naruszenia przepisów kodeksu postępowania administracyjnego nie mogły odnieść skutku, albowiem do kognicji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie należy kontrola prawidłowości postępowania prowadzonego przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z 13/05/2004 r., sygn. akt III SK 44/04, Lex nr 137437), jest to bowiem postępowanie sądowe pierwszoinstancyjne, w którym strona może przedstawić wszystkie okoliczności faktyczne i dowody na potwierdzenie zasadności swojego stanowiska, tak więc co do zasady ewentualne uchybienia postępowania administracyjnego nie miały znaczenia dla rozpoznania sprawy przed tym Sądem.

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, nie znajdując podstaw do jego uwzględnienia, oddalił wniesione przez Powoda odwołanie na podstawie art. 479 ^31a § 1 k.p.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Z uwagi na oddalenie odwołania, Powoda należało uznać za stronę, która przegrała proces i zasądzić od niego na rzecz Pozwanego zwrot kosztów procesu, na które złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 720,00 zł w pierwszej instancji ustalone w oparciu o § 14 ust. 2 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 265) oraz w wysokości 540,00 zł za udział pełnomocnika w postepowaniu w drugiej instancji przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie (§ 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia).

Sędzia SO Anna Maria Kowalik

Zarządzenie: (...).

Sędzia SO Anna Maria Kowalik