Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w składzie:

Przewodniczący: SSR del. Adam Malinowski

Protokolant: pracownik biurowy Wojciech Berent

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 czerwca 2014 r. w Warszawie sprawy

z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

przeciwko (...) S.A. we W.

o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

1. uznaje za niedozwolone i zakazuje pozwanemu wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

I. "(...) Wysokość opłat związanych z dochodzeniem spłaty zobowiązań oraz katalog czynności monitujących może ulec zmianie w przypadku uzasadnionej zmiany kosztów ponoszonych przez Bank wprowadzenia nowej czynności monitującej lub zmiany przepisów prawa.";

II. "Bank zastrzega sobie prawo do dokonywania zmian (...) w przypadku zmiany wysokości opłat i prowizji lub wprowadzania nowych opłat i prowizji - w zależności od poziomu ponoszonych przez Bank kosztów, w tym w szczególności kosztów wykonywania operacji bankowych oraz zakresu udostępnionych usług.";

2. zasądza od pozwanego na rzecz powoda, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych;

3. nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Kasa Sądu Okręgowego w Warszawie), tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony, kwotę 600 (sześćset) złotych;

4. zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej.

SSR del. Adam Malinowski

Sygn. akt XVII AmC 12012/12

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 5 grudnia 2012 r. powód – Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów – domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowień o treści:

1.  „(…) Wysokość opłat związanych z dochodzeniem spłaty zobowiązań oraz katalog czynności monitujących może ulec zmianie w przypadku uzasadnionej zmiany kosztów ponoszonych przez Bank wprowadzenia nowej czynności monitującej lub zmiany przepisów prawa” zawartego w § 1 ust. 15 „Umowy pożyczki gotówkowej(...)”, § 3 ust. 8 „Umowy kredytu na zakup towarów/usług (...)” oraz § 2 ust. 4 „Umowy kredytu na zakup towarów/usług(...)”;

2.  „Bank zastrzega sobie prawo dokonywania zmian (...) w przypadku zmiany wysokości opłat i prowizji lub wprowadzenia nowych opłat i prowizji – w zależności od poziomu ponoszonych przez Bank kosztów, w tym w szczególności kosztów wykonywania operacji bankowych oraz zakresu udostępnionych usług” zawartego w § 2 ust. 12 „Umowy pożyczki gotówkowej (...)”, § 5 ust. 5 „Umowy kredytu na zakup towarów/usług (...)” oraz § 2 ust. 21 „Umowy kredytu na zakup towarów/usług (...)”

którym posługuje się pozwany – (...) S.A. z siedzibą we W.. Nadto wniósł o zasądzenie kosztów procesu.

W ocenie powoda wskazane postanowienia wzorca umowy stanowią niedozwolone klauzule, gdyż każde z nich jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów. Wypełniałyby tym hipotezę art. 385[1] § 1 kc, zgodnie z którym niedozwolonymi są postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy – z wyłączeniem postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W ocenie powoda kwestionowane zapisy zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny, uprawniając pozwany bank do zmiany wysokości opłat i prowizji bez wyraźnego określenia kryteriów warunkujących ich dokonanie, a także zakresu oraz kierunku zmiany. W rezultacie w ocenie powoda zarówno moment, jak i zakres zmian zależą wyłącznie od subiektywnej oceny banku. Ponadto zarzucił, że pozwany posługuje się pojęciami nieostrymi, trudnymi do zweryfikowania przez konsumenta. Dalej dodał, że abuzywnego charakteru tych zapisów nie anihiluje prawo do wypowiedzenia umowy w razie braku akceptacji dla wysokości nowych opłat i prowizji, skoro wówczas konsument zobowiązany jest do zwrotu pozostałej pełnej kwoty pożyczki. Niezależnie od powyższego zaznaczył, że postanowienia wypełniają także hipotezę art. 385[3] pkt 9 kc, zgodnie z którym za niedozwolone należy uznać postanowienia przyznające kontrahentowi konsumenta uprawnienie do dokonywania wiążącej interpretacji umowy.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pisma podniósł, że w dniu 10 czerwca 2012 r. zaprzestał stosowania wzorców umowy, do których nawiązuje żądanie pozwu oraz zaprzeczył, jakoby postanowienia kwestionowane w sprawie wypełniały hipotezę art. 385[3] pkt 9 kc. Pozwany stwierdził także, że w niniejszej sprawie konieczne jest uwzględnienie specyfiki branży oraz poczynionego postępu gospodarczego i technicznego, które sprawiają, że sporne zapisy nie prowadzą do rażącego naruszenia interesów konsumentów.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany (...) S.A. prowadzi działalność gospodarczą polegającą m.in. na udzielaniu pożyczek gotówkowych oraz kredytów konsumenckich. W ramach tej działalności opracował i w dacie wniesienia pozwu posługiwał się w obrocie wzorcami umowy pt. „Umowa pożyczki gotówkowej (...)”, „Umowa kredytu na zakup towarów/usług (...)” oraz „Umowa kredytu na zakup towarów/usług(...)”, które zawierają zapisy, do których nawiązuje żądanie pozwu:

1.  „(…) Wysokość opłat związanych z dochodzeniem spłaty zobowiązań oraz katalog czynności monitujących może ulec zmianie w przypadku uzasadnionej zmiany kosztów ponoszonych przez Bank wprowadzenia nowej czynności monitującej lub zmiany przepisów prawa”;

2.  „Bank zastrzega sobie prawo dokonywania zmian (...) w przypadku zmiany wysokości opłat i prowizji lub wprowadzenia nowych opłat i prowizji – w zależności od poziomu ponoszonych przez Bank kosztów, w tym w szczególności kosztów wykonywania operacji bankowych oraz zakresu udostępnionych usług”.

Powyższy stan faktyczny został ustalony przez Sądu w oparciu o twierdzenia zawarte w wniesionych przez strony pismach procesowych oraz dokumenty, które zostały do nich załączone. Twierdzenia przedstawione przez stronę powodową oraz załączony przez nią dokument nie były kwestionowane przez stronę przeciwną. Okoliczności, na których oparte jest żądanie pozwu były więc pomiędzy stronami bezsporne.

Zgodnie z art. 227 kpc przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. W konsekwencji nie mogły być przedmiotem postępowania dowodowego okoliczności przedmiotowo nieistotne, zaś postępowanie dowodowe zostało ograniczone do normatywnie wyrażonych przez ustawodawcę przesłanek uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone. W szczególności, z uwagi na brzmienie art. 479[39] kpc nieistotna procesowo jest okoliczność zaniechania posługiwania się kwestionowanymi wzorcami w dniu 10 czerwca 2012 r., skoro powództwo w niniejszej sprawie zostało wniesione w dniu 5 grudnia 2012 r. (data nadania w placówce UP), a zatem termin, o którym mowa w przepisie został zachowany.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo w niniejszej sprawie zasługiwało na uwzględnienie.

Okolicznością sporną między stronami było, czy przedmiotowe postanowienie miało charakter niedozwolony w myśl art. 385[1] § 1 kc.

Stosownie do treści art. 385[1] §1 kc, aby dane postanowienie umowne mogło być uznane za niedozwolone, musi ono spełniać cztery przesłanki tj.: (I) postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (II) ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (III) powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta oraz (IV) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia nie może w tej sprawie mieć znaczenia wobec abstrakcyjnego charakteru kontroli postanowienia wzorca umownego. Sąd nie bada w niniejszym postępowaniu konkretnych stosunków istniejących pomiędzy kontrahentami, ale wzorzec i treść hipotetycznych stosunków, jakie powstałyby pomiędzy pozwanym a potencjalnym konsumentem. Nie ma zatem znaczenia, czy jakaś konkretna umowa była między stronami negocjowana ani nawet czy wzorzec był, czy też nie był zastosowany przy zawieraniu jakiejkolwiek konkretnej umowy. Kontrola ta ma bowiem charakter oceny ex ante i obejmuje wzorzec, nie zaś konkretną umowę. Istotny jest zatem fakt, że pozwany wprowadził oceniany wzorzec do obrotu poprzez wystąpienie z ofertą zawarcia umowy z wykorzystaniem go.

Dla zastosowania omawianego przepisu przesłanki II (sprzeczność z dobrymi obyczajami) i III (rażące naruszenie interesów konsumenta) muszą zachodzić równocześnie. Z reguły rażące naruszenie interesu konsumenta jest naruszeniem dobrych obyczajów, ale nie zawsze zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami rażąco narusza ten interes.

Poprzez dobre obyczaje rozumiemy pewien powtarzalny wzorzec zachowań, który jest aprobowany przez daną społeczność lub grupę. Są to pozaprawne normy postępowania, którymi przedsiębiorcy winni się kierować. Ich treści nie da się określić w sposób wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane zarówno przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z tym praktykami życia gospodarczego. Wszystkie one podlegają zmianom w ślad za zmieniającymi się ideologiami politycznymi i społeczno – gospodarczymi oraz przewartościowaniami moralnymi. W szczególności zaś, dobre obyczaje to normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej.

W zakresie oceny stopnia naruszenia interesów konsumentów Sąd tutejszy podziela opinię Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wyrok z dnia 2006-06-27, sygn. akt VI ACa 1505/05), że naruszenie interesów konsumenta, aby było rażące, musi być doniosłe czy też znaczące. Natomiast interesy konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny, chociażby niewymierny. Zaliczyć tu można również dyskomfort konsumenta, spowodowany takimi okolicznościami jak strata czasu, naruszenie prywatności, niedogodności organizacyjne, wprowadzenie w błąd oraz inne uciążliwości, jakie mogłyby powstać na skutek wprowadzenia do zawartej umowy ocenianego postanowienia. Przy określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta należy stosować nie tylko kryteria obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy subiektywne związane bądź to z przedsiębiorcą (np. renomowana firma), bądź to z konsumentem (np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zbadanie, jaki jest zakres grożących potencjalnemu konsumentowi strat lub niedogodności.

Częstokroć konieczne jest również ustalenie, jak wyglądałyby prawa i obowiązki konsumenta w sytuacji braku analizowanej klauzuli (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2007-03-19, sygn. akt III SK 21/06 oraz z dnia 2007-10-11, sygn. akt III SK 9/07). Jeżeli przepisy ogólne stawiają konsumenta w lepszej sytuacji niż postanowienia proponowanej umowy, to w zasadzie postanowienia te należy uznać za niedozwolone. Odstępstwo od tej zasady możliwe jest tylko, o ile zmiana jest uzasadniona specyfiką wzajemnych świadczeń lub jest kompensowana innymi postanowieniami wzorca.

Przenosząc zatem powyższe rozważania na okoliczności przedmiotowej sprawy należy zważyć, co następuje.

Postanowienie oznaczone numerem 1 odnosi się do czynności monitujących prowadzonych przez pozwany bank w razie nieterminowego regulowania przez konsumenta zobowiązań wynikających z zawartej umowy. Stanowi ono bowiem o przysługującym przedsiębiorcy uprawnieniu do zmiany katalogu czynności monitujących oraz związanymi z nimi opłatami, jeżeli jest to spowodowane uzasadnioną zmianą kosztów ponoszonych przez bank, wprowadzeniem nowej czynności monitującej lub zmianą przepisów prawa.

Dokonując oceny kwestionowanego zapisu należy przede wszystkim wyrazić dezaprobatę wobec działań przedsiębiorcy legitymizowanych treścią spornego zapisu, który wykorzystując posiadaną przewagę kontraktową, wynikłą na skutek stosowania przez niego jednostronnie ustalonego wzorca umowy stwarza sobie sposobność do zmiany wiążącej strony umowy. Jakkolwiek Sąd nie kwestionuje w tym miejscu uprawnienia stron do aneksowania umowy w czasie jej obowiązywania, okoliczności tejże modyfikacji w warunkach przedmiotowej sprawy budzą uzasadnione wątpliwości. Wątpliwości te koncentrują się przede wszystkim nie tylko wokół warunków, jakie określił przedsiębiorca, lecz także sposobu, w jaki to postanowienie zostało sformułowane. W tym kontekście należy w szczególności wskazać, że literalne brzmienie zapisu pozwala pozwanemu na dokonywanie przede wszystkim takich zmiany, które uwzględnią wyłącznie jego interes ekonomiczny. Twierdzenie to uzasadnione jest głównie obawą, że w przypadku zmiany czynników, o których mowa w klauzuli na korzyść konsumenta (np. na skutek zmiany przepisów prawa lub zmniejszenia kosztów ponoszonych przez bank) pozwany nie jest zobowiązany do dokonania odpowiedniej korekty opłat lub katalogu czynności monitujących – świadczy o tym w szczególności zastosowanie wyrażenia „może ulec zmianie”, które nie nakłada na pozwanego takiego obowiązku, a jedynie przyznaje mu stosowane uprawnienie. Nie można zatem wykluczyć, iż w przypadku kiedy parametry te będą korzystne względem konsumenta, zostaną one pominięte przez pozwany bank. Powyższe jest o tyle prawdopodobne, że konsument jest w zasadzie pozbawiony możliwości weryfikacji zasadności dokonywania takich modyfikacji przez kontrahenta oraz oceny, czy są one wprowadzane w sposób należyty. Zdaniem Sądu okoliczności sprawy wskazują, że zastrzeżona na rzecz banku możliwość modyfikacji umowy ma charakter jednokierunkowy zmierzający ku zwiększaniu obciążeń ciążących na konsumencie tak poprzez zwiększanie wysokości opłat, jak i wprowadzania nowych czynności monitujących.

Kolejnym czynnikiem, który zdaniem Sądu niewątpliwe przesądza o wypełnieniu przez sporny zapis hipotezy art. 385[1] § 1 kc jest charakter warunków, które aktualizują to uprawnienie. W ocenie Sądu warunki te stanowią w przeważające mierze przesłanki o charakterze subiektywnym zależne wyłączne od woli jednej ze stron kontraktu – przedsiębiorcy. Bez wątpienia okoliczność wprowadzenia nowej czynności monitującej uzależniona jest wyłącznie od swobodnej i dyskrecjonalnej decyzji pozwanego. Z kolei uzasadniona zmiana kosztów ponoszonych przez bank, choć niewątpliwie kształtowana jest przez wiele elementów różnej natury (prawne, ekonomiczne, etc.) stanowi jednak rezultat polityki finansowej prowadzonej przez bank. W tym kontekście zasadne jest twierdzenie, iż stanowi czynnik zależny od jego woli. W rezultacie takie uregulowanie umożliwia przedsiębiorcy dokonanie zmian umowy w zakresie katalogu czynności monitujących oraz opłat należnych z tego tytułu w każdym momencie, który uzna on za dogodny, zaś konsument pozbawiony jest narzędzi pozwalających na weryfikację zasadności tej zmiany. Wreszcie ostatnią z przesłanek – zmianę przepisów prawa należy ocenić jako wysoce nieprecyzyjną, albowiem w obecnym stanie prawnym brak jest przepisów prawnych, które regulowałyby kwestię prowadzenia czynności monitujących. Zastrzeżenie tej treści jest więc niejednoznaczne i nie pozwala konsumentowi na ustalenie które przepisy w razie ich zmiany upoważniają przedsiębiorcę do zmiany opłat i czynności monitujących.

Argumentacja przedstawiona powyżej pozostaje aktualna także wobec drugiej z zakwestionowanych klauzul, z uwagi na znaczne podobieństwo do tej analizowanej powyżej zarówno w zakresie literalnej treści, jak i skutków jakie wywołuje w sferze praw i obowiązków konsumentów. Klauzula ta podobnie jak powyższa stanowi o uprawnieniu do modyfikacji umowy w zakresie opłat i prowizji należnych z tytułu zawartej umowy kredytu poprzez zmianę ich wysokości, bądź wprowadzenie nowych, jeżeli jest to powodowane zmianą kosztów ponoszonych przez bank, zwłaszcza kosztów operacji bankowych oraz zakresu świadczonych usług. Analogicznie do postanowienia nr 1 sposób, w jaki sformułowano przedmiotowy zapis świadczy, iż bank zastrzega sobie uprawnienie do zmiany wysokości opłat i prowizji – „Bank zastrzega sobie prawo […]” – które wedle jego woli może być wykonywane w dowolnie obranym przez niego momencie, w szczególności takim, który uwzględnia jego interes ekonomiczny. W rezultacie należy podzielić wątpliwości wskazane powyżej, jakoby ewentualne obniżenie poziomu kosztów ponoszonych przez bank nie musiało prowadzić do automatycznego zmniejszenia wysokości opłat i prowizji. Ponadto należy podkreślić, że poziom kosztów ponoszonych przez pozwany bank stanowi czynnik kształtowany przez prowadzoną przez niego politykę finansową i w związku z tym zależy od w dużej mierze do przyjętych przez niego założeń oraz podejmowanych decyzji. Trudno więc uznać tę przesłankę za niezależną względem niego, na którą nie ma on wpływu, a w konsekwencji taką, która mogłaby w racjonalny sposób uzasadniać jednostronną ingerencję w treść zawartej umowy. W ocenie Sądu zapis tej treści skutkuje przeniesieniem na konsumenta ryzyka gospodarczego związanego ze wzrostem kosztów działalności gospodarczej, które z natury rzeczy winno obciążać przedsiębiorcę, jako podmiot wykonujący te czynności w sposób profesjonalny. W dalszej treści przedmiotowego wzorca pozwany stara się nieco łagodzić skutki tego zastrzeżenia uprawniając kontrahenta do odmowy przyjęcia zmian w następstwie złożenia oświadczenia woli w terminie 14 dni od doręczenia informacji o ww. W takim jednakże wypadku, jak stanowi § 2 ust. 13 wzorca jest ono równoznaczne z wypowiedzeniem umowy oraz koniecznością spłaty całości pożyczki z pływem okresu wypowiedzenia. Konsument, który zaciągnął zobowiązania o charakterze długoterminowym może więc nie być przygotowany i zdolny do uregulowania kwoty pożyczki w tych warunkach, co w rezultacie czyni ustępstwo tego rodzaju pozornym (w szczególności, zważywszy że moment dokonania zmian tabeli opłat i prowizji uzależniony jest przede wszystkim od czynników dotyczących lub zależnych od przedsiębiorcy).

W konkluzji mając na względzie powyższą argumentację Sąd doszedł do przekonania, że sporne postanowienia wypełniają przesłanki wyrażone w art. 385[1] § 1 kc. W szczególności pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami w obrocie gospodarczym w zakresie, w jakim uprawniają wyłącznie przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany postanowień umowy motywowanej przyczynami, które są wyłącznie od niego zależne. Ponadto naruszają w sposób rażący interesy konsumentów zwłaszcza te o charakterze ekonomicznym polegające na obciążeniu konsumenta obowiązkiem poniesienia dodatkowych kosztów.

Uwzględniając powyższe, na podstawie art. 385[1] § 1 kc, Sąd uznał postanowienie wzorca umowy za niedozwolone, zaś na podstawie art. 479[42] § 1 kpc zakazał jego wykorzystywania w obrocie z udziałem konsumentów.

O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej zarządzono na podstawie art. 479[44] kpc.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 98 kpc, zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Przyznane stronie koszty stanowią wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 360 zł - ustalone na podstawie § 14 ust. 3 pkt. 2 w zw. z § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Mając na uwadze wynik sprawy, orzeczenie o nakazaniu pobrania od strony pozwanej opłaty od pozwu uzasadnia art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

SSR del. Adam Malinowski