Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 kwietnia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXIV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Joanna Szekowska-Krym

Protokolant: Aleksandra Czapska

po rozpoznaniu w dniu 5 marca 2025 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W.

przeciwko P. T.

o zapłatę

I.  Umarza postępowanie w zakresie żądania zapłaty kwoty 841,89 (osiemset czterdzieści jeden 89/100) złotych tytułem niespłaconych odsetek ustawowych za opóźnienie;

II.  Oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. z siedzibą w W. na rzecz P. T. kwotę 5 417 (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sędzia Joanna Szekowska-Krym

Sygn. akt XXIV C 374/24

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 21 października 2022 r. (data stempla pocztowego), skierowanym przeciwko P. T., Polski Fundusz Rozwoju Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o:

1.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 144 000 zł oraz kwoty 1 231,41 zł tytułem niespłaconych odsetek ustawowych za opóźnienie skapitalizowanych na dzień 21 października 2022 roku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 145 231,41 zł liczonymi od dnia 22 października 2022 r. do dnia zapłaty,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od zasądzonych kosztów postępowania zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c., w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych oraz zwrotu opłat skarbowych od pełnomocnictwa

W przypadku skierowania sprawy do rozpoznania w trybie zwykłym lub w wypadku wniesienia przez pozwanego w terminie sprzeciwu od nakazu zapłaty, powód wniósł o:

1.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 144 000 zł oraz kwoty 1 231,41 zł tytułem niespłaconych odsetek ustawowych za opóźnienie skapitalizowanych na dzień 21 października 2022 roku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 145 231,41 zł liczonymi od dnia 22 października 2022 r. do dnia zapłaty,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od zasądzonych kosztów postępowania zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c., w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych oraz zwrotu opłat skarbowych od pełnomocnictwa

W uzasadnieniu roszczenia powód wskazał, że żądanie pozwu obejmuje zwrot nienależnie uzyskanej przez pozwanego kwoty Subwencji Finansowej w ramach Programu rządowego „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm”. Powód wskazał, że cały proces zawierania umowy odbywał się drogą elektroniczną za pośrednictwem Bankowości Elektronicznej, gdzie za pośrednictwem formularza aplikacyjnego pozwany złożył wniosek o przyznanie subwencji finansowej. W dniu 22 lipca 2020 r. strony zawarły umowę o udzielenie subwencji finansowej nr (...), w wyniku zautomatyzowanej pozytywnej weryfikacji formalnej poprawności wniosku. Umowa ta zawierała postanowienia przyznające PFR uprawnienie do kontrolowania (już po zawarciu umowy) prawdziwości informacji i oświadczeń złożonych przez beneficjenta, a w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości takich informacji lub oświadczeń – uprawnienie do podjęcia decyzji o zwrocie subwencji. Powód zaznaczył, że w umowie pozwany, będący jednocześnie profesjonalnym prawnikiem oświadczył m.in., że: na dzień 31 grudnia 2019 r. był mikroprzedsiębiorcą albo małym lub średnim przedsiębiorcą w rozumieniu wskazanym w Umowie Subwencji (§ 1 ust. 2 Umowy); na dzień złożenia wniosku o subwencję prowadzi działalność gospodarczą (§ 1 ust. 10 lit. (a) Umowy); na dzień 31 grudnia 2019 r. prowadził działalność gospodarczą (§ 1 ust. 10 lit. (e) Umowy); oraz „jest świadomy tego, że subwencja finansowa [...] dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw spełniających kryteria Mikro-, Małego i Średniego - Przedsiębiorcy w rozumieniu Programu" (§ 2 ust. 19 Umowy). Na podstawie Umowy Subwencji i w oparciu o złożone przez pozwanego oświadczenia, pozwany otrzymał subwencję finansową w łącznej kwocie 144 000 zł. Po wypłacie subwencji finansowej, korzystając z uprawnienia przewidzianego w § 3 ust. 6 Umowy Subwencji, PFR ustalił, że pozwany nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 u.p.p., a w konsekwencji nie może być beneficjentem Programu. W związku z powyższym po stronie pozwanego powstał umowny obowiązek zwrotu subwencji zgodnie z § 11 ust. 13 Regulaminu, stanowiącego integralną część Umowy Subwencji Finansowej. Pozwany nie dokonał jednak zwrotu subwencji finansowej. W konsekwencji, na podstawie § 3 ust. 6 Umowy, PFR podjął decyzję o zwrocie przez pozwanego całości subwencji finansowej i wezwał pozwanego do zwrotu wypłaconych środków. W dniu 14 grudnia 2020 r. komornik otrzymał wezwanie do zwrotu., jednak nie dokonał zwrotu nienależnie otrzymanej subwencji finansowej. Zdaniem powoda komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów Prawa przedsiębiorców, w związku z czym nie może być beneficjentem programu. W konsekwencji subwencja finansowa wypłacona pozwanemu podlega zwrotowi. Jako podstawę prawną roszczenia powód wskazał § 3 ust. 6 Umowy. Jako alternatywną podstawę prawną żądania wskazał przepisy o nienależnym świadczeniu, art. 415 k.c. oraz art. 471 k.c. Powód wskazał, iż roszczenie stało się wymagalne w dniu 8 sierpnia 2020 r., zaś odsetki ustawowe za opóźnienie winny być liczone od dnia następującego po 14 dniu roboczym po otrzymaniu przez Komornika Sądowego Subwencji Finansowej do dnia jej zwrotu, co wynika z § 11 ust. 13 Regulaminu (pozew, k. 3-16).

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 11 lipca 2023r. sygn. akt XXIV Nc 195/22 Sąd nakazał pozwanemu zaspokojenie żądania powoda w całości ( nakaz zapłaty – k. 107).

Od powyższego nakazu zapłaty pozwany złożył sprzeciw wnosząc o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów procesu, wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie za czas od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kwoty 17 zł tytułem zwrotu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa ( sprzeciw – k. 117-129v).

W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany potwierdził, że w dniu 22 lipca 2020 r. zawarł z PFR umowę subwencji, na podstawie której pozwanemu wypłacono kwotę 144 000 zł. Pozwany wskazał, że fakt, iż wykonuje on funkcję komornika był powodowi znany w chwili udzielania subwencji – w tym okresie organy państwa, w tym sam powód, dokonywały wykładni przepisów w ten sposób, że komornicy mogli się ubiegać o subwencje, czego dowodem jest m.in. pismo Ministerstwa Sprawiedliwości z 19 czerwca 2020 r., z którego wynika, że komornicy byli zaliczani do podmiotów, do których odpowiednio stosuje się reżimy przedsiębiorców. Wykładnię pojęcia przedsiębiorcy należy prowadzić w połączeniu z postanowieniami uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 z 27 kwietnia 2020 r., poprzedzonej stanowiskiem KE, ustawami przesądzającymi o rzeczywistym statusie prawnym komorników sądowych, celami programu pomocowego na podstawie którego przyznano subwencję, postanowieniami regulaminu i umowy, przyznającymi powodowi duży zakres uznaniowości w przydzielaniu subwencji oraz postanowieniami regulaminu, obligującymi powoda do weryfikacji wnioskodawcy. W ocenie pozwanego, sytuacja, w której PFR żąda obecnie zwrotu wypłaconej subwencji od pozwanego jawi się we wskazanych okolicznościach jako klasyczny przypadek nadużycia prawa podmiotowego. Pozwany wskazał, że przedstawiona przez powoda interpretacja założeń programu, a przede wszystkim samo żądanie zapłaty (w oparciu o każdą ze wskazanych podstaw prawnych) są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w tym zasadą równości wobec prawa, zasadą poszanowania praw nabytych, zasadą zaufania obywatela do instytucji państwowych i podmiotów realizujących zadania państwa oraz zasadą zabezpieczenia podstawowych interesów obywateli przez państwo, czy zasadą profesjonalnego charakteru działań prowadzonych przez wyspecjalizowany podmiot oraz zasadę dotrzymywania umów. Pozwany zaznaczył, że uzyskał subwencję, znając w tym zakresie korzystne dla komorników stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości i przy braku właściwej weryfikacji wniosku przez PFF, a następnie wykorzystał subwencję zgodnie z jej przeznaczeniem, działając w słusznej sprawie tj. utrzymując miejsca pracy.

Pismem z dnia 1 lutego 2024 roku (data stempla pocztowego) powód cofnął pozew w części, w zakresie żądania zapłaty kwoty 841,89 zł tytułem niespłaconych odsetek ustawowych za opóźnienie skapitalizowanych na dzień 21 października 2022 roku, ustawowych odsetek za opóźnienie od kwoty 841,89 zł liczonych od 22 października 2022 r. do dnia zapłaty oraz ustawowych odsetek za opóźnienie od kwoty 144 389,52 zł liczonych od dnia 22 października 2022 roku do dnia 14 sierpnia 2023 roku, w zakresie przekraczającym kwotę 251,26 zł.

Powód precyzując stanowisko wniósł o:

1.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 144 000 zł oraz kwoty 389,52 zł tytułem niespłaconych odsetek ustawowych za opóźnienie skapitalizowanych na dzień 21 października 2022 r., wraz z kwotą 251,26 zł tytułem niespłaconych odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 144 389,52 zł liczonych od dnia 22 października 2022 r. do dnia 14 sierpnia 2023 r., wraz z dalszymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 144 389,52 zł liczonymi od dnia 15 sierpnia 2023 r. do dnia zapłaty,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od zasądzonych kosztów postępowania zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c., w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych oraz zwrotu opłat skarbowych od pełnomocnictwa

(replika na sprzeciw od nakazu zapłaty – k. 207-232).

Pismem z dnia 27 września 2024 r. (data stempla pocztowego) pozwany wskazał, iż nie sprzeciwia się cofnięciu pozwu (pismo pozwanego – k. 308-320).

Do czasu zamknięcia rozprawy strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska (protokół rozprawy z dnia 5 marca 2025r. - k. 406).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W 2020 r. w związku z pandemią wywoływaną wirusem Sars-Cov-2 doszło w Polsce do znacznych zakłóceń gospodarczych spowodowanych między innymi wprowadzanymi restrykcjami sanitarnymi mającymi zapobiec rozwojowi epidemii, skutkujących spadkiem aktywności gospodarczej. Aby przeciwdziałać negatywnym skutkom panującej epidemii, na podstawie uchwały Rady Ministrów z 27 kwietnia 2020 r. w sprawie „Tarczy Finansowej Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” (dalej: „Program”) ustanowiono program rządowy mający na celu realizację podstawowego interesu ekonomicznego Rzeczypospolitej Polskiej w postaci zapewnienia stabilności przedsiębiorstw i gospodarki, w szczególności poprzez zapewnienie płynności i stabilności finansowej oraz ochrony miejsc pracy i bezpieczeństwa finansowego obywateli. Program kierowany był do beneficjentów, którzy łącznie wytwarzali istotną część polskiego PKB. Program miał na celu zapobiegnięcie ryzyka masowej upadłości beneficjentów oraz zwolnień ich pracowników na skutek znaczących zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki w związku z epidemią (...)19.

Zasady Programu zostały zatwierdzone na mocy decyzji Komisji Europejskiej z 27 kwietnia 2020 r. C(2020) 2822, State Aid SA. (...) (2020/N) – Poland. Realizacja Programu została natomiast powierzona Polskiemu Funduszowi Rozwoju S.A. (dalej: PFR) na podstawie art. 21a ustawy z 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju oraz umowy pomiędzy Skarbem Państwa a PFR.

W celu określenia zasad rozpatrywania wniosków sporządzony został dokument w postaci „Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” (dalej: Regulamin). Wersja pierwotna Regulaminu obowiązywała od 29 kwietnia 2020 r., zaś wersja zmieniona została przyjęta 13 maja 2020 r. z datą wejścia w życie w dniu 28 maja 2020 r.

Szczegółowe warunki wsparcia finansowego oraz zobowiązania beneficjenta programu określała umowa subwencji finansowej zawierana pomiędzy PFR a przedsiębiorcą ubiegającym się o subwencję finansową. Integralną część umowy subwencji finansowej stanowił Regulamin (§ 11 ust. 5 umowy subwencji finansowej).

W definicjach zawartych w § 1 ust. 2 Regulaminu wskazano, że Beneficjent oznacza, na potrzeby określenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie, przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa Przedsiębiorców pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznaniu mu statusu Mikroprzedsiębiorcy lub MŚP, wnioskującego do PFR o udzielenie subwencji finansowej, lub któremu PFR udzielił subwencji finansowej.

Mikroprzedsiębiorcę zdefiniowano na potrzeby określenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie, zgodnie z Regulaminem jako Beneficjenta, który na 31 grudnia 2019 r. łącznie spełnia następujące warunki: (i) zatrudnia co najmniej jednego pracownika oraz nie więcej niż dziewięciu pracowników (z wyłączeniem właściciela) oraz (ii) jego roczny obrót za 2019 r. lub suma bilansowa w 2019 r. nie przekracza kwoty 2 mln EUR. Na potrzeby ustalenia statusu Mikroprzedsiębiorcy jako podmiotu uprawnionego do udziału w Programie zgodnie z Regulaminem, przez pracownika rozumie się osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, przy czym za pracowników nie uważa się pracowników na urlopach macierzyńskich, ojcowskich, rodzicielskich wychowawczych i zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego. Określenie statusu Mikroprzedsiębiorcy powinno uwzględniać inne warunki określone w treści regulaminu oraz złącznika I do Rozporządzenia Pomocowego.

Finansowanie programowe udzielane było za pośrednictwem Banków, przyjmujących w imieniu PFR wnioski, odwołania, przekazujących Beneficjentom decyzje PRF, zawierających umowy subwencji finansowej w charakterze pełnomocników PFR i przekazujących Beneficjentom w imieniu PFR środki pieniężne tytułem Subwencji Finansowych (wyłącznie po uprzednim otrzymaniu tych środków od PFR - § 3 ust. 3 regulaminu).

Zgodnie z § 3 ust. 6 Regulaminu w przypadku stwierdzenia złożenia przez Beneficjenta nieprawdziwych oświadczeń lub podania we wniosku nieprawdziwych informacji, PFR mógł podjąć decyzję o zobowiązaniu beneficjenta do zwrotu całości lub części Subwencji Finansowej.

W rozdziale 3.1. Tarczy Finansowej wskazano, że programem objęci są: przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2019 r. poz. 1292, z późn. zm.), tj. osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne niebędące osobą prawną, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonujące działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, będący mikro-, małymi lub średnimi przedsiębiorcami spełniającymi następujące kryteria:

a.  mikroprzedsiębiorca („Mikrofirma”) – to przedsiębiorca, który łącznie spełnia następujące warunki:

i.  zatrudnia co najmniej 1 pracownika oraz nie więcej niż 9 pracowników, z wyłączeniem właściciela, oraz

ii.  jego roczny obrót lub suma bilansowa nie przekracza kwoty 2.000.000 EUR;

b.  małe i średnie przedsiębiorstwo („MŚP” lub „mała i średnia firma”) – to przedsiębiorca, który zatrudnia do 249 pracowników, z wyłączeniem właściciela, a jego roczny obrót nie przekracza 50.000.000 EUR lub suma bilansowa nie przekracza 43.000.000 EUR, przy czym: (i) nie jest Mikrofirmą, lub (ii) nie jest beneficjentem Programu DP.

Szczegółowe warunki wsparcia finansowego oraz zobowiązania beneficjenta programu określała umowa subwencji finansowej zawierana pomiędzy PFR a przedsiębiorcą ubiegającym się o subwencję finansową. Integralną część umowy subwencji finansowej stanowił Regulamin (§ 11 ust. 5 umowy subwencji finansowej).

Umowy subwencji były zawierane z beneficjentami programu za pośrednictwem systemu bankowego z wykorzystaniem środowiska informatycznego i sieciowego udostępnianego przez banki. Wniosek o udzielenie subwencji finansowej udostępniany był w bankowości elektronicznej banku wyłącznie jako interfejs i służył zebraniu wszelkich oświadczeń składanych przez przedsiębiorcę starającego się o subwencję finansową. Oświadczenia wpisane przez przedsiębiorcę we wniosku implementowane były do projektu umowy subwencji finansowej udostępnianej w bankowości elektronicznej. Każdy podmiot ubiegający się o subwencję musiał zaakceptować oświadczenia znajdujące się w formularzu aplikacyjnym dostępnym w bankowości elektronicznej. PFR został uprawniony do stosowania możliwie automatycznych, uproszczonych i przyspieszonych procedur przyznawania subwencji finansowych, w tym ich realizowania za pośrednictwem kanałów elektronicznych (np. banków), wyłącznie z wykorzystaniem danych pochodzących od partnerów Programu oraz na podstawie oświadczeń składanych przez beneficjentów Programu. (rozdział 3.2 Regulaminu)

Z uwagi na pomocowy charakter programu, polegający na udzielaniu subwencji finansowych w związku z istotnymi zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek (...)19, oraz efektywność i szybkość rozpoznawania wniosków w interesie wszystkich aplikujących przedsiębiorców kwalifikujących się jako potencjalni beneficjenci programu, PFR został uprawniony do:

1)  stosowania możliwie automatycznych, uproszczonych i przyspieszonych procedur przyznawania subwencji finansowych, w tym ich realizowania za pośrednictwem kanałów elektronicznych (np. banków), wyłącznie z wykorzystaniem danych pochodzących od partnerów programu oraz na podstawie oświadczeń składanych przez beneficjentów programu,

2)  przyjęcia, iż każdy beneficjent programu jest wypłacalny i zdolny do zwrotu i spłaty subwencji,

3)  do uznawania jakiegokolwiek warunku programowego, za spełniony wyłącznie w oparciu o oświadczenie beneficjenta programu, jego przedstawiciela lub osoby, która podaje się wobec PFR za beneficjenta programu lub jego przedstawiciela (rozdział 3.2 Załącznika nr 1 do Regulaminu).

(Regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza finansowa PFR dla małych i średnich firm wraz z załącznikami – k. 27-59).

Z uwagi na wątpliwości co do statusu komorników w świetle wymagań zawartych w powyższych regulacjach odnoszących się do możliwości korzystania z Tarczy Finansowej PFR komornicy sądowi występowali m.in. do PFR o udzielenie informacji, czy mogą korzystać z wsparcia w postaci subwencji w ramach Tarczy finansowej dotyczącej mikroprzedsiębiorców. Odpowiedzi udzielane przez PFR były twierdzące, a jako warunek wskazywano zatrudniania przynajmniej jednego pracownika, od którego pracodawca odprowadza składki na ubezpieczenie społeczne (korespondencja mailowa – k. 154-156).

Wobec istotnych wątpliwości co do statusu komorników sądowych, 21 maja 2020 r. została porządzona opinia prawna w sprawie dopuszczalności występowania przez komorników sądowych o przyznanie środków z PFR na zasadach przewidzianych dla przedsiębiorców, sporządzona przez dr K. Ś. i r.pr. M. D. (opinia – k. 139-148)

Ponadto, pismem z 19 czerwca 2020 r., stanowiącym odpowiedź na wątpliwości zgłoszone przez Prezesa Krajowej Rady Komorniczej, Ministerstwo Sprawiedliwości wskazało, że co prawda komornicy sądowi nie zostali zaliczeni do przedsiębiorców z mocy przepisów ustawy o komornikach sądowych, niemniej znajdują do nich zastosowanie przepisy ustawy podatkowych, o systemie ubezpieczeń społecznych, o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, dotyczące osób prowadzących działalność gospodarczą, na co wyraźnie wskazywało Ministerstwo Finansów i ZUS. Ponadto wskazano, że komornicy sądowi organizują i prowadzą kancelarię komorniczą, zatrudniają pracowników na podstawie umów o pracę, zlecenia, o dzieło lub świadczenie usług, a koszty działalności egzekucyjnej pokrywają z uzyskiwanych prowizji w postaci opłat egzekucyjnych. W piśmie wskazano ponadto, że „w ocenie Ministra Sprawiedliwości dzięki zrównaniu w wielu aspektach przez ustawodawcę Komorników Sądowych z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą, powinni oni korzystać z pomocy podobnej do tej, którą otrzymują inni pracodawcy w okresie pandemii koronawirusa, a wspomniane wyłączenie Komorników Sądowych z możliwości skorzystania z niektórych form pomocy przewidzianych w tarczach antykryzysowych, jak się wydaje, nie wynika z brzmienia obecnie obowiązujących przepisów, a z ewentualnego niewłaściwego ich stosowania przez organy wypłacające środki”.

(pismo Ministra Sprawiedliwości z 19 czerwca 2020 r. – k.138-138v )

P. T. jest komornikiem sądowym przy Sądzie Rejonowym (...) w P.. Prowadzi kancelarię komorniczą, jako pracodawca zatrudnia pracowników. W 2020 r. zatrudniał 6 osób. Wybuch pandemii znacznie ograniczył możliwość wykonywania funkcji zawodowych przez pozwanego, przez co jego przychody spadły o ok. 64% (przesłuchanie pozwanego – k. 406-407.)

W ramach Rządowego Programu „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm” (Tarcza 1.0) wnioski można było składać od końca kwietnia 2020 r. do końca lipca 2020 r. Złożono łącznie około 550.000 wniosków, z czego umów zawartych było ponad 300.000. Weryfikacja wniosków polegała na tym, że osoba wnioskująca składała wniosek za pośrednictwem banku, dane były przekazywane do PFR, w PFR generowano zapytania do ZUS-u i Ministerstwa Finansów. Na żadnym etapie pracownicy nie brali udziału. Proces następował automatycznie. Weryfikacja trwała od złożenia wniosku do przekazania go do PFR, co trwało średnio 1 dzień roboczy. Przy Tarczy 1.0 nie podpięto systemu weryfikującego wnioski do CEiDG i KRS. Nastąpiło to dopiero przy Tarczy 2.0. (zeznania świadka R. M. – k. 395-396).

Podczas pandemii, aby zapewnić dalsze funkcjonowanie kancelarii, w tym utrzymanie pracowników, P. T. złożył wniosek o udzielenie subwencji finansowej. W zakresie możliwości ubiegania się o dofinansowanie kierował się stanowiskiem wyrażonym przez Sekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości (k.138-138v), opiniami prawnymi (k.139-148). Te same informacje, opinie i komunikaty spowodowały, że kilkuset komorników w całej Polsce złożyło analogiczne wnioski.

PFR zawierał w tym okresie umowy subwencji z komornikami. Sam mailowo potwierdzał, że komornicy mogą skorzystać ze wsparcia w ramach Tarczy Finansowej PFR. Ewentualne odmowy zawarcia umowy nie dotyczyły kwestii rozumienia statusu komornika na gruncie pojęcia beneficjenta, a spełniania innych przesłanek dot. np. braku spadku obrotów.

(przykładowa decyzja odmowna – k. 171-172)

Cały proces zawierania umowy subwencji finansowej pomiędzy PFR a komornikiem odbywał się drogą elektroniczną za pośrednictwem Bankowości Elektronicznej, wg przygotowanego przez powoda wraz z bankami formularza aplikacyjnego. P. T. zaakceptował oświadczenia, które były w formularzu aplikacyjnym dostępnym w bankowości elektronicznej: że na dzień 31 grudnia 2019 roku był mikroprzedsiębiorcą, że na dzień złożenia wniosku o subwencję prowadził działalność gospodarczą, że na dzień 31 grudnia 2019 roku prowadził działalność gospodarczą oraz że jest świadomy tego, że subwencja finansowa [...] dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw spełniających kryteria Mikro-, Małego i Średniego - Przedsiębiorcy w rozumieniu Programu (oświadczenia – k. 63).

Po wprowadzeniu przez P. T. danych w formularzu wniosku, w bankowości elektronicznej został wygenerowany projekt umowy subwencji finansowej. Tak wygenerowany projekt umowy subwencji finansowej został następnie podpisany przez obie strony. Do zawarcia pomiędzy PFR a pozwanym umowy subwencji finansowej nr (...) doszło 22 lipca 2020 r. W dniu 23 lipca 2020 r. PFR reprezentowany przez (...) Bank (...) S.A. w W. skierował do P. T. „komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym, zwanego przedsiębiorcą” pozytywną decyzję w sprawie subwencji finansowej (decyzja k. 61).

Kwota subwencji została pozwanemu wypłacona w dniu 24 lipca 2020 r. W miejscu oznaczenia odbiorcy wskazano Komornik sądowy przy (...) (potwierdzenie przelewu - k. 75).

Zgodnie z § 10 ust. 11 Regulaminu PFR mógł, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności z uwzględnieniem zasady racjonalności ekonomicznej, w tym wyważenia słusznych interesów danego beneficjenta, ogółu wszystkich beneficjentów i Skarbu Państwa oraz realizacji celów szczegółowych określonych w programie, odstąpić od stosowania niektórych spośród wymienionych wyżej warunków programowych, każdorazowo z zastrzeżeniem stosowania się do zasad i warunków decyzji Komisji Europejskiej dotyczącej programu.

W myśl § 11 ust. 13 Regulaminu w przypadku, gdy beneficjent otrzymał subwencję finansową na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było udzielenie subwencji finansowej lub wysokość subwencji finansowej, beneficjent zobowiązany był do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od otrzymania subwencji finansowej, zwrotu subwencji finansowej lub jej części na wyodrębniony rachunek techniczny Banku.

Do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez przedsiębiorę, PFR może kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem umowy przez przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości informacji lub oświadczeń zawartych w umowie może podjąć decyzję o zwrocie przez przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja finansowa stanie się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o decyzji PFR w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji PFR (§ 3 ust. 6 umowy) (umowa – k. 63-72).

Po wypłacie subwencji finansowej, korzystając z uprawnienia przewidzianego w § 3 ust. 6 umowy subwencji, PFR ustalił, że pozwany nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 Prawa przedsiębiorców, a w konsekwencji nie może być beneficjentem programu, uprawnionym do otrzymania (i zatrzymania) subwencji finansowej. PFR wskazał że pozwany jest komornikiem sądowym i zgodnie z art. 2 ust. 1 u.k.s. oraz art. 3 ust. 1 u.k.s. jest funkcjonariuszem publicznym oraz organem władzy publicznej w zakresie wykonywania czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym. Natomiast nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej (art. 33 ust. 1 u.k.s.) tj. w rozumieniu ustawy z 06.03.2018 r. Prawo przedsiębiorców w zw. z art. 4 ust. 1 u.p.p.

PFR powołał się również na § 3 ust. 6 Umowy subwencji oraz § 11 ust. 13 Regulaminu, uzasadniając obowiązek zwrotu złożeniem nieprawdziwych oświadczeń przez wnioskodawcę.

W związku z powyższym PFR pismem z 9 grudnia 2020 r. wezwał P. T. do zwrotu całej otrzymanej subwencji w terminie 14 dni (pismo - k. 77-78; potwierdzenie odbioru – k. 79-79v).

Pismem z 26 lipca 2021 r. P. T. wezwał PFR do udostępnienia w serwisie bankowym (...) S.A. możliwości złożenia wniosku o umorzenie oraz rozliczenie subwencji. Z ostrożności wobec niezawinionej niemożności rozliczenia subwencji w systemie bankowości internetowej w załączeniu przesłał rozliczenie w formie papierowej. Jednocześnie oświadczył, iż od dnia zawarcia umowy nie dokonał zmniejszenia zatrudnienia wobec czego zgodnie z zawartą umową umorzeniu winno podlegać 75% wypłaconej subwencji, wskazując że umorzeniu podlega kwota 108 000 zł, a do zwrotu pozostaje 36 000 zł. Ponadto wezwał również do wydania decyzji o wysokości zwrotu subwencji, a także przedstawienia harmonogramu spłaty pozostałej części subwencji (pismo. – k. 149).

P. T. wpłacił na rzecz PFR kwotę 36.000 zł tytułem spłaty części subwencji niepodlegającej umorzeniu w zakresie 25% ( potwierdzenia przelewów - k. 173-196).

Pismem z dnia 19 listopada 2021 r. Polski Fundusz Rozwoju poinformował, że nie zachodzą okoliczności uzasadniające możliwość złożenia Oświadczenia o Rozliczeniu. Jednocześnie podkreślono, że jedynie spłata kwoty subwencji finansowej w całości, wraz z należnymi odsetkami, skutkuje wywiązaniem się z zobowiązania w stosunku do PFR wynikającego z umowy subwencji. Jakakolwiek częściowa spłata kwoty subwencji finansowej nie skutkuje wygaśnięciem zobowiązania do zwrotu w stosunku do PFR (pismo – k. 81-81v; potwierdzenie odbioru – k. 82-82v).

Pismem z 27 stycznia 2022 r. skierowanym do Prezesa PFR, Ministerstwo Sprawiedliwości wskazano, że „ mieszany status komorników (...) mógł ich prowadzić do wniosku, że z ostrożności mogą wnioskować o wsparcie z „Tarczy”, a Fundusz kompleksowo status ten oceni, w kontekście pozostającego w jego dyspozycji narzędzia wsparcia. Ministerstwo Sprawiedliwości nie opiniowało problematyki wsparcia komorników w ramach programu rządowego „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju Małych i Średnich Firm”, zaś wnioski do Funduszu były podyktowane indywidualną oceną komorników, którzy w ciężkim okresie pandemii brali pod uwagę trudną sytuację finansową ich kancelarii zatrudniających łącznie 10.000 pracowników, zapis art. 33 ust. 3 u.k.s. oraz błędne, w ocenie Ministerstwa Sprawiedliwości, poglądy niektórych przedstawicieli doktryny, nieadekwatne do stanu prawnego, wykreowanego ustawą o komornikach sądowych. Zważywszy, że decyzja o przyznaniu pomocy w ramach programu rządowego należała wyłącznie do Funduszu, a Ministerstwo Sprawiedliwości nie zostało poproszone o przedstawienie swojego stanowiska w sprawie przed udzieleniem pomocy komornikom, należy uszanować autonomię Funduszu.

W związku z faktem, że środki z Funduszu uzyskała mniejszość komorników (563 na ponad 2000), a z tych którzy je pozyskali, większość, na wezwanie Funduszu, zwróciła je w całości lub w części (łącznie 397 osoby), należy uznać, że następcza weryfikacja statusu komorników przez Fundusz była prawidłowa i pozostali komornicy powinni zwrócić pobrane dotacje.”

(pismo. – k. 239-241).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przedstawionego materiału dowodowego, a w szczególności na podstawie: regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm”, umowy subwencji finansowej nr (...) z 22 lipca 2020 r., potwierdzenia dokonania wypłaty subwencji finansowej, wezwania do zwrotu subwencji finansowej, potwierdzenia doręczenia wezwania do zwrotu subwencji finansowej, a także stanowiska Ministerstwa Sprawiedliwości, opinie oraz korespondencję dotyczącą dopuszczalności wnioskowania przez komorników o wsparcie finansowe z Funduszu.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadka R. M. (k. 395-396) – pracownika Polskiego Funduszu Rozwoju. Pozostawały one spójne z pozostałym materiałem dowodowym.

Sąd dał również wiarę zeznaniom pozwanego P. T. (protokół k. 406-407). Zeznania pozwanego były zgodne z dokumentacją zgromadzoną w toku postępowania, logicznie i przekonujące, obrazowały w klarowny sposób motywy jakimi kierował się pozwany zawierając sporną umowę w tym rozumienie i wykładnię pojęcia beneficjenta w ramach pomocy udzielanej przez PFR.

Sąd na podstawie art. 235 ¹ § 1 pkt 2 k.p.c. postanowił pominąć dowód z zeznań świadka M. T., jako nieprzydatny dla rozstrzygnięcia (protokół – k. 396).

Sąd zważył co następuje:

W pierwszej kolejności należało się odnieść do rozstrzygnięcia w zakresie częściowego umorzenia postępowania w sprawie niniejszej. W myśl art. 355 k.p.c. Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne. Z uwagi na cofnięcie powództwa w części (k. 207) Sąd na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie w zakresie żądania zapłaty 841,89 zł tytułem niespłaconych odsetek ustawowych za opóźnienie, o czym orzeczono jak w pkt I wyroku.

Powództwo w pozostałej części podlegało oddaleniu.

Bezspornym w niniejszej sprawie był fakt powierzenia Polskiemu Funduszowi Rozwoju S.A. w W. realizacji rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku ze skutkami COVID-19 „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” oraz, że strony zawarły umowę subwencji finansowej nr (...) z 22 lipca 2020 roku, na podstawie której pozwany otrzymał subwencję finansową. Spór w niniejszej sprawie koncentrował się natomiast na rozstrzygnięciu czy pozwany jako komornik sądowy mógł zostać beneficjentem subwencji finansowej udzielanej przez powoda, a w konsekwencji czy był zobowiązany do jej zwrotu.

Program rządowy „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” był to program, dzięki któremu mali i średni przedsiębiorcy mogli skorzystać z finansowania na preferencyjnych warunkach. Rozwiązanie miało na celu zapewnienie płynności i stabilności finansowej w okresie poważnych zakłóceń w gospodarce w związku ze skutkami pandemii COVID-19. Środki uzyskane w ramach Tarczy Finansowej PFR dla MŚP można było przeznaczyć wyłącznie na pokrycie kosztów bieżącej działalności, w tym pokrycie kosztów wynagrodzeń pracowników.

Program przeznaczony był dla przedsiębiorcy spełniającego odpowiednie warunki. W rozdziale 3.1. Tarczy Finansowej Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm, stanowiącej załącznik do uchwały nr 50/2020 Rady Ministrów przyjmującej program rządowy, wskazano, że programem objęci byli przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2019 r. poz. 1292, z późn. zm.). Przy czym należy wskazać, że zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy prawo przedsiębiorców, przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą.

W regulaminie ubiegania się o udział w programie rządowym (w § 1 ust. 2) wskazano, że zgodnie z warunkami programu, beneficjentem mogą być przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 prawa przedsiębiorców pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznania mu statusu mikroprzedsiębiorcy lub mały lub średni przedsiębiorca. Regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym był integralną częścią umowy subwencji finansowej.

Z powyższych uregulowań wynikał więc jasny wniosek, że aby zostać zakwalifikowanym do programu, beneficjent musiał posiadać status przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy Prawo Przedsiębiorców.

Status prawny komorników reguluje ustawa z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1458). W świetle wspomnianej ustawy, komornik jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym (art. 2 ust. 1 u.k.s.) oraz organem władzy publicznej w zakresie wykonywanych czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym (art. 3 ust. 1 u.k.s). W ustawie wskazano, że komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej (art. 33 ust. 1 u.k.s.), tj. w rozumieniu prawa przedsiębiorców. Komornik nie może prowadzić działalności gospodarczej (art. 33 ust. 2 u.k.s.) Przepisy przejściowe u.k.s. przewidywały roczny termin na dostosowanie się do zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez komorników sądowych (art. 301 ust. 3 u.k.s.). Termin ten upłynął w dniu 1 stycznia 2020 roku. Ustawa od dnia 1 stycznia 2019 r. pozbawiła więc komorników sądowych statusu przedsiębiorcy.

Z literalnej wykładni wskazanych przepisów wynika więc, że skoro program stosuje się tylko do przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 u.p.p. (§ 1 ust. 2 regulaminu), a komornik sądowy nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy o komornikach sądowych (art. 33 ust. 1 u.k.s.), to komornicy sądowi nie mogli skorzystać z tego programu. Należy w tym miejscu zauważyć, że działalność komornika spełnia w zasadzie ustawowe definicje zarówno przedsiębiorcy, jak i działalności gospodarczej. Bez wątpienia bowiem komornik jest osobą fizyczną, która prowadzi zorganizowaną działalność w ramach utworzonej przez niego kancelarii, a także ta działalność jest działalnością zarobkową, uzależnioną od aktywności i efektywności danego komornika, wykonywaną we własnym imieniu, a także wykonywaną w sposób ciągły (tak też M. Świtkowski [w:] B. Falkowski, A. Grajewski, J. Prasałek, M. Rączkowski, M. Simbierowicz, T. Skoczylas, M. Świtkowski, Komentarz do ustawy o komornikach sądowych [w:] Ustawa o komornikach sądowych. Ustawa o kosztach komorniczych. Komentarz, wyd. IV, LEX/el. 2025, art. 33). Niemniej jednak, w świetle cytowanych przepisów, komornik sądowy nie może prowadzić działalności gospodarczej.

W ocenie Sądu należy zaakceptować pogląd, że komornicy sądowi, biorąc pod uwagę literalne brzmienie przepisów nie mogli skorzystać ze wsparcia finansowego zapewnianego w ramach wspomnianego programu realizowanego przez powoda.

Możliwa byłaby jednak do zaakceptowania wykładnia funkcjonalna zasad dotyczących przyznawania pomocy przewidzianej w tarczach antykryzysowych.

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że również sam powód miał trudności z jednoznacznym zakwalifikowaniem statusu pozwanego jako przedsiębiorcy. Mimo, że literalna wykładnia przepisu art. 33 ust. 1 u.k.s. odmawiała taktowani komornika jako podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, to jednak powód nie był pewien, czy pozwany spełnia przesłanki uznania go za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy prawa przedsiębiorców. Powyższe świadczy nie tylko o niejednoznaczności przyjętej przez powoda kwalifikacji prawnej, ale także potwierdza, że przy ocenie statusu komornika sądowego na potrzeby przedmiotowej tarczy antykryzysowej, nie można ograniczać się wyłącznie do wykładni językowej.

Szczególny kontekst powyższemu stanowisku nadaje niewątpliwie interpretacja zaproponowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości w stanowisku z 19 czerwca 2020 r. (k. 138), zgodnie z którym „ w ocenie Ministra Sprawiedliwości dzięki zrównaniu w wielu aspektach przez ustawodawcę Komorników Sądowych z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą, powinni oni korzystać z pomocy podobnej do tej, którą otrzymują inni pracodawcy w okresie pandemii koronawirusa, a wspomniane wyłączenie Komorników Sądowych z możliwości skorzystania z niektórych form pomocy przewidzianych w tarczach antykryzysowych, jak się wydaje, nie wynika z brzmienia obecnie obowiązujących przepisów, a z ewentualnego niewłaściwego ich stosowania przez organy wypłacające środki”.

Podobne stanowisko zajmował zresztą sam Polski Fundusz Rozwoju w korespondencji mailowej, w odpowiedzi na zgłaszane przez komorników wątpliwości w tym zakresie i uznawał, że mogą oni skorzystać z Programu (k. 154). Należy uwzględnić okoliczności szczególne, które spowodowały, że nie tylko pozwany, ale znaczna część komorników sądowych złożyła wniosku o przyznanie subwencji finansowej. Wynikało to z uzasadnionego okolicznościami przeświadczenia komorników, że zostali objęci programem, a dla objęcia tym programem nie jest ważna dosłowna treść art. 33 ust. 1 i 2 u.k.s., a faktyczne wypełnianie cech prowadzenia działalności gospodarczej, na co wskazywało Ministerstwo Sprawiedliwości. Bezspornie zatem Polski Fundusz Rozwoju od chwili składania wniosku przez pozwanego miał informację, że jest on komornikiem a umowa zawarta poprzez pełnomocnika – Bank (...) S.A. została poparta decyzją PFR o przyznaniu subwencji. Zarówno we wniosku, jak i samej umowie na każdym więc etapie procedowania nad zasadnością przyznania subwencji, pozwany był określany wprost jako komornik sądowy.

Pozwany nie miał innej możliwości złożenia wniosku niż poprzez zaznaczenie oświadczeń przygotowanych w formularzu, które wedle zapewnień ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości i samego PFR, były składane zgodnie z prawdą. Nie ulega natomiast wątpliwości Sądu, że Fundusz miał wiedzę, że pozwany jest komornikiem już w dacie wnioskowania. Tym samym za nieprawidłowy uznać należy stawiany przez powoda zarzut pod adresem pozwanego jakoby oświadczenia złożone przez pozwanego na etapie wypełniania wniosku o subwencję finansową oraz zawarte w umowie subwencji były nieprawdziwe. Były zgodne z oceną statusu komorników sądowych stosowaną przez sam Fundusz w tamtym okresie. To, że powód nie dokonywał skrupulatnej oceny poszczególnych wniosków o udzielenie subwencji, nie miało znaczenia dla oceny zasadności niniejszego powództwa. Problem bowiem dotyczy nie indywidulanej analizy wniosku pozwanego, ale faktycznie dokonanej przez Fundusz oceny statusu całej kategorii wnioskodawców jakimi byli komornicy sądowi. Fundusz oczywiście był uprawniony do takiej oceny przed rozpoznaniem wniosku, którą zresztą dokonał na korzyść komorników sądowych. Późniejsza negatywna dla beneficjentów weryfikacja ich wniosków, w tym przypadku nie zasługuje na ochronę.

Wykazane zostało w toku niniejszego postępowania, że powód zmieniał swoje stanowisko w zakresie rozumienia pojęcia beneficjenta. Zmianie uległa również interpretacja przepisów przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Mimo, iż PFR nie jest jednostką organizacyjną Skarbu Państwa, to jednak powierzenie mu realizacji rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku ze skutkami (...)19, a więc istotnego ze względu na bezpieczeństwo ekonomiczne Państwa, słusznie mogło rodzić przekonanie zależności pomiędzy komunikatami rządowymi a działaniem Funduszu. To Rada Ministrów określiła ogólne ramy Programu, a sam Regulamin sporządzony został przez PFR w oparciu o ten dokument. Komornicy sądowi wykazali się należytą starannością, uzależniając złożenie wniosków o wypłatę dofinansowania dopiero po potwierdzeniu takiej możliwości przez organy władzy państwowej, uznając że Program posługuje się pojęciem „przedsiębiorcy” w znaczeniu funkcjonalnym, a nie literalnym.

Nieostrości tworzonych aktów prawnych, bo tak należy kwalifikować problem jaki w związku z uruchomieniem przedmiotowego Programu, pojawił się w zakresie grupy zawodowej komorników sądowych skutkujące zmianą w toku wykonywania umowy interpretacji przepisów, nie mogą w ocenie Sądu obciążać pozwanego. Pozwany jako obywatel działał bowiem w zaufaniu do państwa, sugerując się oficjalnym komunikatem z Ministerstwa Sprawiedliwości o możności kwalifikowania komorników jako spełniających warunek przyznania im statusu beneficjenta w rządowym Programie.

Zasada zaufania obywatela do państwa ma podstawowe znaczenie dla normatywnej treści klauzuli państwa prawnego. Jest ona oczywistą cechą demokratycznego państwa prawnego, bowiem „demokratyczne państwo prawne oznacza państwo, w którym chroni się zaufanie do państwa i stanowionego przez nie prawa". Zasada ta oznacza przede wszystkim konieczność ochrony i respektowania praw słusznie nabytych i ochrony interesów w toku (por. m.in. orzeczenie TK z 2 marca 1993 r., K 9/92, OTK 1993, Nr 1, poz. 6), ale obejmuje jednocześnie zakaz tworzenia przez ustawodawcę takich konstrukcji normatywnych, które są niewykonalne, stanowią złudzenie prawa i w konsekwencji jedynie pozór ochrony tych interesów majątkowych, które są funkcjonalnie związane z treścią ustanowionego prawa podmiotowego" (wyrok z 19 grudnia 2002 r., K 33/02, OTK-A 2002, Nr 7, poz. 97).

Zasada ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa, nazywana także zasadą lojalności państwa względem obywateli, ściśle wiąże się z bezpieczeństwem prawnym jednostki. Wyraża się ona w takim stanowieniu i stosowaniu prawa, "by nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania podejmowane zgodnie z obowiązującym prawem będą także w przyszłości uznawane przez porządek prawny" (wyrok TK z 7 lutego 2001 r., K 27/00, OTK 2001, Nr 2, poz. 29). Opierają się one zatem na pewności prawa, czyli takim zespole cech przysługujących prawu, które gwarantuje jednostce bezpieczeństwo prawne, umożliwiając jej decydować o swoim postępowaniu na podstawie pełnej znajomości przesłanek działania organów państwa, a zarazem znajomości konsekwencji prawnych, jakie postępowanie to może za sobą pociągnąć (zob. wyroki TK z: 14 czerwca 2000 r., P 3/00, OTK 2000, Nr 5, poz. 138; 19 listopada 2008 r., KP 2/08, OTK-A 2008, Nr 9, poz. 157; 20 stycznia 2009 r., P 40/07, OTK-A 2009, Nr 1, poz. 4; 24 lutego 2010 r., K 6/09, OTK-A 2010, Nr 2, poz. 15).

Koniecznym wymogiem realizacji zasady zaufania jest zagwarantowanie bezpieczeństwa prawnego. Bezpieczeństwo prawne jednostki związane z pewnością prawa umożliwia więc przewidywalność działań organów państwa, a także prognozowanie działań własnych (wyrok TK z 14 czerwca 2000 r., P 3/00, OTK 2000, Nr 5, poz. 138). Chodzi przy tym o pewność prawa nie tyle w rozumieniu stabilności przepisów, co w aspekcie pewności tego, że na podstawie obowiązującego prawa obywatel może kształtować swoje stosunki życiowe. W tym kontekście zasada ta wykazuje pewne podobieństwo do znanej z prawa prywatnego i międzynarodowego zasady pacta sunt servanda, nakazującej dotrzymywania zawartych umów (wyrok TK z 13 listopada 2013 r., K 2/12, OTK-A 2012, Nr 10, poz. 12; 20.12.1999 r., K 4/99, OTK 1999, Nr 7, poz. 165; 12 maja 2015 r., P 46/13, Dz.U. z 2015 r. poz. 702).

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podejmował rozważania na temat wymagań, jakie Konstytucja RP narzuca wprowadzaniu w życie nowych przepisów, zwłaszcza w zakresie, w jakim zawierają one rozwiązania mniej korzystne dla adresatów (wyrok z 10 kwietnia 2006 r., SK 30/04, OTK-A 2006, Nr 4, poz. 42). Zasada państwa prawnego, a zwłaszcza wynikające z niej zasady: zaufania obywatela do państwa, pewności prawa oraz ochrony praw nabytych nakazują, by zmiana prawa dotychczas obowiązującego, która pociąga za sobą niekorzystne skutki dla sytuacji prawnej podmiotów, dokonywana była zasadniczo z zastosowaniem techniki przepisów przejściowych.

Skoro takie ograniczenia wprowadzane są dla zmiany przepisów, tym bardziej niedopuszczalna jest sytuacja pogarszania sytuacji obywatela bez ich zmiany, jedynie na podstawie zmiany interpretacji ustanowionego prawa. Wiąże się to z zasadą jednoznaczności prawa.

Z zasady zaufania wynika zasada jednoznaczności prawa, rozumiana jako dyrektywa poprawnej legislacji. Odnośnie do nakazu respektowania przez ustawodawcę zasad przyzwoitej legislacji, stanowiących element zasady demokratycznego państwa prawnego, TK stwierdził, że zasady te obejmują m.in. "wymaganie określoności przepisów, które muszą być formułowane w sposób poprawny, precyzyjny i jasny", a "standard ten wymagany jest, zwłaszcza gdy chodzi o ochronę praw i wolności" (wyrok z 11 stycznia 2000 r., K 7/99, OTK 2000, Nr 1, poz. 2). Z tak ujętej zasady określoności wynika, że każdy przepis prawny powinien być skonstruowany poprawnie z punktu widzenia językowego i logicznego – dopiero spełnienie tego warunku podstawowego pozwala na jego ocenę w aspekcie pozostałych kryteriów. Wymóg jasności oznacza nakaz tworzenia przepisów klarownych i zrozumiałych dla ich adresatów, którzy od racjonalnego ustawodawcy oczekiwać mogą stanowienia norm prawnych niebudzących wątpliwości co do treści nakładanych obowiązków i przyznawanych praw. Związana z jasnością precyzja przepisu powinna przejawiać się w konkretności nakładanych obowiązków i przyznawanych praw, tak by ich treść była oczywista i pozwalała na wyegzekwowanie (wyrok TK z 21 marca 2001 r., K 24/00, OTK 2001, Nr 3, poz. 51). Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że zasady przyzwoitej legislacji są przejawem ogólnej zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, a w konsekwencji jedną z cech państwa prawnego. Brak precyzji przepisów powoduje bowiem stworzenie nazbyt szerokich ram dla organów stosujących prawo, które muszą zastępować ustawodawcę w zakresie tych zagadnień, które uregulował on w sposób nieprecyzyjny. Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny, „ustawodawca nie może poprzez niejasne formułowanie tekstu przepisów pozostawiać organom mającym je stosować nadmiernej swobody przy ustalaniu w praktyce zakresu podmiotowego i przedmiotowego ograniczeń konstytucyjnych wolności i praw jednostki" (wyrok z 22 maja 2002 r., K 6/02, OTK-A 2002, Nr 3, poz. 33) (por. Komentarz do art. 2 Konstytucji RP, red. Safjan/Bosek 2016, wyd. 1/Tuleja, Legalis).

W okolicznościach sprawy zatem, uwzględnienie powództwa naruszałoby zasadę zaufania obywatela do państwa, naruszałaby bezpieczeństwo prawne jednostki, dawałoby przywilej władzy w związku z naruszeniem zasady jednoznaczności prawa, a faktycznie prowadziłoby do pozbawienia pozwanego uprawnień nabytych. Wszystkie powyższe zasady wywodzone są z art. 2 Konstytucji RP stanowiącym, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym.

Państwo w stosunku do obywatela nie może zastawiać pułapek legislacyjnych, a następnie korzystając z nich, obciążać uprawnionych, którzy w zaufaniu do państwa podjęli określone decyzje w zakresie prowadzonej działalności i wydali otrzymane środki zgodnie z oczekiwaniami władzy (utrzymanie zatrudnienia), Nie mogą ponosić negatywnych konsekwencji tego, że ta sama władza państwowa, która tworzyła przepisy i je intepretowała zmieniła nagle zdanie.

W analizowanej sprawie, z całą pewnością zasada jednoznaczności prawa, związana z jasnością precyzja przepisu została naruszona, skoro sam organ władzy Minister Sprawiedliwości, a za nim PFR, nie mogli zdecydować się, czy wsparcie komornikom sądowym się należy czy nie. Oczywiście szczególny okres pandemii (...)19 i konieczność niezwłocznego przyjmowania przepisów chroniących obywateli przed skutkami wprowadzanych ograniczeń usprawiedliwiają niedoskonałości ówczesnych aktów prawnych, ale obecnie państwo z tego tytułu nie może oczekiwać korzyści i domagać się ich ochrony prawnej.

Powód swoje roszczenie oparł na § 3 ust. 6 regulaminu oraz § 3 ust. 6 umowy, uzasadniając obowiązek zwrotu subwencji złożeniem nieprawdziwych oświadczeń przez pozwanego. W świetle powyższych rozważań nie można się z takim twierdzeniem zgodzić. Pozwany w treści wniosku o skorzystanie z pomocy jasno zaznaczył, że jest komornikiem. Sporny status komornika jako statusu przedsiębiorcy w rozumieniu warunków programu został rozstrzygnięty na korzyść komorników. Powód zatem miał pełną świadomość, że pozwany jest komornikiem, a umowa została poparta decyzją PFR o przyznaniu subwencji. To, że następnie nastąpiła reinterpretacja przepisów i zmiana oceny statusu komorników nie może prowadzić do uznania, że pozwany w jakikolwiek sposób wprowadził powoda w błąd, tudzież złożył nieprawdziwe oświadczenie w zakresie tego, czy jego działalność zawodowa objęta jest działaniem programu.

Nie można również uznać, by subwencja była świadczeniem nienależnym w myśl art. 410 k.c. Art. 411 pkt 1 k.c. stanowi bowiem, że nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany. Niewątpliwie status prawny komornika sądowego był dla powoda znany, skoro jeszcze przed składaniem przez komorników wniosków o subwencje występowały wątpliwości prawne, które należało rozstrzygnąć. PFR niewątpliwie miał świadomość, że komornicy sądowi w rozumieniu art. 4 ust. 1 Prawa przedsiębiorców przedsiębiorcami nie są, a mimo to zajął wówczas stanowisko na korzyść pozwanego i przyznał mu subwencję, w związku z czym w myśl art. 411 pkt 1 k.c. zwrot subwencji powodowi się nie należy.

Niezależnie od powyższych rozważań, pozwany zasadnie podniósł zarzut nadużycia praw podmiotowych przez powoda w świetle art. 5 k.c. Należy w tym miejscu odnieść się do okoliczności faktycznych, w jakich doszło do powierzenia realizacji programu Funduszowi oraz w jakich doszło do zwiększonej potrzeby uzyskania państwowego wsparcia finansowego, a więc pandemii koronawirusa. Niewątpliwie skutki wprowadzenia ustawowych obostrzeń w prowadzeniu działalności dotknęły wiele branż – nie wyłączając komorników, bowiem zważywszy na ograniczenia wprowadzone w zakresie egzekucji świadczeń (m.in. ograniczenia w prowadzeniu egzekucji z nieruchomości, wstrzymanie eksmisji), niewątpliwie również dla tej grupy zawodowej okres pandemii był dotkliwy. Komornicy sądowi jednak musieli w dalszym ciągu prowadzić bieżącą działalność związaną z funkcjonowaniem kancelarii, w tym w szczególności zatrudnieniem pracowników. Wypłacenie tych środków spowodowało, że pozwany nie musiał podejmować niekorzystnych decyzji dotyczących jego działalności, jak np. zwolnienia pracowników. Następcze pozbawianie go prawa do skorzystania z pomocy przewidzianej programem pozostaje w sprzeczności z klauzulą generalną określoną w art. 5 k.c. stanowiącą o niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego. Klauzula ta ma na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące (summum ius summa iniuria), niedające się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie. W ocenie Sądu tak jest też w tym przypadku i oczekiwanie od pozwanego, że zwróci uzyskane środki pieniężne, które już zostały przeznaczone m.in. na wypłaty pensji pracowników, jest zachowaniem ewidentnie sprzecznym z zasadami współżycia społecznego i przejawem nadużycia prawa podmiotowego.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Na zasądzone koszty składały się koszty zastępstwa procesowego w wysokości 5.400 zł (ustalone na podstawie § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r.) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

Sędzia Joanna Szekowska-Krym