Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 grudnia 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXIV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:

sędzia Dorota Gozalbo-Gągolewicz

po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2023 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa D. Z.

przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

1.  ustala nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy o kredyt hipoteczny nr (...), sporządzonej w dniu 23 kwietnia 2008 roku i zawartej w dniu 24 kwietnia 2008 roku przez powódkę D. Z. z pozwanym Bankiem (...) S. A. z siedzibą w W.,;

2.  zasądza od pozwanego Banku (...) S. A. z siedzibą w W. na rzecz powódki D. Z. kwotę 359 075,49 zł (trzysta pięćdziesiąt dziewięć tysięcy siedemdziesiąt pięć złotych 49/100), wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie:

a)  od kwoty 304 238,43 zł (trzysta cztery tysiące dwieście trzydzieści osiem złotych 43/100) od dnia 17 lutego 2022 roku do dnia zapłaty;

b)  od kwoty 54 837,06 zł (pięćdziesiąt cztery tysiące osiemset trzydzieści siedem złotych 06/100) od dnia 22 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty,

3.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

4.  zasądza od pozwanego Banku (...) S. A. z siedzibą w W. na rzecz powódki D. Z. kwotę 11 817,00 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych 00/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 10 800 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt XXIV C 636/18

UZASADNIENIE

Wniesionym przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. pozwem z dnia 5 lipca 2018 roku, zmodyfikowanym kolejno: pismem procesowym z dnia 8 października 2021 roku oraz pismem procesowym z dnia 16 lutego 2023 roku, powódka D. Z. domagała się:

1.  ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) sporządzonej w dniu 23 kwietnia 2008 roku, a zawartej w dniu 24 kwietnia 2008 roku wobec jej nieważności w całości;

oraz

2.  zasądzenia od pozwanego na rzecz powódki kwoty 359 075,49 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi:

a)  dla kwoty 304 238,43 zł od kolejnego dnia po doręczeniu pisma powoda z rozszerzeniem powództwa z dnia 8 października 2021 roku pozwanej do dnia zapłaty;

b)  dla kwoty 54 837,06 zł do kolejnego dnia po doręczeniu pisma z dnia 16 lutego 2023 roku pozwanej do dnia zapłaty;

ewentualnie:

3.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 150 566,66 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty – wskutek uznania niektórych postanowień umowy za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i tym samym bezskuteczne względem powódki.

Ponadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu roszczenia powódka wskazała, że zawarła z pozwanym Bankiem umowę kredytu. Zdaniem powódki zawarta przez strony umowa jest nieważna – pozostaje w sprzeczności z art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego i narusza art. 353 ¹ k.c. (nieważność w świetle art. 58 k.c.), nadto znajdują się w niej klauzule abuzywne (§ 2 ust. 2 umowy, § 7 ust. 1 umowy i § 4 ust. 6 umowy), które na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c. nie wiążą powódki, a ich wyeliminowanie z umowy skutkuje niemożnością dalszego utrzymania umowy w obrocie prawnym (nieważność w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c.). Powódka w ramach żądania głównego o zapłatę domaga się zwrotu kwot uiszczonych przez nią na rzecz pozwanego w okresie od dnia zawarcia spornej umowy do dnia 7 grudnia 2022 roku (pozew z dn. 05/07/2018 k. 3-22; pismo procesowe z dn. 20/03/2019 k. 498-522; pismo procesowe z dn. 26/02/2020 k. 554-564; modyfikacja powództwa z dn. 08/10/2021 k. 615-641; modyfikacja powództwa z dn. 16/02/2023 k. 696-716v.; pismo procesowe z dn. 06/11/2023).

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany zaprzeczył wszelkim podnoszonym przez stronę powodową zarzutom. Argumentował, że umowa jest ważna, zgodna z przepisami prawa i skuteczna między stronami i nie zawiera niedozwolonych postanowień. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia, braku po stronie powodowej interesu prawnego w żądaniu ustalenia oraz ewentualny zarzut potrącenia (odpowiedź na pozew z dn. 13/09/2019 k. 129-199; pismo procesowe z dn. 26/02/2020 k. 543-552; pismo procesowe z dn. 04/03/2022 k. 665-676; pismo procesowe z dn. 09/08/2023; pismo procesowe z dn. 21/09/2023; pismo procesowe z dn. 31/02/2023).

Powódka jest świadoma skutków ustalenia nieważności umowy kredytu, akceptuje je i podtrzymuje żądania pozwu (pouczenie k. 315).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

Dnia 5 marca 2008 roku powódka D. Z. zwróciła się do Banku (...) S.A. z siedzibą w W. o udzielnie kredytu w kwocie 317 235 zł na remont domu wolnostojącego oraz spłatę kredytu mieszkaniowego. W okienku „waluta” zakreśliła kratkę CHF. Wniosek został złożony na formularzu przygotowanym przez bank (wniosek kredytowy k. 230 i n.). Dnia 15 kwietnia 2008 roku powódka – w ramach złożonego wniosku o kredyt – zwróciła się o podwyższenie kwoty kredytu o kwotę 35 000 zł z przeznaczeniem na zakup mebli kuchennych (prośba o zmianę warunków k. 236).

Przed zawarciem umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej pozwany przekazał powódce informację dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej, która wskazywała na ryzyko zmiany kursów walutowych oraz wahania zarówno wysokości rat spłaty, jak i wysokości zadłużenia z tytułu kredytu w przeliczeniu na złote polskie. Przykładowo wskazano, że wysokość raty kapitałowo-odsetkowej przy aktualnym poziomie kursu CHF i aktualnym poziomie stopy procentowej wynosi 1 505,10 zł, zaś wysokość raty kapitałowo-odsetkowej przy założeniu, że kurs CHF wzrośnie o wartość stanowiącą różnicę między minimalnym i maksymalnym kursem CHF z ostatnich 12 miesięcy, tj. o 10,88 % wynosi 1 719,09 zł (Informacja k. 253 i n.).

Dnia 24 kwietnia 2008 roku powódka jako kredytobiorca zawarła z Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. jako kredytodawcą Umowę o kredyt hipoteczny nr (...) (dalej także jako „Umowa”), sporządzoną dnia 23 kwietnia 2008 roku (umowa k. 26 i n.).

Zgodnie z § 1 i 2 umowy bank udzielił kredytobiorcy kredytu w łącznej kwocie 352 235 zł na modernizację i remont domu (35 000 zł) oraz spłatę innego kredytu mieszkaniowego (317 235 zł). Kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz opłatami i prowizjami wynikającymi z umowy i aktualnego cennika w oznaczonych terminach spłaty oraz wywiązania się z pozostałych postanowień umowy.

W myśl § 2 ust. 2 umowy kredyt jest indeksowany do waluty obcej frank szwajcarski (CHF) po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomiania kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy bank wysyła do kredytobiorcy pismo informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w złotych polskich, zgodnie z kursem kupna CHF według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu/transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej.

Okres kredytowania ustalono na 360 miesięcy, w tym 1 miesięcy karencji, licząc od dnia wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy (§ 2 ust. 6 umowy).

Zgodnie z § 3 ust. 1 i 2 umowy wypłata kredytu miała nastąpić w transzach bezpośrednio na spłatę zobowiązań stanowiących cel kredytu, po spełnieniu przewidzianych w § 3 ust. 3 umowy warunków.

Stosownie do § 3 ust. 4 umowy uruchomienie kredytu lub transzy miało nastąpić w terminie wskazanym przez kredytobiorcę w dyspozycji wypłaty, o ile dyspozycja wraz z dokumentami potwierdzającymi spełnienie warunków koniecznych do uruchomienia środków z kredytu, określonych w umowie i regulaminie, zostanie złożona na 3 dni robocze, a w przypadku konieczności zlecenia przez bank kontroli inwestycji na 10 dni przed planowaną datą uruchomienia środków. Termin uruchomienia kredytu lub pierwszej transzy nie mógł być dłuższy niż 60 dni kalendarzowe od dnia sporządzenia umowy (§ 3 ust. 5 umowy).

Kredytobiorca podpisał przygotowane przez bank oświadczenie, z którego wynika, że wraz z wnioskiem kredytowym otrzymał pismo „Informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej” i zapoznał się z nim (§ 5 ust. 3 umowy).

W umowie postanowiono, że kredyt jest oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę zmiennej stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) oraz stałej marży banku wynoszącej 0,8000 punktu procentowego. W dniu sporządzenia umowy oprocentowanie miało wynieść 3,6850 %. Odsetki są naliczane za każdy dzień od aktualnego salda zadłużenia (§ 6 ust. 1, 3 i 4 umowy).

W § 6 ust. 2 umowy wskazano, że w przypadku kredytu oprocentowanego według zmiennej stopy procentowej kredytobiorca ponosi ryzyko zmian stóp procentowych co oznacza, iż w przypadku wzrostu poziomu stopy referencyjnej wyższe będzie oprocentowanie kredytu i wzrośnie wówczas wysokość miesięcznej raty kapitałowo-odsetkowej.

W myśl § 7 ust. 1 umowy, kredytobiorca zobowiązał się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z tabelą kursów walut obcych Banku (...) S.A.

Zgodnie z § 7 ust. 2 umowy kredyt miał być spłacany w 360 ratach miesięcznych, w tym 1 rata obejmujących odsetki w okresie karencji spłaty kredytu oraz 359 równych ratach miesięcznych, które zawierają malejącą część odsetek i rosnącą część raty kapitałowej. Spłata kredytu następować miała poprzez bezpośrednie potrącanie przez bank należnych mu kwot z rachunku kredytobiorcy (§ 7 ust. 3 umowy). Spłaty rat odsetkowych lub kapitałowo-odsetkowych miały następować w tym samym dniu miesiąca, w jakim miała miejsce wypłata kredytu lub jego pierwszej transzy, począwszy od miesiąca następnego po pierwszej wypłacie środków z kredytu. Ostatnia rata spłaty kredytu ma mieć charakter raty wyrównującej, co oznacza, że służy rozliczeniu całości zobowiązania kredytobiorcy względem banku (§ 7 ust. 4 i 5 umowy). W okresie karencji kredytobiorca zobowiązany był spłacać jedynie raty odsetkowe, bez konieczności spłacania rat kapitałowych.

Zgodnie z § 9 ust. 1 umowy na zabezpieczenie spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami kredytobiorca ustanowił na rzecz banku hipotekę kaucyjną do kwoty 598 799,50 zł na nieruchomości położonej w D., P. (...), działka nr (...), wpisanej do księgi wieczystej, która będzie prowadzona przez Sąd Rejonowy w Kołobrzegu V Wydział Ksiąg Wieczystych; cesję na bank praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości; cesję na bank praw z polisy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorcy.

Zgodnie z § 9 ust. 2, 3, 4 i 5 umowy zabezpieczeniem kredytu do czasu otrzymania przez bank odpisu księgi wieczystej z prawomocnym wpisem hipoteki na rzecz banku miało stanowić ubezpieczenie kredytów zabezpieczanych hipotecznie na podstawie umowy zawartej przez bank z Towarzystwem (...) S.A. Kredytobiorca zobowiązany był do zwrotu bankowi kosztów składki ubezpieczeniowej wynoszącej 249 zł miesięcznie, przy uwzględnieniu kursów waluty obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany na pierwszy dzień miesiąca, w którym została sporządzona umowa kredytowa według tabeli kursów walut obcych Banku (...) S.A. Bank miał pobierać opłatę wynikającą z kosztów ubezpieczenia kredytu do czasu ustanowienia hipoteki z dołu, poprzez automatyczne obciążenia rachunku w PLN kredytobiorcy 8 dnia każdego miesiąca, począwszy od następnego miesiąca po dacie uruchomienia kredytu. Ostatni miesiąc ochrony ubezpieczeniowej, za który miała być pobierana opłata z tytułu ubezpieczenia przypada w miesiącu, w którym do banku wpłynie dostarczony przez kredytobiorców odpis z księgi wieczystej z prawomocnym wpisem hipoteki na rzecz banku.

Całkowity koszt kredytu wskazano w § 12 umowy i miał on wynieść 286 208,49 zł. Natomiast rzeczywista roczna stopa oprocentowania na dzień sporządzenia umowy miała wynieść 4,83% w skali roku.

Regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) SA” ( (...)) będący załącznikiem do Umowy kredytu stanowi integralną część umowy. Kredytobiorca oświadczył, że otrzymał regulamin, zapoznał się z nim i zaakceptował warunki w nim zawarte (§ 1 ust. 1 i § 11 ust. 2 umowy; regulamin R20– k. 208 i n.).

W myśl § 2 pkt 19 regulaminu, poprzez określenie „kredyt w walucie obcej” należy rozumieć kredyt udzielony w złotych polskich indeksowany kursem waluty obcej według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w banku.

Jak stanowi § 3 ust. 1 i 2 regulaminu kredyt udzielony jest w PLN i może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku (...).

Zgodnie z § 8 ust. 3 regulaminu, w przypadku kredytu w walucie obcej, kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów walut obcych banku z dnia spłaty.

W myśl § 8 ust. 4 regulaminu, w przypadku kredytu w walucie obcej kredytobiorca może zastrzec w umowie kredytu, że bank będzie pobierał ratę spłaty z rachunku w walucie, do której kredyt jest indeksowany, o ile rachunek ten jest dostępny w aktualnej ofercie banku.

Zgodnie z § 5 ust. 16 pkt 1 regulaminu w przypadku kredytu w walucie obcej wnioskodawca we wniosku o udzielenie kredytu określa kwotę kredytu w PLN z zaznaczeniem waluty wnioskowanego kredytu. Natomiast stosownie do § 5 ust. 15 pkt 2 regulaminu kredyt jest kredytem indeksowanym do walut wymienialnych i jest udzielany w złotych polskich. W umowie kredytowej kwota kredytu jest określona w PLN.

Stosownie do § 9 ust. 4 regulaminu w przypadku kredytu w walucie obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez bank w tabeli kursów walut obcych.

W § 10 ust. 4 Regulaminu wskazano przypadku kredytu w walucie obcej kwota wcześniejszej spłaty jest obliczona według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia realizacji, wskazanego przez Kredytobiorcę w dyspozycji o dokonanie wcześniejszej spłaty.

Bank na wniosek kredytobiorcy może przewalutować kredyt, jednakże przewalutowanie nie może być dokonane m.in. w przypadku występowania zaległości w spłacie kredytu (§ 11 ust. 1-2 regulaminu).

W § 11 ust. 4 regulaminu ustalono, iż przewalutowanie następuje według kursów, z zastosowaniem ust. 5:



kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów w przypadku zamiany waluty z PLN na walutę obcą,



sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na PLN.

Przed podjęciem decyzji o przewalutowaniu bank zastrzega sobie prawo do dokonania weryfikacji zdolności kredytowej kredytobiorcy oraz żądania aktualnych dokumentów dotyczących jego dochodów (§ 11 ust. 12 pkt 1 regulaminu).

§ 11 ust. 11 regulaminu stanowił, iż w przypadku kredytu w walucie obcej prowizja za przewalutowanie ustalana jest od kwoty sprzed przewalutowania na przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia dokonania przewalutowania.

W § 12 ust. 3 regulaminu ustalono, iż w przypadku kredytu w walucie obcej prowizja za podwyższenie kwoty kredytu ustalana jest od kwoty podwyższenia, przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia sporządzania aneksu.

W myśl § 13 ust. 4 regulaminu, w przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej dla odnawiania zabezpieczeń kredytu stosuje się kurs sprzedaży dewiz obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych.

Kredyt został uruchomiony w dwóch transzach w dniach: 12 maja 2008 roku oraz 23 czerwca 2008 roku (zaświadczenie k. 718).

W okresie od dnia 24 kwietnia 2008 roku do dnia 7 grudnia 2022 roku powódka uiściła na rzecz pozwanego w ramach wykonywania spornej umowy łącznie kwotę 359 075,49 zł, w tym: spłata rat kredytu w PLN – 340 925,87 zł; składki z tytułu ubezpieczenia na życie – 17 351,62 zł; składki z tytułu ubezpieczenia pomostowego – 498 zł; opłata z tytułu wyceny/kontroli inwestycji – 300 zł (zaświadczenie k. 718-721).

Powódka zawarła przedmiotową umowę jako konsument celem zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych – modernizacja/remont domu oraz spłata wcześniej zaciągniętego zobowiązania kredytowego związanego z zakupem mieszkania. Dążąc do otrzymania kredytu powódka zwróciła się do banku, gdzie przedstawiono jej ofertę kredytu indeksowanego w walucie CHF. Kredyt indeksowany do CHF ukazano jej jako najkorzystniejszą propozycję, wskazując jednocześnie na stabilność waluty franka szwajcarskiego. Powódki nie poinformowano, że wraz ze wzrostem kursu CHF wzrośnie również saldo kredytu, nie wyjaśniono jej także w jaki sposób tworzone są tabele kursowe. Powódka nie negocjowała postanowień umowy, gdyż nie było takiej możliwości. Nie była świadoma tak dużego ryzyka jakie miało miejsce w trakcie wykonywania umowy. Umowę kredytu powódka zawarła będąc w związku małżeńskim – z rozdzielnością majątkową. Środki finansowe pozyskane z kredytu nie były przeznaczone na prowadzenie działalności gospodarczej (zeznania powódki k. 315-315v.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowody złożone do akt przez strony oraz zeznania strony powodowej. W odniesieniu do części dokumentów strony nie zakwestionowały rzetelności ich sporządzenia ani nie żądały złożenia przez stronę przeciwną ich oryginałów (zgodnie z art. 129 kpc). Podobnie i Sąd badając te dokumenty z urzędu, nie dopatrzył się w nich niczego, co uzasadniałoby powzięcie jakichkolwiek wątpliwości co do ich wiarygodności i mocy dowodowej, dlatego stanowiły podstawę dla poczynionych w sprawie ustaleń. W ocenie Sądu dowody te, w zakresie, w jakim stanowiły podstawę poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych, tworzą razem zasadniczo spójny i nie budzący wątpliwości w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a przez to zasługujący na wiarę materiał dowodowy.

Ustaleń faktycznych w przedmiocie wysokości kwoty, jaką pozwany pobrał od kredytobiorcy w ramach realizacji umowy (tytułem spłaty kredytu i opłat dodatkowych) w okresie objętym pozwem Sąd dokonał na podstawie zaświadczenia wystawionego przez pozwanego ( zaświadczenie k. 718-721 ) .

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd oparł się na zeznaniach powódki, które w pełni korelowały z dowodami w postaci dokumentów związanych z zawarciem i realizacją przedmiotowej umowy. Zrelacjonowała ona przebieg czynności związanych z zawarciem ww. umowy kredytu. Wynika z nich jednoznacznie, iż postanowienia umowy nie podlegały negocjacji, a powódka pozostawała w przekonaniu, że bank oferuje jej bezpieczny produkt finansowy. Zeznania powódki dotyczące w szczególności okoliczności związanych z zawarciem umowy o kredyt, były logiczne i spójne, a w konsekwencji nie budziły wątpliwości Sądu. Sąd uznał jej zeznania za wiarygodne w całości (zeznania powódki k. 315-315v.).

Ostatecznie Sąd uznał zeznania świadków M. U. (k. 298 i n.) oraz M. K. (k. 660 i n.) za niemające znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Świadkowie co prawda brały udział w zawieraniu umowy z powódką, jednakże nie pamiętali powódki, ani okoliczności spotkań z nią. Zeznania tych świadków dotyczyły ogólnej procedury zawierania umów kredytowych, na których podstawie nie można było ustalić, że procedura taka była w przypadku powódki zachowana.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 4 k.p.c. pominął dowód z zeznań świadka S. K., jako niemających znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy oraz niemożliwy do przeprowadzenia z uwagi na niewskazanie adresu świadka przez stronę pozwana. Wskazać należy, iż świadek nie uczestniczył w czynnościach związanych z zawieraniem przedmiotowej umowy z powodami, a jedynie przedstawił stronie powodowej oferty kredytów, w tym kredytu w pozwanym banku, przed złożeniem wniosku o kredyt (postanowienie k. 823)..

Sąd pominął dowód z zeznań świadków A. K., J. C. oraz K. M., gdyż nie był przydatny dla ustalenia stanu faktycznego w sprawie. Nie ulega wątpliwości Sądu, że niniejsi świadkowie nie mieli żadnego kontaktu ze stroną powodową w związku z zawieraną umową, jak również w żadnym zakresie nie uczestniczyli bezpośrednio w jakiejkolwiek obsłudze strony powodowej. Dokonując incydentalnej kontroli konkretnej umowy zawartej przez konsumenta, konieczne jest zbadanie towarzyszących jej okoliczności, nie zaś generalny sposób funkcjonowania pozwanego. Tym samym zeznania ww. świadków nie mogły przyczynić się do ustalenia stanu faktycznego w sprawie (postanowienie k. 597).

Sąd pominął dowód z opinii biegłego wnioskowany przez stronę pozwaną, gdyż opinia ta była nieprzydatna dla rozstrzygnięcia sprawy. Z uwagi na stwierdzenie nieważności umowy, bez znaczenia pozostawały okoliczności wskazane w tezie dowodowej biegłego określonej w odpowiedzi na pozew (postanowienie k. 350).

Sąd nie poczynił ustaleń faktycznych w oparciu o pozostałe, niewymienione w treści stanu faktycznego dokumenty, uznając, że ich treść pozostaje nieistotna dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.). Z punktu widzenia oceny umowy banku zawartej z konsumentem nie ma znaczenia dla sprawy praktyka bankowa i obowiązujące u pozwanego procedury. Dokonując incydentalnej kontroli konkretnej umowy zawartej przez konsumenta, konieczne jest zbadanie towarzyszących jej okoliczności, nie zaś generalny sposób funkcjonowania pozwanego. Żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy nie miały natomiast załączone do akt publikacje, pisma, ekspertyzy czy opinie prawne. Nie stanowią one bowiem dowodu w postępowaniu cywilnym, nie są w żaden sposób wiążące dla Sądu i stanowią jedynie subiektywną ocenę autora, co do rozumienia czy też stosowania określonych instytucji prawnych.

Sąd zważył co następuje.

Powództwo w zakresie żądania głównego jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie w całości z uwagi na fakt, iż przedmiotowa umowa kredytu zawarta przez stronę powodową z pozwanym jest nieważna, gdyż zawiera szereg postanowień abuzywnych, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi regulacjami prawnymi, co skutkuje nieważnością przedmiotowej umowy. W konsekwencji Sąd nie rozważał w kwestii żądania ewentualnego.

W tym miejscu należy zaakcentować, iż w uzasadnieniu wyroku nie ma potrzeby i obowiązku wyrażania szczegółowego stanowiska do wszystkich poglądów prezentowanych przez strony, o ile nie miały one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1998 roku, II UKN 282/98, Legalis nr 44600). Celem uzasadnienia wyroku nie jest bowiem ocena stanowisk stron, ale wyjaśnienie motywów rozstrzygnięcia. Dopuszczalne jest rozprawienie się z poszczególnymi zarzutami niejako en bloc, poprzez zaprezentowanie odmiennego zapatrywania w kwestii faktów lub prawa nie pozostawiające przestrzeni dla racjonalnej obrony pozostałych zarzutów, które – przy uwzględnieniu koncepcji sądu – stają się wówczas bezprzedmiotowe (uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2017 roku, VI ACa 1651/15, Legalis nr 1733044).

Nie ulega wątpliwości, iż istotą wszystkich umów – w tym także umów kredytowych, jest oparcie ich na zgodnej woli stron co do treści, a więc charakter konsensualny. Przez zgodny zamiar stron należy rozumieć uzgodnione elementy faktyczne i prawne kształtujące istotne postanowienia umowy. Umowa kredytu jest czynnością konsensualną, dwustronnie zobowiązującą i odpłatną. Tworzy ona między stronami zobowiązanie o charakterze ciągłym ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z 7 marca 2014 roku, IV CSK 440/13, LEX 1444460; podobnie: H. Ciepła: Dochodzenie roszczeń z umów kredytów frankowych, Warszawa 2021, str. 14).

Definicję kredytu zawiera art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2021 roku, poz. 2439 ze zm.), zgodnie z którym przez umowę kredytu bankowego bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 Prawa bankowego, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy, 2) kwotę i walutę kredytu, 3) cel, na który kredyt został udzielony, 4) zasady i termin spłaty kredytu, 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy. Wskazać też należy, że w przypadku zawarcia umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu, powinna ściśle określać umowa kredytu. Oznacza to, że kredytobiorca już na etapie umowy kredytowej powinien być odpowiednio poinformowany przez bank o istotnych dla niego zasadach związanych ze spłatą kredytu.

W efekcie należy stwierdzić, że samo wprowadzenie do umowy kredytu bankowego postanowień dotyczących indeksacji kredytu mieści się, co do zasady, w granicach swobody umów i nie stanowi naruszenia przepisów ustawy. Mieściło się także w tych granicach także w dacie zawarcia ww. umowy. W art. 69 ust. 2 Prawa bankowego wskazano, jakie niezbędne (obligatoryjne) postanowienia powinny być ujawnione w umowie kredytu bankowego. Natomiast umowa kredytu indeksowanego mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14, OSNC 2016/11/134; wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, LEX 2771344).

Zagadnienie interesu prawnego

Oceniając zawarte w pozwie żądanie ustalenia nieważności umowy kredytu, Sąd zobligowany był w pierwszej kolejności zbadać, czy strona powodowa posiada w ogóle interes prawny w jego formułowaniu. Zgodnie z treścią art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w rozumieniu powyższego przepisu stanowi materialnoprawną przesłankę powództwa o ustalenie i podlega badaniu w ramach merytorycznego rozpatrywania sprawy. Jego istnienie warunkuje zatem przyznanie ochrony prawu podmiotowemu, a brak prowadzi do oddalenia powództwa jako bezzasadnego. Powódka ma niewątpliwie interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie, gdyż z tego stosunku wynikają jeszcze inne dalej idące skutki.

Status konsumenta

Nie ulegało wątpliwości Sądu, że powódka zawierając przedmiotową umowę kredytu dla osób fizycznych posiadała status konsumenta w znaczeniu przewidzianym w art. 22 ¹ k.c., a kwota uzyskana z kredytu miała służyć finansowaniu potrzeb mieszkaniowych powódki. Zobowiązanie kredytowe nie było powiązane w jakikolwiek sposób z działalnością gospodarcza czy też zawodową powódki, tym samym postanowienia umowy dotyczące praw i obowiązków strony powodowej w tej sytuacji podlegają ocenie przez pryzmat art. 385 ¹ -385 ³ k.c.

Właściwość (natura) stosunku oraz nieważność umowy

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności oraz ustalenia, niezbędne stało się w niniejszej sprawie, na co powoływała się dodatkowo strona powodowa, zbadanie przedmiotowej umowy przez pryzmat sprzeczności z art. 353 ¹ kc w zw. z art. 58 § 1 i 2 kc. Sąd w składzie orzekającym w niniejszej sprawie podzielił stanowisko strony powodowej, uznając je za zasadne.

Jednym z czynników odgrywających istotną rolę w ramach stosowania kryterium właściwości (natury) stosunku, jest sens gospodarczy umowy, identyfikowany w następstwie określenia przez strony świadczeń podstawowych. Wychodzi się bowiem z założenia, że pozostałe postanowienia powinny być podporządkowane realizacji obowiązków głównych, stanowiąc z nimi spójną całość. Jeżeli jest inaczej, tzn. postanowienie dodatkowe podważa – w całości albo w istotnej części – sens społeczno-gospodarczy umowy, umowa jawi się jako wewnętrznie sprzeczna. Zazwyczaj nie jest to wynikiem obustronnego przeoczenia, lecz rezultatem świadomych zabiegów jednej ze stron – przeważnie silniejszej (np. lepiej poinformowanej, sprytniejszej lub mogącej swobodniej zrezygnować z zawarcia umowy) – która niejako okrężną drogą dąży do nadzwyczajnego zabezpieczenia swych interesów. W każdym razie sprzeczność ta podlega eliminacji z odwołaniem do kryterium właściwości (natury) stosunku prawnego. Bezpośrednią płaszczyzną kontroli jest tu wewnętrzna spójność umowy, a jej pośrednim skutkiem – częstokroć zapobieżenie rażąco niekorzystnemu dla jednej ze stron ukształtowaniu umowy ( vide: uchwała Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2018 roku, III CZP 93/17, OSNC 2018 nr 10, poz. 98, str. 44). Odwołanie do natury stosunku prawnego należy rozumieć jako nakaz respektowania podstawowych cech stosunku kontraktowego, które stanowią o jego istocie ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z 21 maja 2004 roku, III CK 47/03, Legalis nr 1322536).

W niniejszej sprawie strony zawarły umowę, poprzez którą zaakceptowały jednocześnie warunki „Regulaminu kredytowania osób fizycznych- w ramach usług bankowości hipotecznej w banku (...) S.A.”, (który stanowi integralną część umowy), w których pojawiły się postanowienia rażąco naruszające równowagę kontraktową między stronami. Są to:

1)  § 2 ust. 2 Umowy – kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu.

2)  § 7 ust. 1 Umowy – Kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...).

3)  § 3 ust. 2 Regulaminu – Kredyt może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych.

4)  § 8 ust. 3 Regulaminu – w przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty.

5)  § 9 ust. 4 Regulaminu – w przypadku kredytu w walucie obcej, Bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów Walut Obcych.

6)  § 10 ust. 4 Regulaminu – w przypadku kredytu w walucie obcej kwota wcześniejszej spłaty jest obliczona według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia realizacji, wskazanego przez Kredytobiorcę w dyspozycji o dokonanie wcześniejszej spłaty.

7)  § 11 ust. 4 Regulaminu – przewalutowanie następuje według kursów, z zastosowaniem ust. 5:

- kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów w przypadku zamiany waluty z PLN na walutę obcą,

- sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na PLN;

8)  § 11 ust. 11 Regulaminu – w przypadku kredytu w walucie obcej prowizja za przewalutowanie ustalana jest od kwoty sprzed przewalutowania na przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia dokonania przewalutowania,

9)  W § 12 ust. 3 Regulaminu – w przypadku kredytu w walucie obcej prowizja za przewalutowanie ustalana jest od kwoty sprzed przewalutowania , przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia sporządzania aneksu;

10)  § 13 ust. 4 Regulaminu – w przypadku kredytu w walucie obcej dla odnawiania zabezpieczeń kredytu stosuje się kurs sprzedaży dewiz obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych.

Analiza przywołanych wyżej postanowień umownych dotyczących waloryzacji prowadzi do konkluzji, że nie odwołują się one do ustalanych w sposób neutralny kursów CHF czy jakichś obiektywnych, zewnętrznych wskaźników czy czynników, na które żadna ze stron nie ma wpływu. Zasady ustalania kursów zostały natomiast przekazane do wyłącznych uprawnień pozwanego, nie określając bliżej kryteriów ustalania ich wysokości.

W ocenie Sądu w świetle takich postanowień umownych, bank może jednostronnie i arbitralnie modyfikować wskaźniki, według których obliczana jest zarówno wysokość kapitału kredytu do spłaty, jak i świadczeń kredytobiorcy (rat kredytowych). Waloryzacja kredytu na podstawie przedmiotowej umowy odbywa się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez pozwanego i to uprawnienie banku do określania wysokości kursów CHF na gruncie zawartej umowy nie doznaje formalnie żadnych określonych ograniczeń. Jakiekolwiek ograniczenie w tym zakresie nie wynika także z żadnych przepisów prawa.

Sąd w niniejszym składzie w pełni podziela stanowisko, iż określenie wysokości należności obciążającej kredytobiorcę z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron ( vide: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14, OSNC 2016, Nr 11, poz. 134, z dnia 1 marca 2017 roku, IV CSK 285/16, LEX nr 2308321, z dnia 19 września 2018 roku, I CNP 39/17, LEX nr 2559417, z dnia 24 października 2018 roku, II CSK 632/17, LEX nr 2567917, z dnia 13 grudnia 2018 roku, V CSK 559/17, LEX nr 2618543, z dnia 27 lutego 2019 roku, II CSK 19/18, LEX nr 2626330, z dnia 4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 roku, I CSK 242/18, LEX nr 2690299, z dnia 29 października 2019 roku, IV CSK 309/18, OSNC 2020/7-8/64). Jest niewątpliwe sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku zobowiązaniowego, co stanowi przekroczenie zasady swobody umów określonej w art. 353 ¹ kc. Identyczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z 28 kwietnia 2022 roku, III CZP 40/22, Legalis nr 2686192).

W niniejszej sprawie treść klauzul przedmiotowej umowy nie wskazuje według jakiego, obiektywnego kursu, ma nastąpić przeliczanie rat i kapitału kredytu. Nie zawiera ona również warunków ustalania przez bank kursów wymiany walut odnoszących się do uruchomienia kredytu, jak i jego spłaty. Dlatego strona powodowa na podstawie tych postanowień nie była w stanie zweryfikować, jak pozwany kształtował kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kierował. Nie była również w stanie określić ostatecznego kosztu kredytu oraz konsekwencji finansowych związanych ze stosowaniem klauzul waloryzacyjnych. Strona powodowa nie została poinformowana, w jaki sposób tworzone są tabele kursów banku, jak przedstawiało się historyczne kształtowanie waluty CHF względem złotego, euro czy dolara amerykańskiego w okresie zbliżonym do okresu kredytowania w umowie, a także tego, że raty kredytowe czy też saldo kredytu mogą drastycznie wzrosnąć. Nie przedstawiono symulacji porównawczej pokazującej kształtowanie się zarówno wysokości salda zadłużenia, jak i wysokości miesięcznej raty kredytu, w przypadku odpowiednio kredytu w PLN i CHF, w sytuacji znaczącej zmiany kursu i aprecjacji franka szwajcarskiego.

W tym miejscu należy zaakcentować, iż w świetle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, iż podpisując umowę kredytu denominowaną/indeksowaną w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w wypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Ponadto, przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane z zawarciem takiej umowy ( vide: wyrok z dnia 10 czerwca 2021 roku, C-776/19, Legalis nr 2581726). Nie ulega wątpliwości, iż w niniejszej sprawie pozwany nie wywiązał się z tego obowiązku. Wszystkie ww. okoliczności świadczą o sprzecznością ww. postanowień umowy z właściwością (naturą) stosunku zobowiązaniowego. Zdaniem Sądu samo podpisanie przez powódkę oświadczenia (informacji o ryzykach kursowych) nie spełnia tego wymogu. Powódka miała co prawda zasadniczą wiedzę o powiązaniu wysokości swojego zobowiązania wobec banku z ryzykiem walutowym, jednak z uwagi na brak wskazania jak będzie kształtować się wysokość poszczególnych rat w całym okresie kredytowania (zaprezentowanie symulacji), nie było to wystarczające. Powódka została przy tym zapewniona o stabilności waluty franka szwajcarskiego. Kredyt był oferowany powódce jako korzystniejszy z uwagi na niższą ratę. Zdaniem Sądu z uwagi na powyższe należało stwierdzić, iż powódka nie została w sposób rzetelny poinformowana o rzeczywistym ryzyku związanym z indeksacją kredytu, tym bardziej, iż zobowiązanie powódki miało charakter długoterminowy.

Zgodnie z przepisem art. 353 ^{( 1)} kc strony zawierające umowę mogą określić stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze stosunku), ustawie albo zasadom współżycia społecznego. Zasadniczym elementem każdego zobowiązania umownego jest możliwość obiektywnego i dostatecznie dokładnego określenia świadczenia. Przy określeniu świadczenia możliwe jest odwołanie się do konkretnych podstaw, możliwe jest również odwołanie się w tym zakresie do woli osoby trzeciej. Jednakże w każdym wypadku umowa będzie sprzeczna z naturą zobowiązania jako takiego, jeśli określenie świadczenia zostanie pozostawione woli wyłącznie jednej ze stron. W doktrynie prawa stwierdzenie to od dawna nie budzi wątpliwości. Gdyby oznaczenia miał dokonać dłużnik, według swego swobodnego uznania, nie byłoby żadnego zobowiązania. Gdyby zaś miał go dokonać wierzyciel, umowa byłaby niemoralna, gdyż dłużnik byłby zdany na łaskę i niełaskę wierzyciela (R. Longchamps de Berier, Zobowiązania, Lwów 1938, s. 157).

Orzecznictwo SN dotyczące kredytów indeksowanych nie rozważało szczegółowo tej kwestii pod kątem jedynie wykładni art. 353 ¹ kc. W wyroku Sądu Najwyższego z 22 maja 2014 r. w sprawie IV CSK 597/13 wskazano, że „nie zasługuje na aprobatę pogląd uznający dopuszczalność przyznania wyłącznie jednej stronie stosunku zobowiązaniowego możliwości zmiany warunków umowy”. Wyrok ten o tyle zasługuje na uwagę, że dotyczy dowolności ustalania przez jedną ze stron umowy cennika stanowiącego podstawę ustalenia wysokości odpłatności za świadczenia drugiej strony. Sytuacja jest więc analogiczna do będącego przedmiotem sporu w niniejszej sprawie przypadku ustalania przez bank tabeli kursów, stanowiącej podstawę ustalenia wysokości świadczenia na rzecz przedsiębiorcy ze strony jego kontrahenta (konsumenta). Pogląd ten jest podzielany przez sądy powszechne. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10 października 2017 r. w sprawie VI Aca 726/16 stwierdzono, że „umowa, w której jedna ze stron może dowolnie wpływać na zakres własnego zobowiązania, nie mieści się w granicach swobody umów, zaprzeczając istocie (naturze) stosunku obligacyjnego, w rozumieniu art. 353 ¹ k.c.”.

Należy ponadto zwrócić na dwie uchwały 7 sędziów SN, wydane na kanwie przepisów dotyczących czynności bankowych. W uchwale z 22 maja 1991 r. w sprawie III CZP 15/91 Sąd Najwyższy wskazał, że za sprzeczne z naturą umowy gospodarczej należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków, zaś sprzeczność ta występuje szczególnie wyraźnie zwłaszcza przy umowach, zawieranych nie w oparciu o indywidualne pertraktacje, ale w oparciu o regulamin wydany przez profesjonalistę. W konsekwencji Sąd Najwyższy uznał za nieskuteczne prawnie postanowienia umowy pozwalające na dowolną zmianę regulaminu rachunku bankowego. Z kolei w uchwale z 6 marca 1992 r. w sprawie III CZP 141/91 Sąd Najwyższy stwierdził, że dowolne określanie wysokości odsetek w czasie trwania stosunku prawnego jest sprzeczne z zasadami słuszności kontraktowej i w konsekwencji dla skutecznego zastrzeżenia możliwości jednostronnej zmiany tych odsetek zastrzegł konieczność wskazania konkretnych okoliczności, od których ta zmiana jest uzależniona. Bez tego warunku umowa byłaby nieważna ze względu na naruszenie zasad współżycia społecznego.

W wyroku z dnia 23 października 2019 r. w sprawie V Aca 567/18 Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał umowę o kredytu indeksowanego za nieważną w całości na podstawie art. 58 § 1 w zw. z art. 353 (1) k.c. Sąd Apelacyjny wskazał, że istotą wszelkich stosunków obligacyjnych, w tym zwłaszcza wynikających z umów, nie wyłączając również kredytowych, jest konsensualny ich charakter, oparcie tych stosunków na zgodnej woli ich stron w zakresie ich zawarcia w odniesieniu do akceptowanej przez obie stron treści tych stosunków, w tym zwłaszcza głównych ich postanowień, które muszą być doprecyzowane w stopniu umożliwiającym przypisanie obu stronom zamiaru i woli dokonania danej czynności na uzgodnionych warunkach albo na zasadach zaproponowanych przez jedną stronę, w tym ekonomicznie silniejszą, lepiej obsługiwaną pod względem prawnym, a zwłaszcza prowadzącą profesjonalnie działalność gospodarczą, w tym zajmującą się świadczeniem usług bankowych, oraz zaakceptowanych przez drugą stronę, w tym konsumenta ubiegającego się o kredyt konieczny albo przydatny do dokonania zakupu mieszkania w celu jego wykorzystania do zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb życiowych albo odniesienia standardu życia w zakresie swojego mieszkania. Natura stosunków obligacyjnych wyklucza tym samym uznanie, aby do zawarcia albo prawnie znaczącego ukształtowania treści umowy doszło wskutek złożenia przez jedną ze stron oświadczenia woli o treści mogącej odpowiadać rodzajowi konkretnej umowy albo jej istotnych elementów, nie wyłączając również umowy kredytu bankowego, którego przedmiotowo istotne elementy zostały określone w art. 69 Prawa bankowego, zwłaszcza jeżeli złożenie takiego oświadczenia miałoby narażać drugą stronę na rażącą sprzeczność postanowień umowy z jej interesem wobec braku obiektywnie weryfikowalnych kryteriów określenia przez stronę składającą jednostronne oświadczenie tego rodzaju akceptowalnej przez drugą stronę granicy naruszenia jej interesów. Innymi słowy, przy rażącym naruszeniu tej granicy, natura stosunku obligacyjnego nie pozwala nawet na blankietowe wyrażenie przez stronę zagrożoną zgody na jednostronne dopełnienie przez jej kontrahenta nieuzgodnionych elementów zawartej umowy, w tym jej głównych postanowień, bez których umowa a limine nie może dojść do skutku, czyli bez uzgodnienia których w dacie jej zawarcia niemożliwe jest również późniejsze jej dopełnienie poprzez złożenie przez jedną ze stron jednostronnego oświadczenia o jej uzupełnieniu, w tym poprzez określenie głównego zobowiązania drugiej strony, zwłaszcza w sposób rażąco sprzeczny z jej interesami. Natura stosunku obligacyjnego, wyznaczająca granice swobody umów, chronionej art. 353 ¹ k.c., odniesiona do kredytów udzielanych przez banki, wyklucza też akceptację takiej sytuacji, w której skonkretyzowanie zobowiązania kredytobiorcy wobec banku z tytułu spłaty kredytu, czyli w zakresie wysokości rat kapitałowo – odsetkowych, zostałoby pozostawione w umowie jednej z jej stron, a zwłaszcza bankowi z racji jego statusu i silniejszej zwykle pozycji z stosunkach tego rodzaju z tego oczywistego powodu, że to klienci banków zabiegają o przyznanie konkretnego kredytu na zasadach oferowanych zazwyczaj przez bank bez szerszej szansy na indywidualne uzgodnienie jego warunków, a nie odwrotnie.

Tak więc w ocenie Sądu analizowane tu postanowienia umowy są sprzeczne z art. 353 ¹ k.c., a tym samym nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c.. Należy w tej sytuacji rozważyć, jakie znaczenie będzie miało to dla bytu całej umowy w kontekście art. 58 § 3 k.c.

Skutki wadliwości postanowień umownych

Klauzula indeksacyjna nie należy do postanowień przedmiotowo istotnych umowy kredytu. Należy jednak zwrócić uwagę, że nawet przed wejściem w życie tzw. ustawy antyspreadowej w obrocie funkcjonował odrębny podtyp tej umowy: umowa kredytu indeksowanego. Zdaniem Sądu Okręgowego do essentialia negotii takiej umowy należy waluta indeksacji oraz oprocentowanie obliczane w sposób charakterystyczny dla tej waluty. Nieważność postanowień dotyczących przeliczania kwoty kredytu na walutę polską musiałaby zatem oznaczać nieważność umowy w całości – ze względu na brak jej istotnych postanowień.

Po wyeliminowaniu klauzul przeliczeniowych brak jest możliwości ustalenia wysokości świadczenia kredytobiorcy, tj. ustalenie wysokości kwoty, która podlega zwrotowi na rzecz banku i która stanowi podstawę naliczenia odsetek należnych od kredytobiorcy. Wobec nieuzgodnienia przez strony wysokości podstawowego świadczenia choćby jednej ze stron, umowę należy uznać za nieważną. Dlatego należy w pełni podzielić stanowisko, iż pozostawienie umowy w kształcie okrojonym poprzez wyeliminowanie z niej klauzul indeksacyjnych określających główne świadczenia stron umowy, stanowiłoby naruszenie art. 353 ¹ kc wyrażającego zasadę swobody umów i byłoby sprzeczne z istotą, naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować. Bez takich bowiem postanowień nie może dojść do ważnego zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej (tak uznał m. in. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 4 września 2020 roku, V Aca 44/19, LEX nr 3102217). Dalsze utrzymanie umowy kredytowej, po wyeliminowaniu klauzul zakwestionowanych przez kredytobiorców, nie jest możliwe, dlatego trzeba przyjąć upadek całej umowy ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, OSNC zb.dod. 2021/B/20; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 listopada 2019 roku, I Aca 268/19, Legalis nr 2282846).

Za trafnością takiej argumentacji przemawia także orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, z którego wynika zakaz uzupełniania powstałej w ten sposób luki w umowie przepisami dyspozytywnymi – w szczególności pozwalającym na zastosowanie kursu średniego NBP ( vide: wyrok z dnia 3 października 2019 roku, C-260/18, Legalis nr 2230278; oraz z dnia 29 kwietnia 2021 roku, C-19/20, Legalis nr 2562735). Stanowiska tego nie zmienia wyrok z 2 września 2021 roku (ygn.. C-932/19, Legalis nr 2606025) m.in. z tego powodu, że w Polsce nie wprowadzono ustawowego kursu wymiany walut w umowach kredytów.

Uznanie klauzuli indeksacyjnej jedynie za postanowienie podmiotowo istotne również prowadzi do wniosku o nieważności umowy. Zdaniem Sądu strony nie zawarłyby opisanej w pozwie umowy bez postanowień odnoszących się do przeliczeń PLN na CHF. Wskazuje na to już ustalenie wysokości odsetek w oparciu o stopę procentową stosowaną na rynku do waluty szwajcarskiej. Sądowi nie są znane żadne przepisy prawa polskiego, zakazujące stosowania stóp procentowych charakterystycznych dla CHF do wierzytelności wyrażonych w PLN. Jednakże na rynku takie umowy nie są zawierane. Nawet w stosowanym w Polsce systemie rezerwy cząstkowej banki muszą zapewnić sobie finansowanie (de facto zabezpieczenie) udzielanych kredytów poprzez zaciągnięcie zobowiązań walucie tego kredytu – w tym wypadku w PLN. Jeśli kredyt udzielony klientowi będzie oprocentowany według stopy LIBOR (z założenia niższej niż dla innych walut) a zobowiązanie banku według wyższej stopy (np. stopą NBP lub WIBOR- zazwyczaj wyższą), to doprowadzi do natychmiastowego wygenerowania straty po stronie banku. Z drugiej strony różnice w oprocentowaniu różnych walut są podstawą wielu transakcji rynkowych (np. osławionych swapów procentowych czy walutowo-procentowych), a więc źródłem potencjalnego zysku. Indeksacja, czyli przeliczenie kredytu na CHF ma umożliwić zrównoważenie wierzytelności i zobowiązań banku. Bez tej operacji (nawet dokonywanej jedynie poprzez czynności księgowe) zastosowanie stopy procentowej innej waluty do PLN byłoby ekonomicznie niewykonalne.

Drugim argumentem jest sama konstrukcja umowy. Kredyt indeksowany (podobnie jak inne kredyty) zostały szczegółowo uregulowany w regulaminie ustalanym przez organy banku, a więc w sposób wskazujący na wyłączenie opisanych tam warunków od możliwości negocjacji. Potencjalny kredytobiorca nie miał możliwości zawarcia umowy kredytowej w złotych z oprocentowaniem innym niż oparte o stawkę WIBOR niż poprzez umowę kredytu indeksowanego. Mógł jedynie zawrzeć umowę – albo z niej zrezygnować.

Zgodnie z art. 58 § 3 k.c. jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. W sprawie niniejszej zachodzi właśnie taka sytuacja: jak wskazano wyżej nie tylko pozwany bank, ale i żaden inny nie oferował umów kredytu złotówkowego oprocentowanego – jak w sprawie niniejszej – poprzez odwołanie do stopy LIBOR w praktyce stosowanej do CHF. Bez zakwestionowanego postanowienia umowa kredytu nie zostałaby zawarta w ogóle, względnie na innych warunkach (np. jako kredyt w złotówkach oprocentowany według innej stopy niż LIBOR). To oznacza, że umowę należało uznać za nieważną w całości.

Niedozwolone postanowienia umowne

Nie sposób również nie zauważyć w odniesieniu do powódki, która niewątpliwie w niniejszej sprawie posiada status konsumenta, iż zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku II CSK 19/18 postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. W celu ustalenia, czy klauzula rażąco narusza interesy konsumenta, należy wziąć przede wszystkim pod uwagę, czy pogarsza ona jego położenie prawne w stosunku do tego, które, w braku odmiennej umowy, wynikałoby z przepisów prawa, w tym dyspozytywnych. Natomiast samo rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję, na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków wynikających z umowy, skutkujące niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelne traktowanie.

Postanowienia umowne będące przedmiotem analizy na gruncie rozpoznawanej sprawy stanowią postanowienia wzorca umownego, to obejmuje je domniemanie, iż nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył.

W niniejszej sprawie nie ma zatem przeciwwskazań do uznania nieważności umowy w oparciu o samo stwierdzenie abuzywności kwestionowanych klauzul umownych, niezależnie od nieważności wynikającej z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 Prawa bankowego oraz z art. 353 ¹ k.c. oraz z art. 58 § 2 k.c.

Ustalenie nieważności/nieistnienia umowy i rozliczenie stron

Stwierdzając, że strona powodowa wykazała istnienie po jej stronie interesu prawnego do wytoczenia powództwa, a twierdzenia powodów dotyczące nieważności umowy są zasadne, Sąd orzekł jak w punkcie 1. wyroku.

Z uwagi na nieważność umowy kredytu, dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405 – 410 k.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budzi żadnych wątpliwości, że jeżeli w następstwie zastosowania przedstawionych reguł umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna (nieważna), świadczenia spełnione na jej podstawie powinny być postrzegane jako świadczenia nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. ( vide: uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego – zasada prawna z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 roku, I CSK 242/18, Legalis nr 1966950 i z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, OSNC zb. Dod. 2021/B/20., uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku, III CZP 11/20, Legalis nr 2532281).

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl zaś art. 410 § 1 i 2 k.c., przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Należy także wskazać, iż na powyższe rozstrzygnięcie nie miał wpływu fakt, iż pozwany posiada niewątpliwie wobec strony powodowej roszczenie o zwrot kapitału kredytu. Wynika to z tego, iż jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (tak wskazał m. in. Sąd Najwyższy w uchwale 7 Sędziów – zasadzie prawnej z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899).

Powódka w niniejszej sprawie domagała się zasądzenia kwoty 359 075,49 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 304 238,43 zł od dnia 3 lutego 2022 roku do dnia zapłaty oraz od kwoty 54 837,06 zł od dnia 8 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty. Żądana kwota stanowiła sumę świadczeń uiszczonych przez powódkę na rzecz pozwanego w związku z wykonywaniem umowy w okresie 24 kwietnia 2008 roku do 7 grudnia 2022 roku i znalazła potwierdzenie w dokumentach załączonych do akt przez strony w postaci zaświadczenia (k. 718-721). Wobec powyższego Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 359 075,49 zł, o czym orzekł w punkcie 2. wyroku.

Brak przedawnienia roszczenia strony powodowej

Sąd podziela stanowisko, iż żądanie ustalenia nieważności umowy nie ulega przedawnieniu ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1976 roku, II CR 288/76, OSNCP 1977 nr 5-6, poz. 91). Ponadto w świetle najnowszego orzecznictwa TSUE ( vide: wyrok z dnia 10 czerwca 2021 roku, C-776/19, Legalis nr 2581726) oraz Sądu Najwyższego (uchwała z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899), nie doszło do przedawnienia roszczeń strony powodowej o zapłatę. Należy bowiem wskazać, iż całość wiedzy o tych uprawnieniach strony powodowej należy wiązać dopiero z pouczeniem dokonanym przez Sąd w toku niniejszego postępowania. Tym samym termin przedawnienia określony w art. 118 k.c. z pewnością nie upłynął.

Zarzut potrącenia

W piśmie procesowym z dnia 26 września 2023 roku pozwany podniósł ewentualny zarzut potrącenia przysługującej pozwanemu od powódki wierzytelności w kwocie 352 235 zł, który to zarzut Sąd uznał za niezasadny.

Zgodnie z treścią art.. 499 k.c. potrącenie odbywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Pozwany zgłosił w piśmie procesowym wyłącznie procesowy zarzut potrącenia, zaś w niniejszej sprawie brak było złożenia pozwanym oświadczenia matrialnoprawnego strony pozwanej o dokonaniu potrącenia. Nadto w odniesieniu do roszczenia zgłoszonego w pozwie, wbrew też treści art. 203ˡ § 2 kpc zarzut potrącenia nie został podniesiony przez pozwanego w odpowiedzi na pozew (modyfikację powództwa), lecz w piśmie procesowym złożonym w dniu 26 września 2023 roku, a więc już po przeprowadzeniu rozprawy, z naruszeniem przepisu art. 203ˡ § 2 kpc . Ponadto nie można było zgodzić się z tezą, jakoby roszczenie podniesione w powołanym piśmie wynikało z tego samego stosunku prawnego co roszczenie objęte pozwem. W obu wypadkach chodziło o taki sam, a nie ten sam stosunek prawny. Nieważność umowy prowadzi bowiem do powstania po obu stronach osobnych roszczeń o zwrot nienależnych świadczeń z oddzielnych jednak stosunków bezpodstawnego wzbogacenia, nie zaś z jednego takiego stosunku. Czynność potrącenia byłaby skuteczna, gdyby była dokonana poza czynnościami procesowymi. Zgłoszona w piśmie procesowym, z powyżej wskazanego powodu nie może jednak zostać uwzględniona wśród okoliczności branych pod uwagę na etapie wyrokowania. Czynności tej może jednak dokonać po zakończeniu postępowania w sprawie.

Rozstrzygnięcie o odsetkach

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 304 238,43 zł należało zasądzić od dnia 17 lutego 2022 roku, czyli 14 dni po doręczeniu pozwanemu modyfikacji powództwa dot. niniejszej kwoty (modyfikacja z dnia 8 października 2021 roku), zaś odsetki od kwoty 54 837,06 zł należało zasądzić od dnia 22 czerwca 2023 roku, czyli 14 dni po doręczeniu pozwanemu modyfikacji powództwa dot. niniejszej kwoty (modyfikacja z dnia 16 lutego 2023 roku). Pierwotne żądanie pozwu dotyczyło ustalenia nieważności umowy, dalsze jego modyfikacje obejmujące żądanie zapłaty oparte było o twierdzenia powódki, że umowa łącząca strony jest nieważna, nadto do modyfikacji powództwa z dnia 8 października 2021 roku powódka dołączyła oświadczenie o wyczerpującym poinformowaniu jej o skutkach uznania umowy za nieważną – dlatego też Sąd uznał, że termin 14 dni od dnia doręczenia pozwanemu pisma modyfikującego powództwo jest okresem odpowiednim na zapoznanie się z treścią pisma procesowego i ustosunkowanie się do niego. Żądanie zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie, stosownie do treści art. 481 k.c., zasługiwało zatem na uwzględnienie w zakresie wskazanym powyżej (pkt 2. wyroku), zaś w pozostałym zakresie powództwo co do odsetek podlegało oddaleniu, o czym Sąd orzekł w punkcie 3. wyroku.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w punkcie 3. wyroku. Powódka wygrała sprawę w całości. Wobec tego Sąd zasądził od pozwanego na jej rzecz kwotę 11 817,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na powyższą kwotę złożyły się koszty zastępstwa strony przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego ustalone na podstawie § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1935)w wysokości 10 800 zł oraz opłata od pozwu w wysokości 1 000 zł, a także opłata skarbowa od pełnomocnictw w wysokości 17 zł, łącznie 11 817 zł.

Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

sędzia Dorota Gozalbo-Gągolewicz

ZARZĄDZENIE

(...)

sędzia Dorota Gozalbo-Gągolewicz