Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w składzie:

Przewodniczący: SSR del. Adam Malinowski

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Katarzyna Kanduła - Gładecka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 marca 2014 r. w Warszawie sprawy

z powództwa (...) Stowarzyszenie (...) w W.

przeciwko Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o. o.

w W.

o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

1. uznaje za niedozwolone i zakazuje pozwanemu wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

"Operator nie ponosi odpowiedzialności za brak dostępu przez Abonenta do Elektronicznych Kanałów K. w przypadku, gdy ograniczenie lub brak możliwości dostępu do Elektronicznych Kanałów K. nie wynika bezpośrednio z winy Operatora";

2. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

3. nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Kasa Sądu Okręgowego w Warszawie), tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony, kwotę 600 (sześćset) złotych;

4. zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej.

SSR del. Adam Malinowski

Sygn. akt XVII AmC 6087/12

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 lipca 2012 r. powód – (...) Stowarzyszenie (...) z siedzibą w W. – domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia o treści:

„Operator nie ponosi odpowiedzialności za brak dostępu przez Abonenta do Elektronicznych Kanałów K. w przypadku, gdy ograniczenie lub brak możliwości dostępu do Elektronicznych Kanałów K. nie wynika bezpośrednio z winy Operatora”

zawartego w § 12 ust. 20 wzorca umowy zatytułowanego „Regulamin ogólny świadczenia usług telekomunikacyjnych przez Przedsiębiorstwo (...) Spółkę z o.o. z siedzibą w W.”, którym posługuje się pozwany – Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.. Nadto wniósł o zasądzenie kosztów procesu.

W ocenie powoda wskazane postanowienie wzorca umowy stanowi niedozwoloną klauzulę, gdyż jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów. Wypełniałoby tym hipotezę art. 385[1] § 1 kc, zgodnie z którym niedozwolonymi są postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy – z wyłączeniem postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W szczególności, zdaniem powoda kwestionowane postanowienie prowadzi do całkowitego ograniczenia odpowiedzialności pozwanego za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, jeżeli ograniczenie lub brak dostępu do Elektronicznych Kanałów K. powstało na skutek wyłącznej winy kontrahenta konsumenta. Tym samym wypełnia ono także hipotezę art. 385[3] pkt 2 kc. Wskazał także, że klauzule o analogicznym brzmieniu były już wielokrotnie przedmiotem oceny przed tutejszym Sądem w następstwie czego zostały uznane za niedozwolone i wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK.

W odpowiedzi na pozew pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pisma pozwany podniósł, iż powództwo wniesione przez stronę przeciwną jest całkowicie bezzasadne. Wyjaśnił, że Elektroniczny Kanał K. stanowi zgodnie z treścią regulaminu kanał komunikacji pomiędzy operatorem, a jego kontrahentem wykorzystujący środki dostarczane także przez innych operatorów telekomunikacyjnych. W konsekwencji przedsiębiorca nie ponosi winy w braku dostępu do (...), gdy winę tę można przypisać operatorom odpowiedzialnym za utrzymanie innych środków komunikacji. Dodał także, że w okresie obowiązywania spornego wzorca wszystkie reklamacje wniesione przez jego kontrahentów rozstrzygane były na ich korzyść.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. prowadzi działalność gospodarczą polegającą na polegającą na świadczeniu usług telekomunikacyjnych. W ramach tej działalności opracował i w dacie wniesienia pozwu posługiwał się w obrocie wzorcem umowy zatytułowanym „Regulamin ogólny świadczenia usług telekomunikacyjnych przez Przedsiębiorstwo (...) Spółkę z o.o. z siedzibą w W.”, zawierającym zapis, do którego nawiązuje żądanie pozwu, tj. „Operator nie ponosi odpowiedzialności za brak dostępu przez Abonenta do Elektronicznych Kanałów K. w przypadku, gdy ograniczenie lub brak możliwości dostępu do Elektronicznych Kanałów K. nie wynika bezpośrednio z winy Operatora”.

Powyższe okoliczności były pomiędzy stronami bezsporne.

Zgodnie a art. 227 kpc przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. W konsekwencji nie mogły być przedmiotem postępowania dowodowego okoliczności przedmiotowo nieistotne, zaś postępowanie dowodowe zostało ograniczone do normatywnie wyrażonych przez ustawodawcę przesłanek uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo w niniejszej sprawie zasługiwało na uwzględnienie.

Okolicznością sporną między stronami było, czy przedmiotowe postanowienie miało charakter niedozwolony w myśl art. 385[1] § 1 kc.

Stosownie do treści art. 385[1] §1 kc, aby dane postanowienie umowne mogło być uznane za niedozwolone, musi ono spełniać cztery przesłanki tj.: (I) postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (II) ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (III) powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta oraz (IV) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Omawiane postanowienie nie reguluje głównych świadczeń stron. Główne świadczenia pozwanego z tytułu zawartych umów polegają bowiem na świadczeniu usług telekomunikacyjnych, zaś konsumenta na uiszczaniu opłat abonamentowych.

Przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia nie może w tej sprawie mieć znaczenia wobec abstrakcyjnego charakteru kontroli postanowienia wzorca umownego. Sąd nie bada w niniejszym postępowaniu konkretnych stosunków istniejących pomiędzy kontrahentami, ale wzorzec i treść hipotetycznych stosunków, jakie powstałyby pomiędzy pozwanym a potencjalnym konsumentem. Nie ma zatem znaczenia, czy jakaś konkretna umowa była między stronami negocjowana ani nawet czy wzorzec był, czy też nie był zastosowany przy zawieraniu jakiejkolwiek konkretnej umowy. Kontrola ta ma bowiem charakter oceny ex ante i obejmuje wzorzec, nie zaś konkretną umowę. Istotny jest zatem fakt, że pozwany wprowadził oceniany wzorzec do obrotu poprzez wystąpienie z ofertą zawarcia umowy z wykorzystaniem go. Na gruncie przedmiotowej sprawy nieistotny jest zatem to, czy usługi świadczone przez przedsiębiorcę były reklamowane przez jego kontrahentów oraz w jaki sposób były one załatwiane.

Dla zastosowania omawianego przepisu przesłanki II (sprzeczność z dobrymi obyczajami) i III (rażące naruszenie interesów konsumenta) muszą zachodzić równocześnie. Z reguły rażące naruszenie interesu konsumenta jest naruszeniem dobrych obyczajów, ale nie zawsze zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami rażąco narusza ten interes.

Poprzez dobre obyczaje rozumiemy pewien powtarzalny wzorzec zachowań, który jest aprobowany przez daną społeczność lub grupę. Są to pozaprawne normy postępowania, którymi przedsiębiorcy winni się kierować. Ich treści nie da się określić w sposób wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane zarówno przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z tym praktykami życia gospodarczego. Wszystkie one podlegają zmianom w ślad za zmieniającymi się ideologiami politycznymi i społeczno – gospodarczymi oraz przewartościowaniami moralnymi. W szczególności zaś, dobre obyczaje to normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej. W niniejszej sprawie dobrym obyczajem jest, by przedsiębiorca nie wykorzystywał swej uprzywilejowanej pozycji kontraktowej, będącej rezultatem stosowania przez niego jednostronnie ustalonego wzorca umowy. Pozwany przedstawiając konsumentom do akceptacji warunki umowy zawierające zapisy, kształtujące ich prawa i obowiązki w sposób mniej korzystny niż wynika to z powszechnie obowiązujących przepisów prawa niewątpliwie przeczy powyższemu. Oczekiwanym jest także, by przedsiębiorca nie przenosił na konsumenta ryzyka związanego z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, które w kontekście niniejszej sprawy skutkuje pozbawieniem konsumenta prawa do dochodzenia swych słusznych roszczeń.

W zakresie oceny stopnia naruszenia interesów konsumentów Sąd tutejszy podziela opinię Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wyrok z dnia 2006-06-27, sygn. akt VI ACa 1505/05), że naruszenie interesów konsumenta, aby było rażące, musi być doniosłe czy też znaczące. Natomiast interesy konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny, chociażby niewymierny. Zaliczyć tu można również dyskomfort konsumenta, spowodowany takimi okolicznościami jak strata czasu, naruszenie prywatności, niedogodności organizacyjne, wprowadzenie w błąd oraz inne uciążliwości, jakie mogłyby powstać na skutek wprowadzenia do zawartej umowy ocenianego postanowienia. Przy określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta należy stosować nie tylko kryteria obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy subiektywne związane bądź to z przedsiębiorcą (np. renomowana firma), bądź to z konsumentem (np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zbadanie, jaki jest zakres grożących potencjalnemu konsumentowi strat lub niedogodności.

Częstokroć konieczne jest również ustalenie, jak wyglądałyby prawa i obowiązki konsumenta w sytuacji braku analizowanej klauzuli (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2007-03-19, sygn. akt III SK 21/06 oraz z dnia 2007-10-11, sygn. akt III SK 9/07). Jeżeli przepisy ogólne stawiają konsumenta w lepszej sytuacji niż postanowienia proponowanej umowy, to w zasadzie postanowienia te należy uznać za niedozwolone. Odstępstwo od tej zasady możliwe jest tylko, o ile zmiana jest uzasadniona specyfiką wzajemnych świadczeń lub jest kompensowana innymi postanowieniami wzorca.

Klauzula generalna wyrażona w art. 385[1] §1 kc uzupełniona została listą przykładowych postanowień umownych zamieszczoną w art. 385[3] kc. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie (wyrok z dnia 2008-10-08, sygn. akt VI ACa 772/08), obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków lub ryzyka między stronami prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Są to takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta) z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym położeniu. Wyliczenie to ma charakter niepełny, przykładowy i pomocniczy. Funkcja jego polega na tym, iż zastosowanie we wzorcu umowy postanowień odpowiadających wskazanym w katalogu znacząco ułatwia wykazanie, że spełniają one przesłanki niedozwolonych postanowień umownych objętych klauzulą generalną art. 385[1] §1 kc. W razie wątpliwości ciężar dowodu, że postanowienia nie spełniają przesłanek klauzuli generalnej spoczywa na przedsiębiorcy.

Brzmieniem niniejszego postanowienia pozwany przedsiębiorca zastrzegł, iż nie ponosi odpowiedzialności za brak dostępu do Elektronicznych Kanałów K., jeżeli jest to spowodowane okolicznościami niewynikającymi bezpośrednio z winy operatora.

Paragraf 1 ust. 2.8 definiuje Elektroniczny Kanały K. (dalej (...)) jako „kanał komunikacji pomiędzy Abonentem i Operatorem wykorzystujący środki porozumiewania na odległość, obejmujący w szczególności: sieć Internet, telefon stacjonarny lub telefon komórkowy lub inne środki udostępnione Abonentowi przez Operatora”. (...) stanowią zatem narzędzia telekomunikacyjne umożliwiające abonentowi składanie dyspozycji odnośnie zmiany zakresu świadczonych usług, zaś ze strony pozwanego przedsiębiorcy – poinformowanie konsumenta o odmowie lub niemożliwości wykonania dyspozycji lub potwierdzenie jej realizacji. (§ 12 ust. 5 oraz 16 wzorca). Uwierzytelnianie dyspozycji złożonych za pośrednictwem (...) następuje poprzez potwierdzenie hasłem dostępu (§ 12 ust. 6 wzorca).

Na tle przepisów ogólnych Kodeksu cywilnego odpowiedzialność przedsiębiorcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania uregulowana została w art. 471 kc jako ogólnej i podstawowej regulacji w tym zakresie. Zgodnie z jego brzmieniem dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Co do zasady została ona ukształtowana na zasadzie winy – stanowi o tym art. 472 kc, Pozostałe zasady odpowiedzialności można natomiast wyprowadzić z dalszych przepisów Kodeksu cywilnego (np. za cudze czyny dłużnik odpowiada na zasadzie ryzyka (art. 474 kc). Zasadnicze znaczenie dla ustalenia zakresu odpowiedzialności dłużnika mają więc przepisy art. 472 – 474 kc. Stosownie do ich brzmienia dłużnika obciążają: zachowania własne noszące znamiona winy, zachowania osób, za pomocą których wykonuje swoje zobowiązanie lub którym wykonanie go powierza, zachowanie jego przedstawiciela ustawowego, zdarzenia modyfikujące wskazany powyżej zakres określone przez przepis ustawy lub czynność prawną, czy wreszcie inne zdarzenia wykraczające poza powyższe, a ustalone w umowie zgodnie z zasadą swobody umów.

Niewątpliwie w przedmiotowej sprawie pozwany przedsiębiorca umożliwiając kontrahentom korzystanie z (...) realizuje zobowiązanie przy pomocy osób trzecich (operatorów sieci internetowej oraz innych operatorów telekomunikacyjnych). Stanowi o tym pośrednio § 1 ust. 2.8 wskazujący na narzędzia telekomunikacyjne, które są przez niego w tym celu wykorzystywane. Odwołując się więc do wskazanych powyżej przepisów przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za działania i zaniechania osób, przy pomocy których realizuje swoje zobowiązanie lub którym wykonanie go powierza. Odpowiedzialność ta ukształtowana została na zasadzie ryzyka, zaś uchylenie się od niej następuje wyłącznie poprzez wykazanie braku winy, jednakże nie po stronie pozwanego przedsiębiorcy, lecz przedsiębiorcy, któremu powierzono realizację zobowiązania.

Tymczasem w przedmiotowej sprawie przesłanką wyłączającą odpowiedzialność pozwanego przedsiębiorcy jest brak bezpośredniego zawinienia po stronie operatora. W ocenie Sądu pojęcie to należy ocenić jako nieprecyzyjne oraz prawnie niespójne, albowiem przesłanka zawinienia nie doznaje podziału na winę bezpośrednią oraz pośrednią. Sporne postanowienie należy więc interpretować, jako odnoszące się do winy dłużnika (operatora).

Reasumując, zapis wzorca umowy statuujący winę pozwanego przedsiębiorcy, jako wyłączną podstawę odpowiedzialności nie odpowiada brzmieniu przepisu art. 474 kc, który wyraźnie wykracza poza przesłankę zawinienia. Takie uregulowanie wzajemnych relacji przez jedną ze stron kontraktu i sposób korzystny względem niej kształtuje sytuację prawną konsumenta w sposób mniej korzystny niż wynika to z przepisów powszechnie obowiązujących, co samo w sobie pozwala uznać je za niedozwolone. Ponadto sporny zapis kształtuje prawa i obowiązki konsumentów rażąco naruszając ich interesy, zarówno te ekonomiczne związane z pozbawieniem ich prawa do zrekompensowania szkód, za które odpowiada przedsiębiorca, jak i tych o charakterze nieekonomicznym, w szczególności poprzez wywołanie poczucia zawodu, braku satysfakcji, czy dezinformowanie konsumenta.

Na marginesie należy zaznaczyć, iż taka ocena kwestionowanego zapisu nie oznacza, że przedsiębiorca odpowiadający za osobę, o której mowa w art. 474 kc ponosi wszelkie ryzyko gospodarcze, przy jednoczesnym pozbawieniu go ochrony prawnej. W wypadku ziszczenia się takiej sytuacji przysługują mu względem tej osoby właściwe roszczenia regresowe.

Przedmiotowe postanowienie wzorca umowy wypełnia zatem przesłanki art. 385[1] § 1 zd. 1 kc, w szczególności zaś mieści się w hipotezie art. 385[3] pkt. 2 kc, zgodnie z którym w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za nienależyte wykonanie zobowiązania.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385[1] § 1 kc, Sąd uznał postanowienie wzorca umowy za niedozwolone, zaś na podstawie art. 479[42] § 1 kpc zakazał jego wykorzystywania w obrocie z udziałem konsumentów.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 98 kpc, zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Przyznane stronie koszty stanowią wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 360 zł - ustalone na podstawie § 14 ust. 3 pkt. 2 w zw. z § 2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. nr 163. poz. 1349 ze zm.).

Mając na uwadze wynik sprawy, orzeczenie o nakazaniu pobrania od strony pozwanej opłaty od pozwu uzasadnia przepis art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167 poz. 1398 ze zm.).

O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej zarządzono na podstawie art. 479[44] kpc.

SSR del. Adam Malinowski