Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXIV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Monika Dominiak
Protokolant:	Katarzyna Moczarska

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2023 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa A. W. (1), A. W. (2)

przeciwko (...) Bankowi (...) spółce akcyjnie z siedzibą w W.

o zapłatę

zasądza od pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. solidarnie na rzecz powodów A. W. (1) i A. W. (2) kwotę 77 925,92 (siedemdziesiąt siedem tysięcy dziewięćset dwadzieścia pięć złotych dziewięćdziesiąt dwa grosze) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 września 2022 roku do dnia zapłaty;

w pozostałym zakresie powództwo oddala;

ustala, że pozwany ponosi koszty postępowania w całości, a ich szczegółowe wyliczenie pozostawia referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt XXIV C 119/18

UZASADNIENIE

Pozwem z 1 lutego 2018 r. (data nadania – k.65) zmienionym pismem procesowym obejmującym modyfikację powództwa z 15 lutego 2019 r. (data nadania - k.228) powodowie A. W. (1) i A. W. (2) prowadzący działalność gospodarczą pod firmą: Firma (...) s.c. w Ł. wystąpili przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. w W. o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 77 925,92 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu części nienależnie pobranych kwot w przypadku uznania, iż umowa kredytu inwestycyjnego nr (...) w rachunku kredytowym w walucie wymienialnej dla posiadaczy rachunku bieżącego typu (...) z 8 lutego 2008 r. jest nieważna.

Ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd, że umowa kredytu jest ważna wnieśli o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kwoty 34 249,54 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 9 stycznia 2017 r. do dnia zapłaty, tytułem bezpodstawnego wyliczenia przez bank spreadu.

Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu stanowiska powodowie wskazali, że 8 lutego 2008 r. zawarli z pozwanym umowę kredytu inwestycyjnego nr (...) w rachunku kredytowym w walucie wymienialnej dla posiadaczy rachunku bieżącego typu (...). Zdaniem powodów umowa kredytu sprzeczna jest z naturą stosunku prawnego i zasadami współżycia społecznego, co zaś skutkuje jej nieważnością na podstawie art.58 k.c. Narusza również zasadę walutowości. W umowie wyznaczono jedynie zobowiązanie pozwanego do udostępnienia środków kredytobiorcy do zwrotu wykorzystanego kapitału pozwanego. Kwota ta, nie stanowi, ani kwoty tego zobowiązania, ani jego górnej granicy. Zobowiązanie kredytobiorców do zwrotu udostępnionych środków zostało określne w CHF. Wartość ta nie była znana w momencie zawarcia umowy. Podana w treści umowy kwota w CHF ma charakter informacyjny. Zobowiązanie powodów zostało określone dopiero w momencie wypłaty wszystkich środków kredytu w PLN – przez przeliczenie wypłaconych złotówek na franki szwajcarskie po kursie CHF z tabeli kursowej pozwanego. Umowa nie przewiduje przy tym w jaki sposób pozwany ustala ten kurs, nie nakłada na pozwanego żadnych wytycznych ani ograniczeń w tym zakresie.

W związku z nieważnością umowy odpadła podstawa prawna świadczenia, pozwany zatem zobowiązany jest zwrócić powodom kwotę 77 925,92 zł (stanowiącą cześć spłaconych rat), którą uiścili na rzecz pozwanego z tytułu spełnienia świadczeń w okresie od 8 lutego 2008 r. do 30 czerwca 2009 r. (pozew, k.3 - 16, pismo procesowe z modyfikacją powództwa – k.228 – 229v).

W odpowiedzi na pozew oraz w piśmie stanowiącym odpowiedź na modyfikację powództwa pozwany (...) Bank (...) S. A. w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie solidarnie od powodów na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według trzykrotności stawki minimalnej.

W uzasadnieniu pozwany zakwestionował roszczenie powodów co do zasady jak i co do wysokości. Wskazał, że powodowie w dacie zawarcia umowy działali jako przedsiębiorcy, środki pochodzące z kredytu nie zostały przeznaczone na zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych powodów, ale na sfinansowanie inwestycji związanej z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą. Zdaniem pozwanego kwestionowana umowa jest ważna i nie zawiera klauzul abuzywnych, nie narusza także zasady walutowości. Przede wszystkim pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia powodów (odpowiedź na pozew – k.86 - 113, pismo procesowe z 12 października 2022 r. – k.253 – 260).

W dalszym toku procesu strony podtrzymały swoje stanowiska.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

W dniu 2 stycznia 2007 r. powodowie A. i A. W. (2), złożyli w (...) Bank (...) S. A. w W. wniosek o udzielenie kredytu w kwocie 1 000 000 zł na budowę budynku handlowo - usługowego. Wniosek został złożony na formularzu banku. W okienku waluta kredytu, spośród dostępnych walut: PLN, CHF, USD i EURO, zaznaczono walutę CHF. Okres kredytowania oznaczono na 180 miesięcy z okresem karencji 12 miesięcy (wniosek – k. 127 - 128).

W dacie złożenia wniosku powodowie prowadzili działalność gospodarczą (wniosek – k. 127 - 128).

Powodowie posiadali działkę w Ł. i postanowili wybudować na niej budynek handlowo – usługowy. Na ten cel potrzebowali ok. 1 000 000 zł, aby sfinansować inwestycję udali się do pozwanego banku. Powodowie zamierzali wziąć kredyt w złotych. Pracownik banku jako bardzo atrakcyjny przedstawił kredyt walutowy. Ostatecznie okazało się, że powodowie nie posiadają zdolności kredytowej w złotych, wobec tego zaciągnęli kredyt we frankach. Budynek udało się powodom wybudować, na dole wykończyć i uruchomić kawiarnię. Prowadzili wytwórnię wyborów cukierniczych i sklep spożywczy, a w wybudowanym budynku miała być kawiarnia (przesłuchanie powodów – k.499v - 501).

Dnia 8 lutego 2008 r. powodowie A. W. (1) i A. W. (2), jako kredytobiorcy zawarli z (...) Bank (...) S. A. w W. - kredytodawcą umowę kredytu inwestycyjnego nr (...) w rachunku kredytowym w walucie wymienialnej dla posiadaczy rachunku bieżącego typu (...) (zwanym dalej także „Umową”) ( umowa k. 17 – 24v).

Środki z kredytu zostały przeznaczone na finansowanie I etapu budowy budynku handlowo – usługowego położonego w Ł. przy ul. (...). Kwotę kredytu określono na 460 000 CHF, kredyt został udzielony na okres od 08.02.2008 do 30.12.2022 r. (§ 1 ust. 1 i 2 oraz § 2 Umowy).

Wykorzystanie kredytu następować miało w walucie polskiej według kursu kupna dewiz obowiązującego w (...) S.A. w dniu wypłaty (aktualna Tabela kursów (...) S.A.) (§ 3 ust. 1 Umowy).

Zabezpieczeniem kredytu była hipoteka zwykła w kwocie 460 000 CHF ustanowiona na nieruchomościach położonej w Ł. przy ul. (...), hipoteka kaucyjna do kwoty 119 600 CHF na ww. nieruchomości oraz weksel własny in blanco wystawiony przez kredytobiorców (§ 21 ust. 1 Umowy).

W § 4 ust. 1 postanowiono, że kwota wykorzystanego kredytu jest oprocentowana w stosunku rocznym według zmiennej stopy procentowej. Stopa procentowa równa jest wysokości stawki referencyjnej powiększonej o marżę banku. Stawkę referencyjną stanowił LIBOR1, zaś marża banku wynosiła 1,6 % (§ 4 ust.2 i 4 Umowy).

Za udzielenie kredytu bank pobierał prowizję w wysokości 0.8 % kwoty kredytu tj. kwotę 3 680 CHF zł płatną z rachunku (...) kredytobiorcy w dniu podpisania umowy oraz prowizję za rozpatrzenie wniosku w wysokości 460 CHF. Powyższe prowizje naliczane były w walucie udzielonego kredytu (§ 7 ust.1 i 2 Umowy).

W § 8 umowy ustalono terminy spłaty kredytu w formie tabeli.

Spłata kredytu w kwotach i terminach określonych w § 8 następować miała w formie obciążenia przez (...) S.A. rachunku kredytobiorcy, o którym mowa w § 5 ust.2 równowartością w walucie polskiej kwoty kredytu w walucie kredytu według kursu sprzedaży dewiz (aktualna tabela kursów (...) S.A. (§ 9 ust.1 Umowy).

Kredytobiorca oświadczył, że został poinformowany o ryzyku:

- zmiany kursów waluty polegającym na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokości rat odsetkowych wyrażanych w walucie polskiej, przy wzroście kursu waluty;

- stopy procentowej polegającym na wzroście stawki referencyjnej oraz ponosi ryzyko, o którym mowa w pkt 1 (§ 23 ust.2 pkt 1 Umowy).

Na podstawie umowy kredytu pozwany wypłacił na rzecz powodów kwotę stanowiącą równowartość kwoty 460 000 CHF (harmonogram spłat – k.41 -43v).

Strony zawarły pięć aneksów do umowy. Aneksem nr 2/2009 do umowy kredytu zawartym 29 września 2009 r. umożliwiono kredytobiorcom spłatę kredytu w CHF (aneksy – k. 27 -40)

Powodowie od dnia 8 lutego 2008 r. do 30 czerwca 2009 r. uiścili na rzecz pozwanego banku tytułem spłaty rat kapitałowo – odsetkowych kwotę 77 925,92 zł. (informacja z banku – k.382 -387).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów wskazanych w treści uzasadnienia i znajdujących się w aktach sprawy oraz na podstawie oświadczeń stron niekwestionowanych przez stronę przeciwną (art. 229-230 k.p.c.). Dokumenty niewskazane w treści uzasadnienia Sąd uznał za nieistotne dla ustalenia stanu faktycznego, przy czym duża część dokumentów załączonych przez strony do akt sprawy służyła poparciu argumentów prawnych stron nie zaś ustaleniu stanu faktycznego.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków J. K., J. N. (k. 241 – 245) i M. N. (k.533 – 534) za nieprzydatne do rozstrzygnięcia sprawy. Świadkowie J. K. i J. N. w swych zeznaniach przedstawili ogólne procedury udzielania kredytów inwestycyjnych w pozwanym banku. Nie pamiętali okoliczności zawierania umowy z powodami. Świadek M. N. w swych zeznaniach wskazał, że podpisał w imieniu banku umowę z powodami, jednak nie prowadził spraw związanych z procedowaniem kredytów hipotecznych. Nie miał do czynienia bezpośrednio z klientami banku.

Sąd dał wiarę zeznaniom powodów, były one bowiem spójne i logiczne..

Sąd uznał sporządzoną w sprawie opinię biegłego główną i uzupełniające za poprawne (k.307 – 331; 393 – 408; 442 - 444), jednak ostatecznie nie były ona przydatne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo – w zakresie żądania głównego – zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu (ust. 1).

Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy, 2) kwotę i walutę kredytu, 3) cel, na który kredyt został udzielony, 4) zasady i termin spłaty kredytu, 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy (ust. 2).

Umowa kredytu stanowi odrębny typ umowy nazwanej, jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca oraz odpłatna. Do essentialia negotii umowy kredytu należą zobowiązanie banku do oddania do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie oraz zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty.

Dopuszczalność zawierania umów kredytu indeksowanego i denominowanego została przewidziana wprost w art. 69 ust. 2 pkt 4a Prawa bankowego, który przewiduje, że w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa kredytu powinna przewidywać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Co prawda ww. przepis art. 69 ust. 2 pkt 4a Prawa bankowego został dodany do ustawy po zawarciu przez strony umowy kredytu, jednakże nie oznacza to, że wcześniej umowy takie były niedopuszczalne. Nie można twierdzić, że dopiero wprowadzenie takiej regulacji zalegalizowało zawieranie umów tego rodzaju. Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz art. 75b prawa bankowego, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone - do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Przepis ten wprost potwierdza zatem stosowanie przepisów dodanych ustawą nowelizującą do umów zawartych wcześniej. Tym samym ustawodawca zaakceptował co do zasady dopuszczalność tego rodzaju kredytów w dotychczasowym stanie prawnym, przy czym poddał je dodatkowej regulacji mającej na celu eliminację wad kredytów funkcjonujących do tej pory na rynku.

Powyższe potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazujące, że umowy kredytu indeksowanego i denominowanego mieszczą się w ramach konstrukcji prawnej umowy kredytu ( zob. m.in. wyroki z 25 marca 2011 r. sygn. IV CSK 377/10, z 22 stycznia 2016 r. sygn. I CSK 1049/14, z 19 marca 2015 r. sygn. IV CSK 362/14, z 8 września 2016 r. sygn. II CSK 750/15, z 1 marca 2017 r. sygn. IV CSK 285/16, z 14 lipca 2017 r. sygn. II CSK 803/16, z 27 lutego 2019 r. sygn. II CSK 19/18, z 4 kwietnia 2019 r. sygn. III CSK 159/17, z 10 maja 2019 r. sygn. I CSK 242/18).

Mając na uwadze powyższe stwierdzić należy, że zawarta przez strony umowa spełnia wymagania wykształconej w obrocie umowy kredytu indeksowanego.

Jakkolwiek zatem możliwe jest co do zasady zawieranie umów kredytu indeksowanego, to nie oznacza to, że każda tego rodzaju umowa jest zgodna z prawem. Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Podstawowym przepisem prawa zobowiązań, który wyznacza standard zgodności z prawem wszelkich umów, statuując jednocześnie zasadę swobody umów, jest art. 353 ¹ k.c. stanowiący, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Zawarta przez strony umowa kredytu indeksowanego jest nieważna ze względu na ułożenie stosunku prawnego w taki sposób, że sprzeciwia się ona naturze stosunku zobowiązaniowego jako takiego. W stosunku tym bowiem jedna jego strona zyskała swobodę określania świadczenia drugiej strony ze względu na przyjęty kształt indeksacji.

Zgodnie z poglądami doktryny i judykatury świadczenie stron stosunku zobowiązaniowego musi zostać dokładnie określone już w momencie jego powstania, ewentualnie jego określenie może być uzależnione od czynników obiektywnych ( zob. np. SN w wyroku z 1 kwietnia 2011 r., III CSK 206/10). Przy tym określenie świadczeń nie może zostać pozostawione jednej ze stron stosunku. Gdyby bowiem oznaczenie świadczenia pozostawione zostało jednej ze stron, bez jakichkolwiek ograniczeń w tym zakresie, takie postanowienie umowne – jako sprzeczne z art. 353 ¹ k.c. – byłoby nieważne, co pociągałoby zazwyczaj za sobą nieważność całego zobowiązania ( zob. W. Borysiak, Komentarz do art. 353, K. Osajda (red.), Tom III A. Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 2017; zob. również m.in.: uchwała składu 7 sędziów SN z 22 maja 1991 roku, sygn. III CZP 15/91, wyrok SN z 22 maja 2014 r., sygn. IV CSK 597/13, wyrok SA w Warszawie z 10 października 2017 r., sygn. VI ACa 726/16).

W związku z powyższym nie może być wątpliwości, że sytuacja, w której jedna strona stosunku określa swobodnie po zawarciu umowy wysokość świadczenia swojego lub drugiej strony jest niedopuszczalna, a postanowienie przyznające stronie taką swobodę jest nieważne, co pociąga za sobą zazwyczaj nieważność całego zobowiązania.

Przekładając powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy, wskazać należy, że zawarta przez strony umowa kredytu nie wskazuje dokładnie jaką kwotę pieniężną miał spłacić kredytobiorca, jak również nie są wskazane jakiekolwiek szczegółowe, obiektywne zasady jej określenia. Ponadto nie jest znana wysokość spłacanych przez kredytobiorcę rat – pomimo, że raty określono w umowie jako równe, to były one równe jedynie w CHF, zaś wysokość spłat w złotych nie była określona w umowie.

Wykorzystanie kredytu następować miało w walucie polskiej według kursu kupna dewiz obowiązującego w (...) S.A. w dniu wypłaty (aktualna Tabela kursów (...) S.A.) (§ 3 ust. 1 Umowy).

W związku z powyższym bank nie był w żaden sposób ograniczony w oznaczeniu wysokości kwoty kredytu do zwrotu oraz wysokości raty, jako że wysokość ta zależała od wysokości zastosowanego przez bank kursu. Żaden przepis prawa, umowy lub regulaminu nie wskazywał zaś jakichkolwiek kryteriów ustalenia kursów przeliczeniowych przez bank – w istocie bank mógł w swej tabeli ustalić kurs dowolny.

Podkreślić przy tym trzeba, że nie ma znaczenia w jaki sposób bank w rzeczywistości ustalał kursy walut. Analizie w świetle przepisów regulujących granice swobody umów podlega treść czynności prawnej, a nie sposób wykonywania umowy. Nie ma bowiem ważnego lub nieważnego sposobu wykonywania umowy, ani sposobu wykonywania umowy, który czyniłby umowę ważną. Stosowanie przez bank choćby najbardziej obiektywnych metod ustalania kursów walut nie czyniłoby zawartej umowy ważną. Wola stron w zakresie wykonywania umowy a nie zmiany jej treści (a wykonanie umowy zależy wszakże od woli stron) nie ma w tym zakresie żadnego znaczenia, tym bardziej wola tylko jednej ze stron umowy.

W związku z powyższym postanowienia umowy kredytu dotyczące ustalenia kursu po jakim ustalone miałoby być saldo kredytu (wysokość kredytu do spłaty) oraz wysokość rat są nieważne ze względu na sprzeczność tych postanowień z naturą stosunku zobowiązaniowego. Przy tym nieważność tych postanowień pociąga za sobą nieważność całej umowy, ponieważ bez zakwestionowanych postanowień nie da się określić głównego świadczenia kredytobiorcy – wysokości kredytu do zwrotu oraz poszczególnych rat. Postanowień tych nie da się również w żaden sposób zastąpić.

Przede wszystkim podkreślić należy, że za nieważne należy uznać ww. postanowienia umowy jedynie w zakresie, w jakim odsyłają do tabel kursowych swobodnie ustalanych przez bank. W pozostałej części, przede wszystkim przewidującej indeksowanie kwoty kredytu, postanowienia te należy uznać za ważne. W takim przypadku łącząca strony umowa przewidywała iż kredyt jest indeksowany do CHF oraz, iż kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF zgodnie z § 10 ust. 4. Po stwierdzeniu nieważności odesłania do kursów ustalonych w Tabeli Banku nie wiadomo jednak jaką kwotę kredytobiorca powinien spłacić. Tym samym umowa nie zawiera już jednego z elementów przedmiotowo istotnych umowy kredytu, co czyni ją nieważną, ponieważ nieważnych postanowień nie da się w żaden sposób zastąpić.

Art. 58 § 1 k.c. stanowi, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nie da się zaś wskazać żadnego przepisu prawa, który przewidywałby, że na miejsce nieważnego postanowienia określającego kurs waluty do przeliczenia kwoty kredytu na walutę indeksacji i raty kredytu wchodzi inne postanowienie. W szczególności nie istnieje żaden dyspozytywny przepis prawa, który znajdowałby zastosowanie w miejsce postanowień przewidujących indeksację kredytu. Stosowanie art. 358 § 2 k.c. jest niemożliwe, skoro nie obowiązywał on w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie dopiero 24 stycznia 2009 roku), a brak jest przepisów przejściowych, które umożliwiałyby jego zastosowanie. Ponadto przepis ten przyznaje dłużnikowi uprawnienie do wykonania w walucie polskiej zobowiązania, które powinno być spełnione w walucie obcej. W przypadku przedmiotowej umowy kredytu w brzmieniu z chwili jej zawarcia, zobowiązania stron miały być wykonane wyłącznie w walucie polskiej, zatem jest to przypadek nieobjęty hipotezą art. 358 § 2 k.c., który znalazłby zastosowanie tylko gdyby kredytodawca i kredytobiorca mieli obowiązek wykonać swe zobowiązania w walucie obcej, a tak w niniejszej sprawie nie jest. Ponadto przepis ten nie dotyczy również sytuacji określenia wysokości zobowiązania w walucie, co stanowi pierwszą przeszkodę do wykonania łączącej strony umowy bez nieważnych postanowień przewidujących odesłanie do tabel kursów banku.

Nawet jednak, gdyby przepis ten mógł znaleźć w sprawie zastosowanie, to i tak skutkiem tego nie mogłoby być utrzymanie umowy w mocy. W okresie przed 24 stycznia 2009 r. nie istniał bowiem żaden przepis, który mógłby znaleźć zastosowanie w miejsce nieważnych postanowień umowy, zaś nieważność umowy stwierdza się ze skutkiem ex tunc. Niedopuszczalne byłoby zaś uznanie, że możliwa jest następcza konwalidacja umowy od początku nieważnej (zob. uzasadnienie Uchwały SN z dnia 4 kwietnia 1990 r., III CZP 7/90). Oznaczałoby to bowiem wsteczne działanie prawa, co jest sprzeczne z polskim porządkiem prawnym i co wprost wyklucza art. 3 k.c.

Warto również zauważyć, że gdyby ustawodawca chciał ustanowić skutek w postaci następczej konwalidacji nieważnych umów, to mógł to uczynić w nowelizacji prawa bankowego z dnia 29 lipca 2011 r., a zamiast tego w art. 4 tej ustawy wskazał jedynie, że to strony powinny dokonać stosownej zmiany umowy. Ustawodawca postanowił zatem nie ingerować samodzielnie w umowy kredytu indeksowanego i denominowanego. Jednakże jednocześnie uznał, że niektóre z umów funkcjonujących na rynku wymagają stosownej korekty, a więc że ich treść jest wadliwa, a ich korekta jest niemożliwa na podstawie obowiązujących przepisów prawa.

Z drugiej strony nie można również zastąpić nieważnych postanowień umowy w oparciu o zasady współżycia społecznego lub ustalone zwyczaje. Zgodnie z art. 56 k.c. czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Ani zasady współżycia społecznego nie określają jednak wysokości kursu waluty jaki powinien być przyjęty do przeliczenia kwoty kredytu do wypłaty oraz wysokości raty, ani nie istnieje żaden ustalony zwyczaj w tej sprawie. Gdyby było inaczej, to możliwe byłoby pozostawienie stosownej luki w każdej umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego i umowa w dalszym ciągu nadawałaby się do wykonania. Oczywistym jest jednak, że luka taka powodowałaby spory co do kursu jaki powinien być zastosowany, zaś umowa nie nadawałaby się do wykonania.

Gdyby zaś chcieć określić jakiś zwyczaj w zakresie ustalania kursów walut w przypadku umów kredytu denominowanego lub indeksowanego, to należałoby uznać, że zwyczajem takim było ustalanie kursów przeliczeniowych swobodnie w tabelach banku, aniżeli ustalanie ich w jakikolwiek inny sposób, ponieważ był to sposób ustalania kursów najszerzej rozpowszechniony na rynku.

Z kolei zasady współżycia społecznego mogą wyznaczać pewien przedział kursu, który można by określić jako sprawiedliwy, nieprowadzący do oczywistego pokrzywdzenia jednej ze stron, nie mogą jednakże wyznaczać kursu określonego, nadającego się do zastosowania w umowie. W przeciwnym wypadku za nieważne na podstawie art. 58 § 2 k.c. można by uznać wszystkie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego funkcjonujące obecnie na rynku, uznając, że stosowany w nich kurs odbiega (choćby o 0,01 PLN/CHF) od kursu wynikającego z zasad współżycia społecznego. Jak widać próby takiego ustalenia kursu „sprawiedliwego” byłyby czysto arbitralne. Nie jest zatem możliwe zastąpienie wyeliminowanych z umowy postanowień na jakiejkolwiek podstawie, co czyni zawartą przez strony umowę nieważną od początku i w całości.

Nie jest również możliwe uzupełnienie treści umowy poprzez określenie przedziału kursu po jakim dłużnik powinien wykonać zobowiązanie, ponieważ taka swoboda dłużnika byłaby sprzeczna z naturą stosunku zobowiązaniowego.

Nie jest zatem możliwe zastąpienie wyeliminowanych z umowy postanowień na jakiejkolwiek podstawie, co czyni zawartą przez strony umowę nieważną od początku i w całości z powodu jej niewykonalności. Z drugiej strony umowa jest nieważna również z tego względu, że bez postanowień dotkniętych nieważnością strony nie zdecydowałyby się na jej zawarcie (art. 58 § 3 k.c.), co jednoznacznie wynika ze stanowiska pozwanego, który wskazuje, że umowa nie może obowiązywać w oparciu o konstrukcję kredytu złotowego oprocentowanego wg stawki LIBOR.

Nieważność umowy skutkowała uznaniem za zasadne żądania powodów o zwrot kwoty 77 925,92 zł, którą powodowie uiścili na rzecz pozwanego w okresie od 8 lutego 2008 r. do 30 czerwca 2009 r. Jak stanowi art. 410 § 2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Tak właśnie stało się w okolicznościach sprawy. Czynność prawna w postaci umowy o kredyt zawartej w 8 lutego 2008 r.. była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W takiej sytuacji ustawodawca poprzez art. 410 § 1 k.c. odsyła do art. 405 k.c., stanowiącego, iż kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

W odpowiedzi na pozew pozwany nie kwestionował faktu, że w okresie objętym pozwem była ona wykonywana, to znaczy powodowie spełniali świadczenia w celu wywiązania się ze swych obowiązków umownych. Skoro powodowie spełnili w okresie objętym pozwem świadczenia w wysokości 77 925,92 zł, to po uznaniu, że umowa była nieważna mieli prawo domagać się ich zwrotu.

O odsetkach od zasądzonych kwot, Sąd orzekł na podstawie art.481 § 1 k.c. Na rozprawie 1 września 2022 r. Sąd pouczył powodów o skutkach uznania z urzędu umowy za nieważną, zaś odsetki zasądził od dnia następnego tj. od 2 września 2023 r.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w wyroku.

ZARZĄDZENIE

(...)

sędzia Monika Dominiak