Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 grudnia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Paweł Duda

Protokolant: sekretarz sądowy Amanda Mioduszewska

po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa R. R.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od R. R. na rzecz Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 5.417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt XXV C 538/17

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 6 grudnia 2017 r.

R. R. pozwem z dnia 23 marca 2017 r. wniósł o zasądzenie od Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 87.800 zł wraz z odsetkami w wysokości ustawowej od dnia 7 września 2013 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że w dniu 10 czerwca 2013 r. (...) S.A. zawarła z Towarzystwem (...) S.A. umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków organów spółki oraz członków organów spółek z grupy kapitałowej (...) na okres od 1 lipca 2013 r. do 1 lipca 2014 r. Przedmiotem umowy było udzielenie ochrony ubezpieczeniowej obejmującej m.in. sądowe
i pozasądowe koszty obrony w związku z roszczeniem, koszty obrony w postępowaniu urzędowym, koszty zaspokojenia uzasadnionych roszczeń oraz dodatkowe świadczenia ubezpieczeniowe wskazane w warunkach ubezpieczenia, przy czym ochrona ubezpieczeniowa została udzielona wszystkim byłym, obecnym oraz przyszłym osobom ubezpieczonym w ramach przedmiotowej umowy. R. R. w 2008 r. zajmował stanowisko dyrektora zespołu finansowego w (...) S.A. (zwanej dalej również (...) S.A.”). W sierpniu 2008 r. (...) S.A. zawarła z (...) Bankiem (...) S.A. (...) Bankiem (...) S.A. transakcje opcji walutowych w celu zabezpieczenia ryzyka kursowego z tytułu kontraktów eksportowych na sprzedaż węgla. Powód będąc członkiem Komitetu (...) S.A. uczestniczył w wydaniu decyzji wyrażających zgodę na zawarcie przedmiotowych transakcji. W związku z tymi transakcjami Prokuratura Okręgowa w G. wszczęła w dniu 31 lipca 2013 r. przeciwko R. R. postępowanie karne, które ostatecznie umorzono postanowieniem
z dnia 29 grudnia 2014 r. z powodu stwierdzenia braku znamion czynu zabronionego. W dniu 7 sierpnia 2013 r. (...) S.A. powiadomiła pozwanego o wszczęciu postępowania karnego przeciwko powodowi i wystąpiła z wnioskiem o zatwierdzenie kosztów obrony w tym postępowaniu. Pismem z 16 kwietnia 2014 r. pozwany odmówił pokrycia tych kosztów. Po zawiadomieniu o wszczęciu postępowania karnego, w trakcie kilku spotkań z pozwanym uzgodniono, że obrońcą powoda będzie adw. J. Ż.. W dniu 12 sierpnia 2013 r. powód zawarł z adw. J. Ż. umowę zlecenia, której przedmiotem było udzielenie upoważnienia do obrony powoda w śledztwie i ewentualnym postępowaniu sądowym. Na mocy tej umowy powód zapłacił obrońcy wynagrodzenie w kwocie 87.800 zł. W ocenie powoda uchylenie się pozwanego od wypłaty świadczenia w związku z poniesionymi przez powoda kosztami obrony jest nieuzasadnione, bowiem nie miały miejsca wyłączenia odpowiedzialności, na które powołał się pozwany.

Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości.

W uzasadnieniu pozwany podniósł, że roszczenie powoda jest nieuzasadnione tak co do zasady, jak i co do wysokości. Postępowanie przygotowawcze w sprawie niedopełnienia obowiązków i nadużycia udzielonych uprawnień w 2008 r. przez osoby obowiązane na podstawie przepisu ustawy i umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi (...) S.A. i wyrządzenia w mieniu tej spółki szkody majątkowej w wielkich rozmiarach zostało wszczęte przez Prokuraturę Okręgową w G. już w dniu 31 lipca 2009 r. Postępowanie to dotyczyło m.in. powoda i w jego toku powód oraz inne osoby wchodzące w skład Komitetu (...) były przesłuchiwane
w charakterze świadków. Przy zawieraniu umowy ubezpieczenia (...) S.A. udzieliła pozwanemu nieprawdziwych informacji. W kwestionariuszu oceny ryzyka z 29 kwietnia
2013 r. do umowy ubezpieczenia na pytanie, czy (...) lub osobom ubezpieczonym znane są jakiekolwiek okoliczności, które mogą spowodować postawienie zarzutu, (...) odpowiedziała, że nie są znane jakiekolwiek okoliczności, co było niezgodne z prawdą. W tej sytuacji (...) S.A. nie ponosi odpowiedzialności na podstawie umowy ubezpieczenia, ponieważ: 1) zdarzenie ubezpieczeniowe (wszczęcie Postępowania Urzędowego) nie jest objęte ochroną ubezpieczeniową (art. 3 § 3 ust. 1 umowy ubezpieczenia) bowiem zaszło przed datą zawarcia umowy ubezpieczenia, 2) odpowiedzialność pozwanego jest wyłączona (art. 4 § 2 ust. 1 tiret 1 umowy ubezpieczenia), bowiem przedstawiciele (...) S.A. i sam powód posiadali wiedzę o śledztwie wszczętym postanowieniem Prokuratury Okręgowej w G. z dnia 31 lipca 2009 r. zarówno
w dacie zawarcia umowy ubezpieczenia (10 czerwca 2013 r.), jak i w Dacie Ciągłości (1 lipca 2011 r.), 3) (...) S.A. podała nieprawdziwe informacje we wniosku o ubezpieczenie z dnia
30 czerwca 2011 r. oraz kwestionariuszu oceny ryzyka do ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków władz spółek kapitałowych z dnia 29 kwietnia 2013 r., nie wskazując
w kwestionariuszu okoliczności toczącego się postępowania przygotowawczego pod sygn. akt (...), które dotyczyło m.in. powoda ( art. 815 § 3 k.c.). Niezależnie od tego pozwany zarzucił, że powód nie wykazał swojego roszczenia co do wysokości, bowiem nie przedstawił faktur VAT lub co najmniej paragonów potwierdzających, że zapłacił adwokatowi J. Ż. wynagrodzenie w wysokości 87.800 zł na podstawie umowy zlecenia z dnia
12 sierpnia 2013 r.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

W dniu 10 czerwca 2013 r. (...) S.A. (ubezpieczający) zawarła z Towarzystwem (...) S.A. umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków organów spółek z grupy kapitałowej (...) ((...)) na okres od 1 lipca 2013 r. do 1 lipca 2014 r. Suma gwarancyjna na jedno i wszystkie zdarzenia w okresie ubezpieczenia ustalona została w umowie ubezpieczenia na kwotę 350.000.000 zł. W umowie ustalono również sublimity sumy gwarancyjnej, w tym m.in. 5.000.000 zł na jedno i wszystkie zdarzenia w okresie ubezpieczenia w odniesieniu do Kosztów Obrony poprzedzającej wniesienie Roszczenia lub wszczęcie Postępowania Urzędowego (zgodnie
z art. 2 § 4 Warunków Ubezpieczenia).

Zgodnie z Warunkami Ubezpieczenia, ochrona ubezpieczeniowa dotyczy Roszczeń lub Postępowań Urzędowych, które w Okresie Ubezpieczenia lub Przedłużonym Okresie Zgłaszania Roszczeń, o ile ma on zastosowanie, po raz pierwszy zostaną zgłoszone przeciw Ubezpieczonemu, przy czym za zgłoszenie uważane jest także oświadczenie o potrąceniu (art. 1 § 1 ust. 1). Ochrona obejmowała sądowe jak i pozasądowe Koszty Obrony w związku
z Roszczeniem, Koszty Obrony w Postępowaniu Urzędowym, koszty zaspokojenia uzasadnionych Roszczeń oraz dodatkowe świadczenia ubezpieczeniowe wskazane
w Warunkach Ubezpieczenia (art. 1 § 1 ust. 2). Zgodnie z art. 2 § 5 ust. 1 Warunków Ubezpieczenia, jeżeli w okresie ubezpieczenia lub Przedłużonym Okresie Zgłaszania Roszczeń, jeżeli ma on zastosowanie, zostanie wszczęte Postępowanie Urzędowe, ubezpieczyciel pokryje Koszty Obrony związane z obroną lub pomocą prawną świadczoną dla osób ubezpieczonych. W myśl art. 3 § 3 ust. 1 Warunków Ubezpieczenia, jeżeli nie uzgodniono inaczej, ubezpieczyciel przyznaje nieograniczoną ochronę ubezpieczeniową
z mocą wsteczną w stosunku do wszystkich Nieprawidłowych Zachowań popełnionych przez ubezpieczonych, pod warunkiem że zgłoszenie związanych z nimi Roszczeń lub wszczęcie Postępowań Urzędowych nastąpi w okresie ubezpieczenia lub w Przedłużonym Okresie Zgłaszania Roszczeń. Stosownie do art. 3 § 4 ust. 1 Warunków Ubezpieczenia, jeżeli umowa ubezpieczenia nie zostanie przedłużona ponad czas określony w Cedule i nie zostanie zawarta inna umowa ubezpieczenia odpowiedzialności członków władz spółki, ochrona ubezpieczeniowa może, za zgodą stron umowy ubezpieczenia, objąć również Roszczenia wniesione lub Postępowania Urzędowe wszczęte w ciągu ustalonego w Cedule okresu rozpoczynającego się od dnia następnego po dniu upływu okresu ubezpieczenia i dotyczące Nieprawidłowych Zachowań popełnionych przed datą upływu okresu ubezpieczenia (Przedłużony Okres Zgłaszania Roszczeń). W umowie ubezpieczenia (w Cedule) ustalono, że Przedłużony Okres Zgłaszania Roszczeń wynosi 36 miesięcy.

Zgodnie z Warunkami Ubezpieczenia, ochrona ubezpieczeniowa udzielona została we wskazanym w Warunkach Ubezpieczenia zakresie ubezpieczenia wszystkim byłym, obecnym i przyszłym m.in. członkom zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, rady konsultacyjnej, rady dyrektorów, dyrektorom zarządzającym i wszystkim członkom innych porównywalnych organów wykonawczych, doradczych lub nadzorczych określonych
w umowie spółki lub statucie zgodnie z prawem właściwym dla danej ubezpieczonej spółki, pełnomocnikom o ogólnym zakresie umocowania, prokurentom, osobom pełniącym funkcje nadzorcze, zastępcom osób wymienionych powyżej, kiedy działają w charakterze i zakresie działań wynikającym z zastępowania tych osób, pracownikom, jeżeli i tak długo jak są odpowiedzialni jak zarządzający przedsiębiorstwem, jego funkcją lub jednostką organizacyjną (menedżerowie) (art. 1 § 2 ust. 1).

Postępowanie Urzędowe zostało zdefiniowane w Warunkach Ubezpieczenia (art. 8 ust. 19) jako wszczęte w okresie ubezpieczenia lub w Przedłużonym Okresie Zgłaszania Roszczeń, o ile ma zastosowanie, przez właściwe organy władzy państwowej:
a) postępowanie przygotowawcze lub wyjaśniające dotyczące osoby ubezpieczonej, lub
b) wszczęte w okresie ubezpieczenia lub w Przedłużonym Okresie Zgłaszania Roszczeń, jeżeli ma on zastosowanie, przeciwko osobie ubezpieczonej, w związku z Nieprawidłowym Zachowaniem, postępowanie w sprawie o wykroczenie, postępowanie karne lub postępowanie administracyjne.

Natomiast Nieprawidłowe Zachowanie oznacza rzeczywiście błędne lub za błędne poczytywane działanie lub zaniechanie ubezpieczonej spółki lub osoby ubezpieczonej
w związku z ich właściwością lub pełnieniem funkcji (art. 8 ust. 11 zd. 1 Warunków Ubezpieczenia).

W art. 4 § 2 ust. 1 Warunków Ubezpieczenia przewidziano, że wyłączona jest odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu lub w wyniku Nieprawidłowych Zachowań:

-

o których wiedzę posiadali: Przedstawiciel Ubezpieczającego, Osoby Ubezpieczone, przeciwko którym skierowane jest roszczenie lub wszczęte jest Postępowanie Urzędowe lub też osoby zaangażowane w negocjowanie i zawieranie niniejszej umowy ubezpieczenia, w dacie zawarcia niniejszej umowy lub we wskazanej
w Cedule Dacie Ciągłości, lub

-

które zostały już zgłoszone w ramach innej umowy ubezpieczenia lub we wcześniejszym okresie ubezpieczenia w ramach niniejszej umowy ubezpieczenia.

Data Ciągłości ustalona została w Cedule na dzień 1 lipca 2011 r., zaś w Warunkach Ubezpieczenia (art. 8 ust. 1) została zdefiniowana jako data określona na potrzeby ustalenia wyłączenia odpowiedzialności co do Zdarzeń Ubezpieczeniowych zgodnie z art. 4 § 2 Warunków Ubezpieczenia.

[ Umowa nr (...) ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków organów spółki oraz członków organów spółek z grupy kapitałowej (...) ((...)) z dnia 10.06.2013 r. – Ceduła i Warunki Ubezpieczenia – k. 112-139]

Przed zawarciem przedmiotowej umowy ubezpieczenia z 10 czerwca 2013 r. (...) S.A. w kwestionariuszu oceny ryzyka z dnia 29 kwietnia 2013 r. złożonym do (...) S.A. na pytanie ubezpieczyciela „Czy ubezpieczającemu albo ubezpieczonym znane są jakiekolwiek okoliczności, które mogą spowodować zgłoszenie roszczenia?, postawienie zarzutu? Proszę podać szczegóły”, udzieliła odpowiedzi: „Wg stanu na dzień 24.04.2013 r. nie znane są jakiekolwiek okoliczności”. ( kwestionariusz oceny ryzyka do ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej członków władz spółek kapitałowych z dnia 29.04.2013 r. – k. 208-213).

Umowa ubezpieczenia z 10 czerwca 2013 r. stanowiła kontynuację wcześniejszych umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków władz (...) S.A., które zawierane były z (...) S.A. w wyniku rozstrzygnięcia przetargu zorganizowanego przez spółkę (...) w 2011 r. przy pomocy (...) Sp. z o.o. ( zeznania świadka M. M. – k. 581-582).

We wniosku o zawarcie pierwszej umowy ubezpieczenia (...) z dnia 30 czerwca 2011 r. (...) S.A., na pytanie ubezpieczyciela „Czy członkom organów wykonawczych, doradczych lub nadzorczych ubezpieczonej Spółki (Zarządu, Rady Nadzorczej lub innych porównywalnych organów) wiadomo o jakichkolwiek zakończonych, wszczętych lub prowadzonych obecnie postępowaniach (w szczególności cywilnych, administracyjnych, karnych) lub wniesionych kiedykolwiek roszczeniach przeciwko osobom, które mają być ubezpieczone w związku z pełnieniem funkcji w charakterze byłego lub obecnego członka organów wykonawczych, doradczych lub nadzorczych ubezpieczonej Spółki” udzieliła następującej odpowiedzi: „Wszelkie istotne postępowania, których uczestnikami są spółki z Grupy (...) oraz Kombinat (...) zawarte są
w treści (...) S.A. wraz z późniejszymi aneksami i komentarzami aktualizującymi, w tym zwłaszcza zostały opisane na str. 195-200 tego dokumentu. Zostały one również przedstawione w treści Międzynarodowego Dokumentu Ofertowego ( (...)),
w tym zwłaszcza na str. 196-202 . Dodatkowo (...) prowadzi postępowanie w sprawie przeciwko pracownikom spółki (...) S.A. o czyn z art. 296 § 1 i 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k. Przedmiotowe postępowanie jest nadzorowane przez Prokuraturę Okręgową w G.”. Na kolejne pytanie: „Czy członkom organów wykonawczych, doradczych lub nadzorczych (Zarządu, Rady Nadzorczej lub innych porównywalnych organów) wiadomo o jakichkolwiek działaniach lub zaniechaniach w związku z pełnieniem funkcji, które mogą spowodować
w przyszłości wniesienie roszczenia lub wszczęcie postępowania sądowego lub pozasądowego, które mają być ubezpieczone w związku z pełnieniem funkcji w charakterze byłego lub obecnego członka organów wykonawczych, doradczych lub nadzorczych ubezpieczonej Spółki?”, (...) S.A. udzieliła odpowiedzi „Nie”. [ Wniosek o ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej Członków Władz Spółki ((...)) – k. 188-194]

Postanowieniem z dnia 31 lipca 2009 r. Prokuratura Okręgowa w G. wszczęła śledztwo w sprawie niedopełnienia obowiązków i nadużycia udzielonych uprawnień
w 2008 r. w J., w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, przez osoby obowiązane na podstawie przepisu ustawy i umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi (...) S.A. w J. i wyrządzenia
w mieniu tej spółki akcyjnej szkody majątkowej w wielkich rozmiarach, tj. o przestępstwo
z art. 296 § 1 i 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k. Postępowanie to dotyczyło zawierania w 2008 r. przez (...) S.A. z (...) Bankiem (...) S.A. (...) Bankiem (...) S.A. transakcji opcji walutowych w celu zabezpieczenia ryzyka kursowego w ramach posiadanych kontraktów eksportowych na sprzedaż węgla. Decyzje dotyczące transakcji opcji walutowych podejmowane były przez działający w (...) S.A. Komitet (...) na podstawie obowiązującej w (...) S.A. procedury o nazwie (...) S.A.”. R. R. w 2008 r. pełnił w (...) S.A. funkcję dyrektora zespołu finansowego oraz był członkiem Komitetu (...). W toku prowadzonego śledztwa R. R. przesłuchany został kilkakrotnie w charakterze świadka w dniach: 6 października 2009 r.,
15 października 2009 r., 17 lutego 2010 r., 31 marca 2010 r., 10 marca 2011 r. W toku tego śledztwa w charakterze świadka przesłuchiwane były również inne osoby zatrudnione
w (...) S.A.: G. B., która w 2008 r. zajmowała w (...) S.A. stanowisko zastępcy prezesa zarządu ds. ekonomii i finansów oraz wchodziła w skład Komitetu (...) (a podczas przesłuchania w dniach 19 listopada 2009 r.
i 9 marca 2011 r. była prokurentem spółki), R. J., która w 2008 r. zajmowała stanowisko głównego księgowego i była prokurentem spółki (...) (a podczas przesłuchania
w dniach 25 stycznia 2010 r. z i 8 marca 2011 r. zajmowała odpowiednio stanowisko głównego księgowego i dyrektora ekonomicznego, G. C. – w dniu 18 stycznia 2010 r. i 10 września 2010 r. (zastępca prezesa zarządu ds. handlowych), A. T. –
w dniu 10 września 2010 r. – zastępca prezesa zarządu ds. technicznych, J. Z. – w dniu 18 listopada 2010 r. (prezes zarządu (...) S.A.), M. W. (1) –
w dniu 8 grudnia 2010 r. (zastępca prezesa zarządu ds. ekonomicznych). W toku śledztwa Prokuratura Okręgowa w G. na mocy postanowienia z dnia 21 sierpnia 2009 r. zażądała od Zarządu (...) S.A. wydania rzeczy mogących stanowić dowody w sprawie w postaci uwierzytelnionych kopii dokumentów, w tym m.in. umów
z bankami, z którymi w 2008 r. zawierano transakcje opcji walutowych, informacji o terminie i sposobie rozliczenia każdej z transakcji wraz z dokumentacją potwierdzającą rozliczenie, wewnętrznych przepisów, regulaminów, wniosków, opinii, decyzji organów spółki dotyczących trybu, opiniowania i aprobaty zawierania wymienionych transakcji, wykazu osób, które faktycznie zajmowały się zawieraniem, opiniowaniem i nadzorowaniem wymienionych transakcji wraz z zakresami ich czynności. Żądane dokumenty zostały dobrowolnie wydane Prokuraturze przez (...) S.A. w dniu 31 sierpnia 2009 r. ( (...) S.A. wraz z załącznikami – k. 30-42, postanowienie Prokuratury Okręgowej w G. z dnia 31.07.2009 r. w sprawie sygn. akt (...) – k. 141-142, protokoły przesłuchania świadka R. R.
w sprawie sygn. akt (...) z 06.10.2009 r. – k. 144-147, z 15.10.2009 r. – k. 148-152,
z 17.02.2010 r. – k. 153-156, z 31.03.2010 r. – k. 157-165, z 10.03.2011 r. – k. 166-169, protokoły przesłuchania świadka G. B. w sprawie sygn. akt (...) z 19.11.2009 r. – k. 171-174 i z 09.03.2011 r. – k. 175-178, protokoły przesłuchania świadka R. J. w sprawie sygn. akt (...) z 25.01.2010 r. – k. 180-183 i z 08.03.2011 r. – k. 184-186, protokoły przesłuchania świadka G. C. w sprawie sygn. akt (...) z 18.01.2010 r. – k. 553-556 i z 13.10.2010 r. – k. 557-560, protokół przesłuchania świadka A. T. w sprawie sygn. akt (...) z 10.09.2010 r. – k. 561-564, protokół przesłuchania świadka R. Z. w sprawie sygn. akt (...)
z 18.11.2010 r. – k. 565-569, protokół przesłuchania świadka M. W. (1) w sprawie sygn. akt (...) z 08.12.2010 r. – k. 570-573, postanowienie o żądaniu wydania rzeczy Prokuratury Okręgowej w G. z 21.08.2009 r. – k. 500-502, protokół zatrzymania rzeczy z 31.08.2009 r. – k. 503-508, pismo (...) S.A. z 31.08.2009 r. – k. 509-511).

Postępowanie przygotowawcze prowadzone przez Prokuraturę Okręgową w G. pod sygn. akt sygn. akt (...) w sprawie transakcji opcji walutowych z 2008 r. nie zostało wymienione w treści (...) S.A., do którego spółka odesłała we wniosku o zawarcie pierwszej umowy ubezpieczenia (...) z dnia 30 czerwca 2011 r. ( wyciąg z prospektu emisyjnego (...) S.A. zatwierdzony przez Komisję Nadzoru Finansowego w dniu 7 czerwca 2011 r. – k. 196-206).

Kwestie legalności i ewentualnych wad prawnych transakcji opcji walutowych zawartych w 2008 r. rozważane były także przez władze (...) S.A.
w pierwszej połowie 2009 r. w związku z gwałtownym spadkiem wartości złotego, który spowodował znaczne straty finansowe po stronie spółki. W celu dokonania oceny zgodności
z prawem zawartych umów opcji walutowych oraz ustalenia możliwych wariantów postępowania (...) S.A. uzyskała opinie: Kancelarii Prawnej W. M. z 23 marca 2013 r., (...) Sp. z o.o. z 27 kwietnia 2009 r.
i Kancelarię prof. M. W. (2) Radcowie Prawni spółki partnerskiej z 12 czerwca 2009 r. ( Memorandum dla Zarządu (...) S.A. z siedzibą
w J. z dnia 23.03.2009 r. sporządzone przez Kancelarię (...) – k. 234-305, raport (...) z dnia 27.04.2009 r. „Wnioski z przeglądu ekspozycji na ryzyko walutowe oraz strategii i zasad zarządzania ryzykiem walutowym
w (...) S.A.” – k. 306-468, Opinia prawna dotycząca oceny legalności zawieranych przez (...) S.A. transakcji opcji walutowych oraz dotyczącą wskazania potencjalnych wariantów rozwiązań prawnych z dnia 12.06.2009 r. sporządzona przez Kancelarię prof. M. W. (2) Radcowie Prawni spółkę partnerską – k. 469-497).

Postanowieniem z dnia 31 lipca 2013 r. Prokuratura Okręgowa w G. przedstawiła zarzuty R. R. podejrzanemu o to że, w dniach 6 i 8 sierpnia
2008 r. działając wspólnie z innymi osobami, będąc na podstawie uchwały nr (...)
z 27 marca 2008 r. Zarządu spółki akcyjnej (...) Spółka (...) z/s w J., jako Dyrektor Zespołu (...) – członek Komitetu (...), obowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi tej spółki, nadużył nieumyślnie – na skutek niezachowania ostrożności wymaganej przy zawieraniu transakcji na instrumentach pochodnych, udzielonych mu uprawnień wynikających z w/w uchwały oraz umów ramowych zawartych przez tę spółkę w dniu 16 marca 2005 r. z Bankiem (...) S.A.
w W. i w dniu 18 czerwca 2007 r. z (...) Bankiem (...) S.A. w K., w ten sposób że decyzjami Komitetu (...) S.A. nr (...), (...) i (...) wyraził zgodę na zawarcie w dniu 6 sierpnia 2008 r. i 8 sierpnia 2008 w imieniu i na rzecz (...) S.A. z tymi bankami transakcji na instrumentach pochodnych – opcji walutowych, po czym zawarł te transakcje, które ze względu na swój charakter i strukturę nie zabezpieczała spółki przed ryzykiem kursowym i narażała ją na ryzyko poniesienia strat finansowych
w wielkich rozmiarach, które to następstwo mógł przewiedzieć, czym wyrządził w mieniu (...) S.A. szkodę majątkową w wielkich rozmiarach, to jest o przestępstwa z art. 296 § 4 i § 3 kodeksu karnego. (uzasadnienie postanowienia Prokuratury Okręgowej w G. z dnia 31.07.2013 r. sygn. akt (...) o przedstawieniu zarzutów R. R. –
k. 44-45).

Pismem z dnia 7 sierpnia 2013 r. (...) S.A., jako ubezpieczający, zawiadomiła Towarzystwo (...) S.A.
o okoliczności mogącej powodować powstanie roszczenia w stosunku do m.in. R. R., ubezpieczonego w ramach umowy ubezpieczenia nr (...), w związku
z otrzymanym postanowieniem o przedstawieniu zarzutów w dniu 31 lipca 2013 r. (...) S.A. poprosiła w piśmie o wyrażenie zgody na uruchomienie kosztów poprzedzających wniesienie roszczenia zgodnie z art. 2 § 4 i możliwość konsultacji m.in. R. R. z Kancelarią Adwokacką adw. J. Ż.. (...) S.A. pismem z dnia 13 sierpnia 2013 r. potwierdziła przyjęcie zawiadomienia o szkodzie z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków organów spółki oraz członków organów spółek z grupy (...) S.A. ( pismo (...) S.A. z 07.08.2013 r. – k. 56, pismo (...) S.A.
z 13.08.2013 r. – k. 57).

Po otrzymaniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów R. R. nawiązał kontakt z adwokatem J. Ż., który podjął się obrony powoda w sprawie karnej. Po ustaleniu warunków obrony, w dniu 12 sierpnia 2013 r. R. R. zawarł
z adwokatem J. Ż. umowę zlecenia, której przedmiotem było prowadzenie przez J. Ż. sprawy karnej R. R., w której występował on w charakterze podejrzanego, prowadzonej przez Prokuraturę Okręgowego w G. sygn. akt (...). Adwokat J. Ż. zobowiązał się do wykonywania wszelkich niezbędnych czynności występując jako obrońca podejrzanego przez cały czas postępowania, zarówno przygotowawczego prowadzonego przez Prokuraturę Okręgową, jak i ewentualnego postępowania sądowego we wszystkich instancjach. Jeszcze przed zawarciem tej umowy,
w dniu 9 sierpnia 2013 r., R. R. zapłacił J. Ż. na poczet honorarium kwotę 12.000 zł (wraz z podatkiem VAT) oraz kwotę 500 zł tytułem zaliczki na pokrycie wydatków związanych z prowadzeniem sprawy. W umowie zlecenia ustalono, że
w przypadku osiągnięcia przez zleceniobiorcę celu polegającego na umorzeniu postępowania na etapie postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuraturę Okręgową bez skierowania aktu oskarżenia do sądu zleceniodawca zobowiązuje się zapłacić dodatkowe honorarium w kwocie 75.000 zł. Natomiast w przypadku osiągnięcia przez zleceniobiorcę celu polegającego na uniewinnieniu zleceniodawcy przez sąd lub umorzenia postępowania na etapie postępowania sądowego zleceniodawca zobowiązał się do zapłaty dodatkowego honorarium w kwocie 50.000 zł. Ponadto R. R. zobowiązał się do uiszczenia przy podpisaniu umowy kwoty 33.300 zł gotówką stanowiącej depozyt podlegający zwrotowi
w przypadku nieosiągnięcia przez zleceniobiorcę wskazanych wyżej celów. Kwotę tę powód zapłacił adw. J. Ż. przy podpisaniu umowy. Ponadto po podpisaniu umowy zlecenia R. R. zapłacił adw. J. Ż. w związku z obroną
w prowadzonym przeciwko powodowi śledztwie kwotę 15.000 zł w dniu 15 listopada
2013 r. i kwotę 25.000 zł w dniu 24 czerwca 2014 r. Łącznie z tytułu honorarium oraz wydatków związanych z prowadzeniem sprawy R. R. zapłacił adw. J. Ż. sumę 87.800 zł. ( umowa zlecenia z 12.08.2013 r. – k. 58, pokwitowania odbioru kwot pieniężnych – k. 59, k. 60, k. 61, k. 62, zeznania świadka G. B. – k. 580-581, przesłuchanie powoda R. R. – k. 582-583).

We wrześniu i w listopadzie 2013 r. z inicjatywy brokera ubezpieczeniowego obsługującego (...) S.A. odbyły się spotkania z (...) S.A. dotyczące wyjaśnienia kwestii ewentualnej odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkodę
z przedmiotowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków zarządu władz spółki. Na spotkaniach tych m.in. powód udzielał wyjaśnień co do postawionych mu zarzutów oraz przedstawił ubezpieczycielowi umowę zawartą z adw. J. Ż.. Na spotkaniach przedstawiciele ubezpieczyciela nie zajmowali stanowiska w kwestii przyjęcia przez ubezpieczyciela odpowiedzialności za przedmiotową szkodę. Pismem z dnia
16 kwietnia 2014 r. (...) S.A. poinformowała R. R. o odmowie pokrycia kosztów obrony w związku z postępowaniem karnym sygn. (...) przeciwko R. R. podnosząc, że: zarówno w chwili zawierania umowy ubezpieczenia członków organów spółki (...) w dniu 10 czerwca 2013 r., jak i w Dacie Ciągłości (1 lipca 2011 r.) R. R., jak i przedstawiciele (...) S.A. posiadali wiedzę odnośnie Nieprawidłowych Zachowań polegających na zawarciu przez (...) S.A. w 2008 r. transakcji opcji walutowych, w związku z czym znajduje zastosowanie wyłączenie z art. 4 § 2 pkt. 1 umowy ubezpieczenia; we wniosku z dnia 29 kwietnia 2013 r. o zawarcie umowy ubezpieczenia (...) S.A. oświadczyła, że na dzień 24 kwietnia 2013 r. ubezpieczającemu ani osobom ubezpieczonym nie były znane jakiekolwiek okoliczności, które mogą spowodować zgłoszenie roszczenia lub przedstawienie zarzutu, tymczasem okoliczności faktyczne sprawy znane członkom zarządu (...) S.A. w tym czasie (zwłaszcza toczące się postępowanie karne) wskazywały na ryzyko powstania takich roszczeń lub zarzutów, wobec czego ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za zdarzenie ubezpieczeniowe powstałe na skutek okoliczności, o których nie został poinformowany (art. 815 § 3 k.c.), gdyż zdarzenie ubezpieczeniowe (Postępowanie Urzędowe) było wynikiem okoliczności, o których ubezpieczyciel nie został poinformowany we wniosku o ubezpieczenie. ( zeznania świadków: A. S. – k. 579v.-580 i M. M. – k. 581-582, pismo (...) S.A.
z 16.04.2014 r. – k. 64-65).

Prokuratura Okręgowa w G. postanowieniem z dnia 29 grudnia 2014 r. umorzyła na podstawie art. 17 § 1 pkt. 2 k.p.c. śledztwo prowadzone przeciwko R. R., R. J. i G. B. wobec stwierdzenia, że zarzucane tym osobom czyny nie zawierają ustawowych znamion czynu zabronionego. ( postanowienie Prokuratury Okręgowej w G.o umorzeniu śledztwa z dnia 29.12.2014 r. sygn. akt (...) – k. 46-55).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów.

Sąd uznał za wiarygodne obiektywne dowody z wymienionych dokumentów, jako że nie budziły one wątpliwości co do ich autentyczności i nie były kwestionowane przez żadną ze stron postępowania.

Sąd w całości dał wiarę zeznaniom świadków A. S.
i M. M., w których świadkowie ci opisali przebieg rozmów pomiędzy powodem i przedstawicielami ubezpieczyciela co do przyjęcia przez pozwanego odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu kosztów obrony powoda w postępowaniu karnym, jako że zeznania tych osób były wzajemnie zgodne i spójne, zatem nie budziły wątpliwości.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadka G. B. i zeznania powoda R. R. opisujące zlecenie adwokatowi J. Ż. obrony powoda w postępowaniu karnym oraz wysokości sum uiszczonych przez powoda obrońcy z tytułu honorarium związanym z tym postępowaniem, ponieważ zeznania tych osób korespondowały wzajemnie ze sobą i z dowodami z dokumentów – umową zlecenia i pokwitowaniami przyjęcia kwot pieniężnych przez adwokata J. Ż. – składając się wraz z nimi na spójną i logiczną całość.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z dyspozycją art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Świadczenie zakładu ubezpieczeń przy ubezpieczeniu majątkowym polega na zapłacie określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku (art. 805 § 2 pkt. 1 k.c.). W myśl art. 822 § 1 k.c., przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody będące następstwem przewidzianego w umowie zdarzenia, które miało miejsce
w okresie ubezpieczenia (art. 822 § 2 k.c.). Strony mogą postanowić, że umowa będzie obejmować szkody powstałe, ujawnione lub zgłoszone w okresie ubezpieczenia (art. 822 § 3 k.c.).

W rozpatrywanej sprawie poza sporem pozostawał fakt, że powód R. R., który w 2008 r. zajmował stanowisko dyrektora zespołu finansowego w (...) S.A., objęty był ochroną ubezpieczeniową w ramach umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków organów spółki oraz członków organów spółek z grupy kapitałowej (...) ((...)) zawartej w dniu 10 czerwca 2013 r., zgodnie z treścią § 2 ust. 1 lit. a) Warunków Ubezpieczenia. W związku z zajmowanym w spółce stanowiskiem powód uczestniczył w wydaniu decyzji wyrażających zgodę na zawarcie w sierpniu 2008 r. przez (...) S.A. z (...) Bankiem (...) S.A. (...) Bankiem (...) S.A. transakcji opcji walutowych w celu zabezpieczenia ryzyka kursowego z tytułu kontraktów eksportowych na sprzedaż węgla, które doprowadziły do znacznych strat finansowych po stronie (...) S.A. Za skutki tych decyzji powód potencjalnie ponosić mógł wobec spółki odpowiedzialności cywilną odszkodowawczą na zasadach ogólnych (art. 415 k.c., art. 471 k.c.).

Zakres ochrony ubezpieczeniowej w ramach przedmiotowej umowy ubezpieczenia obejmował m.in. sądowe i pozasądowe Koszty Obrony osób ubezpieczonych w Postępowaniu Urzędowym, które zostanie wszczęte w okresie ubezpieczenia lub Przedłużonym Okresie Zgłaszania Roszczeń (art. 1 § 1 ust. 2 i art. 2 § 5 ust. 1 Warunków Ubezpieczenia). Pod pojęciem „Postępowania Urzędowego” umowa ubezpieczenia rozumiała (zgodnie z definicją zawartą w art. 8 ust. 19 Warunków Ubezpieczenia), (a) wszczęte w Okresie Ubezpieczenia lub w Przedłużonym Okresie Zgłaszania Roszczeń postępowanie przygotowawcze lub wyjaśniające dotyczące osoby ubezpieczonej, jak i (b) postępowanie w sprawie
o wykroczenie, postępowanie karne lub postępowanie administracyjne przeciwko osobie ubezpieczonej w związku z Nieprawidłowym Zachowaniem. Dochodzone przez powoda
w niniejszej sprawie roszczenie dotyczy kosztów jego obrony w postępowaniu karnym przygotowawczym wszczętym przeciwko powodowi (a więc w postępowaniu in personam
w rozumieniu art. 71 § 1 k.p.k.), co nastąpiło w chwili wydania przez Prokuraturę Okręgową w G. postawienia z dnia 31 lipca 2013 r. o przedstawieniu R. R. zarzutów. Koszty obrony objęte pozwem dotyczyły więc Postępowania Urzędowego zdefiniowanego w art. 8 ust. 19 lit. b) Warunków Ubezpieczenia, które wszczęte zostało
w okresie ubezpieczenia (31 lipca 2013 r.). Zgodnie z zasadą określoną w art. 3 § 3 ust. 1 Warunków Ubezpieczenia ubezpieczyciel przyznaje nieograniczoną ochronę ubezpieczeniową z mocą wsteczną w stosunku do wszystkich Nieprawidłowych Zachowań popełnionych przez ubezpieczonych, pod warunkiem że zgłoszenie związanych z nimi Roszczeń lub wszczęcie Postępowań Urzędowych nastąpi w okresie ubezpieczenia lub
w Przedłużonym Okresie Zgłaszania Roszczeń. Zdarzenie ubezpieczeniowe w postaci wszczęcia przeciwko powodowi postępowania przygotowawczego objęte było zatem co do zasady ochroną ubezpieczeniową w ramach zawartej przez strony umowy ubezpieczenia.
Dla oceny powyższej kwestii nie ma znaczenia fakt, że przed zawarciem przedmiotowej umowy ubezpieczenia trwało już postępowanie przygotowawcze w sprawie transakcji opcji walutowych z 2008 r., pozostając w tzw. fazie in rem, zaś w okresie ubezpieczenia przeszło
w fazę in personam (przeciwko R. R.) skoro na gruncie definicji zawartej
w art. 8 ust. 19 lit. (a) i (b) Warunków Ubezpieczenia rozpoczęcie każdej z tych faz postępowania uważane musi być za wszczęcie Postępowania Urzędowego.

W rozpatrywanej sprawie zachodzą jednak okoliczności, które wyłączają odpowiedzialność odszkodowawczą (...) S.A. z tytułu kosztów obrony powoda
w postępowaniu przygotowawczym. Przywołać tu należy raz jeszcze art. 4 § 2 ust. 1 Warunków Ubezpieczenia, zgodnie z którym wyłączona jest odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu lub w wyniku Nieprawidłowych Zachowań, o których wiedzę posiadali Przedstawiciel Ubezpieczającego, Osoby Ubezpieczone, przeciwko którym skierowane jest Roszczenie lub wszczęte jest Postępowanie Urzędowe lub też osoby zaangażowane w negocjowanie i zawieranie niniejszej umowy ubezpieczenia, w dacie zawarcia niniejszej umowy lub we wskazanej w Cedule Dacie Ciągłości. Na gruncie materiału dowodowego sprawy nie mogło budzić wątpliwości, że już w Dacie Ciągłości,
tj. 1 lipca 2011 r. (a tym bardziej w dacie zawarcia przedmiotowej umowy ubezpieczenia) zarówno Przedstawiciele Ubezpieczającego, którymi zgodnie z definicją z art. 8 ust. 20 Warunków Ubezpieczenia byli Prezes Zarządu, Członek Zarządu odpowiedzialny za Pion Finansowy, Dyrektor Działu Prawnego, Dyrektor Działu Ubezpieczeń spółki (...) S.A., jak
i sam R. R., posiadali wiedzę o Nieprawidłowych Zachowaniach, którymi były decyzje o zawarciu transakcji opcji walutowych z sierpnia 2008 r., które następnie stały się podstawą zarzutów postawionych powodowi przez Prokuraturę w prowadzonym śledztwie. Wskazane osoby musiały mieć również świadomość, zarówno w Dacie Ciągłości, jak
i w dacie zawierania przedmiotowej umowy ubezpieczenia, że owe transakcje (decyzje
o zawarciu transakcji) stanowią Nieprawidłowe Zachowania w rozumieniu Warunków Ubezpieczenia (art. 8 ust. 11). Wnioski takie uzasadnione są w kontekście faktów, że od dnia 31 lipca 2009 r. Prokuratura Okręgowa w G., w związku z zawieraniem w 2008 r. przez (...) S.A. z (...) Bankiem (...) S.A. (...) Bankiem (...) S.A. przedmiotowych transakcji opcji walutowych, prowadziła śledztwo w sprawie niedopełnienia obowiązków i nadużycia udzielonych uprawnień przez osoby obowiązane na podstawie przepisu ustawy i umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi (...) S.A. w J. i wyrządzenia w mieniu tej spółki akcyjnej szkody majątkowej w wielkich rozmiarach, tj. o przestępstwo z art. 296 § 1 i 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k.. W toku tego śledztwa przesłuchiwany był kilkakrotnie sam R. R., który w (...) S.A. pełnił funkcję dyrektora zespołu finansowego, inne osoby zajmujące się finansami spółki (...) S.A.: G. B., R. J., G. C., M. W. (1), jak
i prezes zarządu spółki J. Z.. Zachodziło zatem wyłączenie odpowiedzialności pozwanego ubezpieczyciela względem powoda przewidziane w art. 4 § 2 ust. 1 Warunków Ubezpieczenia, skoro transakcje walutowe kwalifikowane jako Nieprawidłowe Zachowania miały miejsce przed datą zawarcia umowy ubezpieczenia i przed Datą Ciągłości, a zarówno powód jak i prezes zarządu (...) S.A. (ubezpieczającego) posiadali o nich wiedzę.

W tym kontekście zwrócić trzeba również uwagę na regulację art. 815 § 1 zd. 1 i 2 k.c., w myśl którego ubezpieczający obowiązany jest podać do wiadomości ubezpieczyciela wszystkie znane sobie okoliczności, o które ubezpieczyciel zapytywał w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach. Jeżeli ubezpieczyciel zawiera umowę przez przedstawiciela, obowiązek ten ciąży również na przedstawicielu i obejmuje ponadto okoliczności jemu znane. Zgodnie z art. 815 § 3 k.c. ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za skutki okoliczności, które z naruszeniem paragrafów poprzedzających nie zostały podane do jego wiadomości. Jeżeli do naruszenia paragrafów poprzedzających doszło z winy umyślnej, w razie wątpliwości przyjmuje się, że wypadek przewidziany umową i jego następstwa są skutkiem okoliczności, o których mowa w zdaniu poprzedzającym.

(...) S.A. (ubezpieczający w ramach przedmiotowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej) nie podała informacji o śledztwie wszczętym postanowieniem Prokuratury Okręgowej w G. z dnia 31 lipca 2009 r., którego przedmiotem były transakcje opcji walutowych z 2008 r. zawierane przez tę spółkę i które dotyczyło m.in. powoda – ani we wniosku o ubezpieczenie z dnia 30 czerwca 2011 r., ani
w kwestionariuszu oceny ryzyka do ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków władz spółek kapitałowych z dnia 29 kwietnia 2013 r. – mimo że ubezpieczyciel
w dokumentach tych zapytywał, czy ubezpieczającemu albo ubezpieczonym znane są jakiekolwiek okoliczności, które mogą spowodować zgłoszenie roszczenia lub postawienie zarzutu, a także czy członkom organów wykonawczych, doradczych lub nadzorczych ubezpieczonej spółki (Zarządu, Rady Nadzorczej lub innych porównywalnych organów) wiadomo o jakichkolwiek zakończonych, wszczętych lub prowadzonych obecnie postępowaniach, m.in. karnych, lub wniesionych kiedykolwiek roszczeniach przeciwko osobom, które mają być ubezpieczone w związku z pełnieniem funkcji w charakterze byłego lub obecnego członka organów wykonawczych, doradczych lub nadzorczych ubezpieczonej spółki. Potrzeba poniesienia kosztów obrony R. R. w postępowaniu karnym przygotowawczym, po przedstawieniu powodowi zarzutów, była następstwem śledztwa prowadzonego przez Prokuraturę Okręgową w G. od 2009 r. w sprawie transakcji opcji walutowych, w których brał udział również powód. Niepodane do wiadomości ubezpieczyciela okoliczności były przyczyną zaistnienia tego wypadku ubezpieczeniowego. Nieujawnienia faktu trwającego postępowania przygotowawczego przez ubezpieczającego stanowiło naruszenie szczególnego obowiązku lojalności kontraktowej względem ubezpieczyciela przewidzianego w art. 815 § 1 k.c. Dawało to pozwanemu uprawnienie do uchylenia się do odpowiedzialności względem powoda z tytułu kosztów jego obrony
w przedmiotowym postępowaniu przygotowawczym.

Mając to wszystko na uwadze Sąd w pkt. I sentencji wyroku oddalił powództwo na podstawie powołanych przepisów.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w punkcie II sentencji wyroku zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c. Powód jako przegrywający sprawę obowiązany jest zwrócić pozwanemu koszty postepowania niezbędne do celowej obrony w kwocie 5.417 zł, na którą składają się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego pozwanego w wysokości 5.400 zł ustalone na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800 ze zm.) i uiszczona opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego w wysokości 17 zł.