Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Paweł Duda

Protokolant: sekretarz sądowy Monika Wrona

po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych
i Autostrad

przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w W., (...) Spółce Akcyjnej
z siedzibą w S., (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą
w W., (...)Spółce Akcyjnej
z siedzibą w W.

przy udziale po stronie powodowej interwenienta ubocznego (...) Spółki Akcyjnej
z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  zasądza na rzecz Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych
i Autostrad:

1.  od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w W. kwotę 23.903.113,57 zł (dwadzieścia trzy miliony dziewięćset trzy tysiące sto trzynaście złotych pięćdziesiąt siedem groszy) wraz
z odsetkami ustawowymi od dnia 27 czerwca 2015 r. do dnia 31 grudnia
2015 r. i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty,

2.  od (...) Spółki Akcyjnej
z siedzibą w S. kwotę 7.867.471,12 zł (siedem milionów osiemset sześćdziesiąt siedem tysięcy czterysta siedemdziesiąt jeden złotych dwanaście groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 stycznia
2017 r. do dnia zapłaty,

3.  od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą
w W. kwotę 5.900.603,35 zł (pięć milionów dziewięćset tysięcy sześćset trzy złote trzydzieści pięć groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 stycznia 2017 r. do dnia zapłaty,

4.  od (...)Spółki Akcyjnej
z siedzibą w W. kwotę 5.900.603,35 zł (pięć milionów dziewięćset tysięcy sześćset trzy złote trzydzieści pięć groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 stycznia 2017 r. do dnia zapłaty,

z zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia przez (...) Spółkę
z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. zwalnia
z odpowiedzialności także (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w S., (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. i(...)Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. do wysokości dokonanej zapłaty, zaś spełnienie świadczenia przez (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w S., (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. lub (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. zwalnia z odpowiedzialności także (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. do wysokości dokonanej zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałej części;

III.  zasądza solidarnie od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w W., (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w S., (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. i (...)Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad kwotę 43.150,72 zł (czterdzieści trzy tysiące sto pięćdziesiąt złotych siedemdziesiąt dwa grosze) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

IV.  zasądza solidarnie od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w S., (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. i(...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 34.417 zł (trzydzieści cztery tysiące czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów interwencji ubocznej;

V.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych:

1.  od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w W. kwotę 69.838,32 zł (sześćdziesiąt dziewięć tysięcy osiemset trzydzieści osiem złotych trzydzieści dwa grosze),

2.  od (...) Spółki Akcyjnej
z siedzibą w S. kwotę 23.279,44 zł (dwadzieścia trzy tysiące dwieście siedemdziesiąt dziewięć złotych czterdzieści cztery grosze);

3.  od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą
w W. kwotę 23.279,44 zł (dwadzieścia trzy tysiące dwieście siedemdziesiąt dziewięć złotych czterdzieści cztery grosze),

4.  od(...)Spółki Akcyjnej
z siedzibą w W. kwotę 23.279,44 zł (dwadzieścia trzy tysiące dwieście siedemdziesiąt dziewięć złotych czterdzieści cztery grosze).

Sygn. akt XXV C 1513/16

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 12 lipca 2024 r.

Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad pozwem z dnia
4 października 2016 r. wniósł o:

1.  zasądzenie na rzecz powoda od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. kwoty 23.903.113,57 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 27 czerwca 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty,

2.  zasądzenie na rzecz powoda od:

1)  (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą
w S. kwoty 9.561.245,43 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 sierpnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty,

2)  (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 7.170.934,07 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 sierpnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia
1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty,

3)  (...)Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 7.170.934,07 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 sierpnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty,

przy czym zapłata żądanej kwoty przez którykolwiek z podmiotów wymieniony
w punkcie 2 zwalnia w zakresie dokonanej zapłaty także podmiot wymieniony w punkcie 1, natomiast zapłata jakiejkolwiek kwoty przez podmiot wymieniony w punkcie 1 zwalnia w zakresie dokonanej zapłaty, proporcjonalnie, wszystkie podmioty wymienione w punkcie 2.

W uzasadnieniu powód wskazał, że pomiędzy Skarbem Państwa – Generalnym Dyrektorem Dróg Krajowych i Autostrad („Zamawiającym”) a (...) Sp. z o.o. („Projektantem”) zostały zawarte: 1) w dniu 6 czerwca 2008 r. umowa nr (...), której przedmiotem było „Opracowanie kompleksowej dokumentacji technicznej w stadium Projektu Budowalnego, Projektu Wykonawczego i Dokumentacji Przetargowej oraz Studium Wykonalności na budowę drogi ekspresowej (...) wraz
(...)”,
2) w dniu 1 września 2010 r. umowę nr (...) której przedmiotem było „Wykonanie uzupełniających prac projektowych w ramach opracowania kompleksowej dokumentacji technicznej w stadium Projektu Budowalnego, Projektu Wykonawczego i Dokumentacji Przetargowej oraz Studium Wykonalności na budowę drogi ekspresowej (...) wraz z (...)”. Projektant przekazał Zamawiającemu opracowanie projektowe obejmujące projekt budowlany oraz projekt wykonawczy dla zadania nr (...) w dniu 22 grudnia 2010 r. Projekt budowalny został zatwierdzony decyzją Wojewody L. z dnia
21 czerwca 2011 r. o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. W dniu 20 sierpnia
2010 r. Zamawiający zawarł z (...) Sp. z o.o., (...)
i (...) Sp. z o.o., (zwanym dalej jako „Konsultant”, „Inżynier”) umowę nr
(...), której przedmiotem było „Zarządzanie projektem
w zakresie budowy drogi ekspresowej (...), odcinek (...) w tym pełnienie nadzoru nad realizacją robót”. W dniu 9 czerwca 2011 r. Zamawiający zawarł z (...)S.A., (...) S.A. („Wykonawcą”) umowę nr (...), której przedmiotem była „Budowa drogi ekspresowej (...), odcinek węzeł (...) wraz z węzłem; zadanie nr(...) budowa drogi krajowej klasy GP, odcinek węzeł D. – granica administracyjna miasta L.”.

W dniu 22 czerwca 2011 r. Wykonawca (jako Ubezpieczający) zawarł z (...) S.A., (...) S.A. oraz (...) S.A. (przejętą następnie przez (...) S.A.) umowę ubezpieczenia na rzecz Wykonawcy oraz na rzecz Zamawiającego, stwierdzoną polisą nr (...), zawartą do Umowy Generalnej nr (...) ubezpieczenia ryzyk budowalno-montażowych na rzecz spółek Grupy (...) na bazie umowy generalnej otwartego pokrycia z dnia 17 czerwca 2010 r. Przedmiotem ubezpieczenia objęte zostały ryzyka związane z realizacją umowy pn. „Budowa drogi ekspresowej (...), odcinek (...) Zadanie nr (...) odcinek węzeł (...) granica administracyjna miasta (...)”.

W dniu 25 października 2011 r. pomiędzy Zamawiającym a konsorcjum firm (...) Sp. z o.o., (...) Sp. z o.o., (...)
Sp. z o.o. została zawarta umowa, której przedmiotem było sprawowanie nadzoru autorskiego nad realizacją Zadania nr (...) W skład konsorcjum wchodził Projektant oraz Podwykonawca Projektanta w zakresie dokumentacji dotyczącej Zadania nr (...) W dniach 14 czerwca 2013 r.
i 18 lipca 2014 r. strony zawarły umowy uzupełniające na sprawowanie przedmiotowego nadzoru autorskiego.

Dokumentacja geologiczno-inżynierska dla Zadania nr (...)stwierdzała występowanie na odcinku drogi w rejonie rzeki C. gruntów nienośnych i słabonośnych. Na odcinku tym projektant zlokalizował cztery przepusty stalowe nr (...) nr (...), nr (...)i nr (...), odcinek drogi został zaprojektowany na nasypie wysokości od 4 m do 10 m, na obszarze tym zlokalizowano także obiekt mostowy jako przejście nad rzeką C.. Projektant opracował dla tego odcinka
w ramach projektu wykonawczego projekt wzmocnienia podstawy i skarp nasypów. Po zakończeniu budowy przepustów stalowych nr (...) oraz części nasypów nad przepustami, wystąpiły osiadania gruntu, pomimo wykonania robót zgodnie z dokumentacją projektową. Po licznych konsultacjach z projektantem ustalono, że zostanie wykonana rozbiórka przepustu nr (...)w celu przeprowadzanie badań. Projektant zalecił modyfikacje wzmocnienia w rejonie przepustu nr (...) i odbudowę tego przepustu z modyfikacjami oraz pozostawieniem ścianek szczelnych, pozostawienie przepustów nr (...) bez zmian, pozostawienie przepustu nr (...) bez zmian ze szczegółową dalszą obserwacją. Na podstawie polecenia Inżyniera i zgodnie z zaleceniami Projektanta, Wykonawca przystąpił do dalszych robót, odbudowując przepust nr (...) z pozostawieniem ścianek szczelnych oraz pozostawieniem pozostałych przepustów bez zmian. Po ułożeniu warstwy wiążącej drogi wystąpił szybki, znaczny i nierównomierny przyrost osiadań, co uniemożliwiało zakończenie robót. Na podstawie uzyskanych ekspertyz Zamawiający powziął wiedzę, że dokumentacja projektowa dotknięta jest wadą, skutkiem której było nierównomierne i znacznie przyspieszone osiadanie konstrukcji drogi w rejonie przepustów nr (...). Projektant zakwestionował istnienie wady dokumentacji i nie przedstawił żadnego rozwiązania naprawczego. Wykonawca zaproponował koncepcję naprawy robót w rejonie przepustów
i zakończył ich wykonywanie 21 sierpnia 2014 r. W związku ze wskazanymi wadami dokumentacji projektowej Zamawiający poniósł dodatkowe koszty związane z przerwami
w robotach, przedłużeniem Wykonawcy Czasu na Ukończenie robót, wykonaniem robót naprawczych i zapłatą dodatkowego wynagrodzenia na rzecz Wykonawcy. Powód dochodzi od pozwanego (...) Sp. z o.o. zwrotu kosztów, jakie poniósł w związku
z wystąpieniem przerw w wykonanych robotach budowlanych i likwidacją strat w robotach na skutek wad dokumentacji projektowej. Na dochodzoną od tego pozwanego kwotę 23.903.113,57 zł składają się następujące koszty: (...) zł brutto jako zwrot kosztu zleconych Wykonawcy w dniu 16 kwietnia 2014 r. robót naprawczych koniecznych ze względu na osiadanie nasypu (roszczenie nr (...)) oraz (...) zł brutto jako zwrot kosztu wynikającego z zawieszenia robót w dniu 7 listopada 2013 r. (roszczenie nr (...)). Podstawą tych roszczeń są postanowienia umów zawartych z Projektantem oraz art. 471 k.c.

Podstawę roszczeń powoda przeciwko pozwanym ubezpieczycielom stanowi natomiast umowa ubezpieczenia zawarta przez Wykonawcę robót. Treść tej umowy przyznaje Zamawiającemu status ubezpieczonego. Zamawiający zapłacił Wykonawcy na podstawie Aneksu nr (...) kwotę (...) zł za roboty, które uległy uszkodzeniu na skutek wad dokumentacji projektowej i koszty naprawienia tej szkody. Ponadto Zamawiający zapłacił Wykonawcy na podstawie Aneksu nr (...) kwotę (...) zł z tytułu kosztów zawieszenia robot. Zamawiający poniósł więc szkodę w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej na skutek zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Przyczyną powstania szkody była wadliwość rozwiązania projektowego, co zostało objęte ochroną ubezpieczeniową w ramach przedmiotowej umowy ubezpieczenia. Dodatkowo Wykonawca w Aneksie nr (...) przelał na rzecz Zamawiającego swoje roszczenia w stosunku do ubezpieczyciela do wysokości kwoty (...) zł. Podział roszczenia pomiędzy pozwanych ubezpieczycieli wynika z umowy generalnej ubezpieczenia, gdzie określono przyjęte przez ubezpieczycieli udziały
w koasekuracji.

Pozwany (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości.

W uzasadnieniu pozwany zakwestionował twierdzenia powoda co do wadliwości
w sporządzonej przez pozwaną spółkę dokumentacji projektowej. Zdaniem pozwanego, sporządzona przez niego dokumentacja projektowa była prawidłowa i nie zawierała błędów. Pozwany zakwestionował treść ekspertyzy, w oparciu o którą powód sformułował zarzuty dotyczące wadliwych rozwiązań zawartych w dokumentacji projektowej. Pozwany wskazał, że (...) zgodnie z umową o nadzór autorski aktywnie i starannie wypełniała swoje obowiązki, uczestnicząc na wezwanie powoda w czynnościach nadzoru. W chwili wezwania pozwanego przez powoda do wskazania przyczyn osiadania nasypu, przedstawienie owych przyczyn nie było możliwe. Konieczne było przeprowadzenie dalszych badań i ekspertyz, czego nie obejmowała umowa o nadzór zawarta między powodem a pozwanym (...) Sp. z o.o. Powód zaś w nieuprawniony sposób przyjął, że postawa pozwanego w tym zakresie jest bierna. Pozwany zaznaczył, że Wykonawca, który był zobowiązany do zawiadomienia Inżyniera o wszelkich zauważonych błędach w rysunkach lub specyfikacjach, mając doświadczenie w budowie dróg, nie kwestionował sporządzonej przez pozwanego dokumentacji projektowej. Powód, mając świadomość kontraktowych skutków swoich decyzji, nie wykazał należytej staranności i rzetelności w dążeniach do ustalenia przyczyn osiadania. Budowa realizowana była pod presją czasu, niestarannie i niekompetentnie nadzorowana zarówno przez Inżyniera, jak i inwestora. Powód zaniechał realizacji wstępnego przeciążenia nasypu jako metody przyspieszenia osiadania i samodzielnie zadecydował
o zastosowaniu droższej metody odciążenia nasypu, co spowodowało znaczący wzrost kosztów wykonania. Według pozwanego, obciążenie pozwanego kosztami rozebrania nasypów i wykonaniu zamiennych konstrukcji nad wszystkimi przepustami nie pozostaje
w adekwatnym związku przyczynowym z ewentualnym błędem projektowym.

Pozwany (...) S.A. z siedzibą w S. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Pozwany przyznał, że w koasekuracji z pozostałymi pozwanymi ubezpieczycielami zawarł Umowę Generalną nr (...) ubezpieczenia ryzyk budowalno-montażowych na rzecz spółek grupy (...) na bazie umowy generalnej otwartego pokrycia, do której zastosowanie mają Ogólne Warunki Ubezpieczenia Ryzyk Budowlanych (...). Przedmiotem ubezpieczenia było mienie oraz odpowiedzialność cywilna. Zdaniem pozwanego w niniejszej sprawie nie zachodzi odpowiedzialność ubezpieczycieli na podstawie powyższej umowy ubezpieczenia. Zgodnie z OWU, mienie wyszczególnione
w umowie objęte jest ochroną ubezpieczeniową od utraty, zniszczenia, uszkodzenia wskutek zdarzeń o charakterze nagłym i niespodziewanym. Ponadto co do zasady zakres ubezpieczenia mienia nie obejmował odpowiedzialności za szkody spowodowanie wadami projektowymi. Jedynie na podstawie dodatkowej klauzuli umownej (...) w umowie generalnej zakres ten został rozszerzony o tzw. ryzyko projektanta, lecz tylko i wyłącznie w zakresie wynikającym z umowy. Zdarzeniem losowym, które skutkowało powstaniem szkody było osiadanie nasypu w dolinie rzeki C., któremu nie można przypisać cech nagłości
i niespodziewaności. Nie było żadnej spektakularnej sytuacji, która polegałaby na dezintegracji nasypu. Pozwany wskazał nadto, że nawet w wypadku ustalenia odpowiedzialności ubezpieczycieli, kwota odszkodowania powinna podlegać ograniczeniom. Na mocy klauzuli (...) umowy generalnej odszkodowaniem nie mogą być objęte elementy fundamentów, które nie zostały dostosowane do projektowanych parametrów nośności gruntów. Na mocy § 24 ust. 3 OWU, koszty wymiany lub naprawy części wadliwie zaprojektowanych mogą być pokryte maksymalnie do kwoty 2.000.000 zł na jedno
i wszystkie zdarzenia w okresie realizacji prac, jednak nie więcej niż 50% wartości kontraktu. Zasadnicza część roszczeń powoda dotyczy kosztów wynikających z przedłużenia Wykonawcy Czasu na Ukończenie, a kolejna część z polecenia zawieszenia robót, zaś
w ramach ubezpieczonego mienia odpowiedzialność pozwanych ubezpieczycieli nie obejmuje żadnego rodzaju strat pośrednich. Pozwany wskazał, że ochroną ubezpieczeniową nie może być również objęta szkoda wynikła z kontynuacji prac po przebudowie przepustu nr (...), ponieważ w tym zakresie powód ponosi pełną odpowiedzialność za zwiększenie rozmiarów szkody. Niezależnie od powyższego, odpowiedzialność ubezpieczycieli ograniczona jest na podstawie art. 818 k.c. w zw. z § 12 ust. 3 pkt 2 OWU, bowiem ubezpieczający nie dopełnił obowiązku notyfikacji ubezpieczyciela o szkodzie. Z ostrożności procesowej pozwany wskazał, że koszty naprawy można co najwyżej ustalić w kwocie (...) zł w tym wartość robót rozbiórkowych (...) zł oraz wartość robót odtworzeniowych (...) zł.

Pozwani (...) S.A. z siedzibą w W.
i (...) S.A. z siedzibą w W.,
w złożonych identycznych odpowiedziach na pozew, wnieśli o oddalenie powództwa
w całości.

Na uzasadnienie pozwani podali, że ochroną ubezpieczeniową na podstawie zawartej umowy ubezpieczenia ryzyk budowlano-montażowych objęte są jedynie zdarzenia nagłe
i niespodziewane. Zjawiskiem, z tytułu którego powód dochodzi odszkodowania było osiadanie konstrukcji drogi, które zachodziło stopniowo i było rozciągnięte w czasie, zatem nie spełniało powyższych cech. Odpowiedzialność pozwanych wyłączona jest na podstawie klauzuli nr (...) umowy generalnej, ograniczającej odpowiedzialność za szkody związane
z faktem, że pale lub elementy fundamentu nie zostały dostosowane do projektowanych parametrów nośności gruntu. Powód nie dochował ciążącego na nim obowiązku powiadomienia ubezpieczycieli o powstaniu szkody, a zatem ich odpowiedzialność wyłączona jest na podstawie art. 818 k.c. w zw. z § 12 ust. 3 pkt 2 OWU. Pozwani nie ponoszą również odpowiedzialności z tytułu poniesionych przez powoda strat pośrednich.
Z ostrożności procesowej pozwani zakwestionowali również wysokość dochodzonego przez powoda odszkodowania oraz swoją ewentualną odpowiedzialność z tytułu nakładów poniesionych przez powoda na ulepszenie przedmiotu ubezpieczenia. Zasadnicza część kosztów poniesionych przez Wykonawcę w związku z zaprojektowaniem robót naprawczych, obsługą geodezyjną tych robót oraz ich wykonaniem nie jest w istocie związana z naprawą uszkodzonego przedmiotu ubezpieczenia, lecz z jego ulepszeniem lub modernizacją. Pozwani podnieśli, że nawet gdyby uznać, że szkoda związana z osiadaniem nasypu jest objęta ochroną ubezpieczeniową, to odpowiedzialność pozwanych z tego tytułu podlega znacznemu ograniczeniu, z uwagi na zawartą w treści umowy ubezpieczenia klauzulą części wadliwych. Zgodnie z umową w przypadku części wadliwie zaprojektowanych, szkoda polegająca na naprawieniu elementów zaprojektowanych wadliwie lub na ich wymianie jest objęta ochroną ubezpieczeniową wyłącznie do wysokości 2.000.000 zł, z uwzględnieniem 10% franszyzy redukcyjnej.

Pismem z dnia 20 listopada 2018 r. (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zgłosiła interwencję uboczną po stronie powoda, wnosząc o uwzględnienie żądania pozwu przeciwko wszystkim pozwanym.

Interwenient uboczny wskazał, że powód zajmuje słuszne stanowisko, iż osiadanie nasypu drogowego drogi ekspresowej (...) przebiegającego w rejonie rzeki C. wynikało z błędu w projekcie wykonanym przez (...) Sp. z o.o. Odpowiedzialność kontraktowa (...) S.A. względem powoda zachodziłaby, gdyby zostało dowiedzione, iż ponadnormatywne osiadanie nasypu drogowego było wynikiem błędu wykonawczego po stronie Wykonawcy robót, co nie miało miejsca. (...) S.A. wykonała roboty zgodnie
z dokumentacją projektową, zaś przyczynę ich uszkodzenia stanowi błąd projektowy spowodowany przez (...) Sp. z o.o., przy czym pozwani ubezpieczyciele przyjęli na siebie odpowiedzialność za szkodę wynikającą z takiego błędu.

Pozwany (...) Sp. z o. o. w piśmie procesowym z 21 marca 2024 r. (k. 6927) podniósł dodatkowo zarzut przedawnienia roszczenia powoda. Pozwany wskazał, że powód
w treści pozwu nie skonkretyzował, o jaką konkretną wadę projektową chodzi, ewentualnie można przyjąć, że wskazał na wadę dokumentacji projektowej w postaci zaprojektowania warstwy transmisyjnej w sposób nieciągły lub dopuszczenia do skracania kolumn (...). Pierwotna opinia biegłych wskazuje natomiast na błąd projektowy w postaci nieprzewidzenia zachowania warstwy gruntów słabonośnych po usunięciu ścianek szczelnych, lecz jest to błąd inny niż ten, z którego powód wywodzi swoje roszczenie. Jako że roszczenie określone jest również przez jego podstawę faktyczną, żądanie wywodzone przez powoda z nieprzewidzenia w projekcie (...) kwestii zachowania się gruntu po wyjęciu ścianek szczelnych było już przedawnione w dacie, w której ta kwestia została po raz pierwszy podniesiona przez powoda
w niniejszym procesie, tj. 8 marca 2021 r. Według pozwanego, roszczenie jest przedawnione również niezależnie od jego podstawy faktycznej, bowiem (...) oddała powodowi dokumentację projektową nie później niż 22 grudnia 2010 r., a dokumentację projektową po zmianach 23 stycznia 2012 r. Przy uwzględnieniu dwuletniego terminu przedawnienia roszczeń wynikających z umowy o dzieło (art. 646 k.c.) wszelkie roszczenia powoda wobec (...) przedawniły się najpóźniej 23 stycznia 2014 r.,

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

I.  Umowy dotyczące opracowania dokumentacji projektowej.

W dniu 6 czerwca 2008 r. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, jako Zamawiający (zwana dalej również „GDDKiA”) i (...) Sp. z o.o., jako Wykonawca (zwany dalej również jako „Projektant” lub (...)), zawarli umowę Nr (...), na podstawie której Zamawiający zamówił a Wykonawca zobowiązał się do „Opracowania kompleksowej dokumentacji technicznej w stadium Projektu Budowlanego, Projektu Wykonawczego i Dokumentacji Przetargowej oraz Studium Wykonalności na budowę drogi ekspresowej (...)”, w wyniku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego (§ 1 ust. 1 umowy). Strony ustaliły termin wykonania umowy na 15 miesięcy od daty jej podpisania (§1 ust. 2 umowy). W umowie ustalono, że Wykonawca wykona prace objęte zamówieniem przy udziale podwykonawców – zadanie nr (...) ( (...) Sp. z o.o.), zadanie nr (...) ( (...) Sp. z o.o.) (§ 1 ust. 5 umowy) Przedmiot zamówienia obejmował dwie części, z czego w części Nr (...) wyodrębniono trzy zadania (nr (...)). Zadanie Nr (...) dotyczyło odcinka drogi (...) – węzeł (...)” (wraz z węzłem), dł. ok 7,7 km. Zadanie Nr (...) dotyczyło odcinka drogi (...) – węzeł (...) – węzeł (...) (wraz
z węzłem), dł. ok. 10 km i odcinkiem drogi krajowej nr (...) klasy (...)” węzeł (...) – granica administracyjna miasta L., dł. ok. 1,6 km. Zadanie Nr (...) dotyczyło odcinka drogi(...) – węzeł (...) - węzeł (...), z włączeniem do drogi (...), dł. ok 14,1 km. Zakres opracowania obejmował wykonanie kompleksowych dokumentacji technicznych: Projektu Budowlanego, Projektu Wykonawczego i Dokumentacji Przetargowej, zapewniających ustalenie zakresu robót prowadzących do realizacji budowy drogi oraz sporządzenie Studium Wykonalności, w celu określenia efektywności ekonomicznej inwestycji. Wynagrodzenie za wykonanie przedmiotu zamówienia strony ustaliły zgodnie
z ofertą Wykonawcy za Część nr (...)(zadanie nr (...)) na łączną kwotę (...) zł
(§ 2 ust. 1 umowy). Zamawiający zobowiązać się przekazać Wykonawcy materiały wyjściowe potrzebne do wykonania dokumentacji projektowej, w zakresie i terminach określonych w Opisie przedmiotu zamówienia (§ 3 ust. 1 umowy). Wykonawca zobowiązał się wykonać dokumentację projektową w zakresie i w sposób zgodny z wymaganiami określonymi w umowie oraz do: a) udzielenia wyjaśnień dotyczących dokumentacji projektowej i zawartych w niej rozwiązań projektowych, realizacji poleceń Kierownika Projektu, c) informowania Kierownika projektu o problemach lub okolicznościach mogących wpłynąć na jakość lub termin zakończenia opracowania projektowego, d) przestrzenia praw patentowych i licencji, e) po otrzymaniu wezwania do niezwłocznego przyjazdu na miejsce robót realizowanych w oparciu o wykonaną dokumentację projektową i dokonania oraz przekazania Zamawiającemu w wyznaczonym terminie poprawek, wynikłych w związku
z niezgodnością opracowania projektowego ze stanem faktycznym lub z zawinionymi błędami (§ 3 ust. 3 umowy). Wykonawca zobowiązał się również na wezwanie Zamawiającego do pełnienia nadzoru autorskiego w trakcie realizacji robót na podstawie opracowanej dokumentacji technicznej, przy czym wynagrodzenie za czynności takiego nadzoru zostanie ustalone w wyniku odrębnego postępowania (§ 9 ust. 7 umowy) oraz zapewnić, że wykonane przez niego opracowanie projektowe zostało sporządzone z należytą starannością, przy przestrzeganiu obowiązujących przepisów, norm i zasad sztuki projektowej oraz że są kompletne i stanowić mogą podstawę do realizacji robót budowalnych (§ 12 ust. 1 umowy). W umowie ustalono, że do czasu zakończenia inwestycji Wykonawca będzie odpowiedzialny za usunięcie nieodpłatnie wszelkich wad w opracowaniu będącym przedmiotem umowy, wynikających z niezachowania wymagań określonych w ust. 1 (§ 12 ust. 3 umowy) oraz że jeżeli Wykonawca nie usunie wad w opracowaniu projektowym, ujawnionych do czasu zakończenia realizacji inwestycji w terminie wyznaczonym przez Zamawiającego, to Zamawiający może zlecić ich usunięcie stronie trzeciej na koszt Wykonawcy (§ 12 ust. 5 umowy). Wykonawca zobowiązał się zwrócić Zamawiającemu koszty, jakie Zamawiający poniósł w związku z wystąpieniem przerwy w wykonywanych robotach budowlanych i w związku z likwidacją strat w wykonywanych robotach budowalnych, jeżeli przerwy te i straty powstały z powodu wad ujawnionych w opracowaniu projektowym wykonywanym przez Wykonawcę (§ 12 ust. 6 umowy). Zgodnie z umową, Zamawiający ma prawo ubiegać się od Wykonawcy o zwrot kosztów jakie Zamawiający poniósł w związku z wystąpieniem robót dodatkowych w wykonywanych w robotach budowlanych, nie ujętych w opracowaniu projektowym wykonanym przez Wykonawcę (§ 12 ust. 7). W przypadku stwierdzenia nienależytego wykonania przedmiotu umowy Wykonawca zobowiązany jest do nieodpłatnego usunięcia wad w terminie ustalonym przez Zamawiającego (§ 14 ust. 2 umowy).

(umowa (...) z 06.06.2008 r. – k. 58-61v., Specyfikacje Techniczne – Opis przedmiotu zamówienia – k. 64-130v.)

W dniu 1 września 2010 r. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, jako Zamawiający, i (...) Sp. z o.o., jako Wykonawca, zawarli umowę
(...) na podstawie której Zamawiający zamówił
a Wykonawca zobowiązał się do wykonania dokumentacji projektowej pt. „Wykonanie uzupełniających prac projektowych w ramach opracowania kompleksowej dokumentacji technicznej w stadium Projektu Budowlanego, Projektu Wykonawczego i Dokumentacji Przetargowej oraz Studium Wykonalności na budowę drogi ekspresowej (...)wraz
(...)”. W umowie ustalono następujące terminy realizacji przedmiotu umowy: do dnia 8 października 2010 r. – Kompleksowa Dokumentacja Przetargowa, do dnia 20 października 2010 r. – Kompleksowy Projekt Budowalny i komplet materiałów do wniosku o wydanie decyzji ZRID, do dnia 20 listopada 2010 r. – Kompleksowy Projekt Wykonawczy i pozostałe elementy opracowania projektowego określone w Kosztorysach oferowanych prac projektowych dla zadań (...)
(§ 1 ust. 1 i 2 umowy). Wynagrodzenie za wykonanie dokumentacji projektowej strony ustaliły na kwotę (...) zł brutto (§ 2 ust. 1 umowy). Wykonawca zobowiązał się zapewnić, że wykonana przez niego dokumentacja projektowa została sporządzona z należytą starannością, zgodnie z obowiązującymi przepisami, normami i zasadami sztuki projektowej oraz że jest kompletna i może stanowić podstawę do realizacji robót budowalnych (§ 9 ust. 1 umowy). Strony ustaliły, że odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań umownych ponosić będą na ogólnych zasadach Kodeksu cywilnego oraz przez zapłatę określonych w umowie kar umownych (§ 13 ust 1 umowy).

(umowa (...) z dnia 01.09.2010 r. – k. 153-156)

Aneksem nr (...) z dnia 31 stycznia 2011 r. do umowy nr (...), Zamawiający na wniosek Wykonawcy przedłużył termin wykonania prac umownych w następujący sposób:

-

zadanie nr (...): do dnia 25 marca 2011 r. – wszystkie nie przekazane do chwili obecnej elementy opracowania projektowego określone w Kosztorysie ofertowym prac projektowych dla zadania nr (...), z wyłączeniem pełnego zakresu poz. 20;

-

zadanie nr (...): do dnia 20 lutego 2011 r. – komplet materiałów (załączników ) do wniosku o wydanie decyzji ZIRD, do dnia 25.03.2011 r. – wszystkie pozostałe (i nie przekazane do chwili obecnej) elementy opracowania projektowego określone
w Kosztorysie ofertowym prac projektowych dla zadania nr (...), w z wyłączeniem pełnego zakresu poz. 20;

-

zadanie nr (...): do dnia 15 lutego 2011 r. – operat wodno-prawny oraz materiały do uzyskania opinii stanowiącej załącznik wniosku o wydanie decyzji ZRID, do dnia
15 marca 2011 r. – komplet materiałów (załączników) do wniosku o wydanie decyzji ZIRD, do dnia 31 marca 2011 r. – wszystkie pozostałe (i nie przekazane do chwili obecnej) elementy opracowania projektowego określone w Kosztorysie ofertowym prac projektowych dla zadania nr (...), z wyłączeniem pełnego zakresu poz. 20;

-

dla poz. 20 Kosztorysu ofertowego prac projektowych, obejmującej stabilizację pasa drogowego słupkami PD oraz stabilizacji czasowej palikami, w/w terminach należy wykonać schemat wyznaczenia projektowych granic pasa drogowego; termin wykonania prac przedmiotowej stabilizacji wynosi 30 dni od dnia, w którym decyzji ZRID stanie się ostateczna.

( Aneks nr (...) z dnia 31.01.2011 r. do umowy nr (...)
k. 157-157v.)

Aneksem nr (...) z dnia 26 kwietnia 2011 r. do umowy nr (...), Zamawiający na wniosek Wykonawcy przedłużył termin wykonania prac umownych do dnia 10 czerwca 2011 r., przy czym:

-

zadanie nr (...): do dnia 25 maja 2011 r. – wszystkie nie przekazane do chwili obecnej elementy opracowania projektowego określone w Kosztorysie ofertowym prac projektowych dla zadania nr (...), z wyłączeniem pełnego zakresu poz. 20;

-

zadanie nr (...): do dnia 16 maja 2011 r. – komplet materiałów (załączników ) do wniosku o wydanie decyzji ZIRD, do dnia 20 maja 2011 r. – wszystkie pozostałe (i nie przekazane do chwili obecnej) elementy opracowania projektowego określone
w Kosztorysie ofertowym prac projektowych dla zadania nr (...), w z wyłączeniem pełnego zakresu poz. 20;

-

zadanie nr (...): do dnia 30 maja 2011 r. – komplet materiałów (załączników) do wniosku o wydanie decyzji ZIRD, do dnia 10 czerwca 2011 r. – wszystkie pozostałe (i nie przekazane do chwili obecnej) elementy opracowania projektowego określone
w Kosztorysie ofertowym prac projektowych dla zadania nr(...), z wyłączeniem pełnego zakresu poz. 20;

-

dla poz. 20 Kosztorysu ofertowego prac projektowych, obejmującej stabilizację pasa drogowego słupkami PD oraz stabilizacji czasowej palikami, w/w terminach należy wykonać schemat wyznaczenia projektowych granic pasa drogowego; termin wykonania prac przedmiotowej stabilizacji wynosi 30 dni od dnia, w którym decyzji ZRID stanie się ostateczna.

( Aneks nr (...) z dnia 26.04.2011 r. do umowy nr (...)
k. 159-159v.)

W dniu 12 listopada 2009 r. (...) Sp. z o.o. oraz GDDKiA podpisali protokół zdawczo-odbiorczy zaawansowania prac projektowych do umowy nr (...), w którym określono stan zaawansowania wykonanych prac projektowych o wartości netto dla zadania nr (...): (...) zł, dla zadania nr (...): (...) zł, dla zadania nr (...): (...) zł, a łącznie na (...) zł netto (protokół zaawansowania prac projektowych z 12.11.2009 r. – 161-161v., protokół zdawczo-odbiorczy zaawansowania prac projektowych z 12.11.2009 r. – k. 162).

(...)” Sp. z o.o. w dniu 30 kwietnia 2010 r. złożyło oświadczenie o kompletności dokumentacji dla Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad – Oddział w L. w stadium Projekt Budowlany, składającej się z Projektu Architektoniczno-Budowalnego – Branża Drogowa, wskazując w nim, że dokumentacja została sporządzona zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej a także zgodnie z umową (...) z dnia 06.06.2008 r., została poddana sprawdzeniu pod względem zgodności z w/w przepisami oraz jest kompletna
z punktu widzenia celu, któremu ma służyć i może być skierowana do realizacji (oświadczenie o kompletności dokumentacji nr (...) z dnia 30.04.2010 r. – k. 166).

Odbiór dokumentacji projektowej wykonanej w ramach umowy nr (...)z dnia 06.06.2008 r. dla zadania nr (...), w zakresie materiałów do wniosku
o wydanie decyzji ZRID, kompleksowego projektu budowalnego branży drogowej, materiałów projektowych do uzyskania opinii, uzgodnień i pozwoleń wymaganych przepisami szczególnymi, materiałów do wniosku o uzyskania pozwolenia na budowę, kompleksowego projektu wykonawczego branży drogowej nastąpiło w dniu 22 grudnia
2010 r. na podstawie Protokołu zdawczo-odbiorczego częściowego nr (...) (protokół zdawczo-odbiorczy częściowy nr (...) z 22.12.2010 r. – k. 163-164).

Odbiór dokumentacji projektowej wykonanej w ramach umowy nr (...) z dnia 01.09.2010 r. dla zadania nr (...), w zakresie kompleksowego projektu budowalnego branży drogowej, materiałów do uzyskania opinii, uzgodnień
i pozwoleń wymaganych przepisami szczególnymi, kompleksowego projektu wykonawczego branży drogowej nastąpił w dniu 22 grudnia 2010 r. na podstawie Protokołu zdawczo-odbiorczego częściowego nr(...)/uzup (protokół zdawczo-odbiorczy częściowy z 22.12.2010 r. – k. 165-165v.).

II.  Umowa o zarządzanie projektem.

W dniu 20 sierpnia 2010 r. Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych
i Autostrad, jako „Zamawiający”, zawarł z konsorcjum firm (...) Sp. z o.o. (lider), (...)i (...)Sp. z o.o. (partnerzy), jako „Konsultantem”, umowę
nr (...), na podstawie której Zamawiający zlecił a Konsultant zobowiązał się do wykonania usługi polegającej na zarządzeniu projektem w zakresie budowy drogi ekspresowej (...), odcinek (...) w tym pełnienie nadzoru nad realizacją robót, na warunkach określonych w umowie, w Warunkach Ogólnych Umowy,
w Załączniku do umowy oraz w dokumentach stanowiących integralną cześć umowy (zwaną dalej również jako „umowa o zarządzanie projektem”) (§ 1 ust. 1 umowy). W umowie tej postanowiono, że w ramach umowy Konsultant będzie wykonywał czynności przypisane Inżynierowi w Warunkach Ogólnych Kontraktu nad budowę Robót Budowlanych
i Inżynieryjnych Projektowanych przez Zamawiającego (FIDIC – 1999) i w Warunkach Szczególnych Kontraktu, nad realizacją których sprawowany będzie nadzór, oraz czynności określone w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, w tym wynikające z aktualnych przepisów ustawy Prawo budowlane (§ 2 ust. 1 umowy). Zgodnie z Warunkami Ogólnymi Umowy, Konsultant ponosi całkowitą odpowiedzialność wobec Zamawiającego i osób trzecich z tytułu roszczeń wynikających z jakiegokolwiek naruszenia przez Konsultanta i jego pracowników oraz podwykonawców takich przepisów. Konsultant będzie świadczył usługi
z należytą dbałością, efektywnością oraz starannością, zgodnie z najlepszą wiedzą, praktyką zawodową i doświadczeniem. Konsultant będzie działał we współpracy z Zamawiającym i na jego rzecz w całym okresie realizacji usługi (art. 5 ust. 5.1 i 5.2 Ogólnych Warunków Umowy). Konsultant powinien działać jako sumienny doradca Zamawiającego, zgodnie
z przepisami oraz z zasadami postępowania obowiązującymi w jego zawodzie (art. 6 ust. 6.1. Ogólnych Warunków Umowy) (umowa nr (...)
z 20.08.2010 r. – k. 196-198v., Ogólne Warunki Umowy – k. 199-209v.)

III.  Umowa dotycząca wykonania robót budowlanych.

W dniu 9 czerwca 2011 r. Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych
i Autostrad, jako „Zamawiający”, zawarł z konsorcjum firm: (...) S.A. z siedzibą
w W. (lider) i (...) S.A. z siedzibą w M., jako „Wykonawcą”, umowę nr (...), na podstawie której, w wyniku rozstrzygnięcia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego, Zamawiający powierzył a Wykonawca zobowiązał się do wykonania robót polegających na „Budowie drogi ekspresowej (...), odcinek węzeł (...)wraz z węzłem; zadanie nr (...): budowa drogi krajowej klasy GP, odcinek węzeł (...)granica administracyjna miasta (...) (zwaną dalej również „kontraktem”). Integralną część kontraktu stanowiły: a) Umowa wraz z załącznikiem nr (...) – Gwarancja jakości, b) Szczególne Warunki Kontraktu, c) „Warunki kontraktu na budowę dla robót budowlanych i inżynieryjnych projektowanych przez zamawiającego; tłumaczenie wydania FIDIC 1999, d) Specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych
i Dokumentacja Projektowa – Tom IV Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia,
e) Przedmiar robót/Kosztorys ofertowy – Tom V Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, f) Instrukcja dla Wykonawców – Tom I Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, g) Wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia z dnia 24.02.2010 r., h) Oferta Wykonawcy z dnia 14.03.2011 r. wraz
z załącznikami (pkt umowy).

Wykonawca zobowiązał się wykonać i zakończyć roboty oraz usunąć wady
w całkowitej zgodności z postanowieniami kontraktu (pkt 3 umowy). Zamawiający zobowiązał się, że zapłaci Wykonawcy za wykonanie robót i usunięcie w nich wad cenę kontraktową w terminach i sposób przepisany kontraktem (pkt 4 umowy). Zaakceptowana kwota zgodnie z ofertą Wykonawcy, została określona na netto (...)zł plus 23% podatek VAT (...)zł, co łącznie stanowi kwotę brutto (...)zł (ust. 4.1 umowy). Maksymalna wartość zobowiązania została określona na (...) kwoty brutto, co stanowi (...) zł (pkt 4.2 umowy). Wykonawca zobowiązał się niniejszym wobec Zamawiającego do zakończenia robót będących przedmiotem umowy w terminie 24 miesięcy od daty podpisania umowy. Okres ten obejmował czas od podpisania umowy do wydania pisemnego polecenia rozpoczęcia robót – 1 miesiąc, czas trwania robót w rozumieniu FIDIC – 22 miesiące oraz 1 miesiąc na sprawdzenie dokumentacji odbiorczej i dokonanie odbioru robót. Czas trwania zamówienia obejmował również okresy zimowe (pkt 5 umowy).

(umowa nr (...) z dnia 09.06.2011 r. – k. 213-215v.)

W „Warunkach kontraktu na budowę dla robót budowlanych i inżynieryjnych projektowanych przez zamawiającego tłumaczenie wydania FIDIC 1999” (zwanych dalej również „Warunkami Ogólnymi Kontraktu”), z uwzględnieniem zmian wprowadzonych na mocy Szczególnych Warunków Kontraktu, znajdowały się następujące postanowienia:

Zgodnie z Subklauzulą (...)[Przedłużenie Czasu na Ukończenie] Warunków Kontraktu, Wykonawca będzie uprawniony, z uwzględnieniem Subklauzuli (...)[Roszczenia Wykonawcy], do przedłużenia Czasu na Ukończenie, jeśli i w takim zakresie,
w jakim ukończenie celów Subklauzuli (...) [Przejęcie Robót i Odcinków] jest lub przewiduje się że będzie opóźnione z któregokolwiek z następujących powodów:

a.  Zmiana (chyba, że poprawka do Czasu na Ukończenie została uzgodniona według Subklauzuli (...) [Procedura zmiany],

b.  powód opóźnienia, dający tytuł do przedłużenia czasu według jakiejś Subklauzuli niniejszych Warunków,

c.  wyjątkowo niesprzyjające warunki klimatyczne,

d.  ( skreślony)

e.  Jakiekolwiek opóźnienie, utrudnienie lub uniemożliwienie, spowodowane przez Zamawiającego lub Personel Zamawiającego lub innych Wykonawców Zamawiającego na Placu Budowy, lub możliwe im do przypisania.

(…) .

Według Subklauzuli (...)Warunków Kontraktu [Zawieszenie pracy]. Inżynier może
w każdej chwili polecić, aby Wykonawca zawiesił prowadzenie części lub całości robót.
W trakcie takiego zawieszenia Wykonawca będzie chronił, składował i zabezpieczał taką część lub całość robót dla uniknięcia jakiegokolwiek obniżenia jakości, straty lub szkody.

W Subklauzuli (...)Warunków Kontraktu postanowiono, że jeżeli Wykonawca dozna opóźnienia i/lub poniesie koszt, wykonując polecenia Inżyniera według Subklauzuli (...) i/lub podejmując ponownie pracę, to Wykonawca da Inżynierowi powiadomienie i będzie uprawniony z uwzględnieniem Subklauzuli (...). do: (a) przedłużenia czasu w związku
z jakimkolwiek takim opóźnieniem, według Subklaluzli (...) jeśli ukończenie jest lub przewiduje się, że będzie opóźnione, oraz (b) płatności za jakikolwiek taki koszt, która to płatność będzie włączona do ceny kontraktowej.

W Subklauzuli (...)[Zagrożenia stanowiące ryzyko Zamawiającego] Warunków Kontraktu, w punkcie (g) wśród zagrożeń stanowiących ryzyko Zamawiającego wymieniono projektowanie jakiejkolwiek części robót przez personel Zamawiającego lub inne osoby, za które Zamawiający jest odpowiedzialny.

Zgodnie z Subklauzulą (...) [Skutki zagrożeń stanowiących ryzyko Zamawiającego] Warunków Kontraktu:

Jeżeli, i w takim zakresie, w jakim jakiekolwiek z zagrożeń wyliczonych
w Subklauzuli (...) spowoduje stratę lub szkodę w Robotach, Dobrach lub Dokumentach Wykonawcy, Wykonawca bezzwłocznie da Inżynierowi powiadomienie i naprawi tę stratę lub szkodę w stopniu wymaganym przez Inżyniera.

Jeżeli Wykonawca dozna opóźnienia i/lub poniesie Koszt z tytułu naprawy tej straty lub szkody, to Wykonawca da dalsze powiadomienie Inżynierowi i będzie uprawniony
z uwzględnieniem Subklauzuli (...) [Roszczenia Wykonawcy, do: (a) przedłużenia czasu
w związku z jakimkolwiek takim opóźnieniem, według Subklauzuli (...) [Przedłużenie Czasu na Ukończenie], jeśli ukończenie jest lub przewiduje się, że będzie opóźnione, oraz (b) płatności za jakikolwiek taki koszt, która to płatność będzie włączona do ceny kontraktowej.

Po otrzymaniu tego dalszego powiadomienia, Inżynier będzie postępował zgodnie
z Subklauzulą (...), aby uzgodnić lub określić te sprawy.

(Warunki Ogólne Kontraktu – k. 4508-4596, Szczególne Warunki Kontraktu – k. 217-227v.)

Decyzją nr (...) o zezwoleniu na realizacje inwestycji drogowej z dnia 21 czerwca 2011 r. Wojewoda L. udzielił zezwolenia na realizację inwestycji drogowej: „Budowa drogi ekspresowej (...) odcinek węzeł (...) wraz z węzłem; zadanie nr (...) budowa drogi krajowej klasy GP, odcinek węzeł (...) granica administracyjna miasta(...)” ( decyzja nr (...) o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej
z 21.06.2011 r. – k. 167-187, decyzja Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 22.12.2011 r. – k. 188-194).

W dniu 28 czerwca 2011 r., Zamawiający przekazał Wykonawcy robót budowlanych dokumentację projektową dla Zadania nr (...): a) Projekt Wykonawczy, b) Decyzję Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w L. (...) z dnia16.12.2009r., c) Decyzję Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska znak (...)z dnia 6.10.2010 r., e) kserokopię decyzji ZRID, f) protokoły wydania nieruchomości zabudowanych przeznaczonych do rozbiórki, g) Projekt Budowlany, h) opracowanie zawierające wykazu punktów geodezyjnych projektowanej drogi (...),
j) Dzienniki budowy zgodnie z załączonym wykazem. Ponadto, po dokonaniu oględzin terenu, Zamawiający przekazał, a Wykonawca przejął plac budowy niezbędny i dostępny dla wykonania zleconych robót: a) plac budowy w liniach rozgraniczających określonych
w decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej – Decyzja nr (...) z dnia 21.06.2011 r, b) działki zabudowane zgodnie z załącznikiem do pisma Rejonu w P. GDDKiA o/L. znak (...)z dnia 28 czerwca 2011 r. (Protokół przekazania placu budowy z 28.06.2011 r. – k. 471-472v.)

Strony zawarły kilka aneksów do wskazanej wyżej umowy o wykonanie robót budowlanych.

Aneksem nr (...) z dnia 5 lipca 2013 r. strony zmieniły pkt (...) umowy, ustalając nowy termin zakończenia robót tj. 24 października 2013 r. Okres ten obejmuje: czas od podpisania umowy do wydania pisemnego polecenia rozpoczęcia robót – 1 miesiąc, czas trwania robót
w rozumieniu FIDIC – 22 miesiące plus 29 dni plus 108 dni oraz 1 miesiąc na sprawdzenie dokumentacji odbiorczej i dokonania odbioru robót. W Aneksie nr (...) postanowiono nadto, że związku z nieprzewidzianymi warunkami fizycznymi Wykonawca uprawniony będzie na mocy Subklauzuli (...) lit. b) do płatności poniesionego i udokumentowanego kosztu
w rozumieniu Subklauzli (...)Warunków Kontraktu: a) rozbiórki przepustu nr (...)zlokalizowanego w km 2+825 drogi (...)(12), b) odbudowy przepustu nr (...), c) w związku
z przedłużeniem czasu realizacji Robót w (...) (km 1+900 do km 2+989), któr4 to płatności włączone będą do ceny kontraktowej (Aneks nr (...) z dnia 05.07.2013 r. do umowy (...) – k. 1178-1179v.).

W Aneksie nr (...) z dnia 27 czerwca 2014 r. strony postanowiły – w związku
z wystąpieniem w obszarze (...) (od km 1+900 do km 2+989) okoliczności objętych ryzykiem Zamawiającego, o którym mowa w Subklauzuli (...) lit. g, a także
w związku z zawieszeniem robót oraz skutkami zawieszenia, trwającymi od 7 listopada
2013 r. do 16 kwietnia 2014 r., które to przyczyny skutkowały opóźnieniem Wykonawcy wynoszącym łącznie 308 dni, w tym z tytułu okoliczności, o których mowa w Subklauzuli (...) lit. g, trwającym łącznie 147 dni (okres poprzedzający zawieszenie robót – 13 dni oraz okres realizacji rozwiązań naprawczych przypadający po zawieszeniu robót – 134 dni), zaś
z tytułu okoliczności, o których mowa w Subklauzuli (...), trwającym łącznie 161 dni, działając na podstawie pkt (...)umowy w zw. z Subklauzulą(...) lit. b, Subklauzulą (...), Subklauzulą (...)Warunków Kontraktu oraz zgodnie z art. 144 ust. 1 ustawy z 29.01.2004 r. Prawo zamówień publicznych – zmienić łączą je umowę w ten m.in. sposób:

1.  pkt 5 umowy o wykonanie robót budowalnych zmieniono w ten sposób, że termin zakończenia robót będących przedmiotem umowy ustalono na 28 sierpnia 2014 r. (okres ten obejmuje czas od podpisania umowy do wydania pisemnego polecenia rozpoczęcia robót – 1 miesiąc, czas trwania robót w rozumieniu FIDIC – 22 miesiące plus 29 dni plus 108 dni plus 301 dni oraz 7 dni na sprawdzenie dokumentacji odbiorczej i dokonanie odbioru robót)

2.  na mocy Subklauzuli (...) lit. b oraz Subklauzuli (...) lit. b z uwzględnieniem Subklauzuli (...) i (...) Warunków Kontraktu, Wykonawca uprawniony będzie do płatności poniesionego i udokumentowanego kosztu w rozumieniu Subklauzuli (...) Warunków kontraktu, które to płatności będą włączone do Ceny Kontraktowej, przy czym postanowiono, że ostateczna kwota należnej Wykonawcy płatności zostanie określona odrębnym aneksem (Aneks nr (...) z dnia 27.06.2014 r. do umowy (...) – k. 443-444v.)

Na mocy Aneksu nr (...) z dnia 25 lipca 2014 r. strony postanowiły, że z uwagi na uznanie przez Zamawiającego Roszczenia nr (...) „Planowana przez Zamawiającego rozbiórka przepustów w rejonie kolumn (...) – skutki czasowe i finansowe” w związku
z wystąpieniem nieprzewidywalnych warunków fizycznych, Wykonawca stał się uprawniony do płatności poniesionego i udokumentowanego kosztu oraz postanowiły włączyć do Ceny Kontraktowej koszty w następującej wysokości a) koszt rozbiórki przepustu nr (...) zlokalizowanego w km 2+825 drogi (...) w kwocie netto (...) zł, b) koszt odbudowy przepustu nr (...) w kwocie netto (...) zł, c) koszty ogólne w związku
z przedłużeniem czasu realizacji Robót w (...) (km 1+900 do km 2+989)
w kwocie netto (...) zł – co łącznie stanowi (...) zł netto plus 23% podatek VAT w kwocie (...) zł, dając łącznie kwotę brutto (...) zł (Aneks nr (...) z dnia 25.07.2014 r. do umowy (...) – k. 445-446).

Na mocy Aneksu nr (...) z dnia 12 grudnia 2014 r. strony postanowiły, że w związku
z zawieszeniem robót i jego skutkami, obejmującymi łącznie okres od 7 listopada 2013 r. do
16 kwietnia 2014 r. oraz wystąpieniem okoliczności, o której mowa w Subklauzuli (...) lit. g, obejmującej szereg robót w (...), Wykonawca stał się uprawniony do płatności poniesionego i udokumentowanego kosztu, w związku z tym, realizując zapisu Aneksu nr (...), postanowiły do Ceny Kontraktowej włączyć wynikające z zawieszenia robót oraz skutków zawieszenia, powstałe w okresie od 7 listopada 2013 r. do 16 kwietnia 2014 r. koszty w kwocie netto (...) zł plus 23% VAT, co daje łączną kwotę brutto (...) zł (Aneks nr (...)
z dnia 12.12.2014 r. do umowy (...) – k. 447-448).

Na podstawie Aneksu nr (...) z dnia 12 grudnia 2014 r. strony postanowiły zmienić maksymalną wartość zobowiązania określoną w pkt. 4.2 umowy o wykonanie robót budowalnych, jako (...) ceny kontraktowej brutto podanej w pkt. 4.1, co stanowi (...) zł (Aneks nr (...) z dnia 12.12.2014 r. do umowy (...)– k. 449-450).

Na podstawie Aneksu nr (...) z dnia 12 grudnia 2014 r. strony postanowiły, że w związku
z zawarciem Aneksu nr (...) z dnia 27 czerwca 2014 r. oraz złożeniem przez Wykonawcę Inżynierowi roszczenia, w którym oszacował koszt naprawienia robót wynikający z polecenia Inżyniera z dnia 16 kwietnia 2014 r., na kwotę (...) zł netto – do ceny kontraktowej określonej w pkt. (...)umowy o wykonanie robót budowalnych, na podstawie Subklauzuli (...) lit. b w zw. z Subklauzulą (...)Warunków Kontraktu, włączyć poniesione i udokumentowane koszty w rozumieniu Subklauzuli (...). Warunków Kontraktu w łącznej kwocie (...) zł netto plus 23% podatku VAT w kwocie (...) zł, co po zsumowaniu daje kwotę brutto (...) zł. Ponadto Wykonawca w związku z ustaleniem kwoty przypadającej do zapłaty, dokonał na rzecz Zamawiającego cesji roszczenia w kwocie brutto (...) zł, o zapłatę odszkodowania za szkodę spowodowaną uszkodzeniem szeregu robót w (...) przysługującą Wykonawcy w stosunku do Ubezpieczyciela ( (...) S.A., (...) S.A. oraz (...) S.A.) wynikającego z Umowy Generalnej nr (...) ubezpieczenia ryzyk budowalno-montażowych na rzecz Grupy Spółek (...) na bazie umowy generalnej otwartego pokrycia z dnia 17 czerwca 2010 r. oraz Polisy nr (...) do Umowy Generalnej nr (...) z dnia 22 czerwca 2011 r.,
z zachowaniem zasad podzielności zobowiązania pomiędzy w/w towarzystwa ubezpieczeń. Wykonawca zobowiązał się, w razie gdyby uzyskał od Ubezpieczyciela, bez względu na przyczynę, świadczenie z tytułu pokrycia szkody w związku z w związku z wystąpieniem okoliczności, o której mowa w Subklauzuli (...) lit. g Warunków Kontraktu, powodującej uszkodzenie szeregu Robót w (...) do przekazania Zamawiającemu uzyskanych od Ubezpieczyciela kwot, do wysokości kwoty wypłaconej na podstawie niniejszego Aneksu,
w terminie 7 dni od dnia ich otrzymania (Aneks nr (...) z dnia 12.12.2014 r. do umowy (...) – k. 451-453).

Kwoty doliczone w Aneksie nr (...) i w Aneksie nr (...) do ceny kontraktowej zostały zapłacone Wykonawcy robót budowlanych w dniu 23 grudnia 2014 r. ( potwierdzenia realizacji wniosku o wpłatę ze środków KFD z 23.12.2014 r. – k. 4506 i 4507, faktura VAT nr (...) z 12.12.2014 r. – k. 4507-4507v.).

IV.  Umowy o sprawowanie nadzoru autorskiego.

W dniu 25 października 2011 r. Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, jako „Zamawiający”, zawarł z konsorcjum: (...)Sp. z o.o. (lider), (...) Sp. z o.o. z siedzibą
w W. (partner), (...) Sp. z o.o. (partner), jako „Wykonawcą”, umowę
nr (...), na podstawie której Zamawiający zlecił
a Wykonawca zobowiązał się do wykonania usługi polegająca na sprawowaniu nadzoru autorskiego w zakresie „Budowy drogi ekspresowej (...) odcinek (...) część nr (...)”. Zgodnie z umową, nadzór autorski sprawowany będzie na wezwanie Zamawiającego
i swoim zakresem obejmować będzie w szczególności: 1) pełnienie nadzoru autorskiego
w formie pobytów na budowie, w tym m.in. pełnienie funkcji doradczej w zakresie oceny zgodności realizacji kontraktowych robót budowlanych z dokumentacją projektową
w przypadkach budzących wątpliwości oraz w przypadkach stwierdzenia niezgodności
w stosunku do założeń projektowych, 2) pełnienie nadzoru w zakresie zamiennych prac projektowych poprzez wykonywanie zamiennych i dodatkowych prac projektowych na polecenie Zamawiającego (§ 2 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 umowy). Wykonawca w ramach obowiązków umownych zobowiązał się m.in. a) oceniać wyniki szczegółowych badań materiałów i konstrukcji w zakresie zgodności z rozwiązaniami projektowymi, normami
i innymi obowiązującymi przepisami b) brać udział w czynnościach mających na celu doprowadzenie do uzyskania projektowanych zdolności użytkowych poszczególnych obiektów budowalnych i całej inwestycji, c) do opiniowania i uzgadniania dokumentacji technicznej opracowanej przez Wykonawcę robót budowalnych w ramach ceny kontraktowej, d) do opiniowania i uzgadniania dokumentacji zamiennej opracowanej na wniosek Zamawiającego lub Wykonawcy robót budowalnych, e) do udokumentowania aktualizacji rozwiązań projektowych, wprowadzonych do dokumentacji projektowo-kosztorysowej
w czasie wykonywania robót budowlanych (§ 2 ust. 4 umowy). Jeśli w toku wykonywania robót zostaną stwierdzone przez nadzór autorski istotne odstąpienia od zatwierdzonego projektu budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę, Wykonawca jest zwolniony z obowiązku: a) wyrażenia zgody na powyższe zmiany, b) podpisania kierownikowi robót oświadczenia o zgodności wykonania obiektu z projektem budowalnym
i warunkami pozwolenia na budowę, przepisami i obowiązującymi polskimi normami (§ 3 ust. 1 umowy). W umowie postanowiono, że Wykonawca w okresie nie dłuższym niż 14 dni od daty wezwania przez Zamawiającego: 1) zaopiniuje i uzgodni dokumentację techniczną opracowaną przez Wykonawcę robót budowlanych w ramach ceny kontraktowej,
b) zaopiniuje i uzgodni dokumentację zamienną opracowaną na wniosek Zamawiającego lub Wykonawcy robót budowlanych (umowa nr (...) z dnia 25.10.2011 r. – k. 498-501).

W dniu 14 czerwca 2013 r. Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych
i Autostrad, jako „Zamawiający”, zawarł z konsorcjum: (...) Sp. z o.o. (lider), (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. (partner), (...) Sp. z o.o. (partner), jako „Wykonawcą”, umowę nr (...) na mocy której Zamawiający zlecił zamówienie uzupełniające, a Wykonawca zobowiązał się do wykonania w ramach umowy usługi polegającej na sprawowaniu nadzoru autorskiego w zakresie „Budowy drogi ekspresowej (...), odcinek (...) część nr (...)” (umowa nr (...) z 14.06.2013 r. – k. 502-505).

W dniu 18 lipca 2013 r. Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych
i Autostrad, jako „Zamawiający”, zawarł z konsorcjum: (...) Sp. z o.o. (lider), (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. (partner), (...) Sp. z o.o. (partner), jako „Wykonawcą”, umowę nr (...) na mocy której Zamawiający zlecił zamówienie uzupełniające, a Wykonawca zobowiązał się do wykonania w ramach umowy usługi polegającej na sprawowaniu nadzoru autorskiego w zakresie „(...)” (§1) (umowa nr (...) z 18.07.2014 r. – k. 506-508v.).

V.  Umowa ubezpieczenia robót budowlanych.

W dniu 17 czerwca 2010 r. (...) S.A. z siedzibą w S. (koasekurator wiodący – (...) udziału), (...) S.A.
z siedzibą w W. (koasekurator – (...) udziału) oraz (...) S.A. z siedzibą w W. (koasekurator – (...) udziału) („ubezpieczyciel”) oraz spółki grupy (...)tj. (...) S.A. z siedzibą w W., (...) S.A. z siedzibą w K., (...) S.A. z siedzibą
w W.i (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B. („ubezpieczający”) zawarli Umowę (...) nr (...) ubezpieczenia ryzyk budowlano-montażowych na rzecz Spółek Grupy (...) na bazie umowy generalnej otwartego pokrycia. W umowie jako ubezpieczeni wskazane zostały w/w spółki z grupy (...) jako główni wykonawcy lub inwestorzy wraz ze wszystkimi podwykonawcami, inwestor, Inżynier Kontraktu i doradca techniczny oraz pozostałe firmy formalnie zatrudnione przy realizacji ubezpieczonego kontraktu w odniesieniu do ich stosownych praw i interesów związanych z udziałem w realizowanych kontraktach, W umowie ustalono okres ważności Umowy Generalnej od 21 czerwca 2010 r. do 20 czerwca 2012 r. Ubezpieczeniem zostały objęte wszystkie kontrakty budowalno-montażowe realizowane przez spółki Grupy (...) zgłoszone do ubezpieczenia w okresie ważności Umowy Generalnej i spełniające parametry umowy; zgłoszone kontrakty pozostają ubezpieczone do czasu ich ukończenia oraz
w następującym okresie konserwacji bez względu na datę wygaśnięcia ważności umowy generalnej. Strony uzgodniły, że dla celów umowy, pod pojęciem pojedynczego kontraktu rozumie się całość ubezpieczonych prac oraz ubezpieczonego mienia, rozumianego z sumą ubezpieczenia i okresem ubezpieczenia podanym przez ubezpieczającego w zgłoszeniu danego kontraktu do ubezpieczenia. Strony ustaliły, iż wszystkie dodatkowe klauzule, podlimity i limity odpowiedzialności mające zastosowanie w niniejszej umowie generalnej obowiązują odrębnie dla każdego kontraktu. Wyczerpanie któregokolwiek podlimitu dla limitu odpowiedzialności w odniesieniu do jednego kontraktu w żadnym wypadku nie wpływa na ważność oraz wysokość podlimitów i limitów odpowiedzialności obowiązujących w odniesieniu do pozostałych kontraktów.

Do umowy ubezpieczenia zastosowania miały Ogólne Warunki Ubezpieczenia ryzyk budowlanych (...) S.A. z dnia 10.08.2007 r.

Zakres ubezpieczenia obejmował szkody materialne (Sekcja I) oraz odpowiedzialność cywilną (Sekcja II).

W ramach ubezpieczenia szkód materialnych do umowy zastosowanie miały m.in.:

1.  klauzula (...) – Pokrycie ryzyka projektanta, o treści:

Z zachowaniem pozostałych, niezmienionych niniejszą klauzulą, postanowień umowy ubezpieczenia określonych we wniosku i w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia Ryzyk Budowlanych, strony postanowiły, że w wyłączenie zawarte w § 21 pkt 2) Ogólnych Warunków Ubezpieczenia zostanie usunięte, a wyłączenie zawarte w § 21 pkt 3) Ogólnych Warunków Ubezpieczenia – zastąpione następującą treścią:

„3) kosztów naprawienia szkody w mieniu powstałej wskutek wadliwego materiału, projektu lub wykonania, lecz wyłączenie niniejsze jest ograniczone do przedmiotów bezpośrednio dotkniętych szkodą i nie dotyczy szkód w prawidłowo wykonanych elementach, spowodowanych wadliwym materiałem, projektem lub wykonaniem”;

2.  klauzula ubezpieczenia części wadliwych, o treści:

„1. Z zachowaniem pozostałych, niezmienionych niniejszą klauzulą, postanowień umowy ubezpieczenia określonych we wniosku i w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia Ryzyk Budowlanych strony postanowiły, że w przypadku wystąpienia szkody w ubezpieczonym mieniu wskutek wadliwego materiału, projektu lub wykonania, Ubezpieczyciel pokryje koszty wymiany lub naprawienia części wadliwie zaprojektowanych, wykonanych wadliwie lub z wadliwego materiału do maksymalnej kwoty PLN 2.000.000 na jedno i wszystkie zdarzenia
w okresie realizacji prac jednak nie więcej niż 50%.

2. W odniesieniu do każdego opisanego powyżej zdarzenia zastosowanie będzie miała franszyza reedukacyjna w wysokości 10% wartości szkody nie mniej niż PLN 20.000 dla każdego zdarzenia.

3. Ubezpieczyciel nie pokryje jakichkolwiek kosztów poniesionych w związku
z poprawieniem, ulepszeniem bądź zmianą wadliwego projektu. Materiałów lub wykonania.

4. Ubezpieczyciel nie pokryje również żadnych kosztów, o których mowa
w niniejszej klauzuli, jeżeli szkoda nie wystąpiła.

5. Na potrzeby niniejszej polisy, a nie tylko dla niniejszego wyłączenia, ubezpieczone mienie nie będzie uważane za uszkodzone, utracone lub zniszczone tylko z racji istnienia jakiegokolwiek błędu w projekcie, planach, specyfikacjach, materiałach lub wykonawstwie w ubezpieczonym mieniu lub w jakiejkolwiek jego części”.

W Umowie Generalnej ustalono franszyzę redukcyjną w kwocie 20.000 zł
w odniesieniu do każdej szkody rzeczowej będącej następstwem sił przyrody w postaci powodzi i zalania, powstałej w trakcie trwania testów oraz konserwacji, a także dla szkód
z kl. (...) i (...)

(Umowa Generalna nr (...) ubezpieczenia ryzyk budowlano-montażowych na rzecz Spółek Grupy (...) na bazie umowy generalnej otwartego pokrycia – k. 4398-4407v.)

W dniu 22 czerwca 2011 r. (...) S.A., (...) S.A. oraz (...) S.A. wystawili Polisę na (...) do Umowy Generalnej nr (...),
w której potwierdzili udzielenie ochrony ubezpieczeniowej wynikającej z umowy ubezpieczenia ryzyk budowlano-montażowych nr (...) dla kontraktu „Budowa drogi ekspresowej (...), odcinek (...), Zadanie nr (...) odcinek węzeł (...) wraz z węzłem, zadanie nr (...): budowa drogi krajowej klasy GP, odcinek węzeł (...) granica administracyjna miasta (...).

W polisie jako ubezpieczający został wskazany (...) S.A., a jako ubezpieczeni: Wykonawca – Konsorcjum: (...) S.A., (...) S.A., Zamawiający: Skarb Państwa – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w L., wraz
z wszystkimi podwykonawcami, Inżynier Kontraktu i doradca techniczny oraz pozostałe firmy formalnie zatrudnione przy realizacji ubezpieczonego kontraktu w odniesieniu do ich stosownych praw i interesów związanych z udziałem w realizowanym kontrakcie, jednakże
z zastrzeżeniem zakresu oraz wyłączeń uzgodnionych w umowie.

Okres ubezpieczenia określono od dnia 28 czerwca 2011 r. do 9 lipca 2013 r. Suma ubezpieczenia w zakresie szkód materialnych (Sekcja I) w odniesieniu do robót kontraktowych określona została na 415.121.411,12 zł (z VAT), a w odniesieniu do sprzętu, narzędzi i wyposażenia budowlanego pozostałego zaplecza placu budowy na 5.000.000 na jedno i wszystkie zdarzenia. Suma ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej (Sekcja II) została określona na 10.000.000 zł – z tytułu jednego wypadku bez ograniczenia liczby zdarzeń. Zakres ubezpieczenia obejmował dodatkowe klauzule, w tym klauzulę (...) – Pokrycie ryzyka projektanta, a także klauzulę ubezpieczenia części wadliwych (limit 2.000.000 zł na jedno i wszystkie zdarzenia w okresie realizacji prac). W polisie wskazano wysokość franszyzy redukcyjnej w zakresie szkód materialnych (sekcja I): 1) 3.000 zł
w odniesieniu do każdej szkody rzeczowej powstałej w sprzęcie, narzędziach i wyposażeniu budowlanym oraz pozostałym zapleczu placu budowy, 2) 20.000 zł odniesieniu do każdej szkody rzeczowej będących następstwem sił przyrody w postaci powodzi i zalania powstałej w trakcie trwania testów oraz konserwacji, a także dla szkód z kl. (...) 3) 10.000 zł
w odniesieniu do każdej pozostałej szkody rzeczowej, 4) 10% wartości szkody nie mniej niż 20.000 zł.

(Polisa nr (...) z 22.06.2011 r. – k. 4396-4397v.)

Do przedmiotowej umowy ubezpieczenia zastosowanie miały Ogólne Warunki Ubezpieczenia ryzyk budowlanych (...) S.A. nr (...), zwane dalej również jako „OWU”.

Zgodnie z tymi OWU, przedmiotem ubezpieczenia (w ramach Sekcji I) jest wyszczególnione w umowie i zadeklarowane w sumie ubezpieczenia mienie w trakcie budowy, montażu lub składowania w miejscu prowadzenia robót budowlanych wymienionych w umowie (§ 19 ust. 1 OWU). Mienie wyszczególnione w umowie objęte jest ochroną ubezpieczeniową od utraty, zniszczenia lub uszkodzenia wskutek zdarzeń losowych
o charakterze nagłym i niespodziewanym (§ 20 ust. 1 OWU). W przypadku wystąpienia zdarzenia losowego objętego ochroną ubezpieczeniową, ubezpieczyciel zwraca ubezpieczającemu koszty poniesione w celu ratowania przedmiotu ubezpieczenia oraz zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia jej rozmiarów, w granicach jego sumy ubezpieczenia, jeżeli środki te były celowe, chociażby okazały się bezskuteczne. Powyższe koszty są zwracane, nawet jeśli nie wystąpiła szkoda w ubezpieczonym mieniu (§ 20 ust. 2 OWU).
W razie zawarcia umowy na cudzy rachunek postanowienie ustępu 2 stosuje się również do ubezpieczonego (§ 20 ust. 3 OWU).

Według postanowień OWU, odpowiedzialność ubezpieczyciela nie obejmuje m.in.:
1) wszelkiego rodzaju strat pośrednich, takich jak utrata zysku, kary umowne, straty spowodowane opóźnieniem, brak wydajności, utrata kontaktu, utrata rynku itd., 2) szkód spowodowanych wadami projektowymi, 3) szkód w elementach wadliwie wykonanych lub wykonanych z wadliwego materiału, przy czym wyłączenie to jest ograniczone wyłącznie do tych elementów i nie dotyczy szkód powstałych wskutek powyższych przyczyn w elementach wykonanych poprawnie i z niewadliwego materiału (§ 21 pkt. 1-3 OWU). Suma ubezpieczenia powinna odpowiadać pełnej wartości robót kontraktowych łącznie z kosztami odtworzenia materiałów i elementów, robocizny, frachtu, opłat celnych i innymi kosztami,
w tym również wartością elementów dostarczonych przez zleceniodawcę (§ 22 ust. 1 pkt 1 OWU).

Odszkodowanie ustala się w kwocie odpowiadającej rozmiarowi szkody w granicach sum ubezpieczenia mienia wyszczególnionych w umowie ubezpieczenia, według cen z dnia ustalenia odszkodowania (§ 23 ust. 1 OWU). Kwotę należnego odszkodowania ustala się:
1) w przypadku gdy mienie nadaje się do naprawy (strata częściowa) – na podstawie kosztów remontu lub naprawy niezbędnych do przywrócenia mienia do stanu, w jakim znajdowało się bezpośrednio przed szkodą, 2) w przypadku szkody całkowitej – na podstawie wartości rzeczywistej mienia bezpośrednio przed szkodą, rozumianej jako koszty odtworzenia ubezpieczonego mienia po potrąceniu faktycznego zużycia do dnia zajścia szkody (§ 23 ust. 2 OWU). Z kwoty odszkodowania potrąca się 1) franszyzę redukcyjną w kwocie określonej
w umowie, która stanowi udział ubezpieczającego w odszkodowaniu i jest stosowana osobno w każdej szkodzie, 2) wartość pozostałości po szkodzie nadających się do dalszego użytku, przeróbki lub sprzedaży (§ 23 ust. 3 OWU).

Odszkodowanie obejmuje: 1) utratę, zniszczenie lub uszkodzenie mienia wskutek zdarzeń objętych umową ubezpieczenia, 2) koszty poniesione w celu ratowania przedmiotu ubezpieczenia oraz zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia jej rozmiarów, jeśli środki te były celowe, chociażby okazały się bezskuteczne, 3) koszty usunięcia pozostałości po szkodzie, pod warunkiem ustalenia w umowie odrębnej sumy ubezpieczenia, 4) koszty napraw prowizorycznych jeśli są częścią końcowych czynności naprawczych i nie zwiększają całkowitej wartości kosztów remontu lub naprawy (§ 24 ust. 1 OWU). Odszkodowanie nie obejmuje kosztów jakichkolwiek zmian, uzupełnień lub ulepszeń przedmiotu ubezpieczenia (§ 24 ust. 3 OWU).

Zakres ubezpieczenia mógł być modyfikowany poprzez wprowadzenie do umowy ubezpieczenia klauzul indywidualnych wskazanych w OWU, w tym klauzuli nr (...)– Pokrycie ryzyka projektanta:

(Ogólne Warunki Ubezpieczenia Ryzyk Budowlanych nr (...) – k. 4408-4416)

Aneksem nr (...) z dnia 21 marca 2012 r. do polisy nr (...) strony rozszerzyły ochronę ubezpieczeniową o kl. (...)dla mienia (stal żebrowana) składowanego na placu, na okres od 20 marca 2012 r. do 19 września 2012 r. (Aneks nr (...) z 21.03.2012 r. –
k. 4417-4417v.).

Aneksem nr (...) z dnia 9 lipca 2013 r. do polisy nr (...) strony wydłużyły okres ubezpieczenia do dnia 7 września 2013 r. (Aneks nr (...) z 09.07.2013 r. –
k. 4420-4420v.).

Aneksem nr (...) z dnia 10 października 2013 r. do polisy nr (...) strony wydłużyły okres ubezpieczenia do dnia 24 października 2013 r. (Aneks nr (...) z 10.10.2013 r. – k. 4421-4421v.).

Aneksem nr (...) z dnia 24 października 2013 r. do polisy nr (...) strony wydłużyły okres ubezpieczenia do dnia 21 listopada 2013 r. (Aneks nr (...) z 24.10.2013 r. –
k. 4423-4423v)

Aneksem nr (...) z dnia 26 listopada 2013 r. do polisy nr (...) strony wydłużyły okres ubezpieczenia do dnia 29 listopada 2013 r. ( Aneks nr (...) z 26.11.2013 r. –
k. 4424-4424v.).

Aneksem nr (...) z dnia 29 listopada 2013 r. do polisy nr (...) strony wydłużyły okres ubezpieczenia do dnia 27 lutego 2014 r. ( Aneks nr (...) z dnia 29.11.2013 r. –
k. 4426-4426v.).

Aneksem nr (...) z dnia 4 marca 2014 r. do polisy nr (...) strony wydłużyły okres ubezpieczenia do dnia 30 czerwca 2014 r. ( Aneks nr (...) z 04.03.2014 r. –
k. 4428-4428v.).

Aneksem nr (...) z dnia 26 czerwca 2014 r. do polisy nr (...) strony wydłużyły okres ubezpieczenia do dnia 28 sierpnia 2014 r. ( Aneks nr (...) z 26.06.2014 r. –
k. 4430v.-4431).

VI.  Przebieg prac budowlanych w dolinie rzeki C. i roszczenia związane
z wadami dokumentacji projektowej.

W toku prac budowalnych przy budowie drogi ekspresowej (...) wraz
z (...) obwodnicą miasta L. (odcinek węzeł (...) – węzeł (...)) okazało się, że na odcinku w rejonie rzeki C. występują grunty słabonośne. W tym rejonie podłoże wzmocnione było kolumnami (...). Po rozpoczęciu budowy nasypu w ciągu 900 m znajdował się obiekt mostowy na palach, zaś przed nim znajdowały się przepusty, które zaczęły osiadać. Problem z osiadaniem nasypów powstał, gdy zostały ułożone przepusty nr (...). Stwierdzono osiadanie gruntów w momencie wykonywania przepustów i po wykonaniu warstwy wiążącej. W związku z tym odbyło się szereg spotkań pomiędzy przedstawicielami Wykonawcy, Projektanta, Nadzoru, Inżyniera Kontraktu
i Zamawiającego, celem podjęcia decyzji czy kontynuować roboty, czy rozbierać przepusty. Uczestnicy procesu budowalnego uzyskali kilka ekspertyz dotyczących przyczyn i sposobu rozwiązania tego problemu oraz wymieniali korespondencję dotyczącą tych kwestii. Pierwszym zastosowanym działaniem naprawczym była rozbiórka najbardziej osiadającego przepustu nr (...), w celu określenia przyczyn osiadania. Po rozbiórce przepustu nr (...) doprowadzono go do istniejących rzędnych i Wykonawca kontynuował wykonywanie nasypów (zeznania świadków: P. W. – k 5418-5419, D. L. – k. 5419-5419v., R. R. – k. 5419v.- (...), L. B. – k. 5421, L. Z. – k. 5421-5421v., P. N. – k.5421v.- (...) , Ł. P. –
k. 5422-5422v. P. J. – k. 5394v.-5395v., M. N. – k. 5395v.-5396v., M. S. (1) – k. 5396v.-5397v., Ł. F. – k. 5397v.-5398, W. D. – k. 5398-5399, T. B. – k. 5399, K. W. – k. 5631v.-5633, T. G. – k. 5876v.-5878, D. F. – k. 5878-5879, A. L. – k. 5879-5879v., T. W. – k. 5879v.-5880, M. S. (2) – k. 5908-5909).

A.  Sposób wykonania kolumn(...)

(...) Sp. z o. o., jako lider konsorcjum firm pełniących nadzór autorski nad realizacją robót na przedmiotowym kontrakcie (zwany dalej również jako (...)), pismem z 27 września 2011 r. przekazał GDDKiA opinię, iż przeprowadzone kontrolne obliczenia wzmocnienia słabonośnego podłoża nasypów od km 2+150 do km 2+900 km odcinka (...) obwodnicy L. od węzła (...) do węzła (...) w oparciu o wyniki badań geotechnicznych przedstawionych w raporcie nr (...) Państwowego Instytutu Geologicznego wskazują na konieczność dogęszczania uprzednio przewidzianych w projekcie ilości kolumn (...) sztuk o 5534 sztuk
o średniej długości 15 m, w tym na odcinku od km 2+390 do km 2+460, gdzie uprzednio przewidziany był jako wzmocnienie podłoża półmaterac bazowy – 1620 kolumn (...). (...) zalecił przeprowadzenie przez niezależną firmę geologiczną laboratoryjnych badań stanu podłoża projektowanych nasypów na w/w odcinku obwodnicy L.. Do opinii załączono kontrolne obliczenia wzmocnienia podłoża gruntowego kolumnami (...) których przedmiotem był projekt wzmocnienia słabego podłoża gruntowego na terenie projektowanej drogi ekspresowej (...) na odcinku Węzeł (...)-Węzeł (...). W dokumencie tym wskazano, iż przeprowadzone dodatkowe badania geologiczne wykazały, że na analizowanym odcinku drogi (...) (dolina rzeki C.) występują grunty słabonośne charakteryzujące się niższymi parametrami wytrzymałościowymi i odkształceniowymi,
w stosunku do parametrów podanych w dokumentacji archiwalnej. Przeprowadzone obliczenia, w których uwzględniono niższe parametry wytrzymałościowe i odkształceniowe, wykazały nadmierne odkształcenie oraz przekroczenie dopuszczalnych momentów zginających w kolumnach betonowych. We wnioskach wskazano, że początkowo zaprojektowany rozstaw kolumn zgodnie z dokumentacją nie jest wystarczający w świetle nowej dokumentacji geotechnicznej. Zakres wzmocnienia podłoża gruntowego należy rozszerzyć o odcinek od km 2+390 do km 2+460, ponieważ występujące tam lessy są bardzo wrażliwe na zmiany wilgotności, co w przypadku braku wzmocnienia może prowadzić do awarii nasypu drogowego. W celu ograniczenia nadmiernych osiadań konieczne jest zagęszczenie siatki kolumn pod korpusem drogowym. Ze względu na przekroczenie dopuszczalnych wartości momentów zginających w kolumnach betonowych należy zazbroić skrajne rzędy kolumn kształtownikami stalowymi (pismo (...) z 26.09.2011 r. wraz
z załącznikiem – k. 509-519v.).

W grudniu 2011 r. T. W. wykonał obliczenia kontrolne, przy uwzględnieniu opracowania: „Sprawozdania z badań geotechnicznych (...)
(...)Sp. z o.o., dotyczącego wzmocnienia podłoża gruntowego
w technologii kolumn (...) na odcinku od km 2+150 do km 2+900 drogi ekspresowej (...)”. W opracowaniu wskazano na konieczność zastosowania większej liczby kolumn z ok. 11.500 sztuk (projekt (...) z kwietnia 2011 r.) do ok 13.742 sztuk. Obliczenia przeprowadzone na nowych parametrach geotechnicznych wskazywały na konieczność zastosowania zbrojenia
w skrajnych rzędach kolumn (...) (Obliczenia kontrolne przy uwzględnieniu opracowania Sprawozdania z badań geotechnicznych (...)
Sp. z o.o. z grudnia 2011 r. – k. 858-872).

W grudniu 2011 r. Instytut (...) na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w L. wykonał Ekspertyzę dotyczącą sposobu wzmocnienia podłoża gruntowego pod nasypy drogowe w technologii kolumn betonowych (...), na odcinku budowy drogi (...) Zadanie nr (...) węzeł (...)-węzeł (...) (od km 2+150 do km 2+390; od km 2+290 do km 2+460, od km 2+460 do km 2+900). Ekspertyza potwierdziła konieczność zwiększenia liczby kolumn (...). Według opracowania długości projektowe kolumn były przesadzone w stosunku do rzeczywistych potrzeb (poziomów występowania gruntów nośnych) (ekspertyza (...) z grudnia 2011 r. – k. 925-933).

W maju 2012 r. Instytut (...) na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w L. złożył sprawozdanie z badań ciągłości pali 80 kolumn (...) wykonanych w dolinie C., które zostały przeprowadzone 27 kwietnia 2012 r. W wyniku dokonanych analiz dla większości kolumn nie stwierdzono znaczących przewężeń czy spękań, z wyjątkiem 6 pali, nie zgłoszono zastrzeżeń co do jednorodności betonu, za wyjątkiem 5 pali. Na podstawie danych pochodzących z palownic stwierdzono, że głębokość posadowienia pali najczęściej przekracza minimalne rzędne (opracowanie (...) z maja 2012 r. – k. 873-916).

Kolumny (...) na przedmiotowym odcinku drogi zostały wykonane poprawnie. Nieznaczna wadliwość podstaw projektowania pojawiła się w zakresie orientacyjnej długości pala. Brak jest podstaw do stwierdzenia problemów czy błędów w realizacji kolumn (...). Zaobserwowane przewężenia czy niejednorodność materiału betonowego wystąpiła jedynie
w kilku procentach badanych kolumn. Odnośnie głębokości posadowienia, zbadane długości kolumn wskazały na ich zgodność z założeniami projektowymi, ponieważ większość była dłuższa niż wynikało to z dokumentacji projektowej. Sposób wykonania kolumn (...) nie miał związku z osiadaniem gruntu w rejonie przepustów nr (...) na spornym odcinku drogi. W miejscach, w których przepusty nie wystąpiły, a wykonano takie same kolumny (...), znaczącego osiadania nie zaobserwowano (opinia zespołu biegłych sądowych z (...)– k. 6380-6474, 6616-6625, 6829-6831, 6857-6865, ustne wyjaśnienia biegłych na rozprawie – k. 6907-6910).

B.  Charakter, przebieg i czas trwania osiadania nasypu, zastosowane rozwiązanie naprawcze.

Inżynier Kontraktu pismem z dnia 28 listopada 2011 r. polecił Wykonawcy robót budowlanych założenie reperów teleskopowych w celu badania ewentualnych osiadań nasypu w rejonie umocnienia podłoża kolumnami (...), w kilometrażu 2+150 do 2+650 oraz 2+750 do 2+850 co 50 metrów (pismo Inżyniera z 28.11.2011 r. – k. 940).

Wykonawca robót budowlanych pismem z dnia 29 października 2012 r. poinformował Inżyniera Kontraktu, że zaobserwował znaczne osiadanie przepustów nr (...) po wyciągnięciu ścianek szczelnych (przepust nr (...): 5 cm na wlocie i 5 cm na wylocie, przepust nr (...): 10 cm na wlocie i 9 cm na wylocie). W ocenie Wykonawcy obserwacja ta nakazywała rozważyć podjęcie działań zmierzających do oceny i wskazania przyczyny powstania tych osiadań oraz ewentualnych zagrożeń mogących z nich wyniknąć. Ponadto, mając na uwadze postanowienia Subklauzuli (...)Warunków Kontraktu odniesionej do Subklauzuli (...) Wykonawca, nie przesądzając o odpowiedzialności za ww. stan rzeczy, poprosił o pilne
i stosowne instrukcje/polecenia od Inżyniera/Zamawiającego/Projektanta odnoście dalszych działań na ww. obiektach (pismo Wykonawcy z 29.10.2012 r. – k. 941-942v.).

(...)pismem z dnia 31 października 2012 r. poinformował Inżyniera Kontraktu, że zastosowanie do wykonania warstwy transmisyjnej geosyntetyku na bazie poliestru PES nie spełnia wymagań dotyczących specyfikacji dotyczących odpowiedniej wytrzymałości długoterminowej przy odkształceniu 2%. Odkształcenie materiału PES przy odpowiedniej wytrzymałości długoterminowej jest dużo większe niż dopuszcza (...)
(...)tym samym nie spełnia wymagań (...). Rozwiązanie przy użyciu geosyntetyku z PES spowoduje przekroczenie dopuszczalnych naprężeń rozciągających
w skrajnych włóknach przekroju poprzecznego betonu kolumn przemieszczeniowych, które skutkować będzie uruchomieniem mechanizmów osuwiskowych, co doprowadzi do awarii nasypów budowlanych posadowionych na słabonośnym podłożu gruntowym. Autorzy projektu wzmocnienia podłoża gruntowego kolumnami (...) nie kwestionowali poprawności wymiarowania wytrzymałości zastosowanych geosyntetyków z PES przedstawionych
w projekcie technologicznym, ale z całą stanowczością podkreślili fakt, że przedstawione
w tym projekcie materiały oraz sposób ich wymiarowania nie uwzględnia założeń przyjętych do obliczeń wzmocnienia podłoża gruntowego w technologii sztywnych, betonowych, przemieszczeniowych kolumn typu (...). Tylko materiał geosiatki do wykonania warstwy transmisyjnej zgodny z wymaganiami (...) i pkt (...). wraz z kruszywem zapewni nieprzekroczenie dopuszczalnych naprężeń w betonowym materiale przemieszczeniowych kolumn betonowych (...) (pismo (...) z 31.10.2012 r. – k. 943-944).

Pismem z dnia 5 listopada 2012 r. Inżynier Kontraktu poinformował (...), że w wyniku wykonanej inwentaryzacji geodezyjnej stwierdzono osiadanie przepustów stalowych nr (...), zlokalizowanych odpowiednio w km 2+270 oraz km 2+285.
W związku z lokalnymi warunkami gruntowymi przepusty wykonano w tymczasowych ściankach szczelnych, zabezpieczających wykopy i kolumny (...). Pozostawienie ścianek spowodowałoby znaczny wzrost kosztów wykonania robót. Ścianki nie były ujęte
w przedmiarze. Po wyciągnięciu ww. ścianek zaobserwowano osiadanie przepustów – 5 cm na wlocie, 5 cm na wylocie przepustu nr (...) oraz 10 cm na wlocie i 9 cm na wylocie przepustu nr (...) Do pisma dołączono inwentaryzację przepustów ( pismo Inżyniera Kontraktu
z 05.11.2012 r. – k. 945-946v.).

W odpowiedzi (...) pismem z 6 listopada 2012 r. poinformował Inżyniera, że opisane osiadanie przepustów powstało prawdopodobnie w wyniku ruchu fundamentów oraz zasypki przepustów w kierunku wypełniania wolnej przestrzeni po ściankach szczelnych. Powstałe osiadanie na tym etapie robót z uwagi na brak funkcji hydrologicznej przepustów nr (...) nie powoduje poważnych konsekwencji ale zaleca się stały monitoring przepustów ( pismo (...) z 6.11.2012 r. – k. 949)

Pismem z dnia 7 listopada 2012 r. Wykonawca robót budowlanych poinformował Inżyniera Kontraktu, że zaobserwował dalsze osiadanie przepustów nr (...) po wyciągnięciu ścianek szczelnych, a także osiadanie przepustów nr (...). Wykonawca wskazał, że obserwacja ta nakazuje rozważyć podjęcie działań zmierzających do oceny i wskazania przyczyny powstania tych osiadań oraz ewentualnych zagrożeń mogących z nich wyniknąć ( pismo Wykonawcy z 07.11.2012 r. – k. 950-952). W odpowiedzi na powyższe pismo, Inżynier Kontraktu poinformował Wykonawcę robót budowlanych, że zdaniem Projektanta, opisane osiadanie przepustów powstało prawdopodobnie w wyniku ruchu fundamentów oraz zasypki przepustów w kierunku wypełniania wolnej przestrzeni po ściankach szczelnych. Powstałe osiadanie na tym etapie robót z uwagi na brak funkcji hydrologicznej przepustów nr (...) nie powoduje poważnych konsekwencji ale zaleca się stały monitoring ich osiadania (pismo Inżyniera Kontraktu z 09.11.2012 r. – k. 953)

W dniu 20 listopada 2012 r. Inżynier Kontraktu zatwierdził przedłożony przez Wykonawcę robót budowlanych program naprawczy warstwy transmisyjnej, z uwagą, że należy usunąć przemoczoną pierwszą warstwę nasypową z piasku pomiędzy przepustem nr (...) ( pismo Inżyniera Kontraktu z 20.11.2012 r. – k. 954). W tej samej dacie Inżynier Kontraktu przekazał spółce (...) wątpliwości Wykonawcy co do oceny zaprojektowanej warstwy transmisyjnej i oceny naciągania geosyntetyku. Zdaniem Wykonawcy, wykonany przez niego projekt warstwy transmisyjnej jest zgodny z założeniami wynikającymi z kontraktowych specyfikacji i spełnienia normy dla zbrojenia nad kolumnami (pismo Inżyniera z 20.11.2012 r. wraz z dołączonym pismem Wykonawcy z 15.11.2012 r. –
k. 955-956v.)

Pismem z 22 listopada 2012 r. Wykonawca robót budowlanych powiadomił Inżyniera Kontraktu, że zaobserwował dalsze osiadanie przepustów nr (...), dołączając inwentaryzację geodezyjną przepustów. Według Wykonawcy, że obserwacja ta nakazuje podjęcie działań zmierzających do oceny i wskazania przyczyny powstania tych osiadań oraz ewentualnych zagrożeń mogących z nich wyniknąć. Ponadto, mając na uwadze postanowienia Subklauzuli (...)Warunków Kontraktu odniesionej do Subklauzuli (...) Wykonawca, nie przesądzając o odpowiedzialności za ww. stan rzeczy, poprosił o pilne i stosowne instrukcje/polecenia od Inżyniera/Zamawiającego/Projektanta odnoście dalszych działań na ww. obiektach (pismo Wykonawcy z 22.11.2012 r. – k. 959-961).

Inżynier Kontraktu pismem z 27 listopada 2012 r. poinformował (...)
o stwierdzonych dalszych osiadaniach przepustów, pomimo wykonania warstw wzmacniających podłoża pod przepusty, oraz zwrócił się o przekazanie opinii oraz dalszych instrukcji odnośnie faktu osiadań przepustów stalowych nr (...). Do pisma dołączono inwentaryzację przepustów ( pismo Inżynier Kontraktu z 27.11.2012 r. – 963-965).

W odpowiedzi na pismo z dnia 27 listopada 2012 r., (...) w piśmie z 4 grudnia 2012 r. poinformował Inżyniera Kontraktu, że dalsze osiadanie nieobciążonych jeszcze naziomem przepustów nr (...) jest niepokojące. Zakładając dokładne wykonanie robót polegających na skuciu (ścięciu) kolumn oraz wykonaniu z odpowiednim zagęszczeniem warstw leżących bezpośrednio pod przepustami zgodnie z (...), osiadanie w/w przepustów powstaje prawdopodobnie jeszcze w wyniku ruchu fundamentów oraz zasypki przepustów
w kierunku wypełnienia wolnej przestrzeni po ścinkach szczelnych. (...) poprosił
o przesłanie aktualnych pomiarów osiadań (pismo (...) z 05.12.2012 r. – k. 973)

W dniu 7 grudnia 2012 r. Inżynier Kontraktu przekazał (...) ponowną inwentaryzację przepustów z blachy stalowej nr (...), obrazującą skalę ich osiadania na dzień 3 grudnia 2012 r.: przepust nr (...) – 5 i 8 cm, przepust nr (...) – 5 i 8 cm, przepust nr (...) –
7 i 16 cm, przepust nr (...)– 12 i 20 cm (pismo Inżyniera Kontraktu z 07.12.2012 r. wraz
z inwentaryzacją – k. 974-976).

Pismem z 13 grudnia 2012 r. Inżynier Kontraktu ponownie poinformował (...) o zaobserwowaniu dalszego osiadania przepustów stalowych w rejonie wzmocnienia kolumnami (...). Inżynier wskazał, że obserwacja ta nakazuje rozważyć podjęcie działań zmierzających do oceny i wskazania przyczyny powstania tych osiadań oraz ewentualnych zagrożeń mogących z nich wyniknąć, a także ich wpływu na zachowanie założonych funkcji ww. przepustów – suche dolne przejście dla małych zwierząt i płazów. Do pisma dołączono inwentaryzację przepustów obrazującą skalę ich osiadania na dzień 10 grudnia 2012 r. (pismo Inżyniera Kontraktu z 13.12.2012 r. wraz z inwentaryzacją – k. 979-981).

(...) pismem z 18 grudnia 2012 r. zwrócił się do Inżyniera Kontraktu
o podanie następujących informacji: 1) jaki rodzaj siatki zastosowano do zbrojenia warstwy transmisyjnej pod przepustami, 2) jaki układ siatek zbrojących warstwę transmisyjną lub na podstawie jakiego projektu technologicznego ułożono warstwę transmisyjną, 3) jakie zastosowano materiały oraz jakie osiągnięto wyniki zagęszczeń poszczególnych warstw konstrukcyjnych posadowień przepustów, 4) jaki był układ ścianek szczelnych (wykonanych przy zabezpieczaniu wykopów pod przepusty) w stosunku do siatki rozmieszczenia kolumn przemieszczeniowych (...) („Projekt wykonania ścianek szczelnych” wg (...) Wymagania ogólne ppkt. 1.5.2.2.h) (pismo (...) z 18.12.2012 r. – k. 1002).

W odpowiedzi Inżynier Kontraktu przy piśmie z dnia 19 grudnia 2012 r. przekazał (...) dokumentację związaną z osiadaniem przepustów stalowych: 1) projekt technologiczny – wykonanie warstwy transmisyjnej na kolumnach (...) z siatek stalowych ocynkowanych pod przepustami z blachy falistej typu (...), przepusty nr (...) z dnia 27.09.2012 r., 2) projekt technologiczny zabezpieczenia wykopów z użyciem ścianek szczelnych dla budowy przepustów nr (...) z dnia 27.06.2012 r. (sporządzony przez (...)na zlecenie (...)), 3) zapytanie w sprawach technicznych z dnia 21.08.2012 r., 4) wyniki badań wskaźnika zagęszczenia gruntu przedmiotowymi przepustami wykonanych przez laboratorium Wykonawcy oraz laboratorium Zamawiającego (pismo Inżyniera Kontraktu z 19.12.2012 r. wraz z załącznikami – k. 982-1001).

Pismem z dnia 24 grudnia 2012 r. (...) poinformował Inżyniera Kontraktu, że przedstawione wyniki badań zagęszczenia warstwy transmisyjnej raczej wykluczają możliwość dogęszczenia warstwy transmisyjnej, co mogła spowodować tak znaczne osiadania nieobciążonych przepustów stalowych pod warunkiem spełnienia zaleceń opisanych w opracowaniu. Zaproponował przeanalizowanie zastosowanej technologii wykonania prac i spójność poszczególnych projektów technologicznych, tak aby wyeliminować możliwość uszkodzenia sztywnych elementów betonowych. (...) wskazał, że przyłożone obciążenia na przepusty drogowe stanowią zaledwie ułamek projektowanych obciążeń, w związku z tym zaleca się dalszy monitoring ich osiadań. W celu przyspieszenia ewentualnych dalszych deformacji sugeruje wykonanie pryzmy przeciążenioweń co pozwoli na ocenę nośności podłoża gruntowego. Ewentualne dalsze osiadania będą wskazywać na zniszczenie kolumn betonowych lub ich niewystarczającą nośność. Szybka stabilizacja osiadań będzie świadczyła o rozluźnieniu warstw transmisyjnych w trakcie wibracyjnego odzyskiwania stalowych profili zabezpieczających wykop. Kolejnym elementem, który mógł spowodować rozluźnienie warstw transmisyjnych jest zaburzenie stosunków wodnych i rozmycie warstw transmisyjnych spowodowane przepływem powierzchniowych wód opadowych. W przekazanych operatach geodezyjnych brak jest informacji o osiadaniach przepustów na całej długości co nie pozwala na jednoznaczną ocenę przyczyn osiadań (pismo (...) z 24.12.2012 r. – k. 1004-1004v.).

Wykonawca robót budowlanych pismem z 4 stycznia 2013 r. przekazał Inżynierowi Kontraktu ponowne inwentaryzacje przepustów w rejonie kolumn (...) dokonywane w dniu 17 grudnia 2012 r. oraz 4 stycznia 2013 r. Jednocześnie, mając na uwadze postanowienia Subklauzuli (...)Warunków Kontraktu odniesionej do Subklauzuli (...)Wykonawca robót budowlanych – nie przesądzając o odpowiedzialności za ww. stan rzeczy – poprosił ponownie o pilne i stosowne instrukcje/polecenia od Inżyniera/Zamawiającego/Projektanta odnośnie dalszych działań na ww. obiektach ze względu na odnotowane przemieszczenia przepustów. Wykonawca wskazał, że dalszy brak reakcji grozi wstrzymaniem realizacji robót na przedmiotowym odcinku w trosce o jakość robót i niwelowaniu znacznych strat materialnych, które mogą powstać aby w obecnej sytuacji doprowadzić do zgodności
z projektem oraz decyzjami administracyjnymi usytuowania przedmiotowych przepustów pozwalającego na pełnienie przydzielonej im funkcji (pismo Wykonawcy z 04.01.2013 r. wraz z załącznikami – k. 1005-1009).

W dniu 14 stycznia 2013 r. w siedzibie Oddziału GDDKiA w L. odbyło się spotkanie robocze w sprawie obserwowanego osiadania przepustów stalowych nr (...), w którym uczestniczyli przedstawiciele Zamawiającego, Konsultanta, Projektanta
i Wykonawcy. W toku spotkania przeprowadzono analizę zjawiska, a następnie dokonano ustaleń co do dalszego postępowania. Zamawiający wymienił dwie możliwe przyczyny osiadania przepustów stalowych w rejonie rzeki C.: 1) utrata ciągłości kolumn (...), 2) wymywanie wypełnienia warstwy transmisyjnej oraz ławy przepustu. Uwzględniając wszystkie przytoczone podczas spotkania argumenty, zdaniem Zamawiającego bardziej prawdopodobny był drugi z wymienionych powodów. Zamawiający stwierdził, że dalsza obserwacja zaproponowana przez Projektanta jest bezzasadna, przy osiadaniu o takiej skali niezbędna będzie niezwłoczna rozbiórka przepustów. Aby jednoznacznie określić przyczynę
i uzyskać podstawy do sporządzenia stosownego programu naprawczego, Zamawiający zlecił szczegółowe udokumentowanie kolejnych etapów rozbiórki oraz prowadzenie badań materiałów. Wskazano, że udział Projektanta w powyższej analizie jest kluczowy, należy także współpracować z producentami materiałów, m.in. przepustów, warstwy transmisyjnej. Zamawiający szczególną uwagę zwrócił na obserwację zniekształceń warstwy stabilizacji, jeśli uległa ona zniszczeniu, oznacza to osiadanie w głębszych warstwach gruntu oraz strefie kolumn (...). Natomiast jeśli stabilizacja nie wykaże deformacji, osiadanie dotyczy warstw powyżej, zjawisko będzie wtedy łatwiejsze do opanowania. Wykonawca poinformował, że demontaż kolejnych sekcji przepustu możliwy będzie prawdopodobnie bez wbicia ścianek szczelnych, jednak w celu uzyskania dostępu do stabilizacji oraz kolumn (...), niezbędne będzie zabicie ścianek. Warstwa transmisyjna powinna być rozbierana ręcznie, w celu uniknięcia uszkodzeń geosiatek. Istnieje możliwość ponownego wbudowania geosiatek, jeśli nie zostaną one uszkodzone. Ostatecznie, Zamawiający polecił rozbiórkę przepustu, który uległ największemu osiadaniu – prawdopodobnie będzie to stalowy przepust nr (...) Wykonawca zadeklarował przystąpienie do robót w dniu 15 stycznia 2013 r. (notatka służbowa ze spotkania w sprawie zaobserwowanego osiadania przepustów stalowych nr (...) zlokalizowanego w rejonie rzeki C. z 14.01.2013 r. – k. 1012-1013v.).

Wykonawca pismem z 15 stycznia 2013 r. poinformował Inżyniera Kontraktu
o okolicznościach powodujących roszczenie nr (...), tj. planowanej przez Zamawiającego rozbiórce przepustów w rejonie kolumn (...). Wykonawca wskazał, że z uwagi na fakt, iż osiadanie przepustów jest działaniem niezawinionym przez Wykonawcę i od niego niezależnym, czego konsekwencją jest decyzja Zamawiającego o rozbiórce przepustów, Wykonawca zmuszony jest powiadomić Inżyniera i stronę Umowy – stosownie do postanowień Subklauzuli (...) Warunków Kontratu, w oparciu o Subklauzulę (...) odniesioną do Subklauzuli(...)ww. Warunków – o wpływie decyzji Zamawiającego
(w zakresie dalszego postępowania z przepustami) na wzrost kosztów realizacji przedmiotu zamówienia, konieczność przedłużenia czasu na ukończenie (w szczególności wskutek niemożliwości realizacji Harmonogramu robót wraz z jego wszelkimi aktualnymi na datę niniejszego pisma aktualizacjami oraz programami) i konieczność pokrycia przez Zamawiającego wszelkich kosztów z tego faktu wynikających (powiadomienie
o okolicznościach stanowiących roszczenie nr (...) z 15.01.2013 r. – k. 1014-1015).

Pismem z dnia 21 stycznia 2013 r. Zamawiający poinformował (...), że Wykonawca robót budowlanych przystąpił do rozbiórki przepustu stalowego nr (...)
(km 2+825). Zamawiający zwrócił się jednocześnie do Projektanta o podjęcie niezbędnych działań zmierzających do właściwej oceny zachodzących zjawisk, przeprowadzenia analizy przyczyny osiadania przepustów oraz przedstawienia propozycji rozwiązań umożliwiających dalsze, prawidłowe prowadzenie robót budowlanych (pismo (...) – k. 1051).

Pismem z dnia 29 stycznia 2013 r. Inżynier Kontraktu polecił Wykonawcy robót budowlanych wykonanie rozbiórki warstwy transmisyjnej sąsiadującej z przepustem nr (...)zlokalizowanym w km 2+825,00 w następującym zakresie: a) rozbiórka 2 brytów warstwy geosiatek tworzących materac, ułożonych w poprzek trasy z obu stron przepustu, b) usunięcie wypełnienia warstwy transmisyjnej w powyższym zakresie, c) odwinięcie brytów warstwy geosiatek ułożonych wzdłuż trasy drogi na szerokość dwóch brytów poprzecznych, tj. ok 10 m z obu stron przepustu, zgodnie z załączonym szkicem (pismo Inżyniera Kontraktu
z 29.01.2013 r. wraz z załącznikami – k. 1052-1053)

Pismem z dnia 14 lutego 2013 r. Inżynier Kontraktu poinformował (...), że ponieważ osiadanie wykonanych przepustów stalowych nr (...) jest większe od dopuszczalnych, Wykonawca otrzymał polecenie rozebrania przepustu nr (...). Inżynier Kontraktu zwrócił się z prośbą o zaopiniowanie przez Projektanta powtórnego zabezpieczenia wykopu pod przepust nr (...) za pomocą ścianek szczelnych, przy czym prośba dotyczy jedynie przepustu nr (...), gdyż zakres robót rozbiórkowych pozostałych przepustów był uzależniony od wyników ekspertyzy zleconej przez Zamawiającego (pismo Inżyniera Kontraktu
z 14.02.2013 r. – k. 1054-1054v.).

Pismem z dnia 21 lutego 2013 r. Inżynier Kontraktu polecił Wykonawcy robót budowlanych rozbiórkę przepustu nr (...) w km 2+825,00 w związku ze stwierdzeniem znacznych osiadań konstrukcji przepustu (Subklauzula (...).), w zakresie: 1) zasypka przepustu, 2) konstrukcja przepustu, 3) ława kruszywowa, 4) warstwa transmisyjna pod przepustem (pismo Inżyniera Kontraktu z 21.02.2013 r. – k. 1055).

W związku z poleceniem Inżyniera dotyczącym rozbiórki przepustu nr 10, GDDKiA pismem z 25 lutego 2013 r. wezwała (...) do przedstawienia rozwiązań projektowych, wg. których należy wykonać ponownie ww. przepust, gdyż zastosowane uprzednio rozwiązania nie zapewniły stateczności tego elementu; rozwiązanie projektowe powinno obejmować także przepusty nr (...) ( pismo GDDKiA z 25.02.2013 r. – k. 1058).

Inżynier Kontraktu pismem z dnia 25 lutego 2013 r. poinformował (...),
że w dniu 26 lutego 2013 r. Wykonawca przystąpi do rozbiórki konstrukcji przepustu stalowego nr (...) zlokalizowanego w km 2+825 i poprosił o przybycie przedstawiciela Projektant (pismo Inżyniera Kontraktu z 25.02.22013 r. – k. 1059-1059v.).

Przy kolejnym piśmie z 21 marca 2013 r. Inżynier Kontraktu przekazał (...) wyniki badań zagęszczenia (metodą sondy dynamicznej) zasypek oraz podłoża przepustów nr (...) usytuowanych w rejonie (...) ( pismo Inżyniera Kontraktu z 21.03.2013 r.
z załącznikami – k. 1060-1074).

W dniu 23 kwietnia 2023 r. ekspertyzę techniczną dotyczącą przyczyną nierównomiernego osiadania przedmiotowych przepustów nr (...) sporządził prof. dr hab. inż. M. G.. Zgodnie z ekspertyzą, przyczynami osiadania przepustów były: a) bardzo mała nośność i sztywność podłoża rodzimego, b) wiotkość konstrukcji przepustów, c) usztywnienie podłożona organicznego kolumnami betonowymi (...),
d) podatność podłoża między kolumnami wzmocnionego warstwami transmisyjną
i stabilizującą. Ekspert sformułował następujące wytyczne do dalszego postępowania:
1) w przypadku przepustów nr (...)założenie pozostawienia aktualnych układów: „przepust podłoże” bez zmian i wykonywanie nasypu nad przepustami z zastosowaniem metody obserwacyjnej, tj. etapowo i pod kontrolą geodezyjną wygięć ustalanych według warunku (2), na podstawie pomiarów bieżących niwelet powłok przepustów i wynikających stąd osiadań
w środku i na końcach konstrukcji, po każdym etapie, czyli np. po każdym wzroście obciążenia o 20 kPa, co odpowiada w przybliżeniu wzniesieniu budowli o 1.0 m.;
2) w przypadku przepustu nr (...)postępowanie zależne od wyników pomiaru obecnego wygięcia powłoki, jeśli przekracza ono stan graniczny, określony warunkiem (2) konieczna jest zmiana postępowania w myśl zalecenie (3), w przeciwnym razie realizacja zalecenia (1); 3) w przypadku niespełnienia warunku (2), na początku lub w trakcie wznoszenia nasypu konieczne jest wzmocnienie układu, w pierwszym rzędzie zmiana sposobu separacji warstwy transmisyjnej od namułu – ekspert zaproponował zamiast obecnej stabilizacji z chudego betonu między kolumnami, ułożenie na obciętych głowicach kolumn (...) kompozytu złożonego z geotkaniny separującej o dużej wytrzymałości na rozciąganie i rozłożonego na niej georusztu (ażurowego geosyntetyku o sztywnych węzłach), o oczkach kwadratowych lub trójkątnych; inne rozwiązania w zakresie warstwy transmisyjnej bez zmian; 4) w przypadku zdemontowanego przepustu nr(...)należy rozważyć, co będzie korzystniejsze: pozostawienie aktualnie istniejącego podłoża i wymiana powłokowej konstrukcji przepustu z blachy falistej na tradycyjny przepust żelbetowy lub stalowy o dostatecznej dużej sztywności albo wzmocnienie podłoża w obszarze separacji na rozwiązanie proponowane wcześniej (geotkanina i georuszt) i próba wykorzystania zaprojektowanego poprzednio przepustu
z blachy falistej.

Ekspert wskazał nadto, że w kwestii pozostawienia lub wyciągnięcia ścianki szczelnej osłaniającej wykop nie ma oczywistego rozwiązania. Ze względu jednak na powodzenie innych wzmocnień opowiedział się za pozostawieniem ścianek szczelnych.

(Ekspertyza wyjaśniająca przyczyny obserwowanych osiadań przepustów prof. dr. hab. inż. M. G. z 24.04.2013 r. – k. 1129-1135).

Kolejną ekspertyzę techniczną dotyczą przyczyn osiadania w/w przepustów stalowych sporządził w kwietniu 2013 r. Instytut (...) w W..
W ekspertyzie tej wskazano, że przyczynę osiadania przepustów należy wiązać z konsolidacją słabego podłoża pod ciężarem warstw podścielających i fundamentu kruszywowego, a proces osiadania został spotęgowany w wyniku wyciągnięcia ścianek stalowych osłaniających wykop oraz że w miejscu przedmiotowych przepustów na (...) warunki gruntowe są bardzo niekorzystne i nie sprzyjają konstrukcjom przepustów z blachy falistej. W przypadku jednak decyzji o użyciu przepusty z blachy falistej trzeba zapewnić warunki do trwałego zagęszczenia gruntu wokół przepustu np. tworząc więzy wbudowaną ścianką stalową,
a długość takiej ścianki i jej szczegóły konstrukcyjne powinny być określone przez projektanta, który dokonał wyboru tego rodzaju przepustu usytuowanego w tych bardzo trudnych warunkach geotechnicznych.

W ekspertyzie (...) sformułowano następujące zalecenia: 1) Dobrze iż przy Przepuście nr (...) ponownie wybudowano ściankę stalową. Powinna ona pozostać jako trwały element konstrukcji. Przepust nr (...)powinien być zbudowany ponownie, z tym że trzeba liczyć się z osiadaniem budowli pod ciężarem nasypu. Wzmocnione namuły po wprowadzeniu obciążenia będą osiadały. Wymaga to odpowiedniego odroczenia terminu budowy nawierzchni drogi. 2) Przy pozostałych przepustach należy ponownie wykonać ścianki stalowe aby uzyskać więzy boczne utrzymujące trwale grunt obudowujący przepust
w stanie zagęszczenia. Osiadanie przepustu nr (...) sięga 20 cm. Zważywszy na funkcje tego obiektu (przełaz dla płazów) wydaje się możliwe zaakceptowanie takiego położenia
i zachowanie konstrukcji bez rozbiórki. Decyzja wymaga jednak oceny tych, którzy zdecydowali, że w odległości kilkudziesięciu metrów od dużego mostu potrzebny jest mały przepust do wędrówek płazów. 3) Osiadanie przepustów nr (...) są w granicach kilku centymetrów, nie wydaje się potrzebne ich przebudowywanie. 4) W odniesieniu do wszystkich czterech przepustów zaznaczono potrzebę odroczenia terminu budowy warstw nawierzchni, aż do czasu ustania osiadań, ale wymagać to będzie oceny i akceptacji Projektanta.

(ekspertyza (...) z 12.04.2013 r. - k. 1136-1150)

(...) w maju 2013 r. sporządził „Analizę możliwych przyczyn osiadania przepustów nr (...) – proponowane środki zaradcze”. Zdaniem nadzoru autorskiego nie została dostatecznie wyjaśniona jednoznaczna przyczyna osiadań podstawy przepustów nr (...). Jednak analizując wyniki inwentaryzacji geodezyjnej rozbiórki poszczególnych warstw podłożona przepustu nr (...)można dojść do wniosku, że najprawdopodobniej mogły wystąpić wszystkie przyczyny dające w rezultacie różne w poszczególnych przepustach osiadania, tj. położenie stabilizacji i głowic kolumn (...), położenie kolejnych warstw geosiatki zbrojącej, położenie dna rury przepustu). Zakładając, że wszyscy uczestnicy procesu inwestycyjnego dochowali należytej staranności przy wykonywaniu swoich zadań a kolumny (...) pod przepustami są ciągłe i nie uległy zniszczeniu w trakcie ich ścinania i pogrążania ścianek szczelnych lub dodatkowemu zagłębieniu, nadzór autorski zaproponował do akceptacji przez Zamawiającego, następujący tok postępowania:

1.  Przepusty nr (...) nie wymagają zmian i należy wykonać nasyp nad nimi zgodnie
z projektami technologicznymi w tym zbrojenia nasypu nad przepustem
z zastosowaniem kontroli geodezyjnej i obserwacji zachowania powłok przepustu wg wytycznych zawartych w ekspertyzie prof. dr. hab. inż. M. G..

2.  Przepust nr (...). Niwelacja geodezyjna przepustów nr (...)pozwoliła sprawdzić wielkość odkształceń wg zaleceń ekspertyzy. Obliczone wielkości odkształceń mają wielkość znacznie poniżej dopuszczalności w ekspertyzie. Biorąc pod uwagę wyżej wymienione założenie o ciągłości kolumn (...) i funkcję przepustu nie wymaga on zmiany i należy wykonać nasyp nad nimi zgodnie z projektem technologicznym w tym zbrojenie nasypu nad przepustem z zastosowaniem kontroli geodezyjnej i obserwacji zachowania powłok przepustu wg wytycznych zawartych w ekspertyzie prof. dr. hab. inż. M. G..

3.  Przepust nr (...) należy odbudować wg projektu technologicznego po wprowadzeniu modyfikacji przedstawionych na załączonych rysunkach, pozostawiając istniejącą ściankę szczelną. Ponieważ jedną z rozważanych hipotez dotyczących przyczyn powstałych deformacji są drgania generowane w trakcie pogrążania i wyciągania obudowy ze ścianek szczelnych – zgodnie z ekspertyzą proponujemy pozostawić odbudowę w celu zminimalizowania możliwości dalszego osiadania przepustu.

(Analiza możliwych przyczyn osiadania przepustów nr (...) – proponowane środki zaradcze wraz z załącznikami – k. 1076-1128).

W dniu 17 maja 2013 r. Inżynier Kontraktu polecił Wykonawcy robót budowlanych wykonać roboty przy przepustach nr (...) według następujących zaleceń Projektanta uzgodnionych z Zamawiającym:

1.  Przepusty nr(...)nie wymagają zmian i należy wykonać nasyp nad nimi zgodnie
z projektami technologicznymi w tym zbrojenia nasypu nad przepustem
z zastosowaniem kontroli geodezyjnej i obserwacji zachowania powłok przepustu.

2.  Przepust nr (...) Niwelacja geodezyjna przepustów nr (...) pozwoliła sprawdzić wielkość odkształceń zaleceń ekspertyzy. Obliczone wielkości odkształceń mają wielkość znacznie poniżej dopuszczonej w ekspertyzie. Biorąc pod uwagę założenie
o ciągłości kolumn (...) i funkcję przepustu nie wymaga on zmiany i należy wykonać nasyp nad nim zgodnie z projektem technologicznym w tym zbrojenie nasypu nad przepustem z zastosowaniem kontroli geodezyjnej i obserwacji zachowania powłok przepustu.

3.  Przepust nr (...)należy odbudować wg projektu technologicznego po wprowadzeniu modyfikacji przedstawionych na załączonym do pisma rysunku nr (...) (przekrój poprzeczny nr(...)) i rysunku nr (...) (przekrój podłużny przepustu nr (...).

(Polecenie wykonania robót dla przepustów z 17.05.2013 r. – k. 1157).

Pismem z 27 maja 2013 r. GDDKiA poprosił (...) o objęcie zakresu robót dla przepustów nr (...) w dolinie rzeki C. szczególną uwagą nadzoru autorskiego, zwłaszcza w zakresie ich wykonania zgodnie z rozwiązaniami projektowymi przedstawionymi w „Analizie możliwych przyczyn osiadania przepustów nr (...) – proponowane środki zaradcze” autorstwa (...), celem zapewnienia wykonania robót zgodnie z projektem oraz zasadami wiedzy i sztuki budowlanej ( pismo GDDKiA
z 27.05.2012 r. – k. 1405).

W dniu 7 czerwca 2013 r. Inżynier Kontraktu polecił Wykonawcy robót budowlanych wykonanie wzmocnienia nad przepustem na (...), w sposób opisany w treści polecenia (za pomocą geotkaniny) (Polecenie wykonania wzmocnienia nad przepustem stalowym nr (...)
k. 1158).

W dniu 11 lipca 2013 r. Wykonawca robót budowlanych przedstawił Inżynierowi Kontraktu projekt technologiczny (...) dot. ponownego wykonania przepustu nr (...) zgodnie z dokumentacją zamienną. Projekt ten został zatwierdzony przez Inżyniera (projekt technologiczny (...) – k. 1159-1164, pismo Inżyniera Kontraktu z 18.07.2013 r. –
k. 1410).

W dniu 5 sierpnia 2013 r. Inżynier Kontraktu przekazał (...) inwentaryzację przepustów stalowych, w tym ponownie wykonanego przepustu stalowego nr (...) wg pomiaru z dnia 29 lipca 2013 r., oraz inwentaryzację reperów teleskopowych według pomiaru z dnia 22 lipca 2013 r. Wskazał przy tym, że niepokojący jest stwierdzony fakt osiadania ponownie wykonanego przepustu stalowego nr (...) o wartościach 8 cm i 3 cm odpowiednio dla wlotu
i wylotu. Następnie, pismem z dnia 26 sierpnia 2013 r. Inżynier wskazał, że od dnia 12 lipca 2013 r. do dnia 19 sierpnia 2013 r. zanotowano osiadanie przepustu nr (...): 12 cm po stronie lewej i 5 cm po stronie prawej (pismo Inżyniera Kontraktu z 05.08.2013 r. wraz
z załącznikami – k. 1186-1190v., pismo Inżyniera Kontraktu z 26.08.2013 r. wraz
z załącznikami – k. 1192-1192v.).

(...) w piśmie z 29 sierpnia 2013 r. skierowanym do Inżyniera Kontraktu zalecił, aby z uwagi na występujące osiadania w rejonie przepustu nr (...) wykonać przeciążenie (np. z płyt żelbetowych) nasypu nad przepustem na długości 30 m (po 15 m od osi przepustu) odpowiadające nasypowi z gruntu niespoistego grubości 1,5 m (pismo (...) z 29.08.2013 r. – k. 1191 i 1412).

Inżynier Kontraktu w piśmie z dnia 4 września 2013 r. skierowanym do Zamawiającego podważył celowość zaleceń Projektanta w zakresie przeciążenia nasypu
w rejonie przepustu nr (...) Inżynier wskazał, że początkowo znaczne osiadania przepustu wraz z tempem wykonywania prac warstw drogowych zaczęły się ograniczać. Obciążenie zrealizowanymi górnymi warstwami nasypu oraz warstwami konstrukcyjnymi drogi można przyrównać do obciążania uzyskanego przy dociążeniu nasypu zgodnie z propozycją Projektanta. Po wykonaniu warstw bitumicznych prowadzony jest intensywny technologiczny. Wykonanie nasypu przeciążającego postawiłoby pod znakiem zapytania puszczenie ruchu na tym odcinku drogi w bieżącym roku oraz sens wykonywania łącznika przy obiekcie (...) (pismo Inżyniera Kontraktu z 04.09.2013 r. - k. 1413-1413v.).

Przy piśmie z dnia 6 września 2013 r. Inżynier Kontraktu przekazał spółce (...) tabelaryczne zestawienie osiadań przepustów nr (...) zlokalizowanych
w rejonie rzeki C. oraz inwentaryzację wykonanej warstwy wiążącej nad przepustami nr (...) ( pismo Inżyniera Kontraktu z 06.09.2013 r. – k. 1193-1195v.).

W dniu 10 września 2013 r. na terenie budowy odbyło się spotkanie Inżyniera Kontraktu, Kierownika Projektu, przy udziale projektanta, w związku z wystąpień osiadań warstwy wiążącej wykonanej w rejonie przepustów nr (...) ( pismo Inżyniera Kontraktu z 09.09.2013 r. – k. 1418).

W piśmie z 10 września 2013 r. Inżynier Kontraktu polecił Wykonawcy prowadzenie (do odwołania) bieżących pomiarów: 1) rzędnych wykonanej warstwy wiążącej: a) w rejonie przepustów nr (...) – na krawędziach oraz w osiach obu jezdni, w siatce co 5 m na długości 15 w obie strony od osi przepustu – codziennie; b) na odcinku od km 2+150,00 do km 2+900,00 – na krawędziach oraz w osiach obu jezdni, w siatce co 20 m – 1 w tygodniu;
2) przepustów stalowych nr (...): a) rzędne wlotu/wylotu oraz osi przepustu – 2 razy
w tygodniu, b) pomiar światła przepustu w siatce co 3 m – 1 w tygodniu (pismo Inżyniera Kontraktu z 10.09.2013 r. – k. 1200).

(...) w piśmie z dnia 18 września 2013 r. poinformował Inżyniera Kontraktu, że zagadnienia osiadania warstwy wiążącej w dolinie rz. C., należy podzielić na dwa zachodzące na siebie przypadki. Pierwszy to osiadanie warstwy wiążącej w rejonie przepustów nr (...), zaś drugi to osiadanie wiążącej w całej dolinie. Największe wartości osiadań odnotowano nad jezdnią prawą. Z powyższego wynika, że większość osiadań warstw konstrukcyjnych i nasypu przejęły poprzez swoje odkształcanie przepusty nr (...). Jeżeli taki mechanizm działania się potwierdzi, powinna nastąpić stabilizacja w/w osiadań ponieważ zasypka praktycznie nie ma kontaktu z gruntem. W drugim przypadku dla przepustów nr (...) praktycznie do końca 2012 r. nastąpiła stabilizacja osiadań dna przepustu, a dla przepustu nr(...) do dnia, w którym została ułożona warstwa wiążąca. Ze względu na datę ich wykonania i przyrost osiadań proces wygląda na zakończony.
W przypadku przepustu nr (...) największe wartości osiadań nastąpiły w ciągu pierwszego miesiąca od dnia wykonania i na dzień 9 września 2013 r. osiadania się ustabilizowały, choć nie wyklucza to jest niewielkich przyrostów. Niepokojące jest to, że przez ostatnich kilka tygodni nastąpiło osiadanie całego korpusu drogowego, wg pomiarów reperów o wartości
1-3,3 cm. Największe osiadanie jest nad przepustem nr (...)Stwierdzono, że: a) posadowienie przepustów nr (...) ustabilizowało się, repery teleskopowe zamontowane na poziomie głowic (...) od momentu zamontowania do czasu ostatniego odczytu wykazały osiadanie rzędu 0,004 – 0,169 m; b) osiadanie warstwy wiążącej nawierzchni na całym omawianym odcinku miało największy przyrost do 6 września 2013 r. a obecnie poza przepustami przyrost jest praktycznie zerowy, c) osiadanie warstwy wiążącej nad przepustami nr (...) miało największy przyrost do dnia 6 lipca 2013 r. a obecny pomiar obrazuje przyrost do wcześniejszego pomiaru na poziomie od 0 do 4 mm. Według (...), proces konsolidacji podłoża, stabilizacji nasypu drogowego i przepustów jest w końcowej fazie, lecz nie można ustalić, z jakich powodów się przedłuża (pismo (...) z 18.09.2013 r. wraz
z załącznikami – k. 1423-1426).

Pismem z dnia 24 września 2013 r. Inżynier Kontraktu przekazał (...) kolejne pomiary reperów teleskopowych, wykonanej warstwy wiążącej nad przepustami nr (...) i osiadań przepustów nr (...) (ostatnie pomiary z dnia 23 września 2013 r.). W piśmie zwrócono szczególną uwagę na osiadanie w ostatnim tygodniu o 5 mm reperu teleskopowego nr 13 w km 2+250 w pobliżu przepustu nr (...)oraz dalsze osiadanie warstwy wiążącej w rejonie przepustu nr (...)Z przedstawionych pomiarów wynikało, że proces osiadania nadal postępuje. Inżynier poprosił o zalecenia Projektanta w sprawie dalszego prowadzenia robót.
W następnym piśmie z dnia 26 września 2013 r. Inżynier zwrócił szczególną uwagę (...) na zmianę rzędnych warstwy wiążącej nad przepustem nr (...) od dnia 18 września 2013 r.: prawa krawędź lewej jezdni – przyrost osiadań wyniósł 22 mm; lewa krawędź prawej jezdni – przyrost osiadań wyniósł 22 mm (pisma Inżyniera Kontraktu z 24.09.2013 r. –
k. 1238 i z 26.09.2013 r. wraz z załącznikami – k. 1239-1243v.)

W piśmie z 2 października 2013 r. Inżynier Kontraktu przekazał (...) kolejne pomiary reperów teleskopowych (ostatni pomiar 27 września 2013 r.) ( pismo Inżyniera Kontraktu z 02.10.2024 r. wraz z załącznikami – k. 1244-1254v.). Natomiast w piśmie z dnia 4 października 2013 r. Inżynier Kontraktu poinformował (...), że podczas prowadzonych obserwacji w rejonie przepustów nr (...) stwierdzono powstanie
w korpusie nasypu widocznego pęknięcia o długości około 1,5 m, zlokalizowanego przy przepuście nr (...) (pismo Inżyniera Kontraktu z 04.10.2013 r. wraz z załącznikami – k. 1255-1256).

Inżynier Kontraktu przekazywał (...) kolejne pomiary postępujących osiadań warstwy wiążącej wykonanej nad przepustami nr (...) pismami z 18 października
2013 r., 25 października 2013 r., 4 listopada 2013 r., 8 listopada 2013 r., z 9 grudnia 2013 r.,
z 14 lutego 2014 r., z 20 marca 2014 r. Inżynier Kontraktu informował również w tych pismach (...), że nie nastąpiła stabilizacja osiadań jezdni w rejonie przepustów (pisma Inżyniera Kontraktu z 18.10.2013 r. wraz z załącznikami – k. 1268-1277v., z 25.10 2013 r. wraz z załącznikami – k. 1278-1291, z 04.11.2013 r. wraz z załącznikami – k. 1292-1303v.,
z 08.11.2013 r. wraz z załącznikami – k. 1308-1321, z 09.12.2013 r. wraz z załącznikami –
k. 1322-1333, z 16.01.2014 r. wraz z załącznikami – k. 1334-1340v., z 18.02.2014 r. wraz
z załącznikami – k. 1341-1347v., z 20.03.2014 r. wraz z załącznikami – k. 1348-1369v.).

Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad uzyskała ekspertyzę techniczną przyczyn osiadań warstw konstrukcyjnych, nawierzchni nasypów oraz przepustów stalowych wraz ze wskazaniem działań naprawczych na drodze (...) w km 2+150 – km 2+900, sporządzoną w dniu 13 marca 2014 r. przez (...) Z ekspertyzy tej wynikało, że: 1) zasadniczymi przyczynami zaobserwowanych dużych osiadań konstrukcji nawierzchni, nasypów i przepustów stalowych było: a) przyjęcie w założeniach projektowych uproszczonego modelu warstwy transmisyjnej bez uwzględnienia jej nieciągłości i uskoków w miejscach lokalizacji przepustów, b) dopuszczenie w projekcie wykonawczym i (...) możliwości skracania długości kolumn (na etapie ich formowania) w stosunku do długości projektowanych – określonych na podstawie analizy dobrze udokumentowanej budowy geologicznej podłoża, przy jednoczesnym braku weryfikowania ich nośności na drodze próbnych obciążeń – w miejscach największych kilkumetrowych skróceń długości kolumn,
2) ścisła realizacja rozwiązań projektowych w zakresie wzmocnienia podłoża oraz korzystanie przez wykonawcę z zapisów znajdujących się w projekcie wykonawczym
i specyfikacjach technicznych o możliwości skracania długości kolumn spowodowały znaczne nierównomiernie osiadania nasypu na całym odcinku drogi w km 2+150 do 2+900; skracanie kolumn doprowadziło również do lokalnych niestabilności nasypu drogowego
w km 2+560 i w km 2+770, gdzie odnotowano największe wartości przemieszczeń pionowych, odpowiednio 18 cm i 20,4 cm – przy prawej krawędzie drogi. W ekspertyzie wskazano, że działań naprawczych należy upatrywać w przeciążeniu istniejącego nasypu drogowego w rejonie przepustu nr (...) oraz najlepiej odciążenia podłoża gruntowego przez częściową rozbiórkę nasypu drogowego i jego odbudowę przy użyciu lekkich materiałów budowlanych (keramzyt, styropian) – w rejonie przepustów (...) ( Ekspertyza techniczna przyczyn osiadań warstw konstrukcyjnych, nawierzchni nasypów oraz przepustów stalowych wraz ze wskazaniem działań naprawczych na drodze (...) w km 2+150 – km 2+900, sporządzona w dniu 13.03.2014 r. przez (...)– k. 1471-1503).

Kwestia sposobu zakończenia robót na odcinku drogi (...) w rejonie rzeki C. była następnie omawiana na spotkaniach przedstawicieli Inżyniera Kontraktu, Wykonawcy, Zamawiającego i Projektanta oraz w korespondencji pomiędzy Zamawiającym i Inżynierem Kontraktu a Projektantem. Zamawiający wzywał Projektanta do przedstawienia naprawczego rozwiązania projektowego, umożliwiającego niewadliwe ukończenie robót w dolinie rzeki C., w terminie do 15 kwietnia 2014 r., wskazując, że w przypadku braku wykonania opracowania w tym terminie GDDKiA zleci wykonanie tego opracowania osobie trzeciej na koszt (...) Sp. z o.o. Projektant takiego rozwiązania nie przedstawił, wskazując że przyczyna osiadań nasypu na drodze ekspresowej (...) nie wynika z wad dokumentacji projektowej, a z działań Wykonawcy i nadzoru inwestorskiego ( pisma GDDKiA
z 17.03.2014r. – k. 1504, z 20.03.2014 r. – k. 1506, z 21.03.2014 r. – k. 1507, z 31.03.2014 r. – k. 1510-1511, z 31.03.2014 r. – k. 1512, z 31.03.2014 r. – k. 1513,z 07.04.2014 r. – k. 1515-1516, pismo Inżyniera Kontraktu z 14.04.2014 r. – k. 1517-1524, pisma (...)
z 20.03.2014 r. – k. 1505-1505v., z 27.03.2014 r. – k. 1508-1509, z 14.04.2014 r. – k. 1526-1527v., pismo (...) Sp. z o.o. z 04.04.2014 r. – k. 1514-1514v. i z 15.04.2014 r. –
k. 1528; zeznania świadków: P. W. – k 5418-5419, D. L. – k. 5419-5419v., R. R. – k. 5419v.- (...), L. B. – k. 5421, L. Z. – k. 5421-5421v., P. N. – k.5421v.- (...) , Ł. P. –
k. 5422-5422v. P. J. – k. 5394v.-5395v., M. N. – k. 5395v.-5396v., M. S. (1) – k. 5396v.-5397v., Ł. F. – k. 5397v.-5398, W. D. – k. 5398-5399, T. B. – k. 5399, K. W. – k. 5631v.-5633, T. G. – k. 5876v.-5878, D. F. – k. 5878-5879, A. L. – k. 5879-5879v., T. W. – k. 5879v.-5880, M. S. (2) – k. 5908-5909).

Pismem z dnia 16 kwietnia 2014 r. Inżynier Kontraktu wydał Wykonawcy robót budowlanych, w oparciu o Subklauzule (...)w zw. z (...) (...)Warunków Kontraktu, polecenie usunięcia wszelkich wad w robotach powstałych na odcinku drogi zadania nr (...) od km 1+800 do km 2+989 poprzez zaprojektowanie ich usunięcia i wykonanie robót naprawczych zgodnie z wykonanym przez Wykonawcę i zatwierdzonym przez Zamawiającego/Inżyniera projektem technologicznym naprawy szkody (polecenie Inżyniera Kontraktu z 16.04.2014 r. – k. 1583)

Wykonawca robót budowlanych przedstawił Inżynierowi Kontraktu w dniu
24 kwietnia 2014 r. koncepcję projektu naprawy w Dolinie C., wstępny harmonogram prac, wstępne kalkulacje wykonania napraw dla przepustów nr (...) wg dwóch wariantów, stanowisko projektanta o nieistotności zmiany. Wykonawca zaproponował dwa warianty naprawy w rejonie przepustu nr (...): wariant nr I polegał na doprojektowaniu nad palami płyty żelbetowej o grubości 40 cm, wariant II zakładał odciążenie nasypu przez zastosowanie 2m warstwy styropianu (pismo Wykonawcy z 24.04.2014 r. wraz z załącznikami – k. 1584-1594).

W dniu 9 maja 2014 r. Inżynier Kontraktu zgłosił swoje uwagi do dokumentacji projektowej, wskazując, że akceptuje projekt wykonawczy usunięcia wad w robotach powstałych na odcinku drogi zadania nr (...) od km 1+800 do km 2+899 w zakresie wykonania pali wielkośrednicowych zaprojektowanych w obszarze usunięcia wad nr 3 (od km 2+737 do km 2+800). Jednocześnie jednak zgłosił uwagi i wątpliwości do projektu, które jego zdaniem wymagały uzupełnienia lub przedłożenia wyjaśnień (pismo Inżyniera z 09.05.2014 r.
– k. 2676).

Inżynier Kontraktu pismem z dnia 4 sierpnia 2014 r. zaakceptował rozwiązanie naprawcze przedstawione przez Wykonawcę robót budowlanych, polegające na rozbiórce istniejącej konstrukcji nawierzchni drogowej, rozbiórce istniejącego nasypu drogowego, wykonaniu nasypu drogowego o lekkiej konstrukcji z użyciem polistyrenu piankowego, wykonaniu płyt żelbetowych przykrywających ostatnią warstwę konstrukcji styropianowej, wykonaniu dodatkowej warstwy wiążącej – 5 cm (pismo Inżyniera Kontraktu z dnia 4.08.2014 r. wraz z załącznikami – k. 1606-1766).

Wykonawca wykonał roboty budowlane według rozwiązania naprawczego zaakceptowanego przez Inżyniera Kontraktu. W związku z zawieszeniem robót na skutek stwierdzenia nadmiernych osiadań konstrukcji drogi oraz przepustów w rejonie rzeki C. i koniecznością wykonania robót naprawczych, Wykonawca zgłosił Inżynierowi Kontraktu roszczenia o przedłużenie Czasu na Ukończenie i o zwrot dodatkowych kosztów (roszczenia nr (...)), przedstawiając dokumenty uzasadniające roszczenia ( raporty roszczeń – k. 1770-1793, k. 2785-2819, k. 3302-3319, k. 3791-3809). Na podstawie określenia Inżyniera Kontraktu, Zamawiający uznał za należną Wykonawcy robót budowlanych
łączną kwotę netto (...) zł, w tym: 1) koszty w kwocie (...) zł netto wynikające z przedłużenia Czasu na Ukończenie w okresie zawieszenia robót od 7 listopada 2013 r. od 16 kwietnia 2014 r., 2) koszty w kwocie (...) zł netto tytułem poniesionych przez Wykonawcę kosztów pośrednich przedłużenia umowy w okresie realizacji polecenie Inżyniera z 16 kwietnia 2014 r. od dnia 17 kwietnia 2014 r. do 28 sierpnia 2014 r., 3) koszty w kwocie (...) zł netto tytułem poniesionych kosztów
w wyniku realizacji polecenie Inżyniera z 16 kwietnia 2014 r., tj. kosztów zaprojektowania, obsługi geodezyjnej oraz wykonania robót naprawczych, 4) kosztów w kwocie netto (...) zł tytułem poniesionych dodatkowych kosztów pielęgnacji zieleni w okresie przedgwarancyjnym w przedłużonym Czasie na Ukończenie ( pismo Inżyniera Kontraktu
z 09.12.2014 r. – k. 4322-4322v., pisma GDDKiA z 10.12.2014 r. – k. 4232-4324v.,
z 11.12.2014 r. – k. 4325-4327v.).

Zjawisko osiadania warstw konstrukcyjnych nasypu drogi (...) w dolinie rzeki C. w rejonie przepustów (...)miało charakter ciągły (postępujący), natomiast zostało zainicjowane nagle i obejmowało okres od 29 października 2012 r. do 9 maja 2014 r. Wartość osiadania zwiększyła się wraz z upływem czasu. Do inicjacji występowania znaczących osiadań doszło nagle. Momentem, który rozpoczął nadmierne osiadanie gruntu w rejonie przepustów było wyciągnięcie ścianek szczelnych. Pod tym kątem niepokojące wartości osiadania gruntów nie były obserwowane w trakcie wykonywania robót poprzedzających wyciągnięcie ścianek szczelnych. Początkowo, w okresie od października do grudnia 2012 r., wystąpił bardzo duży przyrost wartości osiadania gruntu. W dalszej części okresu prowadzonych obserwacji przyrost osiadania malał, natomiast wciąż był zauważalny. Za datę końcową osiadań należy uznać 9 maja 2014 r. (dzień akceptacji przez Inżyniera skutecznego
z perspektywy czasu rozwiązania naprawczego). Podstawową przyczyną powstania znaczących osiadań w rejonie przepustów (...) były boczne przemieszczenia warstw gruntowych w obszarze trudnych geotechnicznie namułów.

( opinia zespołu biegłych sądowych z (...) – k. 6380-6474, 6616-6625, 6829-6831, 6857-6865, ustne wyjaśnienia biegłych na rozprawie – k. 6907-6910)

C.  Prawidłowość postępowania w zakresie prac naprawczych w związku
z osiadaniem gruntu.

Polecenie Inżyniera Kontraktu z dnia 17 maja 2013 r., zgodnie z którym Wykonawca powinien prowadzić praca w rejonie przepustów nr (...) (...) jak dotychczas, natomiast dla przepustów nr (...)należy pozostawić ścianki szczelne i kontynuować prace z modyfikacjami przedstawionymi na rysunkach, było prawidłowe jedynie w ograniczonym zakresie,
tj. w zakresie pozostawienia ścianek szczelnych dla przepustu nr (...)W pozostałym zakresie było nieprawidłowe. Wykonanie dodatkowych warstw siatek wzmacniających warstwę transmisyjną wobec osiadającego gruntu w rejonie przepustów nie dawało właściwego oparcia i nie zapobiegłoby dalszemu osiadaniu korony nasypu. Zastosowanie materacy spinających nie spowodowałoby skutecznego przeniesienia obciążeń na nieosiadające (znajdujące się dalej od przepustów) warstwy nasypu.

Natomiast przyjęte rozwiązania naprawcze w zakresie osiadania gruntu były jednymi
z prawidłowych. W rozpatrywanej sprawie istniały dwie prawidłowe technicznie metody postępowania w związku z wykryciem nieprzewidzianych osiadań gruntów: można było odciążyć konstrukcję nasypu lub też ja celowo przeciążyć powodując znaczny przyrost osiadań do momentu stabilizacji parametrów. W przypadku odciążenia nasypu, w miejsce gruntów, dla których charakterystyczne wartości gęstości wynoszą ok 1,7-2,1 t/m ³, wypełnia się przestrzeń materiałami lekkimi, jak np. keramzyt lub styropian, uzyskując nieporównania mniejszą masę nasypu. Rozwiązanie to jest przewidywalne w zakresie czasu i kosztów, jakie należy ponieść na jego wdrożenie. Natomiast w przypadku przeciążenia nasypu koronę nasypu dociąża się materiałem gruntowym lub płytami betonowymi i obserwuje zakres występowania osiadań. Działania można intensyfikować poprzez zwiększanie masy dociążenia. W metodzie tej występuje konieczność obserwacji osiadania. Nie można natomiast przewidzieć czasu i kosztów wykonania prac. Czas jest trudny do przewidzenia
z uwagi na nieprzewidywalny czas konsolidacji gruntu, natomiast całkowity koszt jest uzależniony przede wszystkim od prowadzenia pomiarów geodezyjnych. Wobec tego rozwiązanie to jest trudniejsze do procedowania w ramach określenia roszczeń czasowych
i kosztowych w warunkach FIDIC.

W dokumentacji znalazła się propozycja hybrydowego rozwiązania polegającego na przeciążeniu w rejonie przepustów (...) oraz odciążeniu obszaru przepustów (...). Stosowanie dwóch odrębnych rozwiązań tego samego problemu geotechnicznego jest nielogiczne, trudne do procedowania w warunkach FIDIC, jak również wątpliwe pod kątem technicznego i technologicznego wykonania z uwagi na bliską odległość przepustów nr (...) (50 m). Zastosowanie dwóch różnych technologii łącznie (w jednym czasie) w rejonie przepustów (...) byłoby niemożliwe.

( opinia zespołu biegłych sądowych z (...)– k. 6380-6474, 6616-6625, 6829-6831, 6857-6865, ustne wyjaśnienia biegłych na rozprawie – k. 6907-6910)

D.  Wady dokumentacji projektowej.

Podstawową wadliwością projektową dokumentacji sporządzonej przez Projektanta
w zakresie wykonania drogi ekspresowej w dolinie rzeki C. w rejonie przepustów
nr (...) był brak przewidzenia zachowania warstwy słabych gruntów po usunięciu ścianek szczelnych. Projektant nie przewidział w swoich założeniach możliwości przemieszczenia się masy zasypu znad przepustów w kierunku warstw namułów znajdujących się po zewnętrznej stronie przepustów. Usunięcie grodzic zwolniło tę możliwość. Materace z geotkanin i siatki stalowe rozkładane nad przepustem nie zapewniłyby odpowiedniej sztywności mogącej utrzymać korpus drogi bez wystąpienia osiadania. Istniały dwa rozwiązania na etapie projektowania, które można było uwzględnić w opracowaniu. Pierwszym z nich było pozostawienie ścianek szczelnych, drugim natomiast wykonanie sztywnych płyt żelbetowych wspartych na kilku rzędach kolumn (...) znajdujących się po obu stronach przepustów.
W pozostałym zakresie dokumentacja projektowa nie budziła zastrzeżeń.

Proces nadmiernego osiadania był w zakresie skali osiadań nieprzewidywalny. Przewidywalność polegała na tym, że po wyciągnięciu ścianek szczelnych mogło dojść do przemieszczenia się gruntu, jednak rozmiar i skutki przemieszczeń miały trudny do przewidzenia charakter. Projekt zabezpieczenia wykopu, z uwagi na to, że jest elementem projektu wykonawczego, był również elementem umowy dotyczącej wykonania kompleksowych prac projektowych. Przy założeniu, że ścianki szczelne zostałyby zaplanowane jako element stały (pozostawiony w ziemi na okres eksploatacji obiektu), to powinien być wskazany w dokumentacji projektowej.

W dokumentacji projektowej (...) wskazała, że projekty ścianek szczelnych winny zostać zrealizowane przez Wykonawcę. Przy okazji opisu samych ścianek szczelnych Projektant zastosował swego rodzaju „bezpieczniki”, polegające na tym, że decyzję odnośnie wykonania ścianek szczelnych scedował na Inżyniera, natomiast dopuścił do szeroko opisanej możliwości rezygnacji z usuwania grodzic stalowych, bez opisania jakich przypadków mogłoby to dotyczyć. W projekcie budowalnym i wykonawczym sporządzonym przez (...) nie musiało być projektu ścianek szczelnych i projekt ich nie precyzował. Wadliwość tej dokumentacji sprowadza się natomiast do braku doprecyzowania w sposób jednoznaczny sposobu postępowania przy przemieszczaniu się gruntów po usunięciu grodzic.

( opinia zespołu biegłych sądowych z (...)– k. 6380-6474, 6616-6625, 6829-6831, 6857-6865, ustne wyjaśnienia biegłych na rozprawie – k. 6907-6910)

E.  Wartość robót objętych uszkodzeniem wskutek osiadań w obszarze doliny rzeki C..

Na skutek osiadań w obszarze doliny rzeki C. od km 2+150 do km 2+900 uszkodzeniu bezpośredniemu lub pośredniemu uległy roboty związane z wykonaniem nasypu i wszystkich warstw związanych z jego wznoszeniem, warstwy konstrukcyjne drogi począwszy od warstwy technologicznej (grunt stabilizowany cementem) do warstwy wiążącej wraz z elementami kanalizacji deszczowej. Same przepusty pomimo nieznacznych deformacji zostały pozostawione i spełniają swoją funkcję, więc nie zostały zakwalifikowane jako uszkodzone.

Wartość robót zidentyfikowanych na podstawie posiadanej dokumentacji, wykonanych i odebranych robót objętych uszkodzeniem wskutek osiadań w obszarze doliny rzeki C. od km 2+150 do km 2+900 zaobserwowanych po wykonaniu warstwy wiążącej, tj. od dnia 29 sierpnia 2013 r., wynosi (...) zł netto.

Koszty poniesione przez Wykonawcę zgodnie z umową nr (...) z dnia 9 czerwca 2011 r. w związku z zawieszeniem robót na wydane polecenie Inżyniera Kontraktu z dnia 7 listopada 2013 r. oraz w związku z realizacją przyjętego rozwiązania naprawczego na wydane polecenie Inżyniera Kontraktu z dnia
16 kwietnia 2014 r. wyniosły (...) zł netto ((...) zł + (...) zł).

Koszty usunięcia przyczyn osiadania gruntu w okolicach przepustów (...) na w/w odcinku drogi (...) przed przystąpieniem do dalszych robót po dniu 17 maja 2013 r., tj. przed rozpoczęciem wykonywania warstw nasypu zasadniczego drogi, wyniosłyby (...) zł netto ((...) zł + (...) zł).

Koszt wykonania nasypu przeciążeniowego wyniósłby (...) zł netto, a koszt wykonania rozbiórki nasypu i wbudowania w korpus nasypu materiałów lekkich wynosił (...) zł netto.

( opinia zespołu biegłych sądowych z (...) – k. 6380-6474, 6616-6625, 6829-6831, 6857-6865, ustne wyjaśnienia biegłych na rozprawie – k. 6907-6910)

VII.  Zgłoszenie szkody z ubezpieczenia robót budowlanych.

(...) wiadomością przesłaną za pomocą poczty elektronicznej
w dniu 6 listopada 2013 r. poinformowało (...) S.A., że zostało powiadomione przez (...) o stwierdzonym osiadaniu odcinka nowo wybudowanego nasypu drogi ekspresowej (...) przebiegającej przez dolinę C., że klient określa datę powstania szkody jako okres wrzesień/październik 2013 r. oraz że wartość szkody nie została określona. Zgłoszenie szkody zostało zarejestrowane przez ubezpieczyciela 9 kwietnia 2014 r. Do szkody został powołany rzeczoznawca z firmy (...) (wydruki wiadomości e-mail z 06.11.2013 r. i z 09.04.2014 r. – k. 4434-4436).

Rzeczoznawca z firmy (...) sporządził w dniu
21 sierpnia 2014 r. raport dotyczący osiadania nasypu i przepustów na odcinku w km od 2+150 do 2+900 przez dolinę rzeki C.. Rzeczoznawca stwierdził, że niepodważalne jest zaistnienie osiadania przepustów nr (...). Rozpoczęło się ono w dniu
29 października 2012 r. Na etapie ujawnienia osiadań dokonano wyciągnięcia ścianek szczelnych. Zdaniem autora ekspertyzy, żadne z opracowań i ekspertyz nie wskazało
w sposób jednoznaczny i udokumentowany przyczyny zaistnienia osiadania. Występujące osiadania nie zostały zakwalifikowane jako anomalia, jednak z uwagi na charakter obiektu, nie jest również rekomendowane rozpatrywanie ich jako zjawiska typowego. Poszczególne opracowania wskazywały na możliwość wielu przyczyn zjawiska: brak ciągłości warstwy transmisyjnej, brak więzów bocznych, brak warstwy separacyjnej pomiędzy warstwą transmisyjną pod przepustami a warstwą stabilizacyjną. Argumentacja o niewłaściwym wykonaniu kolumn (...) została skutecznie obalona. Autor postawił hipotezę o utracie stateczności kolumn (...) poprzez wyczerpanie nośności ich podstaw (raport (...) do szkody (...) z 21.08.2014 – k. 4443-4481).

Ubezpieczyciel (...) S.A. decyzją z dnia 25 sierpnia 2014 r. odmówił (...) S.A. wypłaty odszkodowania z tytułu szkody nr (...) dotyczącej osiadania odcinka nasypu drogi ekspresowej (...) przebiegającego przez dolinę rzeki C.. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że zgodnie z zapisami § 20 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia Ryzyk Budowalnych, mienie wyszczególnione w umowie objęte zostało ochroną ubezpieczeniową od utraty zniszczenia lub uszkodzenia wskutek zdarzeń losowych o charakterze nagłym i niespodziewanym. Z raportu rzeczoznawcy wynika, że osiadanie nasypu postępowało stopniowo w dłuższym okresie czasu. Nie można zatem uznać, że jego uszkodzenie powstało wskutek zdarzenia nagłego. Nadto, przeprowadzona na zlecenie Wykonawcy ekspertyza przyczyn osiadania czterech przepustów stalowych na podłożu wzmocnionym kolumnami (...) i zalecenia działania z kwietnia 2013 r., wskazuje, że
w odniesieniu do wszystkich czterech przepustów zaznacza się potrzebę odroczenia terminu budowy warstw nawierzchni, aż do czasu ustania osiadań, jak również z uwagi na oczekiwane jeszcze dalsze osiadanie podłoża pod uzupełnionymi warstwami nasypu, zaleca się odroczenie budowy nawierzchni aż do czasu ustania osiadań. Natomiast w ekspertyzie wyjaśniającej przyczyny obserwowanych osiadań przepustów w ciągu ekspresowej drogi (...) z dnia
24 kwietnia 2014 r., powstałym na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych
i Autostrad wskazano, że po zakończeniu budowy drogi ekspresowej naciski na przepusty znacznie wzrosną, co spowoduje eskalację osiadań. Pomimo opinii zawartych
w ekspertyzach, Wykonawca podjął decyzję o kontynuacji prac, co doprowadziło do dalszych osiadań i uszkodzeń kolejnych warstw konstrukcji drogowej. Z uwagi na powyższe okoliczności ubezpieczyciel uznał, że zgłoszone zdarzenie nie miało również charakteru niespodziewanego (pismo (...) S.A. z 25.08.2014 r. – k. 4482-4484).

(...) S.A. w dniu 8 września 2014 r. złożył do zakładu ubezpieczeń odwołanie od powyższej decyzji w przedmiocie odmowy uznania odpowiedzialności. podnosząc, że zarówno ponadnormatywne osiadanie przepustu nr 10 w 2012 r. jak i ponadnormatywne osiadanie przepustów nr (...) (...) w 2013 r. należy uznać za zdarzenia nagłe i nieprzewidziane, w tym sensie, że nie zostały zaplanowane i wynikały bądź to z wadliwego projektu, bądź to
z wadliwego wykonania robót – którego to faktu ekspertyza ubezpieczającego nie była
w stanie w sposób jednoznaczny ustalić. Wykonawca powołał się przy tym na treść klauzuli (...)Umowy Generalnej wskazując, że rozważania dotyczące nagłości oraz nieprzewidywalności zdarzeń w ogóle nie mają znaczenia dla odpowiedzialności ubezpieczyciela, gdyż przyczyną doznanych szkód były wady projektowe lub wadliwy materiał, projekt lub wykonanie w prawidłowo wykonanych elementach robót (pismo (...) S.A. z 08.09.2014 r. – k. 4489-4492).

GDDKiA pismem z 8 września 2014 r. skierowanym do (...) S.A. wskazała, że będąc współubezpieczonym na podstawie polisy nr (...) do Umowy Generalnej Ubezpieczenia nr (...), popiera odwołanie wniesione przez (...) S.A. od decyzji ubezpieczyciela z dnia 25 sierpnia 2014 r. GDDKiA poniosła, że zgłoszona szkoda objęta jest objęta odpowiedzialnością na podstawie w/w umowy ubezpieczenia,
o czym przesądza § 20 ust. 1 w zw. z § 21 pkt 3 OWU, w brzmieniu nadanym klauzulą indywidualną nr 115 (pismo GDDKiA z 08.09.2014 r. – k. 4493-4494).

W odpowiedzi na odwołanie, ubezpieczyciel w piśmie z 10 października 2014 r. poinformował (...) S.A. o braku podstaw od uznania jego roszczeń i wypłaty odszkodowania (pismo (...) S.A. z 10.10.2014 r. - k. 4496-4497).

VIII.  Wezwanie do zapłaty.

Pismem z dnia 10 czerwca 2015 r. Zamawiający wezwał Projektanta do zapłaty kwoty (...) zł, w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania, w związku z wadą dokumentacji technicznej wykonanej w ramach umowy z dnia 6 czerwca 2008 r.
nr (...) która nie została usunięta przez Projektanta
i spowodowała uszkodzenie szeregu robót w obszarze doliny rzeki C.. W związku
z uszkodzeniem robót, koniecznością ich naprawy i przejściową niemożnością kontynuacji robót, wynikających z wady w dokumentacji projektowej, Zamawiający poniósł szereg dodatkowych kosztów, zmuszony był przedłużyć Wykonawcy robót czas na ukończenie robót do dnia 28 sierpnia 2014 r. oraz pokryć koszt Wykonawcy związany z przedłużeniem czasu na ukończenie oraz zaprojektowaniem i wykonaniem rozwiązania naprawczego, w łącznej wysokości równej kwocie, na którą opiewa wezwanie do zapłaty. Do wezwania dołączono notę księgową na kwotę (...) zł (wezwanie do zapłaty z 10.06.2015 r. wraz z notą księgową nr (...) z dnia 10.06.2015 r. – k. 4498-4499).

IX.  Zawezwanie do próby ugodowej.

W dniu 6 lipca 2015 r. Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych
i Autostrad złożył do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie przeciwko (...) Sp. z o.o. wniosek o zawezwanie do próby ugodowej w sprawie o zapłatę kwoty (...) zł z ustawowymi odsetkami za czas opóźnienia od dnia 27 czerwca 2015 r. do dnia zapłaty, w związku z wadami dokumentacji projektowej sporządzonej przez (...) sp. z o.o. na podstawie umowy nr (...) z dnia
6 czerwca 2008 r. W uzasadnieniu wniosku wskazano, że na podstawie sporządzonego przez (...) projektu, wzywający przystąpił do wykonywania robót. Po wykonaniu budowy przepustów stalowych nr (...) oraz części nasypów nad przepustami, Wykonawca, począwszy od dnia 29 października 2012 r., informował Inżyniera o osiadaniu przepustów – początkowo nr (...), a następnie także nr (...). Na podstawie otrzymanej wcześniej ekspertyzy technicznej, Wzywający powziął wiedzę, że dokumentacja projektowa dotknięta jest wadą, skutkiem której było nierównomierne, znacznie przyspieszone osiadanie konstrukcji drogi w rejonie przepustów nr (...) Projektant, pomimo wezwania, nie przedłożył Zamawiającemu jakiegokolwiek rozwiązania naprawczego. Wobec bierności Projektanta, Inżynier po uzyskaniu zgody Zamawiającego, w dniu 16 kwietnia 2014 r., wydał Wykonawcy polecenie usunięcia wszelkich szkód w robotach. Prace naprawcze były wykonywane zgodnie z zaakceptowanym projektem technologicznym. Wykonawca zakończył wykonywanie robót naprawczych w dniu 21 sierpnia 2014 r. W dniu 10 września 2014 r. wzywający uzyskał pozwolenie na użytkowanie zadania nr (...) W związku ze zgłoszonymi przez Wykonawcę roszczeniami, dotyczącymi osiadania konstrukcji drogi oraz otrzymaniem polecenia zawieszenia robót Wykonawca oraz wzywający zawarli szereg aneksów do kontraktu. Na mocy Aneksu nr (...) strony wydłużyły czas na ukończenie robót do dnia 28 sierpnia 2014 r. (pierwotnie ustalony upływał w dniu 24 października 2013 r.). Na mocy Aneksu nr (...) do ceny kontraktowej doliczono kwotę należną Wykonawcy w związku z otrzymaniem polecenia zawieszenia robót i skutkami tego zawieszenia w wysokości (...) zł brutto. Na podstawie Aneksu nr (...), strony ustaliły należny Wykonawcy koszt robót naprawczych, poleconych przez Inżyniera na kwotę (...) zł brutto. Obie kwoty zostały Wykonawcy zapłacone w dniu 23 grudnia 2014 r. Powyższe koszty wzywający był obowiązany ponieść na rzecz Wykonawcy na podstawie Subklauzli (...). oraz Subklauzuli (...) umowy z Wykonawcą. Z kolej (...) Sp. z o.o. na mocy umowy łączącej ją
z wzywającym ma obowiązek zwrócić te koszty wzywającemu. Posiedzenie pojednawcze zostało wyznaczone przez sąd na dzień 9 września 2015 r. (wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, z prezentatą biura podawczego Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia
w Warszawie – k. 4500-4504, zawiadomienie o posiedzeniu pojednawczym – k. 4505).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów.

Sąd uznał za wiarygodne obiektywne dowody z powołanych dokumentów, jako że nie budziły one wątpliwości co do ich autentyczności i nie były kwestionowane przez żadną ze stron postępowania.

Nie budziły zasadniczo wątpliwości co do wiarygodności zeznania świadków P. W., D. L., R. R., L. B., L. Z., P. N., Ł. P., P. J., M. N., M. S. (1), Ł. F., W. D., T. B., K. W., T. G., D. F., A. L., T. W., M. S. (2). Zeznania świadków miały znaczenie uzupełniające w stosunku do dowodów z dokumentów, stanowiły jedynie powtórzenie czy potwierdzenie niektórych informacji wynikających z dokumentów stanowiących materiał dowodowy sprawy. Poza tym świadkowie wyrażali własne opinie co do prawidłowości dokumentacji projektowej dotyczącej budowy drogi oraz zastosowanych rozwiązań naprawczych po stwierdzeniu osiadania nasypu w dolinie rzeki C., które nie mogły posłużyć do dokonania ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia. Rolą środka dowodowego w postaci zeznań świadków nie jest wyrażenie własnych opinii i ocen zdarzeń, a wyłącznie przedstawiania obiektywnie postrzegalnych przez każdego człowieka faktów.

Podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie co do okoliczności wymagających wiadomości specjalnych stanowiła opinia zespołu biegłych z zakresu budownictwa
z (...)Wnioski opinii zostały przez ekspertów wydających opinię szczegółowo, logicznie i rzeczowo uzasadnione, zarówno w samych opiniach pisemnych, jak i podczas ustnych wyjaśnień biegłych na rozprawie, z odniesieniem do dokumentów stanowiących materiał dowodowy sprawy oraz wiedzy fachowej ekspertów. W szczególności eksperci sporządzający opinię klarownie wyjaśnili przyczyny osiadania nasypu drogi
w dolinie rzeki C. i stwierdzenia wad dokumentacji projektowej dotyczącej tego obszaru, dokonali oceny możliwych rozwiązań naprawczych oraz celowości ich zastosowania w okolicznościach analizowanego przypadku, wycenili wartość robót objętych uszkodzeniem wskutek osiadań w obszarze doliny rzeki C. oraz koszty usunięcia przyczyn osiadań. Wnioski opinii biegłych oraz ich uzasadnienie nie budziły zastrzeżeń z punktu widzenia zasad logiki. Wobec tego opinię należało uznać za w pełni wiarygodną, nie budzącą żadnych wątpliwości co do wiedzy i fachowości jej autorów.

W związku z powyższym Sąd na podstawie art. 235 ^{( 2 )}§ 1 pkt 5 k.p.c. pominął dowód
z opinii uzupełniającej biegłych sądowych, zgłoszony przez pozwanych (...) S.A. i (...)S.A. Zgodnie z ukształtowanym orzecznictwem, sąd nie jest obowiązany do uwzględniania kolejnych wniosków dowodowych strony tak długo, aż udowodni ona korzystną dla siebie tezę i pomija je od momentu dostatecznego wyjaśnienia spornych okoliczności sprawy. Nie można przyjmować, że sąd obowiązany jest dopuścić dowód z kolejnej opinii w każdym wypadku, gdy złożona opinia jest dla strony niekorzystna. Sporządzone w niniejszej sprawie opinie biegłych z (...), główna i uzupełniające, w sposób jasny
i przekonujący oraz wystarczający do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy udzielały odpowiedzi na zagadnienia sformułowane w postanowieniach dowodowych. W tej sytuacji prowadzenie dowodów z kolejnej opinii było zbędne i prowadziłoby tylko do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania.

Sąd zważył, co następuje:

Umowy łączące Skarb Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad
i (...) Sp. z o. o., będące podstawą roszczeń powoda, zakwalifikować należy jako umowy o dzieło w rozumieniu art. 627 k.c., ponieważ przedmiotem zobowiązania (...) Sp. z o. o. (przyjmującego zamówienie) było osiągnięcie umówionego rezultatu (dzieła) w postaci wykonania określonych opracowań projektowych ( vide orz. Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 25.06.2012 r., I ACa 1083/11).

Dochodzone pozwem roszczenie przeciwko spółce (...) winno być zatem oceniane na gruncie art. 471 k.c., który reguluje odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, przywołanego w pozwie jako podstawa prawna roszczeń powoda. W myśl art. 471 k.c., dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Przesłankami odpowiedzialności kontraktowej są zatem: poniesienie przez wierzyciela szkody, fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika, związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą oraz możliwość przypisania dłużnikowi odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (tzn. uchybienie obowiązkom umownym musi być następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiada). Stosownie do reguły rozkładu ciężaru dowodowego z art. 6 k.c., przy uwzględnieniu brzmienia art. 471 k.c., na wierzycielu spoczywa ciężar dowodowy co do wymienionych pierwszych trzech przesłanek. Co do czwartej przesłanki istnieje domniemanie, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiada. Przywołany przepis statuuje zasadę winy jako naczelną zasadę odpowiedzialności odszkodowawczej. Zawiniony czyn sprawcy, pociągający za sobą odpowiedzialność cywilną, musi wykazywać znamiona niewłaściwości postępowania zarówno od strony przedmiotowej, co określa się mianem bezprawności czynu, jak i od strony podmiotowej, co określa się jako winę w znaczeniu subiektywnym. Bezprawność – jako przedmiotowa cecha sprawcy czynu – jest ujmowana jako sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym, przez który rozumie się nakazy i zakazy wynikające nie tylko z norm prawnych (z zakresu prawa cywilnego, karnego, administracyjnego, pracy, finansowego itp.), lecz także wynikające z norm moralnych i obyczajowych określane jako „zasady współżycia społecznego” lub „dobre obyczaje”. Bezprawność zaniechania ma miejsce wówczas, gdy istniał nakaz działania, zakaz zaniechania, czy też zakaz sprowadzenia skutku, jaki przez zaniechanie może nastąpić (por. Gerard Bieniek, w: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, tom 2, Warszawa 2005, s. 235-236; orz. SN z 19.07.2003 r., V CKN 1681/00). Wina w znaczeniu subiektywnym odnosi się natomiast do sfery zjawisk psychicznych człowieka i rozumie się ją jako naganną decyzję odnoszącą się do podjętego przez niego bezprawnego czynu. Zatem na gruncie prawa cywilnego winę można przypisać podmiotowi prawa, kiedy istnieją podstawy do negatywnej oceny jego zachowania zarówno
z punktu widzenia obiektywnego, jak i subiektywnego – tzw. zarzucalność postępowania ( tak: SN w orz. z dnia 26.09.2003 r., IV CK 32/02).

W dziedzinie odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną szkodę szczególnie istotne jest zagadnienie miernika staranności, gdyż zgodnie z art. 355 § 1 k.c. dłużnik jest zobowiązany do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność). Z kolei w myśl art. 355 § 2 k.c. należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności. Model starannego działania kształtowany jest przez przepisy prawa, zasady współżycia społecznego, zwyczaje, zasady wykonywania zawodu, itp. Wzorzec należytej staranności ma przy tym charakter obiektywny oraz abstrakcyjny.
W praktyce jego zastosowanie polega na wyznaczeniu stosownego modelu, ustalającego optymalny w danych warunkach sposób postępowania, odpowiednio skonkretyzowanego
i aprobowanego społecznie, a następnie na porównaniu zachowania danego podmiotu z tak określonym wzorcem. O tym czy na tle konkretnych okoliczności można danej osobie postawić zarzut braku należytej staranności w dopełnieniu obowiązków decyduje jednak nie tylko niezgodność jej postępowania z wyznaczonym modelem, lecz także empirycznie uwarunkowana możliwość oraz powinność przewidywania odpowiednich następstw zachowania. Miernik postępowania, w istocie odnoszący się do miary należytej staranności, nie powinien być formułowany na poziomie obowiązków niedających się wyegzekwować, oderwanych od doświadczeń oraz uwzględniających reguły zawodowe i konkretne okoliczności a także – jak tego wymaga art. 355 § 2 k.c. – typ stosunków (tak również: SN
w orz. z dnia 08.07.1998r., III CKN 574/97).

Z artykułu 12 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornych umów o prace projektowe (tekst jedn.:
Dz.U. z 2006 r., nr 156, poz. 1118) wynika, że projektant pełni samodzielną funkcję techniczną w budownictwie, za którą uważa się działalność związaną z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych
i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych, w tym działalność obejmującą projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i technicznych oraz sprawowanie nadzoru autorskiego. Stosownie do art. 12 ust. 6 Prawa budowlanego, osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie są odpowiedzialne za wykonywanie tych funkcji zgodnie z przepisami i zasadami wiedzy technicznej oraz za należytą staranność
w wykonywaniu pracy, jej właściwą organizację, bezpieczeństwo i jakość. Art. 34 ust. 2 Prawa budowlanego w ówczesnym brzmieniu stanowił natomiast, że zakres i treść projektu budowlanego powinny być dostosowane do specyfiki i charakteru obiektu oraz stopnia skomplikowania robót budowlanych.

W przypadku staranności projektanta robót budowlanych, będącego podmiotem profesjonalnym, poziom wymagań w zakresie określonych rozwiązań projektowych wyznaczać musi zatem stan wiedzy technicznej, obejmujące wysokie standardy staranności, zapobiegliwości i zdolności przewidywania zdarzeń mogących wystąpić w toku realizacji skomplikowanego procesu budowlanego oraz zapobiegania ich negatywnym skutkom dla bezpieczeństwa wykonanych obiektów.

Przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że dokumentacja projektowa sporządzona przez pozwanego była dotknięta wadami, które miały wpływ na możliwość prawidłowego wykonania robót budowlanych przy budowie drogi ekspresowej (...) w dolinie rzeki C., w rejonie przepustów nr (...). Z opinii biegłych wynika, że wadliwością dokumentacji projektowej był brak przewidzenia zachowania warstwy słabych gruntów po usunięciu ścianek szczelnych zabezpieczających wykopy przy przepustach nr (...). Projektant nie przewidział bowiem w swoich założeniach możliwości przemieszczenia się masy zasypu znad przepustów w kierunku warstw namułów znajdujących się po zewnętrznej stronie przepustów, po usunięciu grodzic. Chociaż rozmiar i skutki przemieszczeń miały trudny do przewidzenia charakter, to jednak można było przewidzieć, że po wyciągnięciu ścianek szczelnych może dojść do przemieszczenia się gruntu. Możliwe były przy tym, na etapie projektowania, dwa rozwiązania tego problemu, które można było uwzględnić w opracowaniach projektowych, w celu zapobieżenia przemieszczeniu gruntów
i osiadaniu nasypu drogi. Pierwszym z nich było pozostawienie ścianek szczelnych, drugim natomiast wykonanie sztywnych płyt żelbetowych wspartych na kilku rzędach kolumn (...) znajdujących się po obu stronach przepustów. Przy założeniu, że ścianki szczelne zostałyby zaplanowane jako element stały (pozostawiony w ziemi na okres eksploatacji obiektu), to powinien być on wskazany w dokumentacji projektowej, czego jednak Projektant nie uwzględnił w opracowaniach. Natomiast zaprojektowane rozwiązania w postaci materacy
z geotkanin i siatek metalowych rozkładanych nad przepustem nie zapewniały wystarczającej sztywności konstrukcji dla zabezpieczenia nasypu. Wadliwość rozwiązań projektowych wynika zatem z tymczasowego charakteru ścianek szczelnych zabezpieczających wykopy
w rejonie przepustów nr (...). Zgodzić należy się również z biegłymi, że projekt zabezpieczenia wykopu jest elementem projektu wykonawczego, zatem był również elementem umowy dotyczącej wykonania kompleksowych prac projektowych.
W dokumentacji projektowej Projektant wskazał, że projekty ścianek szczelnych winny zostać zrealizowane przez wykonawcę robót budowlanych. Przy okazji opisu samych ścianek szczelnych Projektant zastosował swego rodzaju „bezpieczniki”, polegające na tym, że decyzję odnośnie wykonania ścianek szczelinowych scedował na Inżyniera, natomiast dopuścił do szeroko opisanej możliwości rezygnacji z usuwania grodzic stalowych, bez opisania jakich przypadków mogłoby to dotyczyć. Postępowanie takie było nieprawidłowe
i świadczy o wadach dokumentacji projektowej we wskazanym zakresie. Wszelkie zaniedbania w tym zakresie obciążają spółkę (...), jako podmiot zajmujący się profesjonalnie działalnością z zakresu projektowania robót budowlanych dotyczących budowy dróg, gdyż świadczą one o niezachowaniu należytej staranności przy projektowaniu. Opisane wady dokumentacji projektowej skutkowały, podczas wykonywania prac budowlanych, nierównomiernym osiadaniem przepustów i nasypu drogi, degradacją wykonanych robót oraz koniecznością wprowadzenia działań naprawczych i korygujących przez Wykonawcę robót budowlanych.

Projektanta nie zwalania w żadnej mierze od odpowiedzialności decyzja
o kontynuowaniu robót, podjęta przez Inżyniera Kontraktu w maju 2013 r. Zwrócić trzeba uwagę, że w ramach umowy dotyczącej opracowania dokumentacji projektowej spółka (...) zobowiązała się m.in., po otrzymaniu wezwania, do niezwłocznego przyjazdu na miejsce robót realizowanych w oparciu o wykonaną dokumentację projektową
oraz do dokonania i przekazania Zamawiającemu w wyznaczonym terminie poprawek, wynikłych w związku z niezgodnością opracowania projektowego ze stanem faktycznym lub z zawinionymi błędami (§ 3 ust. 3 lit. e umowy z 6 czerwca 2008 r.) oraz, do czasu zakończenia inwestycji, usunięcia nieodpłatnie wszelkich wad w opracowaniu będącym przedmiotem umowy (§ 12 ust. 3 umowy). Ponadto spółka (...) sprawowała w toku realizacji przedmiotowej inwestycji nadzór autorski, działając w ramach konsorcjum z innymi podmiotami (w tym ze spółką (...) – liderem konsorcjum). W ramach umowy
o sprawowanie nadzoru autorskiego pozwana spółka zobowiązana była (jako uczestnik konsorcjum) m.in. do brania udziału w czynnościach mających na celu doprowadzenie do uzyskania projektowanych zdolności użytkowych poszczególnych obiektów budowalnych
i całej inwestycji, do opiniowania i uzgadniania dokumentacji technicznej opracowanej przez Wykonawcę robót budowalnych w ramach ceny kontraktowej oraz do opiniowania
i uzgadniania dokumentacji zamiennej opracowanej na wniosek Zamawiającego lub Wykonawcy robót budowalnych.

W rozpatrywanym przypadku, po stwierdzeniu osiadania nasypu i deformacji przepustów, kwestie te stały się przedmiotem licznych konsultacji Inżyniera Kontraktu
i Zamawiającego (Kierownika Projektu) z Projektantem, w toku których m.in. wymieniana była bogata korespondencja. Zarówno Inżynier, jak i bezpośrednio Zamawiający zwracali się do Projektanta o podjęcie niezbędnych działań zmierzających do właściwej oceny zachodzących zjawisk, przeprowadzenia analizy przyczyny osiadania przepustów oraz przedstawienia propozycji rozwiązań umożliwiających dalsze, prawidłowe prowadzenie robót budowlanych. Jak już wskazywano, po wymianie korespondencji stron, Projektant w maju 2013 r. sporządził „Analizę możliwych przyczyn osiadania przepustów nr (...) – proponowane środki zaradcze”, w której, powołując się na uzyskaną ekspertyzę prof. dr. hab. inż. M. G., wskazał i zalecił następujący sposób postępowania:

1.  Przepusty nr (...)nie wymagają zmian i należy wykonać nasyp nad nimi zgodnie
z projektami technologicznymi, w tym zbrojenia nasypu nad przepustem
z zastosowaniem kontroli geodezyjnej i obserwacji zachowania powłok przepustu wg wytycznych zawartych w ekspertyzie prof. dr. hab. inż. M. G..

2.  Przepust nr (...) nie wymaga zmiany i należy wykonać nasyp nad nimi zgodnie
z projektem technologicznym w tym zbrojenie nasypu nad przepustem
z zastosowaniem kontroli geodezyjnej i obserwacji zachowania powłok przepustu wg wytycznych zawartych w ekspertyzie prof. dr. hab. inż. M. G..

3.  Przepust nr (...) należy odbudować wg projektu technologicznego po wprowadzeniu modyfikacji przedstawionych na rysunkach, pozostawiając istniejącą ściankę szczelną.

Inżynier Kontraktu wydając dniu 17 maja 2013 r. Wykonawcy robót budowlanych polecenie wykonania robót przy przepustach nr (...), powołał się wprost na powyższe zalecenia Projektanta. Decyzja o kontynuacji robót podjęta w maju 2013 r. według pierwotnej dokumentacji projektowej, a jedynie ze zmianą dotyczącą przepustu nr (...), obciąża zatem Projektanta, który wydał takie zalecenia co dalszego sposobu postępowania. Wskazać trzeba nadto, że GDDKiA pismem z 17 maja 2013 r. poprosiła Projektanta o objęcie zakresu robót dla przepustów nr (...) w dolinie rzeki C. szczególną uwagą nadzoru autorskiego, zwłaszcza w zakresie ich wykonania zgodnie z rozwiązaniami projektowymi przedstawionymi w wyżej wymienionej „Analizie” celem zapewnienia wykonania robót zgodnie z projektem oraz zasadami wiedzy i sztuki budowlanej. Projektant również na tym etapie inwestycji nie wskazywał na potrzebę pozostawienia ścianek szczelnych przy przepustach nr(...) (...), co – zgodnie z opinią biegłych sporządzoną w niniejszej sprawie – stanowiłoby jedno z możliwych rozwiązań, które zapobiegłoby przemieszczeniu się gruntu znad przepustów oraz osiadaniom nasypu drogi. Stan rzeczy zaistniały w wyniku kontynuacji robót obciąża zatem w pełni Projektanta, który był autorem dokumentacji projektowej, a więc podmiotem, który winien posiadać najlepszą wiedzę ze wszystkich uczestników procesu budowlanego odnośnie zastosowania właściwych rozwiązań projektowych, w celu zapewnienia stabilności nasypu i zapobieżenia jego osiadaniom. Postępowanie Projektanta ocenić należy zatem krytycznie również na tym etapie procesu realizacji inwestycji budowlanej.

Przekazanie powodowi (zamawiającemu) przez pozwaną spółkę (...) wadliwej (w opisanym wyżej zakresie) dokumentacji projektowej dotyczącej budowy drogi ekspresowej, a także brak dokonania odpowiedniej korekty tej dokumentacji po stwierdzeniu osiadań nasypu drogi wykonanego zgodnie z rozwiązaniami przyjętymi w opracowaniach projektowych, stanowiło naruszenie obowiązków pozwanego (przyjmującego zamówienie), wynikających zarówno z przepisów prawa (art. 627 k.c.), jak i umów dotyczących opracowania dokumentacji projektowej dla przedmiotowej inwestycji. Okoliczność ta stanowi o nienależytym wykonaniu zobowiązań umownych przez pozwanego Projektanta. Spółka (...) nie przedstawiła żadnych dowodów, które by mogły świadczyć o tym, że nienależyte wykonanie zobowiązania w zakresie stwierdzonych wad dokumentacji projektowej jest następstwem okoliczności, za które nie odpowiada. Projektant winien przy realizacji umów dotyczących opracowania dokumentacji projektowej dołożyć wysokiej staranności, ze względu na zawodowy charakter prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, wymagającej specjalistyczne wiedzy (art. 355 § 2 k.c.) – tak żeby dokumentacja projektowa przekazana zamawiającemu była kompletna oraz zawierała poprawne technicznie rozwiązania, umożliwiające prawidłowe wykonanie robót budowlanych o znacznym stopniu skomplikowania. Tymczasem będąca przedmiotem spornych umów dokumentacja projektowa okazała się wadliwa w opisanym wyżej zakresie, co skutkowało częściową degradacją wykonanych już robót. Na skutek osiadań w obszarze doliny rzeki C. od km 2+150 do km 2+900 uszkodzeniu bezpośredniemu lub pośredniemu uległy roboty związane z wykonaniem nasypu i wszystkich warstw związanych z jego wznoszeniem, warstwy konstrukcyjne drogi począwszy od warstwy technologicznej (grunt stabilizowany cementem) do warstwy wiążącej wraz z elementami kanalizacji deszczowej. Zjawisko osiadań doprowadziło do czasowego zawieszenia robót w celu zbadania przyczyny osiadań
i ustalenia właściwego rozwiązania naprawczego oraz do konieczności wykonania robót naprawczych, a w konsekwencji do powstania po stronie Zamawiającego dodatkowych kosztów.

Brak jest przy tym podstaw do czynienia Zamawiającego zarzutów co do wyboru rozwiązania naprawczego, polegającego na odbudowie nasypu z zastosowaniem materiałów lekkich (keramzyt i styropian), celem odciążania konstrukcji nasypu i zapobieżenia dalszym osiadaniom. Z opinii biegłych wynika, że w analizowanym przypadku istniały dwie prawidłowe technicznie metody postępowania w związku z wykryciem nieprzewidzianych osiadań gruntów: można było odciążyć konstrukcję nasypu albo ją celowo przeciążyć powodując znaczny przyrost osiadań do momentu stabilizacji parametrów. Odciążenie nasypu było jednak rozwiązaniem optymalnym w tych konkretnych warunkach, bowiem było ono przewidywalne w zakresie czasu i kosztów, jakie należy ponieść na jego wdrożenie. Natomiast w przypadku rozwiązania alternatywnego, polegającego na przeciążeniu nasypu (materiałem gruntowym lub płytami betonowymi), nie można był przewiedzieć czasu ani ostatecznego kosztu wykonania takich prac, z uwagi na nieprzewidywalny czas konsolidacji gruntu oraz uzależnienie stosowania dodatkowego materiału dociążeniowego (zwiększanie masy dociążenia) od wyników pomiarów geodezyjnych co do występowania osiadań. Wobec tego, to drugie rozwiązanie było nieodpowiednie do zastosowania w rozpatrywanej sprawie, kiedy przy tego rodzaju inwestycji niezwykle istotny dla Zamawiającego był czynnik czasu, związany z potrzebą jak najsprawniejszego prowadzenia robót i szybkiego ukończenia inwestycji drogowej, chociażby ze względu na jej wymiar gospodarczy i społeczny inwestycji, mającej istotne znaczenie dla rozwoju danego regionu i służącej całemu społeczeństwu.

Warunkiem odpowiedzialności odszkodowawczej na skutek bezprawnego działania lub zaniechania określonego podmiotu jest wyrządzenie szkody. Szkoda obejmuje straty
i utracone korzyści (art. 361 § 2 k.c.) i stanowi uszczerbek określony różnicą pomiędzy aktualnym stanem majątkowym poszkodowanego, a tym stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. W wyniku przekazania przez pozwanego Projektanta dokumentacji projektowej zawierającej opisane wady, powód poniósł szkodę majątkową we wskazanym wyżej znaczeniu, odpowiadającą kosztom dodatkowego wynagrodzenia Wykonawcy robót budowlanych.

W związku z zawieszeniem robót ze względu na wystąpienie osiadań gruntu,
a następnie wdrożeniem rozwiązania naprawczego, Wykonawca robót budowlanych zgłosił Inżynierowi Kontraktu roszczenia o przedłużenie czasu na ukończenie i o zwrot dodatkowych kosztów, poniesionych na skutek zawieszenia robót i wykonania robót naprawczych. Wysokość tych dodatkowych kosztów będących następstwem wad projektowych, uznanych przez Zamawiającego na podstawie określenia Inżyniera Kontraktu, wyniosła łącznie (...) zł netto ((...) zł brutto), na co składają się: koszty w kwocie (...) zł netto wynikające z przedłużenia Czasu na Ukończenie w okresie zawieszenia robót od 7 listopada 2013 r. od 16 kwietnia 2014 r., koszty w kwocie (...) zł netto tytułem poniesionych przez Wykonawcę kosztów pośrednich przedłużenia umowy w okresie realizacji polecenie Inżyniera z 16 kwietnia 2014 r., tj. od 17 kwietnia 2014 r. do 28 sierpnia 2014 r., koszty w kwocie (...) zł netto tytułem poniesionych kosztów w wyniku realizacji polecenie Inżyniera z 16 kwietnia 2014 r., tj. koszty zaprojektowania, obsługi geodezyjnej oraz wykonania robót naprawczych, koszty w kwocie netto (...) zł tytułem poniesionych dodatkowych kosztów pielęgnacji zieleni w okresie przedgwarancyjnym w przedłużonym Czasie na Ukończenie. Koszty powyższe zostały włączone do Centy Kontraktowej w ramach kontraktu budowlanego na mocy Aneksu nr (...)
z dnia 12 grudnia 2014 r. (koszty zawieszenia robót w kwocie (...) zł netto plus 23% VAT, co daje kwotę brutto (...) zł) i na mocy Aneksu nr (...) z dnia 12 grudnia 2014 r. (koszty naprawienia robót w kwocie (...) zł netto plus 23% podatku VAT, co daje kwotę brutto (...) zł) oraz zapłacone przez Zamawiającego Wykonawcy robót budowlanych w dniu 23 grudnia 2014 r. Szkoda powoda powstała na skutek wadliwej dokumentacji projektowej (pozostająca w adekwatnym związku przyczynowym z wadliwą dokumentacją projektową), za którą odpowiada (...) Sp. z o.o., wynosi zatem (...) zł.

Jako niezasadny ocenić należy zarzut przedawnienia roszczenia powoda, podniesiony przez spółkę (...) w piśmie procesowym z 21 marca 2024 r. (k. 6927). Do przedawnienia roszczeń wynikających z umowy o dzieło zastosowanie znajduje przepis art. 646 k.c. stanowiący, że roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie
z treścią umowy miało być oddane. Decydujące znaczenie ma tu zatem data faktycznego oddania dzieła przez przyjmującego zamówienie, a nie data jego zatwierdzenia (odebrania) przez zamawiającego na potrzeby rozliczeń finansowych.

Odnosząc się do tego zarzutu pozwanego wskazać trzeba po pierwsze, że w sprawie niniejszej nie doszło do oddania całej dokumentacji projektowej objętej umowami zawartymi przez powoda i spółkę (...) w dniu 22 grudnia 2010 r. Podpisane wówczas protokoły zdawczo-odbiorcze (częściowe) dotyczyły wyłącznie części dokumentacji związanej
z zadaniem nr(...). Umowy zawarte przez Zamawiającego i Projektanta (główna i uzupełniająca) obejmowały dokumentację dotyczącą zadań nr (...) Termin przedawnienia roszczeń Zamawiającego wynikających z tych umów nie może być zatem liczony od wskazanej wyżej daty, kiedy oddano tylko część dokumentacji projektowej, ale dopiero od daty oddania wszystkich opracowań projektowych objętych umowami, gdyż dopiero wówczas można było stwierdzić, że umowy zostały w całości wykonane. Pozwany, powołujący się na przedawnienie, nie udowodnił, kiedy miało miejsce oddanie wszystkich opracowań projektowych (ostatniego opracowania), a zatem nie wykazał, że doszło do przedawnienia roszczenia powoda na podstawie art. 646 k.c.

Po drugie, w ocenie Sądu, termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody nie może rozpocząć się zanim szkoda powstała. Wobec tego początek biegu przedawnienia nie powinien być w każdym wypadku wiązany z datą odbioru dzieła, lecz w razie powstania szkody w terminie późniejszym powinien być ustalony zgodnie z art. 120 k.c., zaś art. 646 k.c. ma zastosowanie w zakresie określenia długości terminu przedawnienia ( tak również SN w orz. z 22.01.2018 r., I CSK 534/17 i z 21.12.2022 r., I CNP 56/22). W przeciwnym wypadku mogłoby dochodzić do niedających się pogodzić ze zdrowym rozsądkiem sytuacji, że termin przedawnienia roszczenia odszkodowawczego upływałby, zanim to roszczenie by w ogóle powstało. W analizowanym przypadku zjawisko osiadania warstw konstrukcyjnych nasypu drogi, wywołujące szkodę w wykonanych robotach budowlanych, obejmowało okres od
29 października 2012 r. do 9 maja 2014 r., a o powstaniu jakiejkolwiek szkody po stronie powoda na skutek osiadania można mówić najwcześniej w 2013 r., kiedy to zawieszono roboty z tej przyczyny (od 7 listopada 2013 r.) i uzyskano ekspertyzy dotyczące przyczyn osiadań.
Z kolei o zakresie szkody powód dowiedzieć mógł się najwcześniej 4 sierpniu 2014 r., gdyż wówczas określona została wysokość kosztów koniecznych do poniesienia przez Zamawiającego w związku z osiadaniem nasypu drogi w wyniku wad dokumentacji projektowej, w przedstawionym przez Wykonawcę rozwiązaniu naprawczym zaakceptowanym przez Inżyniera Kontraktu. W 2014 r. zawarte zostały też aneksy od umowy o roboty budowlane, w których przyznano Wykonawcy dodatkowe wynagrodzenie i wliczono je do ceny kontraktowej (Aneks nr (...) w dniu 12 grudnia 2014 r., a Aneks nr (...) w dniu 12 grudnia 2014 r.). W ocenie Sądu, termin wymagalności nalży wiązać z zawarciem wskazanych wyżej aneksów
z 12 grudnia 2014 r. oraz od tej daty liczyć termin przedawnienia roszczenia powoda
o odszkodowanie, zgodnie z art. 120 k.c. W każdym razie, zdarzenie szkodzące w postaci osiadań nasypu drogi na skutek wad dokumentacji projektowej, powodujące postępującą
w czasie degradację wykonanych robót budowlanych, trwało do 9 maja 2014 r. Przed tą datą nie mógł zatem rozpocząć biegu termin przedawnienia dochodzonego w niniejszej sprawie roszczenia odszkodowawczego powoda przeciwko Projektantowi, skoro trwało nadal zdarzenie wywołujące szkodę.

Oznacza to, że wniosek o zawezwanie do próby ugodowej z dnia 6 lipca 2015 r. został złożony przed upływem terminu przedawnienia i przerwał bieg przedawnienia roszczeń odszkodowawczych powoda przeciwko spółce (...), zgodnie z art. 123 § 1 pkt. 1 k.c. Wobec tego złożenie pozwu w niniejszej sprawie w dnia 4 października 2016 r. nastąpiło przed upływem dwuletniego terminu przedawnienia. Nie ma przy tym racji pozwany twierdząc, że we wniosku o zawezwanie do próby ugodowej i w pozwie nie sprecyzowano,
o jaką wadę projektową chodzi, co skutkować ma brakiem przerwania biegu terminu przedawnienia roszczenia wynikającego ze stwierdzonej w niniejszym postępowaniu wady dokumentacji. Dla wywołania takiego skutku wystarczające jest przytoczenie w podstawie faktycznej żądania o odszkodowanie, zarówno we wniosku o zawezwanie do próby ugodowej jak i w pozwie, że wynika ono z wad dokumentacji projektowej opracowanej przez pozwanego, której skutkiem jest osiadanie nasypu drogi i szkoda po stronie powoda (inwestora). Takie podane informacje w uzasadnieniu wniosku o zawezwanie do próby ugodowej i w pozwie były w pełni wystarczające do określenia rodzaju i źródła roszczenia.

W rezultacie Sąd uznał, że roszczenie dochodzone przez powoda od pozwanego (...) zasługuje na uwzględnienie w całości, co do żądanej kwoty(...) zł.

Powodowi należą się również odsetki ustawowe za opóźnienie w zapłacie powyższej kwoty przez pozwanego. Stosownie do art. 481 § 1 i 2 k.c., w razie opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego wierzyciel może żądać odsetek, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, a jeżeli strony nie oznaczyły z góry stopy odsetek, należą się odsetki ustawowe. Termin zapłaty świadczenia z tytułu odszkodowania nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, zatem świadczenie to powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Powód wezwał spółkę (...) do zapłaty dochodzonej w niniejszej sprawie kwoty w piśmie z 10 czerwca 2015 r., wyznaczając termin 14 dni na dokonanie zapłaty. Pozwany znalazł się zatem w opóźnieniu w dniu
27 czerwca 2015 r., co uzasadniało przyznanie odsetek od tej daty.

Z kolei roszczenia wobec pozwanych towarzystw ubezpieczeń powód wywodził
z umowy ubezpieczenia ryzyk budowlano-montażowych na rzecz spółek grupy (...), zawartej przez Wykonawcę robót budowlanych. W ramach tej umowy ubezpieczeniem zostały objęte wszystkie kontrakty budowalno-montażowe realizowane przez spółki grupy (...) zgłoszone do ubezpieczenia w okresie ważności Umowy Generalnej i spełniające parametry umowy, a ubezpieczonymi byli również inwestorzy.

Zgodnie z art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Świadczenie ubezpieczyciela przy ubezpieczeniu majątkowym polega na zapłacie określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku (art. 805 § 2 pkt. 1 k.c.). Zakres ochrony ubezpieczeniowej, sposób ustalania wartości ubezpieczonego mienia i wysokości szkody ustalany jest z reguły w ogólnych warunkach ubezpieczenia wydawanych przez towarzystwo ubezpieczeń. Podstawę dla takiej praktyki stanowi art. 384 k.c.

Wskazać też trzeba, że ubezpieczający może zawrzeć umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek, a ubezpieczony może nie być imiennie wskazany w umowie, chyba że jest to konieczne do określenia przedmiotu ubezpieczenia (art. 808 § 1 k.c.). Ubezpieczony jest uprawiony do żądania należnego świadczenia od ubezpieczyciela, chyba że strony uzgodniły inaczej (art. 808 § 3 k.c.).

W rozpatrywanej sprawie pozostawało poza sporem, że przedmiotowy kontrakt dotyczący budowy odcinka drogi (...) został objęty ochroną ubezpieczeniową przez pozwanych ubezpieczycieli w ramach mowy ubezpieczenia robót budowlanych zawartej przez Wykonawcę robót budowlanych. W polisie jako ubezpieczający został wskazany (...) S.A., a jako ubezpieczeni: Wykonawca – Konsorcjum: (...) S.A., (...) S.A., Zamawiający: Skarb Państwa – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych
i Autostrad Oddział w L., wraz z wszystkimi podwykonawcami, inżynier kontraktu
i doradca techniczny oraz pozostałe firmy formalnie zatrudnione przy realizacji ubezpieczonego kontraktu w odniesieniu do ich stosownych praw i interesów związanych
z udziałem w realizowanym kontrakcie, jednakże z zastrzeżeniem zakresu oraz wyłączeń uzgodnionych w umowie.

Zakres ubezpieczenia obejmował m.in. szkody materialne (Sekcja I), a przedmiotem ubezpieczenia (w ramach Sekcji I) było wyszczególnione w umowie i zadeklarowane
w sumie ubezpieczenia mienie w trakcie budowy, montażu lub składowania w miejscu prowadzenia robót budowlanych wymienionych w umowie (§ 19 ust. 1 OWU), od utraty, zniszczenia lub uszkodzenia wskutek zdarzeń losowych o charakterze nagłym
i niespodziewanym (§ 20 ust. 1 OWU). Wobec powyższego nie budzi wątpliwości, że nasyp drogowy w dolinie rzeki C. w rejonie przepustów nr (...) objęty był ochroną ubezpieczeniową w ramach przedmiotowej umowy ubezpieczenia.

Zakres ochrony ubezpieczeniowej obejmował w analizowanym przypadku również zjawisko osiadania nasypu, bowiem zdarzenie to miało charakter losowy – niezależny od woli człowieka oraz nagły i niespodziewany. Przyjąć należy bowiem za biegłymi wydającymi opinię w niniejszej sprawie, że do inicjacji występowania znaczących osiadań warstw konstrukcyjnych nasypu wskazanego odcinka drogi (...) doszło nagle, a momentem, który rozpoczął nadmierne osiadanie gruntu w rejonie przepustów było wyciągnięcie ścianek szczelnych. Już wtedy konstrukcja drogi zaczęła się zapadać, zjawisko to miało charakter ciągły (postępujący) – obejmowało okres od 29 października 2012 r. do 9 maja 2014 r.,
zaś wartość osiadania zwiększyła się wraz z upływem czasu. Biegli zwrócili uwagę, że proces osiadania miał charakter dynamiczny, okres osiadań był relatywnie krótki, a przyrost osiadań, zwłaszcza w początkowym okresie od października do grudnia 2012 r., był bardzo intensywny. Ze względu na relatywnie krótki okres stosunkowo dużych osiadań należy zakwalifikować zaistniałe zjawisko jako zdarzenie nagłe i niespodziewane, objęte ubezpieczeniem, stosownie do powołanych wyżej postanowień OWU.

W ramach zawartej umowy ubezpieczenia ochroną objęte zostało ryzyko wynikające ze sporządzenia wadliwego projektu, poprzez włączenie do umowy klauzuli (...) – „Pokrycie ryzyka projektanta”. Na podstawie tej szczególnej klauzuli z umowy ubezpieczenia usunięto wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela określone w § 21 pkt 2 OWU (dotyczące szkód w elementach wadliwie wykonanych lub wykonanych z wadliwego materiału) oraz zmodyfikowano wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela określone w § 21 pkt 3 OWU, postanawiając po modyfikacji na mocy subklauzuli (...) że odpowiedzialność ubezpieczyciela nie obejmuje „kosztów naprawienia szkody w mieniu powstałej wskutek wadliwego materiału, projektu lub wykonania, lecz wyłączenie niniejsze jest ograniczone do przedmiotów bezpośrednio dotkniętych szkodą i nie dotyczy szkód w prawidłowo wykonanych elementach, spowodowanych wadliwym materiałem, projektem lub wykonaniem”. Oznacza to, że ubezpieczyciel co do zasady odpowiadał za szkody
w mieniu powstałe wskutek wadliwego projektu, a jego wyłączenie odpowiedzialności ograniczało się tylko do przedmiotów bezpośrednio dotkniętych szkodą i nie dotyczyło szkód w prawidłowo wykonanych elementach, spowodowanych wadliwym projektem. Jako że
w rozpatrywanej sprawie błąd projektowy nie polegał na nieprawidłowym zaprojektowaniu konstrukcji nasypu drogi, ale na braku przewidzenia zachowania warstw słabych gruntów po usunięciu ścianek szczelnych, co spowodowało boczne przemieszczenie warstw gruntu po usunięciu ścianek szczelnych zabezpieczających wykopy pod przepusty, oraz nie miało miejsca nieprawidłowe wykonanie nasypu, to nie zachodziło też wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela za przedmiotową szkodę.

Nie ma także miejsca w rozpatrywanej sprawie ograniczenie odpowiedzialności ubezpieczyciela, na podstawie klauzuli ubezpieczenia części wadliwych, w odniesieniu do części wadliwie zaprojektowanych, wykonanych wadliwie lub z wadliwego materiału do maksymalnej kwoty 2.000.000 zł na jedno i wszystkie zdarzenia w okresie realizacji prac. Nie można bowiem stwierdzić, żeby uszkodzony na skutek osiadania nasyp drogi (ze wszystkimi jego warstwami konstrukcyjnymi) stanowił element nieprawidłowo zaprojektowany bądź wykonany. Biegli wydający opinię w niniejszej sprawie wskazali, że projekt nasypu
w zakresie samego mechanizmu i obliczeń konstrukcyjnych było wykonany poprawnie,
a problem nie polegał na wadliwym zaprojektowaniu nasypu, ale na braku przewidzenia możliwości przemieszczenia się gruntu po usunięciu ścianek szczelnych zabezpieczających wykopy pod przepusty. Nie miały też miejsca żadne nieprawidłowości wykonawcze przy budowie nasypu. Wdrożone prace naprawcze nie polegały na naprawie elementów wadliwie zaprojektowanych, ale na usunięciu skutków szkody rzeczowej, polegającej na uszkodzeniu nasypu drogi na skutek osiadań gruntu zainicjowanych wyjęciem ścianek szczelnych zabezpieczających wykopy pod przepusty drogowe.

Nie mają racji pozwani ubezpieczyciele twierdząc, że ochroną ubezpieczeniową nie może być objęta szkoda wynikła z kontynuacji prac po przebudowie przepustu nr (...). Skoro osiadanie nasypu miało charakter ciągły (postępujący) i trwało do 9 maja 2014 r., to do tego czasu miało miejsce zdarzenie szkodzące. Kontynuacja prac od maja 2013 r., zgodnie
z pierwotnym projektem, nastąpiła zaś, jak wyżej wskazano, zgodnie z zaleceniami Projektanta. Szkoda postępująca podczas kontynuacji prac była zatem ciągle skutkiem wadliwego projektowania, które zostało przecież objęte ochroną ubezpieczeniową na podstawie przytoczonej wyżej klauzuli (...). Ubezpieczyciel nie jest więc zwolniony od odpowiedzialności za szkodę powstałą w wyniku kontynuacji prac od 17 maja 2013 r.

Wbrew zarzutom pozwanych towarzystw ubezpieczeń, ich odpowiedzialność nie jest ograniczona na podstawie art. 818 k.c. w zw. z § 12 ust. 3 pkt 2 OWU. Ubezpieczyciel wtedy tylko mógłby zwolnić się, w odpowiedniej części, od odpowiedzialności na podstawie tych regulacji, gdyby naruszenie tych obowiązków przyczyniło się do zwiększenia szkody lub uniemożliwiło ubezpieczycielowi ustalenie okoliczności i skutków wypadku (art. 818 § 3 k.c.). Pozwani ubezpieczyciele w sprawie niniejszej nie wykazali, że gdyby zostali wcześniej zawiadomieni o zdarzeniu (tj. przed 6 listopada 2013 r.), to szkoda byłaby mniejsza. Jak już wskazano, kontynuacja prac przy budowie nasypu w dolinie rzeki C. była skutkiem stanowiska Projektanta, który m.in. w przygotowanej analizie przyczyn osiadań stał na stanowisku, że pierwotna dokumentacja projektowa jest prawidłowa i nie wymaga zmian (poza kwestią dotyczącą przepustu nr (...)). Inżynier Kontraktu wydając Wykonawcy robót budowlanych w dniu 17 maja 2013 r. polecenie kontynuacji robót postępował zatem zgodnie z zaleceniami projektanta. Brak jest podstaw do stwierdzenia, że wcześniejsza notyfikacja szkody ubezpieczycielowi stan ten by ten zmieniła, tj. że rozmiary szkody byłyby mniejsze. Przed poleceniem kontynuacji robót podjęto przecież szereg działań w celu wyjaśnienia przyczyn problemu, uzyskując m.in. kilka ekspertyz (zawierających zresztą różne wnioski – częściowo sprzeczne ze sobą). Nie występuje także w niniejszej sprawie sytuacja, że na skutek braku notyfikacji ubezpieczyciel nie miał możliwości ustalenia okoliczności i skutków przedmiotowego wypadku ubezpieczeniowego. W niniejszej sprawie sądowej ustalenia takie były możliwe i zostały dokonane.

Zgodnie z cytowanymi wcześniej postanowieniami OWU, kwotę należnego odszkodowania ustala się, w przypadku gdy mienie nadaje się do naprawy (strata częściowa) – na podstawie kosztów remontu lub naprawy niezbędnych do przywrócenia mienia do stanu, w jakim znajdowało się bezpośrednio przed szkodą (§ 23 ust. 2 pkt 1 OWU), przy czym odpowiedzialność ubezpieczyciela nie obejmuje wszelkiego rodzaju strat pośrednich, takich jak utrata zysku, kary umowne, straty spowodowane opóźnieniem, brak wydajności, utrata kontaktu, utrata rynku itd. (§ 21 pkt 1 OWU), a nadto odszkodowanie nie obejmuje kosztów jakichkolwiek zmian, uzupełnień lub ulepszeń przedmiotu ubezpieczenia (§ 24 ust. 3 OWU). Odszkodowane należne z tytułu szkody powstałej na skutek osiadań gruntu obejmuje zatem koszty odbudowy nasypu drogi uszkodzonego na skutek osiadań, w związku z realizacją przyjętego rozwiązania naprawczego, jednak bez kosztów wynikających z zawieszenia robót
(tj. kosztów ogólnych Wykonawcy związanych z przedłużeniem Czasu na Ukończenie oraz kosztów pośrednich Wykonawcy w okresie realizacji robót naprawczych), które zakwalifikować należy jako straty pośrednie w rozumieniu § 21 pkt 1 OWU. Wysokość kosztów odtworzenia uszkodzonych robót należy przy tym w analizowanym przypadku ustalić na podstawie faktycznych kosztów poniesionych przez powoda (Zamawiającego) na odtworzenie robót, tj. zapłaconych Wykonawcy – z wyłączeniem wskazanych kosztów ogólnych), ponieważ – skoro do naprawy (odtworzenia) robót doszło, to koszty faktycznie poniesione na tę naprawę oddają najlepiej wysokość szkody, odpowiadającej kosztom odbudowy nasypu, bardziej precyzyjnie niż hipoteczne koszty oszacowane przez biegłych (na podstawie katalogów (...)).

Podkreślić trzeba nadto, że odbudowanie nasypu w innej technologii, z zastosowaniem lekkich elementów konstrukcyjnych, nie stanowi w żadnym razie zmiany czy ulepszenia przedmiotu ubezpieczenia. Nasyp, ze wszystkimi warstwami konstrukcyjnymi drogi, został bowiem odbudowany do takiego stanu, w jakim znajdował się przed szkodą. Nie stworzono tu żadnych nowych elementów ani funkcjonalności drogi, lecz dokonano usunięcia szkody i jej przyczyny. Takie też stanowisko zajęli biegli w opinii uzupełniającej (z kwietnia-czerwca 2023 r.) wskazując, że zastosowanie innych materiałów (lekkich) nie stanowi ulepszenia,
a jedynie reakcję na odmienne i nieprzewidziane wcześniej zachowanie gruntów i nagłe ich osiadanie. Zastąpienie ciężkich mas lżejszymi materiałami nie stanowi w żadnym wypadku
o polepszeniu funkcji, celu i jakości realizowanej roboty, nie ma wpływu na parametry budowanej drogi, a stanowi metodę przeciwdziałania okolicznościom, które się pojawiły
(k. 6829-6831 akt sprawy). Zmiana technologii wykonania nasypu wynikała zatem
z konkretnych, opisanych wcześniej warunków technicznych oraz miała na celu wyłącznie zapewnienie stabilności obiektu i możliwości prawidłowego korzystania z niego zgodnie
z przeznaczeniem, a nie jego ulepszenie. Ustalony we wskazany sposób koszt odtworzenia uszkodzonego nasypu drogi – na podstawie cen kontraktowych, faktycznie zapłaconych przez Zamawiającego Wykonawcy robót budowlanych, ale bez kosztów ogólnych związanych
z przedłużeniem Czasu na Ukończenie i kosztów pośrednich Wykonawcy – wyniósł (...) zł netto, tj. (...) zł brutto (z uwzględnieniem podatku VAT w stawce 23%), co odpowiada różnicy pomiędzy sumą dodatkowych kosztów włączoną do ceny kontraktowej na mocy Aneksu nr (...) i Aneksu nr (...) do umowy o roboty budowlane,
na podstawie określenia Inżyniera Kontraktu zgodnie z pismem z 9 grudnia 2014 r., wynoszącą (...) zł netto, lecz pomniejszoną o kwotę (...) zł netto z tytułu kosztów Wykonawcy poniesionych w okresie zawieszenia robót od 7 listopada 2013 r. do
16 kwietnia 2014 r. i o kwotę (...) zł netto tytułem poniesionych przez Wykonawcę kosztów pośrednich przedłużenia realizacji umowy w okresie realizacji polecenie Inżyniera Kontraktu z 16 kwietnia 2014 r. od dnia 17 kwietnia 2014 r. do dnia 28 sierpnia 2014 r.

W celu określenia ostatecznej sumy odszkodowania, którą winni wypłacić ubezpieczyciele w związku z przedmiotową szkodą, od wskazanej wyżej kwoty 19.688.677,82 zł (brutto) potrącić należy, stosownie do § 23 ust. 3 pkt 1 OWU, franszyzę redukcyjną, która w odniesieniu do szkód dotyczących klauzuli (...)(będących następstwem wadliwego projektowania) ustalona została na 20.000 zł. Należne odszkodowanie do wypłaty wynosi zatem ostatecznie 19.668.677,82 zł. Suma ta podlega podziałowi pomiędzy pozwanych ubezpieczycieli, występujących w przypadku przedmiotowego ubezpieczenia jako koasekuratorzy, stosownie do ich udziałów określonych w umowie generalnej, wobec czego zobowiązani są oni do zapłaty w następujących częściach: (...) S.A. – co do kwoty 7.867.471,12 zł (40% należnego odszkodowania), (...) S.A. – co do kwoty 5.900.603,35 zł (30% należnego odszkodowania), (...) S.A. – co do kwoty 5.900.603,35 zł (30% należnego odszkodowania). Dalej idące żądania powoda były niezasadne.

Powód może dochodzić zapłaty odszkodowania z tytułu przedmiotowej umowy ubezpieczenia bezpośrednio od pozwanych ubezpieczycieli, ponieważ w umowie ubezpieczenia przyznano mu status ubezpieczonego. Dodatkowo w Aneksie nr (...) do umowy
o roboty budowlane Wykonawca przeniósł na powoda w drodze cesji swoje roszczenia
o zapłatę odszkodowania, przysługujące mu w stosunku do ubezpieczycieli, wobec czego powód nabył te roszczenia, stosownie do regulacji art. 509 § 1 i 2 k.c.

Odsetki za opóźnienie od wskazanych wyżej kwot odszkodowania należą się powodowi od pozwanych ubezpieczycieli od 28 stycznia 2017 r. Co prawda Wykonawca robót budowlanych zgłosił szkodę z tytułu ubezpieczenia przed wszczęciem procesu
w niniejszej sprawie, a ubezpieczyciel odmówił wypłaty odszkodowania pismem
z 25 sierpnia 2014 r., ale na podstawie złożonych do akt dokumentów nie da się stwierdzić, jakie konkretnie roszczenie (co do jego rodzaju i wysokości) było objęte zgłoszeniem. Nie była też wówczas znana jeszcze wysokość szkody, skoro o określeniu dodatkowych kosztów należnych Wykonawcy z tytułu wdrożenia prac naprawczych nasypu drogi (na podstawie których powód określił dochodzone żądanie) Inżynier Kontraktu poinformował dopiero pismem z 9 grudnia 2014 r., co Zamawiający zaakceptował 10 grudnia 2014 r. Przed wszczęciem niniejszego procesu powód nie wzywał z kolei pozwanych ubezpieczycieli do zapłaty odszkodowania. Wobec tego jako takie wezwanie do zapłaty (w rozumieniu art. 455 k.c.) potraktować należy dopiero pozew, którego odpisy zostały doręczone pozwanym
13 stycznia 2017 r. Należało przyjąć, że pozwani mogli spełnić żądanie powoda w terminie 14 dni od daty doręczenia im odpisu pozwu, czyli do 27 stycznia 2017 r. Pozwani znaleźli się zatem w opóźnieniu w dniu 28 stycznia 2017 r., co uzasadniało przyznanie odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonych od nich kwot tej daty.

Pozwani ubezpieczyciele odpowiadają wobec powoda, do wysokości zasądzonych od nich kwot, wspólnie z pozwanym (...) Sp. z o.o., ale na podstawie odrębnego tytułu prawnego. W sytuacji takiej dopuszczalne jest stosowanie per analogiam tych przepisów o solidarności dłużników, które odpowiadają celowi i charakterowi danego stosunku prawnego, przede wszystkim art. 366 k.c., co oznacza zwłaszcza możność pozwania według wyboru i woli wierzyciela wszystkich dłużników in solidum, tylko kilku z nich lub jednego oraz przyjęcie, że do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy pozostają zobowiązani, zaś spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników in solidum zwalnia pozostałych w odpowiedniej części ( vide orz. SN z 27.04.2016 r., II CSK 361/15). Wobec tego należało zastrzec w wyroku, że spełnienie świadczenia przez (...) Sp. z o.o. zwalnia z odpowiedzialności (...) S.A., (...) S.A. i (...)S.A. do wysokości dokonanej zapłaty, zaś spełnienie świadczenia przez tych ubezpieczycieli zwalnia z odpowiedzialności (...) Sp. z o.o. do wysokości dokonanej zapłaty.

Mając to wszystko na uwadze Sąd orzekł jak w pkt. I i II sentencji wyroku, na podstawie powołanych przepisów.

Orzekając o kosztach procesu w pkt. III sentencji wyroku, Sąd na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. i art. 100 zd. 2 k.p.c. włożył na pozwanych obowiązek zwrotu powodowi pełnych kosztów procesu, ponieważ powód utrzymał się w całości ze swym żądaniem skierowanym przeciwko (...) Sp. z o.o. oraz w zdecydowanej większość z żądaniami skierowanymi przeciwko ubezpieczycielom. Koszty powoda niezbędne do celowego dochodzenia praw w niniejszej sprawie wyniosły łącznie 43.150,72 zł, na co składają się koszty opinii biegłego sądowego w wysokości 28.170,72 zł, należności świadków
w wysokości 580 zł oraz koszty zastępstwa procesowego powoda w wysokości 14.400 zł, ustalonej stosownie do § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, w pierwotnym brzmieniu (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800) w zw. z art. 99 k.p.c. Powyższe koszty podlegają zasądzeniu solidarnie od wszystkich pozwanych na podstawie art. 105 § 2 k.p.c., z tym że zwrot wydatków w kwocie 28.750,72 zł należało zasądzić na rzecz Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, a zwrot kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 14.400 zł należało zasądzić na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r.
o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2023 r. poz. 1109).

O kosztach interwencji ubocznej Sąd orzekł natomiast w pkt. IV sentencji wyroku na podstawie art. 107 zd. 3 k.p.c. Przystąpienie interwenienta ubocznego (...) S.A. do sprawy po stronie powoda wynikało z rzeczywistej potrzeby obrony jego interesów, skoro interwenient uboczny był wykonawcą robót budowlanych, które uległy uszkodzeniu na skutek wady projektowej oraz był ubezpieczającym i ubezpieczonym w umowie ubezpieczenia robót budowlano-montażowych, zawartej z pozwanymi ubezpieczycielami. Dlatego zasadny był wniosek interwenienta ubocznego o zasądzenie na jego rzecz od pozwanych poniesionych kosztów postępowania związanych z interwencją uboczną. Koszty interwencji ubocznej wyniosły 34.417 zł, na co składają się opłata sądowa od interwencji ubocznej w wysokości 20.000 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego w wysokości 17 zł
i wynagrodzenie pełnomocnika procesowego interwenienta ubocznego w wysokości 14.400 zł, ustalonej stosownie do § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, w pierwotnym brzmieniu (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804). Kwotę powyższą Sąd zasądził na rzecz interwenienta ubocznego solidarnie od pozwanych, przegrywających sprawę w całości lub w przeważającej części, na podstawie art. 107 zd. 3 k.p.c. i art. 105 § 2 k.p.c.

Nieuiszczone koszty sądowe wyniosły 139.676,64 zł, na co składają się opłata sądowa od pozwu, od której powód było zwolniony z mocy ustawy w wysokości 100.000 zł oraz poniesione tymczasowo przez Sąd Okręgowy w Warszawie wydatki na opinię biegłych
w wysokości 39.676,24 zł. Z uwagi na wynik niniejszej sprawy oraz przy uwzględnieniu sposobu zasądzenia dochodzonych kwot od poszczególnych pozwanych, Sąd w pkt. V sentencji wyroku na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych, od (...)
Sp. z o.o. kwotę 69.838,32 zł (połowę nieuiszczonych kosztów sądowych), a od pozwanych ubezpieczycieli kwoty po 23.279,44 zł (tj. po 1/3 z drugiej połowy nieuiszczonych kosztów sądowych, czyli po 1/6 sumy nieuiszczonych kosztów sądowych).