Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

12 maja 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXIV Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: sędzia SO Paweł Pyzio

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Agnieszka Wojcieska

po rozpoznaniu 14 kwietnia 2025 r. w Warszawie na rozprawie sprawy

z powództwa W. N. (1), W. N. (2)

przeciwko syndykowi masy upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W.

o ustalenie

ustala, że umowa kredytu hipotecznego nr(...) indeksowanego do CHF z 4 września 2008 roku zawarta pomiędzy powodami (...) Bank SA w W. – Oddział (...) jest nieważna.

sędzia Paweł Pyzio

Sygn. akt XXIV C 499/24

UZASADNIENIE

wyroku częściowego z 12 maja 2025 r.

Pozwem z dnia 14 grudnia 2020 r. (data prezentaty), ostatecznie zmodyfikowanym pismem procesowym z dnia 21 litego 2022 r. (data stempla pocztowego), powodowie W. N. (1) i W. N. (2) wnieśli o:

1.  ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) sporządzona 4 września 2008 r. a zawarta w dniu 8 września 2008 r. przez powodów z pozwanym jest nieważna;

2.  zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 455 238,06 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 679 938,13 zł oraz 248 607,71 CHF jako zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zakresie kwot 455 238,06 zł oraz 212 351,21 CHF od dnia 10 grudnia 2020 r. do dnia zapłaty, przy czym datą wymagalności roszczenia w tym zakresie jest 9 grudnia 2020 r., a w zakresie kwoty 36 256,50 CHF od dnia następującego po upływie 7 dni od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma zawierającego modyfikację powództwa, przy czym datą wymagalności roszczenia w tym zakresie jest 7 dzień od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma zawierającego modyfikację powództwa, wartością przedmiotu sporu dla roszczenia o ustalenie jest kwota 1 015 475,02 zł, a łączna wartość przedmiotu sporu dla roszczenia określonego w tym punkcie to 2 496 791,68 zł

Ponadto powodowie przedstawili roszczenie ewentualne oraz wnieśli o zasądzenie solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów od pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej w kwocie 102 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia orzeczenia do dnia zapłaty na zasadzie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Uzasadniając swoje stanowisko powodowie wskazali, że w dniu 8 września 2008 roku zawarli z pozwanym umowę kredytu nr (...) która w ich ocenie jest nieważna. Powodowie podnieśli, że umowa jest m.in. sprzeczna z zasadą swobody umów, zasadą nominalizmu, art. 69 ust. 1 prawa bankowego, zasadami współżycia społecznego oraz zawiera klauzule abuzywne w postaci postanowień przeliczeniowych. Jako abuzywne powodowie wskazali postanowienia .§ 3 ust. 11, § 4 ust. 7 i 8 Części Ogólnej Umowy oraz § 1 ust. 2, § 1 ust. 3, § 1 ust. 5, § 1 ust. 7 Aneksu nr 1 z dnia 20 stycznia 2009 r., pkt VI. Lit. t) Części Szczególnej Umowy „Warunki do uruchomienia”, treść Aneksu z lipca 2009 r. Podnieśli, że zakwestionowane postanowienia nie zostały z nimi uzgodnione indywidualnie oraz kształtują ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. W ich ocenie taki sposób ukształtowania praw i obowiązków stron w sposób rażący narusza ich interesy jako konsumentów. Wskazali, że sporne postanowienia zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny. Wskazali również, że nawet po wyeliminowaniu spornych postanowień umownych, brak jest możliwości ich uzupełnienia w oparciu o przepisy dyspozytywne. W ich ocenie konsekwencją ustalenia nieważności umowy kredytu, jest zwrot wszystkiego co powodowie świadczyli na podstawie nieważnej umowy kredytu na podstawie art. 410 § 2 k.c. (pozew – k. 3-67v, modyfikacja powództwa - k. 508-512, stanowisko wobec zarzutu zatrzymania - k. 558-564v, pismo procesowe powodów – k. 714-745v).

W odpowiedzi na pozew i modyfikację powództwa pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictw.

W uzasadnieniu pozwany podniósł, że kwestionuje roszczenie powodów zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. W tym zakresie wyjaśnił, że kwestionuje również prawidłowość wyliczeń powodów dotyczących wysokości dochodzonego przez nich roszczenia. Wskazał, że przedmiotowa umowa jest ważna i nie zawiera klauzul abuzywnych. Zaprzeczył, aby stosowane przez pozwanego kursy do przeliczeń kredytu, były ustalane w sposób dowolny. Podniósł, że pozwany wywiązał się z obowiązku informacyjnego, zaś wybór kredytu denominowanego należał do powodów. Wskazał, że powodowie nie posiadają interesu prawnego w zakresie roszczenia o ustalenie. Odnosząc się do roszczenia o zapłatę, wskazał na jego bezzasadność, jak również podniósł, że brak jest podstaw do przyjęcia, że świadczenia spełnione przez powodów miały charakter nienależny. W tym zakresie podniósł również zarzut przedawnienia części dochodzonych przez powodów roszczeń, które stały się wymagalne lub zostały spełnione wcześniej niż przed upływem dziesięciu lat od daty wniesienia pozwu. Zgłosił również ewentualny zarzut zatrzymania kwoty dochodzonej przez powodów, do czasu zaofiarowania przez powodów zwrotu świadczenia spełnionego przez bank na ich rzecz (odpowiedź na pozew – k. 369-454, odpowiedź na modyfikację powództwa – k. 528-538, pismo procesowe pozwanego – podniesienie zarzutu zatrzymania – k. 540-541v, pismo procesowe pozwanego – k. 707-712).

Postanowieniem z 27 lipca 2023 r. Sąd w pkt 1. zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c., w pkt 2. wezwał do udziału w sprawie syndyka (postanowienie – k. 787).

Postanowieniem z 28 lutego 2024 r. Sąd oddalił wniosek powodów o podjęcie postępowania (postanowienie – k. 801).

Postanowieniem z dnia 9 lipca 2024 r. Sąd Apelacyjny, na skutek zażalenia powodów na postanowienie Sądu z dnia 28 lutego 2024 r., w pkt 1. zmienił zaskarżone postanowienie nadając mu brzmienie „podjąć zawieszone postępowanie z udziałem syndyka masy upadłości (...) Bank SA w W. w zakresie roszczenia o ustalenie nieważności umowy” (postanowienie – k. 992).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

W. N. (1) i W. N. (2) poszukiwali środków na zakup mieszkania dla córki. Od początku informowano powodów, że nie mają zdolności kredytowej do zaciągnięcia kredytu w PLN. Doradca kredytowy przedstawił ofertę kredytu indeksowanego do CHF jako najbardziej korzystny. Poinformowano powodów, że rata kredytu będzie niska, a kurs CHF nie powinien iść do góry. Powodowie wiedzieli, że jeśli kurs franka wzrośnie to rata kredytu będzie wyższa. Powodowie nie pamiętali rozmowy na temat spreadu walutowego, kursów kupna i sprzedaży waluty stosowanych przez bank. Powiedziano powodom, że nie ma możliwości spłaty kredytu we franku szwajcarskim. Umowa została zawarta na wzorcu banku, nie podlegała negocjacjom. Ostatecznie w kredytowanej nieruchomości zamieszkała rodzina powodów. Od 4-5 lat mieszkanie jest wynajmowane ( zeznania powodów – k. 579v-580).

Powodowie w dniu 1 września 2008 r. otrzymali pozytywną decyzję kredytową (decyzja – k. 475-478).

W dniu 8 września 2008 r. W. N. (1) i W. N. (2) zawarli z (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) w W. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF (dalej także: umowa) (umowa kredytu – k. 72-75v).

Na podstawie umowy, Bank udzielił kredytobiorcom kredytu w kwocie 1 015 475,02 zł, indeksowanego kursem CHF, na zakup nieruchomości na rynku wtórnym, refinansowanie wydatków poniesionych na zakup nieruchomości mieszkalnej, refinansowanie zadatku, opłaty okołokredytowe oraz kredytowaną składkę ubezpieczenia stawki bazowej LIBOR CHF (§ 2 ust. 2 umowy ). W § 1 umowy zaznaczono, że Regulamin stanowiący załącznik do umowy stanowi jej integralną część. Uruchomienie kredytu miało nastąpić w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu w dniu wypłaty na walutę wskazaną w umowie kredytu zgodnie z kursem kupna dewiz obowiązującym w banku w dniu uruchomienia (§ 3 ust. 11 umowy).

Spłata kredytu miała nastąpić w 360 miesięcznych ratach równych kapitałowo- odsetkowych (§ 2 ust. 2 i § 4 ust. 6 umowy). Oprocentowanie kredytu miało być zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 7,21 % w skali roku, na które składa się suma obowiązującej stawki 3LIBOR dla CHF ( na dzień sporządzenia umowy wynosząca 2,71 % ) i stałej marży banku, która wynosi 4,5 %. Spłata wszelkich zobowiązań z tytułu umowy będzie dokonywana w złotych na rachunek kredytu a szczegółowe zasady prowadzenia rachunku zawiera Regulamin. Metodę i terminy ustalania kursu wymiany waluty (na podstawie którego wyliczane są raty spłaty i bieżące saldo zadłużenia ) oraz warunki aktualizacji harmonogramu spłat określa Regulamin (§ 4 ust. 2 i § 5 ust. 1 umowy).

Zgodnie z definicją zawartą w § 2 pkt o) Regulaminu kredytowania hipotecznego (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) Tabela kursów to tabela kursów kupna/sprzedaży walut (...) Bank S.A. obowiązująca o godz. 9.30 w dniu, w którym następuje operacja.

Zgodnie z § 11 ust. 7 Regulaminu, w przypadku kredytu denominowanego kursem waluty obcej, uruchomienie kredytu następuje w PLN przy jednoczesnym przeliczeniu uruchomionej kwoty w dniu wypłaty na walutę wskazaną w umowie kredytu wg kursu kupna danej waluty ustalonego przez Bank w aktualnej Tabeli Kursów.

Stosownie do § 12 ust. 6 i 7 Regulaminu, spłata kredytu następuje zgodnie z harmonogramem spłat stanowiącym załącznik do umowy kredytu, który zostanie wysłany do kredytobiorcy listem poleconym w terminie 14 dni roboczych od dnia uruchomienia kredytu. W przypadku kredytu denominowanego kursem waluty obcej harmonogram spłaty kredytu jest wyrażony w walucie kredytu. Kwota do spłaty obliczana jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów z dnia spłaty ( Regulamin k. 463-473).

Bank uruchomił kredyt 15 września 2008 r. w kwocie wskazanej w umowie (zaświadczenie – k. 192).

Aneksem nr 1 z dnia 20 stycznia 2009 roku strony ustaliły, że począwszy od dnia 9 lutego 2009 r. w okresie kolejnych 24 miesięcy rata kredytu nie będzie wyższa niż 5 739 zł (aneks nr 1 – k. 76).

Aneksem nr 2 z dnia 2 lipca 2009 r. (aneks nr 2 – k. 460-462).

Powodowie w związku z podpisaniem ww. aneksu podpisali oświadczenie o ponoszeniu ryzyka walutowego i/lub zmiennej stopy oprocentowania (oświadczenie – k. 474).

26 kwietnia 2013 roku strony zawarły Aneks, na mocy którego zmieniono treść Części Szczególnej Umowy w zakresie V. Zabezpieczenia, w postaci obciążenia hipoteką dodatkowych nieruchomości, a także podwyższeń hipotek (aneks – k. 77-79).

16 kwietnia 2014 r. strony zawarły aneks, na podstawie którego bank zapewnił kredytobiorcom możliwość spłaty kredytu w walucie indeksacyjnej CHF (aneks – k. 80-81v).

Pismem z dnia 27 listopada 2020 r. powodowie wezwali pozwanego do zwrotu zapłaconych pozwanemu kwot z tytułu zobowiązań wynikających z przedmiotowej umowy w terminie 7 dni, które zostało doręczone pozwanemu w dniu 2 grudnia 2020r. W wezwaniu tym powodowie powołali się na nieważność umowy kredytu (wezwanie – k.82-83, potwierdzenie doręczenia k. 88).

Bank nie uznał żądania powodów (bezsporne).

(...) Bank S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Banku S.A. z siedzibą w W. (bezsporne).

Postanowieniem z dnia 20 lipca 2023 r. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy ogłosił upadłość (...) Banku S.A. w W.. Syndykiem masy upadłości został M. K. (bezsporne).

Sąd pouczył powodów o skutkach stwierdzenia nieważności umowy. Powodowie oświadczyli, że podtrzymują powództwo (protokół – k. 580).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wymienione uprzednio dokumenty, których wartości dowodowej strony nie kwestionowały. Sąd również nie znalazł podstaw, aby odmówić im wiarygodności. Sąd oparł się również na oświadczeniach stron niekwestionowanych przez stronę przeciwną (art. 229-230 k.p.c.).

Sąd uznał za wiarygodne zeznania powodów (protokół – k. 579v-580), które to zeznania w jego ocenie były logiczne, rzeczowe i spójne. Powodowie w swoich zeznaniach przedstawili okoliczności poprzedzające zawarcie umowy kredytu.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd postanowił pominąć dowód z opinii biegłego wnioskowany przez powodów, a także dowód z przesłuchania w charakterze świadków R. D. i P. S. wnioskowany przez pozwanego. Zdaniem Sądu przeprowadzenie tych dowodów było zbędne z punktu widzenia rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy (protokół – k. 579v).

Sąd zważył, co następuje.

Powodowie domagali się w przedmiotowej sprawie w roszczeniu głównym ustalenia nieważności przedmiotowej umowy o kredyt oraz zapłaty wskazanej kwoty na swoją rzecz tytułem bezpodstawnego wzbogacenia w związku z nieważnością umowy kredytu hipotecznego.

W pierwszej kolejności należało zauważyć, iż w dniu 20 lipca 2023 r. została ogłoszona upadłość pozwanego, co skutkowało zawieszeniem postępowania. Następnie postępowanie zostało podjęte, ale jedynie w zakresie roszczenia o ustalenie. W świetle art. 317 § 1 k.p.c. zostały więc spełnione przesłanki do wydania wyroku częściowego, gdyż zgodnie z brzmieniem ww. przepisu sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli nadaje się do rozstrzygnięcia tylko część żądania lub niektóre z żądań pozwu. W niniejszej sprawie rozstrzygnięcie mogło zapaść tylko w zakresie ustalenia nieważności umowy kredytu.

I Zdaniem Sądu przepisy zawarte w art. 385 ¹ -385 ³ k.c. są unormowaniami szczególnymi w stosunku do ogólnych przepisów regulujących kształtowanie treści umów przez strony (art. 58, 353 ¹, 388 k.c.). W związku z tym, mając na uwadze, że przepisy te są korzystniejsze dla konsumentów, roszczenia strony powodowej powinny być ocenione na ich podstawie w pierwszej kolejności (por. np. wyrok SN z 22.01.2016r., I CSK 1049/14, wyrok SN z 27.02.2019r., II CSK 19/18, wyrok SN z 4.04.2019r., III CSK 159/17, wyrok SN z 29.10.2019r., IV CSK 309/18, wyrok SN z 27.11.2019r., II CSK 483/18, uchwała SN z 28.04.2022r., III CZP 40/22).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z przepisów tych wynika więc, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki tj.: zawarte zostały w umowach z konsumentami, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy. Kontrola abuzywności postanowień umowy jest wyłączona, gdy postanowienie takie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem lub gdy określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 lutego 2019 r. w sprawie II CSK 19/18 postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. Natomiast w celu ustalenia, czy klauzula rażąco narusza interesy konsumenta, należy wziąć przede wszystkim pod uwagę, czy pogarsza ona jego położenie prawne w stosunku do tego, które, w braku odmiennej umowy, wynikałoby z przepisów prawa, w tym dyspozytywnych. Natomiast rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję, na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków wynikających z umowy, skutkujące niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelne traktowanie.

Kredytobiorcy w dacie zawierania umowy byli konsumentami w znaczeniu przewidzianym w art. 22 ¹ k.c.

Postanowienia umowy stanowiące klauzulę indeksacyjną/denominacyjną nie były indywidualnie uzgodnione z kredytobiorcami. Brak indywidualnego uzgodnienia tych postanowień wynika z samego sposobu zawarcia umowy tj. zastosowania przez bank wzorca umowy. Jest oczywiste, że w takim przypadku kredytobiorca nie ma żadnego wpływu na postanowienia umowy w tej części. Ponadto, jeśliby tak by było, to na banku spoczywa ciężar dowodu w tym zakresie zgodnie z art. 385 ¹ par. 4 k.c.

Zdaniem Sądu uprawniona jest wykładania zakładająca, że postanowienia umowy stanowiące jako całość klauzulę indeksacyjną/denominacyjną odnoszą się do głównych świadczeń stron umowy kredytu. Obowiązek określenia wysokości udzielonego kredytu, w tym po jego indeksacji/denominacji i obowiązek spłaty rat są głównymi obowiązkami stron umowy o kredyt (por. np. wyrok SN z 9.05.2019r., I CSK 242/18, wyrok SN z 11.12.2019r., V CSK 382/18, wyrok SN z 27.11.2019r., II CSK 483/18).

W orzecznictwie TSUE wyrażono wielokrotnie pogląd na tle umów kredytu, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany (klauzule zakładając indeksację lub denominację) określają główny przedmiot umowy kredytu, w związku z czym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu może być niepewna. Jeśli chodzi o kategorię warunków umownych mieszczących się w pojęciu „głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, Trybunał orzekł, że należy uważać za nie te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę (wyrok TSUE z dnia 20 września 2018 r., (...) Bank (...), C-51/17, EU:C:2018:750; wyrok TSUE z dnia 14 marca 2019 r., D., C 118/17, EU:C:2019:207, pkt 48, 52; wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r., D., C-260/18, wyrok TSUE z dnia 20 września 2017 r., A. i in., C-186/16, EU:C:2017:703). Zdaniem Sądu nie sposób bowiem „oderwać” klauzul indeksacyjnych od głównych świadczeń stron. O ile w przypadku kredytu indeksowanego, w umowie określono świadczenie główne banku w postaci kwoty kredytu w złotych polskich, która to kwota została oddana do dyspozycji kredytobiorcy, to usunięcie klauzuli indeksacyjnej czyni niemożliwym ustalenie świadczenia kredytobiorcy tj. wysokości raty, którą zgodnie z umową miał on spłacać. Pogląd taki prezentowany jest również w orzecznictwie sądów polskich (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - VI Wydział Cywilny z dnia 28 listopada 2019 r., VI ACa 232/19; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie - I Wydział Cywilny z dnia 5 lipca 2019 r., I ACa 996/18; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - I Wydział Cywilny z dnia 8 sierpnia 2019 r., I ACa 126/19, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - I Wydział Cywilny z dnia 13 listopada 2019 r. I ACa 674/18).

Skoro tak, to znaczy, że o ich ewentualnym abuzywnym charakterze można byłoby mówić tylko wówczas, gdyby nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Zdaniem Sądu brak jest podstaw do przyjęcia, że klauzula waloryzacyjna (indeksacyjna/denominacyjna) została sformułowana w przedmiotowej umowie w sposób jasny i precyzyjny, ponieważ kredytobiorcy przed zawarciem umowy nie zostali poinformowani przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursu waluty w wyczerpujący i wystarczający sposób. Strona powodowa nie została poinformowana, że zawierając umowę kredytu indeksowanego/denominowanego, ponosi nieograniczone ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niej trudne lub wręcz niemożliwe do udźwignięcia w przypadku spadku wartości waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie (PLN) w stosunku do waluty obcej, w której kredyt został udzielony (CHF). W tym celu bank winien przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, w celu podjęcia przez kredytobiorców świadomych i rozważnych decyzji. Wymóg ten oznacza, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości spadku wartości waluty krajowej względem waluty obcej, w której kredyt był indeksowany, ale również oszacować - potencjalnie istotne - ekonomiczne konsekwencje takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych (wyrok TSUE z 20 września 2018 r. w sprawie C-51/17, (...) Bank (...), pkt 78). W rozpoznawanej sprawie pozwany takiemu obowiązkowi nie podołał.

Zdaniem Sądu analizowanych postanowień umownych nie można było uznać za jednoznaczne także dlatego, że odsyłały do nieokreślonych w umowach wielkości, a mianowicie kursów z tabel kursów walut obowiązujących w pozwanym banku. Wysokości kursów walut nie dało się ustalić w świetle treści umowy, która nie przesądzała, w jaki sposób kursy sprzedaży i kupna z tabel banku będą określane. W chwili zawarcia umowy strona powodowa, ani przedstawiciele banku, którzy zawierali umowę, nie znali konkretnych wartości, jakie mogły się pojawić w tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu przeliczania kwoty kredytu na CHF, ani w dniach wyliczania kolejnych rat. Umowa nie określała podstaw, aby je ustalić. Ustalanie wysokości kursów walut z tabel banku zostało pozostawione swobodzie banku. Wymienione postanowienia należało zatem ocenić jako niejednoznaczne.

Powyższe ustalenia pozwalają na ocenę postanowień umowy w świetle pozostałych przesłanek abuzywności, tj. sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesów konsumenta. W sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszają interesy konsumenta postanowienia umowne godzące w równowagę kontraktową stron, a także te, które zmierzają do wprowadzenia konsumenta w błąd, wykorzystując jego zaufanie i brak specjalistycznej wiedzy. Klauzula dobrych obyczajów nawiązuje do wyobrażeń o uczciwych, rzetelnych działaniach stron, a także do zaufania, lojalności, jak również - w stosunkach z konsumentami - do fachowości. Zatem sprzeczne z dobrymi obyczajami są takie działania, które zmierzają do dezinformacji lub wywołania błędnego mniemania konsumenta (czy szerzej klienta), wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron, nierównomiernego rozłożenia praw i obowiązków między partnerami kontraktowymi (por. M. Bednarek w: System Prawa Prywatnego Tom 5 Prawo zobowiązań - część ogólna, 2013, s.766.). Przypomnieć w tym miejscu trzeba to, co zostało przytoczone wyżej, że warunki umowy dotyczące ustalania kursów waluty CHF dawały pozwanemu bankowi uprawnienie do dowolnego kształtowania zobowiązań drugiej strony umowy. W tym zakresie postanowienia umowy nie zawierały żadnych ograniczeń, pozwalając bankowi na niczym nieograniczone ustalanie kursu CHF w swoich tabelach, a tym samym wysokości zobowiązań kredytobiorców. Nie ma przy tym znaczenia to, w jaki sposób bank rzeczywiście ustalał kurs w trakcie wykonywania umowy i jaka była relacja kursu banku do kursu rynkowego. Są to okoliczności obojętne na gruncie art. 385 ² k.c., jak również oceny możliwego naruszenia interesów konsumenta (por. uchwała 7 sędziów SN w sprawie III CZP 27/18). Zdaniem Sądu postanowienia te są oczywiście sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy kredytobiorców. Wobec tego kredytobiorcy nie są tymi postanowieniami związani.

II Na tym etapie konieczne jest więc ustalenie, jakie są skutki uznania tych klauzul za abuzywne i w związku z tym za niewiążące kredytobiorców. Po wyeliminowaniu tych zapisów umowy nie jest możliwe ustalenie wysokości świadczenia kredytobiorców, tj. ustalenie wysokości kwoty, która podlega zwrotowi na rzecz banku i która stanowi podstawę naliczenia odsetek należnych od kredytobiorców. Wobec nieuzgodnienia przez strony wysokości podstawowego świadczenia choćby jednej ze stron, umowę należy uznać za nieważną. Ponadto ustalenie, że umowa jest nieważna nie wywoła niekorzystnych skutków dla powodów. Ze stanowiska procesowego wynika, że powodowie zdają sobie sprawę z konsekwencji takiego rozstrzygnięcia, o które ostatecznie wnosili.

Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, wyjaśnił, że oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone, dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Wynika to zresztą z art. 385 ² k.c., który wprost stanowi, iż oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść. Oznacza to, że wejście w życie ustawy antyspreadowej nie mogło sanować abuzywnych od początku postanowień umownych.

Nie jest możliwe uzupełnienie umowy po wyeliminowaniu ww. klauzul abuzywnych, w ten sposób by pozostawić przedmiotową umowę kredytu w mocy.

Art. 58 § 1 k.c. stanowi, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Brak przepisów prawa, które przewidywałyby, że na miejsce nieważnego postanowienia określającego kurs waluty do przeliczenia kwoty kredytu do wypłaty i raty kredytu wchodzi inne postanowienie. W szczególności nie istnieje żaden dyspozytywny przepis prawa, który znajdowałby zastosowanie w miejsce postanowień przewidujących indeksację kredytu.

Warto również zauważyć, że gdyby ustawodawca chciał ustanowić skutek w postaci następczej konwalidacji nieważnych umów, to mógł to uczynić w nowelizacji prawa bankowego z dnia 29 lipca 2011 r. (Dz.U. Nr 165, poz. 984), a zamiast tego w art. 4 tej ustawy wskazał jedynie, że to strony powinny dokonać stosownej zmiany umowy. Ustawodawca postanowił zatem nie ingerować samodzielnie w umowy kredytu indeksowanego i denominowanego. Jednakże jednocześnie uznał, że niektóre z umów funkcjonujących na rynku wymagają stosownej korekty, a więc że ich treść jest wadliwa, a ich korekta jest niemożliwa na podstawie obowiązujących przepisów prawa.

Z kolei przepis art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (tj. Dz.U. z 2016 r. poz. 160) jest przepisem ogólnym, a nie szczególnym i nie odnosi się do umów kredytu bankowego. Podobnie przepis art. 24 ustawy o NBP, zgodnie z którym zasady ustalania kursu złotego w stosunku do walut obcych ustala Rada Ministrów w porozumieniu z Radą (ust. 2). NBP ogłasza bieżące kursy walut obcych oraz kursy innych wartości dewizowych (ust. 3). Ponadto wskazać należy, że uchwała zarządu NBP nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa i nie jest adresowana do konsumentów, nie reguluje w sposób szczególny kursów walut w umowach kredytu indeksowanego.

Z drugiej strony nie można również zastąpić nieważnych postanowień umowy w oparciu o zasady współżycia społecznego lub ustalone zwyczaje na podstawie art. 56 k.c. Ani zasady współżycia społecznego nie określają bowiem wysokości kursu waluty, jaki powinien być przyjęty do przeliczenia kwoty kredytu do zwrotu oraz wysokości raty, ani nie istnieje żaden ustalony zwyczaj w tej sprawie. Gdyby było inaczej, to możliwe byłoby pozostawienie stosownej luki w każdej umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego i umowa w dalszym ciągu nadawałaby się do wykonania. Oczywistym jest jednak, że luka taka powodowałaby spory co do kursu, jaki powinien być zastosowany, zaś umowa nie nadawałaby się do wykonania.

Ponadto w wyroku TSUE z dnia 18 listopada 2021 r. C-212/20 wskazano, że „artykuły 5 i 6 dyrektywy 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE L z 1993 r., Nr 95, s. 29) stoją na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron.” Takie stanowisko zajął też TSUE w wyroku dnia 8 września 2022 roku w sprawie C-80/21, C-81/21 oraz C-82/21. Ponadto ustalenie, że umowa jest nieważna nie wywoła niekorzystnych skutków dla kredytobiorców. Ze stanowiska procesowego strony powodowej wynika, że zdaje sobie sprawę z konsekwencji takiego rozstrzygnięcia, o które ostatecznie wnosiła.

III Podstawą powództwa o ustalenie jest przepis art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w rozumieniu powyższego przepisu to obiektywna, czyli wywołana rzeczywistą koniecznością ochrony określonej sfery prawnej, potrzeba uzyskania przez stronę powodową odpowiedniej treści wyroku. Interes prawny istnieje wówczas, gdy istnieje niepewność stosunku prawnego lub prawa, wynikająca z obecnego lub przewidywanego ich kwestionowania lub naruszenia, zatem gdy zachodzi swoista potrzeba ich potwierdzenia, wynikająca z sytuacji prawnej w jakiej znajdują się powodowie. Zdaniem Sądu strona powodowa posiada interes prawny, o którym mowa w art. 189 k.p.c. Ustalenia w zakresie ważności umowy kredytowej, a tym samym co do istnienia stosunku prawnego łączącego strony, przesądzą definitywnie o zobowiązaniach stron związanych z zawarciem przedmiotowej umwy. Istniejący stan niepewności może być usunięty jedynie w drodze roszczenia opartego na art. 189 k.p.c. (por. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 8 marca 2018 r., sygn. I ACa 915/17, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 grudnia 2019r., sygn. I ACa 697/18).

Z uwagi na powyższe, uwzględnieniu podlegało roszczenie o ustalenie nieważności zawartej przez strony umowy kredytu, o czym Sąd orzekł w wyroku.

Sąd nie orzekał na obecnym etapie postępowania w kwestii kosztów, gdyż zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. sąd rozstrzyga o kosztach w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, a wyrok częściowy nie stanowi takiego orzeczenia.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

sędzia Paweł Pyzio