Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 stycznia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Perdion-Kalicka

Protokolant: sekretarz sądowy Jadwiga Skrzyńska

po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 2016 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo - Kredytowej (...) we W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

1. uznaje za niedozwolone i zakazuje pozwanej Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo - Kredytowej (...) we W. wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowień wzorca umowy o treści:

a)  „Zarząd Kasy, może w drodze uchwały określić kwotę, powyżej której posiadacz rachunku obowiązany jest zgłosić planowaną wypłatę gotówkową z wyprzedzeniem. Kwota oraz okres wyprzedzenia podawane są do wiadomości członków poprzez umieszczenie stosowanej informacji na tablicach ogłoszeń w miejscach prowadzenia działalności przez Kasę."

b)  „Kasa zastrzega sobie prawo do zaprzestania prowadzenia rachunków lokat terminowych określonego rodzaju o czym informuje listem zwykłym posiadaczy tych lokat. W takim przypadku lokaty odnawialne, którym w dacie podjęcia uchwały przez Zarząd Kasy nie upłynął termin, na jaki zostały złożone, nie ulegają odnowieniu. Po upływie okresu umownego środki zgromadzone na rachunku lokaty nie podlegają oprocentowaniu; jeżeli członek posiada rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy, (...) udostępnia te środki poprzez ich przekazanie na rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy."

c)  „W przypadku lokat o zmiennej stopie procentowej informacje o zmianie stóp procentowych podawane są do wiadomości członków Kasy w sposób określony w § 4 ust. 2; zmiana stóp procentowych nie wymaga zmiany umowy."

d)  „Zmiana stóp procentowych może nastąpić w przypadku ekonomicznie uzasadnionej potrzeby ich dostosowania do aktualnych warunków rynkowych, a w szczególności w razie zmiany:

1)  stopy oprocentowania kredytu refinansowego, dyskontowego lub lombardowego Narodowego Banku Polskiego,

2)  stóp procentowych ustalanych przez Kasę Krajową,

3)  stóp procentowych ustalanych przez banki,

4)  cen towarów i usług konsumpcyjnych,

5)  rentowności obligacji i innych papierów wartościowych emitowanych lub gwarantowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski."

2.  zasądza od Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo - Kredytowej (...) we W. na rzecz powoda Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 60 zł (sześćdziesiąt złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego;

3.  zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt pozwanej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej (...) we W.;

4.  nakazuje pobrać od pozwanej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo - Kredytowej (...) we W. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 600 zł (sześćset złotych) tytułem opłaty od pozwu, od której uiszczenia powód był zwolniony z mocy prawa.

SSO Małgorzata Perdion-Kalicka

Sygn. akt XVII AmC 13736/13

UZASADNIENIE

Pozwem z 17 maja 2013 r., skierowanym przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej (...) z siedzibą we W., Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wniósł o uznanie za niedozwolone i zakazanie wykorzystywania w obrocie z konsumentami następujących postanowień wzorca umowy o nazwie „Regulamin rachunków lokat terminowych Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej K.”:

a)  § 12 ust. 2 „Zarząd Kasy, może w drodze uchwały określić kwotę, powyżej której posiadacz rachunku obowiązany jest zgłosić planowaną wypłatę gotówkową z wyprzedzeniem. Kwota oraz okres wyprzedzenia podawane są do wiadomości członków poprzez umieszczenie stosowanej informacji na tablicach ogłoszeń w miejscach prowadzenia działalności przez Kasę.”, jako sprzecznego z art. 385 ¹ § 1 k.c., art. 385 ³ pkt 4 k.c., art. 385 ³ pkt 10 k.c.;

b)  § 14 ust. 3 „Kasa zastrzega sobie prawo do zaprzestania prowadzenia rachunków lokat terminowych określonego rodzaju o czym informuje listem zwykłym posiadaczy tych lokat. W takim przypadku lokaty odnawialne, którym w dacie podjęcia uchwały przez Zarząd Kasy nie upłynął termin, na jaki zostały złożone, nie ulegają odnowieniu. Po upływie okresu umownego środki zgromadzone na rachunku lokaty nie podlegają oprocentowaniu; jeżeli członek posiada rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy, (...) udostępnia te środki poprzez ich przekazanie na rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy.”, jako sprzecznego z art. 385 ¹ § 1 k.c.;

c)  § 19 ust. 2 „W przypadku lokat o zmiennej stopie procentowej informacje o zmianie stóp procentowych podawane są do wiadomości członków Kasy w sposób określony w § 4 ust. 2; zmiana stóp procentowych nie wymaga zmiany umowy.”, jako sprzecznego z art. 385 ¹ § 1 k.c.;

d)  § 20 „Zmiana stóp procentowych może nastąpić w przypadku ekonomicznie uzasadnionej potrzeby ich dostosowania do aktualnych warunków rynkowych, a w szczególności w razie zmiany:

6)  stopy oprocentowania kredytu refinansowego, dyskontowego lub lombardowego Narodowego Banku Polskiego,

7)  stóp procentowych ustalanych przez Kasę Krajową,

8)  stóp procentowych ustalanych przez banki,

9)  cen towarów i usług konsumpcyjnych,

10)  rentowności obligacji i innych papierów wartościowych emitowanych lub gwarantowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski.”,

jako sprzecznego z art. 385 ¹ § 1 k.c.

Powód wniósł również o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na pozew Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa (...) wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Strona pozwana, powołując się na szczególną relację prawną łączącą (...) z osobami korzystającymi z jej usług (członkami Kasy), stwierdziła, że nie można uznać, by zaskarżone w niniejszej sprawie postanowienia kształtowały obowiązki konsumenta – członka Kasy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami (wyznaczonymi także relacjami w ramach stosunku członkostwa w spółdzielni) i w sposób rażący naruszały jego interesy, a tym samym stanowiły klauzule niedozwolone. Strona podtrzymała powyższe stanowisko piśmie z 8 października 2015 r.

( odpowiedź na pozew, k. 20-24; pismo przygotowawcze pozwanej, k. 86-87 ).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwana Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa (...) we W. prowadzi działalność gospodarczą w formie spółdzielni, m.in. w zakresie gromadzenia środków pieniężnych swoich członków, udzielania im pożyczek i kredytów oraz przeprowadzania na ich zlecenie rozliczeń finansowych. W działalności tej pozwana posługuje się wzorcem umownym o nazwie „Regulamin rachunków lokat terminowych Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej K.”, który od dnia 1 listopada 2009 r. do dnia 18 lutego 2013 r. zawierał postanowienia zakwestionowane w niniejszym postępowaniu.

Powyżej opisany stan faktyczny nie był między stronami sporny, a Sąd ustalił go w oparciu o dokumenty załączone do pozwu oraz pisma przygotowawczego pozwanej z 8 października 2015 r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne.

Na wstępie zauważyć należy, że spółdzielcze kasy oszczędnościowo - kredytowe są uznawane w orzecznictwie za przedsiębiorców – podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Tak orzekł Sąd Najwyższy, m. in., w dniu 21 stycznia 2011 r. (uchwała III CZP 125/10) wskazując, że zgodnie z art. 1 i 67 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r., nr 188, poz. 1848 ze zm.), prowadzenie działalności gospodarczej jest podstawowym przedmiotem działania oraz racją bytu prawnego spółdzielni. Prowadzona jest ona w interesie członków na zasadach rachunku ekonomicznego, w celu zapewnienia im korzyści, przy czym ma ona charakter działalności gospodarczej tzw. bezwynikowej – nieobliczonej na zysk. Działalność taka nadal podporządkowana jest regułom ekonomicznym, a motyw zysku (zarobku) zastępowany jest motywem racjonalnego (ekonomicznego) gospodarowania, co oznacza zamiar uzyskania maksymalnego efektu - niekoniecznie zysku - przy danym nakładzie środków albo zamiar minimalnego zużycia tych środków w celu wykonania wyznaczonego zadania. Te obserwacje w pełni odnoszą się do spółdzielczych kas oszczędnościowo - kredytowych, będących przecież szczególną postacią spółdzielni. Przymiot bycia przedsiębiorcą uzasadnia legitymację procesową pozwanego do udziału w postępowaniu, w sprawie o uznanie wzorca umowy za niedozwolony.

Akceptując złożoność sytuacji prawnej członka spółdzielczej kasy oszczędnościowo – kredytowej, który jednocześnie jest członkiem takiej kasy - będącej spółdzielnią, ale też korzysta z jej usług finansowych, Sąd stoi na stanowisku, że ta dwoistość relacji członka kasy z kasą nie pozbawia go przymiotu bycia konsumentem (o którym mowa w art. 22 ¹k.c.) w relacji z nią, w przypadku jeśli korzysta z jej usług finansowych. Dlatego postanowienia wzorców umownych stosowanych przez pozwanego w relacjach z swoimi członkami/konsumentami, mogą podlegać ocenie abstrakcyjnej dokonywanej przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, z punktu widzenia ich abuzywności. Istotne dla takiej oceny sytuacji prawnej korzystającego z usług (...) jest to, że praktyka i doświadczenie dowodzi, że pierwotną przyczyną powstania relacji między kasą a jej członkiem jest chęć skorzystania z jej usług finansowych. Prowadzi to do powstanie dwojakich relacji. Powstają więc pierwotnie relacje członkowskie, które w spółdzielczości należy rozumieć jako relacje wyłącznie między osobami fizycznymi będącymi członkami spółdzielni a w drugiej kolejności relacje między kasą a jej członami, związane z korzystania z usług kasy. Te ostatnie znajdują odzwierciedlenie w umowach i związanych z nimi wzorcami umów i wiążą w relacjach bilateralnych między kasą a jej członkami. Istotne jest także i to, ze powyższa pierwotna motywacja powoduje, że w istocie więzi członkowskie w (...) nie istnieją i mają one jedynie czysto formalny charakter. Dlatego należy uznać, że w relacjach bilateralnych ta więź nie ma znaczenia i konsument powinien być w nich chroniony, jak w relacjach z innymi komercyjnymi przedsiębiorcami świadczącymi usługi finansowe takimi jak np. banki. W szczególności także skomplikowana materia usług finansowych wskazuje na zdecydowanie silniejszą pozycję (...) w relacji z konsumentem a wyrównaniu tego deficytu wiedzy i doświadczenia służyć ma ochrona przewidziana dla konsumentów w relacjach z przedsiębiorcami posługującymi się wzorcami. Stąd wniosek, że Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uprawniony jest do abstrakcyjnej oceny postanowień wzorca umowy stosowanego przez (...).

Odnosząc się do - podniesionej przez (...) - okoliczności zaniechania stosowania kwestionowanych postanowień wzorca umownego przed wytoczeniem niniejszego powództwa, tj. w dacie 18 lutego 2013 r., należy zauważyć, że w myśl art. 479 ³⁹ k.p.c., z żądaniem uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone można wystąpić również wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło sześć miesięcy. Wskazany termin ma charakter terminu zawitego (materialnoprawnego), a jego upływ powoduje wygaśnięcia roszczenia i co za tym idzie, prowadzi do utraty uprawnienia do wystąpienia z powództwem. Termin ten należy liczyć od dnia wniesienia pozwu do sądu. Oczywistym jest, że skoro w przedmiotowej sprawie pozew wniesiono 17 maja 2013 r., to pomiędzy zaniechaniem a wytoczeniem powództwa upłynęło mniej niż 6 miesięcy. Tym samym, wobec barku upływu terminu przewidzianego w art. 479 ³⁹ k.p.c., powództwo podlegało merytorycznemu rozpoznaniu.

Analizując abuzywność zakwestionowanych postanowień umownych, wskazać należy, że w myśl art. 385 ¹ § 1 k.c., za niedozwolone uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Oznacza to, że dla uznania określonego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowania go z praktyki stosowania z konsumentami konieczne jest stwierdzenie, że spełnia ono łącznie następujące przesłanki:

1.  nie zostało uzgodnione indywidualnie z konsumentem (zostało narzucone konsumentowi),

2.  nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron,

3.  ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami,

4.  ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta.

Badanie abuzywności klauzul, które ma miejsce w postępowaniu przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, dokonywane na podstawie art. 479 ³⁶ - 479 ⁴⁵ k.p.c., ma charakter badania abstrakcyjnego, w oderwaniu od łączącej strony umowy. Oznacza to, że Sąd ogranicza się w tym postępowaniu tylko do badania postanowienia wzorca, które nie dotyczy głównych świadczeń stron, w kierunku jego zgodności z dobrymi obyczajami i naruszania interesu konsumentów. W szczególności Sąd nie bada czy dane postanowienie wzorca było narzucone konsumentowi, bowiem rozważania w tym kierunku są możliwe jedynie w odniesieniu do umów już zawartych w oparciu o wzorzec, i są analizowane przez sądy powszechne w razie zaistnienia indywidualnego sporu na tle konkretnej zawartej umowy. Natomiast w odniesieniu do wzorców umów analizowanych abstrakcyjnie kwestia ta nie podlega rozpatrywaniu, gdyż już z samej istoty wzorców umów lub regulaminów wynika, że są to uregulowania wykreowane jednostronnie przez przedsiębiorcę i które są narzucane konsumentowi a zawarcie umowy w oparciu o nie ma charakter adhezyjny.

Przedmiotem badania Sądu w przypadku zaskarżonych klauzul stała się ich ewentualna sprzeczność z dobrymi obyczajami, jak również ustalenie, czy ukształtowane nimi prawa i obowiązki stron nie naruszają rażąco interesów konsumenta.

Należy wskazać, że „dobre obyczaje” to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można uznać więc działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, a więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające na niekorzyść od przyjętych standardów postępowania. Pojęcie „interesów konsumenta” należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny. Mogą tu bowiem wejść w grę także inne aspekty, jak choćby zdrowia konsumenta (i jego bliskich), jego czasu zbędnie traconego, dezorganizacji toku życia, przykrości, zawodu itp.

Klauzula generalna wyrażona w art. 385 ¹ § 1 k.c. uzupełniona została listą niedozwolonych postanowień umownych zamieszczoną w art. 385 ³ k.c. Obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami, zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków lub ryzyka między stronami prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Są to takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta) z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym położeniu. Wyliczenie to ma charakter niepełny, przykładowy i pomocniczy. Funkcja jego polega na tym, iż zastosowanie we wzorcu umowy postanowień odpowiadających wskazanym w katalogu znacząco ułatwić ma wykazanie, że spełniają one przesłanki niedozwolonych postanowień umownych objętych klauzulą generalną art. 385 ¹ §1 k.c. W świetle ugruntowanego orzecznictwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2006 r., sygn. akt I CK 297/2005) naruszenie jednego z postanowień art. 385 ³ kc przesądza o jednoczesnym naruszeniu art. 385 ¹ § 1 k.c., który definiuje pojęcie postanowienia niedozwolonego.

W ocenie Sądu Okręgowego, postanowienie o treści: „Zarząd Kasy, może w drodze uchwały określić kwotę, powyżej której posiadacz rachunku obowiązany jest zgłosić planowaną wypłatę gotówkową z wyprzedzeniem. Kwota oraz okres wyprzedzenia podawane są do wiadomości członków poprzez umieszczenie stosowanej informacji na tablicach ogłoszeń w miejscach prowadzenia działalności przez Kasę.", spełnia przesłanki niedozwolonej klauzuli umownej, o której mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 385 ³ pkt 10 k.c.

Nie ulega wątpliwości, że stosowany przez (...) rachunków lokat terminowych Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej K.” jest wzorcem umowy, stosowanym przez przedsiębiorcę w relacjach z konsumentami. Treść konkretnej umowy, zawieranej przez konsumenta z pozwanym, jest zatem kształtowana przez ten wzorzec, do którego znajdują zastosowanie przepisy art. 384 i 384 ¹ k.c. Zgodnie z powyższymi przepisami, ustalony przez jedną stronę wzorzec umowny wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. Z kolei § 2 powyższego przepisu przewiduje wyjątek od tej reguły, jeśli posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, a druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o treści wzorca. Wyjątek ten nie dotyczy jednak sytuacji, kiedy umowa zawierana jest z konsumentem - z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Umowa o prowadzenie rachunku lokat terminowych nie może być z całą pewnością uznana za umowę zawieraną w drobnych bieżących sprawach życia codziennego – a więc art. 384 § 1 k.c. znajdzie do niej w pełni zastosowanie. Przepis art. 384 ¹ k.c. reguluje z kolej problematykę zmiany wzorca umownego w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym. Nie powinno budzić wątpliwości, że stosunek prawny łączący pozwanego przedsiębiorcę z konsumentami, na rzecz których prowadzi on rachunki lokat terminowych ma charakter ciągły, co do zasady bezterminowy – wobec czego na mocy ww. przepisu k.c. wzorzec umowny wydany w czasie trwania takiego stosunku wiąże konsumenta jeżeli został mu doręczony, a ten nie wypowiedział umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Wobec powyższych rozważań należy stwierdzić, że zastrzeżony w stosowanym przez pozwanego wzorcu umownym sposób poinformowania konsumentów o zmianie, polegającej na wprowadzeniu do obowiązującej umowy limitu w postaci kwoty, powyżej której posiadacz rachunku obowiązany jest zgłosić planowaną wypłatę gotówkową z wyprzedzeniem, powoduje, że nie dochodzi do związania nim konsumentów. By zmodyfikowany wzorzec mógł związać konsumentów, każdy z nich winien otrzymać zaktualizowany wzorzec wraz z pouczeniem o możliwości odstąpienia od umowy w oznaczonym terminie i nie skorzystać z prawa odstąpienia.

Omawiana klauzula umowna jest abuzywna, ponieważ w swojej treści w sposób rażący narusza interesy konsumentów oraz dobre obyczaje. Klauzula ta jest sprzeczna z dobrymi obyczajami z uwagi na to, że może wprowadzać konsumentów w błąd co do związania nowymi warunkami umowy, której są stroną, poprzez jednostronną zmianę umowy przez przedsiębiorcę. Nadto, jak słusznie zauważył powód, w analizowanym przypadku konsument nie jest informowany o przyczynach wprowadzanej zmiany umowy. Tymczasem każda zmiana umowy, a w szczególności taka, która wpływa na interes ekonomiczny konsumenta, powinna opierać się na obiektywnych i ważnych przesłankach. Zakwestionowane postanowienie umożliwia pozwanemu na wprowadzenie całkowicie dowolnego terminu, w którym klient będzie zobowiązany do powiadomienia (...) o planowanej wypłacie środków, a i limit tej wypłaty może być przyjęty przez pozwanego w dowolnej wysokości. Takie rozwiązanie może z kolei uniemożliwić konsumentowi wypłatę środków posiadanych na lokacie, naruszając tym samym w sposób rażący jego interesy ekonomiczne. Zmiany, których dotyczy analizowane postanowienie, ogłoszone jedynie poprzez wywieszenie informacji na ten temat na tablicach ogłoszeń w miejscach prowadzenia działalności przez Kasę nie wiążą konsumentów (zgodnie z treścią art. 384 §1 w zw. z art. 384 ¹ k.c.), jednakże brzmienie zakwestionowanej klauzuli sugeruje, że tak wprowadzone zmiany są obowiązujące.

Przesłanki niedozwolonej klauzuli umownej, o której mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 385 ³ pkt 10 k.c., spełnia również zapis o treści: „Kasa zastrzega sobie prawo do zaprzestania prowadzenia rachunków lokat terminowych określonego rodzaju o czym informuje listem zwykłym posiadaczy tych lokat. W takim przypadku lokaty odnawialne, którym w dacie podjęcia uchwały przez Zarząd Kasy nie upłynął termin, na jaki zostały złożone, nie ulegają odnowieniu. Po upływie okresu umownego środki zgromadzone na rachunku lokaty nie podlegają oprocentowaniu; jeżeli członek posiada rachunek oszczędnościowo - rozliczeniowy, (...) udostępnia te środki poprzez ich przekazanie na rachunek oszczędnościowo - rozliczeniowy.”

Podobnie jak poprzednio omawiana klauzula, także i ta pozostaje w sprzeczności z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumentów, poprzez możliwość wprowadzenia konsumentów w błąd, co do związania ich jednostronną decyzją przedsiębiorcy o zaprzestaniu prowadzenia rachunków lokat terminowych określonego rodzaju. Klienci nie są również informowani o przyczynach tej decyzji. W ocenie Sądu, oświadczenie (...) o rezygnacji z kontynuowania umowy w ramach oprocentowanej lokaty odnawialnej winno być złożone konsumentowi przed terminem, w którym lokata ta miałaby być odnowiona. Pozwoliłoby to konsumentowi na podjęcie decyzji, co do dalszego losu środków zdeponowanych na dotychczasowej lokacie zważywszy, że jej warunki zmienią się dla niego na mniej korzystne – tj. nie będą podlegały oprocentowaniu. Zakwestionowane postanowienie pozbawia konsumenta tego prawa, pozostawiając swobodnemu uznaniu zarządu (...) decyzję o nieodnowieniu lokaty. Za trafne należy także uznać spostrzeżenie powoda, iż w interesy konsumentów godzi również forma powiadomienia konsumenta o zaprzestaniu prowadzenia rachunków lokat terminowych określonego rodzaju. Wysłanie przedmiotowej informacji listem zwykłym, w formie przesyłki nieewidencjonowanej, oznacza, że (...) nie będzie miał pewności co do tego, czy konsument otrzymał przesyłkę w sposób umożliwiający mu zapoznanie się z jej treścią. Nie można więc wykluczyć sytuacji, że konsument w ogóle nie zostanie powiadomiony o zaprzestaniu prowadzenia rachunku oprocentowanej lokaty terminowej, a tym samym pozbawiony zostanie prawa do podjęcia dalszych decyzji odnośnie zawartej umowy oraz zdeponowanych środków.

Za abuzywne należało również uznać postanowienie dotyczące sposobu przekazywania konsumentom przez pozwanego informacji o zmianie stóp procentowych („W przypadku lokat o zmiennej stopie procentowej informacje o zmianie stóp procentowych podawane są do wiadomości członków Kasy w sposób określony w § 4 ust. 2; zmiana stóp procentowych nie wymaga zmiany umowy”).

Zapisy dotyczące wysokości stóp procentowych, według których podlegają oprocentowaniu środki pieniężne konsumentów zgromadzone na rachunkach prowadzonych przez pozwanego oraz zmiany tych stóp stają się także elementem wzorca umowy w oparciu o który, kształtowany jest stosunek prawny pomiędzy konsumentem a Kasą w zakresie umowy o prowadzenie rachunków lokat terminowych. Aktualne pozostają zatem rozważania Sądu przeprowadzone powyżej, a dotyczące doręczenia przez przedsiębiorcę konsumentowi wzorca umownego przed zawarciem umowy – a w przypadku jego zmiany w trakcie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym – doręczenia zmienionego wzorca. Nie powtarzając więc tych rozważań, należy stwierdzić, że zakwestionowana klauzula umowna narusza dobre obyczaje i w sposób rażący interesy konsumentów, wprowadzając ich w błąd co do związania informacją o zmianie stóp procentowych – podczas gdy w przypadku niedoręczenia ich przed zawarciem umowy oraz w przypadku niedoręczenia ich zmienionej wersji w trakcie trwania stosunku umownego z pouczaniem o możliwości wypowiedzenia umowy, nie wiążą one konsumenta (zgodnie z treścią art. 384 §1 w zw. z art. 384 ¹ k.c.).

Ostatnie z zakwestionowanych postanowień, które uprawnia (...) do zmiany stóp procentowych („Zmiana stóp procentowych może nastąpić w przypadku ekonomicznie uzasadnionej potrzeby ich dostosowania do aktualnych warunków rynkowych, a w szczególności w razie zmiany:

1)  stopy oprocentowania kredytu refinansowego, dyskontowego lub lombardowego Narodowego Banku Polskiego,

2)  stóp procentowych ustalanych przez Kasę Krajową,

3)  stóp procentowych ustalanych przez banki,

4)  cen towarów i usług konsumpcyjnych,

5)  rentowności obligacji i innych papierów wartościowych emitowanych lub gwarantowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski.”),

spełnia przesłanki niedozwolonej klauzuli umownej, o której mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz art. 385 ³ pkt 9 i pkt 10 k.c.

Zgodnie z art. 385 ³ pkt 10 k.c., uważa się za niedozwolone postanowienie umowne, które uprawnia do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie. Brzmienie tego przepisu wskazuje, że z istoty wzorca wynika możliwość jego jednostronnej zmiany, jednak nie może to być zmiana dowolna, gdyż może być ona dokonana jedynie na podstawie ważnej przyczyny wskazanej w umowie. Szczególne uregulowanie zawarte w art. 385 ³ pkt 10 k.c., nie określa trybu wprowadzenia zmiany regulaminu, ale przesłanki, po spełnieniu których wzorzec umowy może być zmieniony. Trzeba zauważyć, że przyznanie przedsiębiorcy w stosunkach z konsumentami uprawnienia do jednostronnej zmiany umowy bez wskazania przyczyny, dla której taka zmiana może nastąpić, narusza samo w sobie dobre obyczaje i rażąco interes konsumentów. Jak już wspomniano, uprawnienie do wprowadzenia zmian regulaminu pozostaje w wyłącznej gestii podmiotu stosującego wzorzec umowy. Zatem przyznanie silniejszej stronie umowy, prawa do zmiany umowy (w drodze zmiany wzorca umowy) w każdej sytuacji powoduje naruszenie równowagi kontraktowej stron, gdyż oznacza, że tylko jedna strona ma prawo kształtować stosunek prawny i to w sposób dowolny, a więc taki, jaki uzna za stosowny, zaś druga żadnego wpływu na to nie ma. W takiej sytuacji nie zostałby w żaden sposób wyważony interes stron umowy. Kasa ma prawo zmienić stopy procentowe w każdym czasie, zaś konsument ma dwie możliwości: albo przyjmie tą zmianę, albo wypowie umowę łączącą go z pozwanym. Klient pozwanego zostaje postawiony przed wyborem sprowadzającym się do tego, że albo zaakceptuje nowe postanowienia, bez możliwości weryfikacji zasadności dokonanej przez pozwanego zmiany, albo będzie musiał poszukać innego podmiotu świadczącego tożsame usługi jak Kasa związane z prowadzeniem rachunku. Przed takim „wyborem” stawia pozwany swoich klientów, co nie ma żadnego uzasadnienia i narusza dobre obyczaje, jak i w sposób rażący interes konsumentów.

Kwestionowane postanowienie umowne daje pozwanemu uprawnienie do zmiany stóp procentowych z bliżej nieokreślonej „ekonomicznie uzasadnionej potrzeby ich dostosowania do aktualnych warunków rynkowych” oraz z powodów, które sam uzna za ważne, gdyż katalog przyczyn jest katalogiem otwartym. W § 20 „Regulaminu rachunków …” zawarte zostały przykładowe przyczyny, o czym świadczy użycie sformułowania „w szczególności”. Tymczasem stosownie do treści art. 385 § 2 zd. 1 k.c., wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Tak więc interpretacja wzorca umownego nie może budzić wątpliwości. Przy takiej konstrukcji postanowienia konsument nie wie, jakie oprócz wymienionych okoliczności, pozwany uzna za przyczyny uzasadniające zmianę stóp procentowych. W związku z tym postanowienie to stanowi klauzulę abuzywną, o której mowa w art. 385 ³ pkt 9 k.c., gdyż przyznaje pozwanemu uprawnienie do wiążącej interpretacji umowy. Skoro pozwany zastosował taki sposób tworzenia wzorca, to mamy do czynienia z otwartym katalogiem, przy którym konsument nie wie, czy jeżeli zaistnieje jakaś okoliczność, Kasa uzna to za uzasadnioną ekonomicznie potrzebę zmiany stóp procentowych. W ten sposób pozwany znajduje się w znacznie dogodniejszej pozycji niż jego kontrahent. Tylko od woli i oceny pozwanego zależy, czy konkretne okoliczności sprawy będą uznane za uzasadniające wprowadzenie omawianych zmian. Taki zapis umowny wypełnia zatem znamiona określone w art. 385 ³ pkt 9 k.c.

Mając na uwadze abuzywność zakwestionowanych postanowień, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał je za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w obrocie z konsumentami na podstawie art. 479 ⁴² § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 108 § 1 k.p.c., obciążając nimi w całości pozwanego stosownie do wyniku sporu, na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. Na podstawie art. 98 § 3 w zw. z art. 99 k.p.c. koszty te obejmowały koszty zastępstwa procesowego w wysokości 60 zł określonej w § 14 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r., nr 163, poz. 1349 ze zm.) w związku z § 21 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804).

Opłatę sądową w wysokości 600 zł, od wniesienia której powód był zwolniony z mocy prawa, Sąd postanowił obciążyć pozwanego na podstawie art. 26 ust 1 pkt 6 oraz art. 113 ust. 4 w zw. z art. 96 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r., nr 167, poz. 1398 ze zm.).

O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zarządzono na podstawie art. 479 ⁴⁴ § 1 k.p.c., obciążając kosztami stronę pozwaną.

SSO Małgorzata Perdion-Kalicka