Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 stycznia 2020 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodnicząca: Sędzia (del.) Aleksandra Różalska-Danilczuk

Protokolant: sekr. sądowy Stanisław Ławcewicz-Musialik

po rozpoznaniu 14 stycznia 2020 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa D. K. i R. K.

przeciwko Bankowi (...) S.A. w W.

o ustalenie, ewentualnie o zapłatę

orzeka

I.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) z 12 czerwca 2008 r. zawarta pomiędzy (...) Bank (...) S.A. w W., którego następcą prawnym jest pozwany
a powodami jest nieważna w całości,

II.  w pozostałym zakresie powództwo główne oddala,

III.  oddala powództwo ewentualne,

IV.  znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty postępowania.

Sygn. akt XXV C 1555/17

UZASADNIENIE

Pozwem z 16 sierpnia 2017 r. (data prezentaty) zmodyfikowanym ostatecznie pismem procesowym złożonym na rozprawie 14 maja 2019 r. powodowie D. K. i R. K. wnieśli przeciwko pozwanemu Bankowi (...) S.A. w W.
o ustalenie, że są zobowiązani do zapłaty na jego rzecz na 8 maja 2019 r. 425.871,88 zł albo
o stwierdzenie, że umowa kredytowa jest nieważna w całości od samego początku bądź nie istnieje albo o zasądzenie od niego 233.979,44 CHF z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. W ramach powództwa ewentualnego powodowie wnieśli
o zasądzenie od pozwanego 316.306,20 zł z odsetkami, ewentualnie o unieważnienie umowy
i o zasądzenie od pozwanego 233.979,44 CHF z odsetkami z równoczesnym obowiązkiem zapłaty przez nich 1.100.000 zł.

W odpowiedzi na pozew z 29 września 2017 r. (data nadania) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń powodów.

Spór między stronami dotyczył oceny łączącej strony umowy kredytu hipotecznego. O ile powodowie wywodzili, że umowa ta jest umową kredytu denominowanego kursem CHF, o tyle pozwany stał na stanowisku, że udzielił im kredytu stricte walutowego. Odmienna ocena stosunku prawnego powodowała odmienne poglądy stron co do zasadności wzajemnych świadczeń i słuszności podnoszonych zarzutów.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie 21 kwietnia 2008 r. zawarli z J. G., M. G. (1)
i A. G. przedwstępną umowę sprzedaży nieruchomości położonych w S. (nieruchomości gruntowej zabudowanej domem jednorodzinnym oraz działki budowlanej) za łącznie 1.100.000 zł. Zadatek wynosił 100.000 zł ( umowa przedwstępna sprzedaży k. 204-205).

Powodowie zawarli 12 czerwca 2008 r. z (...) Bank (...) S.A. w W. będącym poprzednikiem prawnym pozwanego umowę kredytu hipotecznego. Kredyt został udzielony na sfinansowanie zakupu nieruchomości w S. – zgodnie w umową przedwstępną sprzedaży. Kwota kredytu została określona na 566.134,84 CHF. Okres kredytowania wynosił 360 miesięcy.

Zgodnie z § 5 ust. 1 i 2 umowy uruchomienie kredytu mogło nastąpić najpóźniej do
28 listopada 2008 r. Uruchomienie następowało jednorazowo w wysokości określonej w akcie notarialnym ostatecznej umowy sprzedaży kredytowanej nieruchomości stanowiącej różnicę między ceną nabycia a wniesionym wkładem własnym, nie więcej niż 1.000.000 zł na rachunek bankowy zbywcy (ewentualnie na rachunek kredytobiorcy z przeznaczeniem na zwrot poniesionych kosztów zakupu nieruchomości). Warunkiem uruchomienia kredytu było m.in. złożenie dyspozycji na formularzu bankowym.

W trybie § 4 ust. 5 regulaminu jeżeli zgodnie z dyspozycją kredytobiorcy wypłata środków miała nastąpić w innej walucie niż waluta produktu to następowało to po przewalutowaniu po kursie obowiązującym w momencie zaksięgowania dyspozycji. Regulamin ten zakładał tzw. kurs krzyżowy. Był to stosowany przez bank kurs wymiany jednej waluty obcej na inną walutę obcą. Wymiana dokonywana była w ten sposób, że bank dokonywał wymiany dotychczasowej waluty na PLN wg kursu sprzedaży tej waluty wobec PLN a następnie dokonywał wymiany z PLN na walutę docelową wg kursu kupna tej waluty (zgodnie z tabelą kursów obowiązujących w banku w momencie dokonania wymiany).

Oprocentowanie kredytu było równe stopie bazowej oprocentowania, którą stanowił LIBOR dla 6miesięcznych depozytów w CHF powiększonej o 0,80% stałej marży. Kredyt miał być spłacany w ratach kapitałowych rosnących czyli w równych ratach kapitałowo-odsetkowych. Zgodnie z § 8 ust. 7 umowy spłata należności następowała na rachunek prowadzony w CHF i zasilany wyłącznie środkami w tej walucie. Kredytobiorca zobowiązany był zapewnić na rachunku wystarczającą kwotę środków do pokrycia wymagalnych należności.

Zabezpieczeniem kredytu było ustanowienie na kredytowanej nieruchomości hipoteki zwykłej łącznej umownej (566.134,84 CHF) i hipoteki kaucyjnej łącznej umownej (do 283.067,42 CHF, regulamin produktów kredytowych k. 59-61, 195-196, umowa kredytu hipotecznego k. 93-100, załącznik do umowy k. 100, oświadczenie o poddaniu się egzekucji k. 101-102, zaświadczenie k. 103-104, oświadczenie o ustanowieniu hipoteki k. 197-198, zeznania świadka G. P.
k. 411-412v, zeznania powódki D. K. k. 521v-522, zeznana powoda R. K. k. 522-522v).

Powodowie zdawali sobie sprawę, że wybierając zadłużenie w walucie obcej korzystają
z niższego oprocentowania w porównaniu z kredytem złotowym, co wynikało ze znacznej różnicy
w wysokości stawek referencyjnych. Powodowie zgodzili się ponieść ryzyko kursowe ( wniosek
o udzielenie kredytu k. 250-254, informacje dla wnioskodawców k. 255, zeznania świadka G. P. k. 411-412v, zeznania powódki D. K. k. 521v-522, zeznana powoda R. K. k. 522-522v).

Kwota kredytu została wypłacona powodom w całości w walucie PLN. Dyspozycję złożono 19 czerwca 2008 r. Przelewu dokonano 23 czerwca 2008 r., opiewał na 1.100.000 zł ( dyspozycja uruchomienia kredytu k. 201-203, okoliczności bezsporne).

Pełnomocnik powodów pismem z 11 maja 2017 r. wezwał pozwanego do podjęcia rozmów ugodowych, które miałyby na celu wyeliminowanie z umowy kredytowej zapisów, które godzą
w przepisy prawa. Pozwany odmówił ugodowego rozwiązania sporu ( pismo z 11 maja 2017 r.
k. 45-51, pismo z 23 czerwca 2017 r. k. 55-58).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów przedstawionych przez strony a wskazanych powyżej, których autentyczności strony nie kwestionowały. Sąd uznał je za wiarygodne źródło dowodowe.

Sąd dopuścił w sprawie dowód z zeznań świadka G. P. będącego pracownikiem banku. Szczegółowo opisał on mechanizm zawierania umowy kredytowej potwierdzając w tym zakresie ustalenia poczynione na bazie dokumentów. Sąd nie miał podstaw aby odmówić zeznaniom świadka wiarygodności. Sąd przesłuchał również powodów, którzy wskazywali na swoją znaczną szkodę i na niesprawiedliwość w zakresie działania banku. Czuli się pokrzywdzeni niezrozumiałymi i niedozwolonymi postanowieniami umownymi. Sąd miał na uwadze, że powodowie będąc stroną procesu są bezpośrednio zaangażowani w sprawę i zainteresowani korzystnym dla nich rozstrzygnięciem, jednakże wobec bezspornego stanu faktycznego sprowadzało się ono do analizy prawnej zgłoszonych roszczeń. Zeznania powodów również potwierdziły jedynie wnioski wynikającego z pozostałego zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego.

Sąd pominął wniosek dowodowy o przesłuchanie świadka M. I. z uwagi na nieprzydatność dla rozstrzygnięcia. Świadek nie zawierała umowy bezpośrednio z powodami, przydzielona była jedynie do posprzedażowej obsługi kredytu powodów. Pominięty został również wniosek o przesłuchanie świadka M. G. (2) z uwagi na niemożność wezwania świadka na rozprawę (brak stałego miejsca zamieszkania).

W ocenie Sądu po analizie akt sprawy nie było konieczności zasięgania w niniejszej sprawie opinii biegłego sądowego toteż postanowieniem z 12 grudnia 2019 r. Sąd uchylił postanowienie w tym przedmiocie. Spór między stronami był sporem co do prawa. Wobec uznania najdalej idącego roszczenia powodów nie było potrzeby wyliczania przez biegłego innych roszczeń o zapłatę.

Sąd zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy wskazać, że pozwany niesłusznie podnosił zarzut przedawnienia roszczeń powodów powołując się na 3letni termin. Zgodnie z brzmieniem art. 118 k.c. obowiązującym na dzień wytoczenia powództwa termin przedawnienia w odniesieniu do roszczeń powodów wynosi 10 lat. Nie jest to bowiem ani świadczenie okresowe ani nie jest ono związane
z prowadzeniem działalności gospodarczej. Wobec uznania każdej raty za świadczenie nienależne
w trybie art. 410 k.c. należało uznać, że każda nadpłata przedawnia się po 10 latach od jej dokonania.

Pochylając się nad zgłoszonymi przez powodów roszczeniami w pierwszej kolejności należało rozpatrzyć zasadność żądania ustalenia nieważności umowy kredytowej – wobec tego, że jest to roszczenie najdalej idące. Z uwagi na brak spłaty przez powodów kredytu w całości nie ma po ich stronie roszczenia, które sięgałoby dalej. Mając na uwadze poczynione ustalenia Sąd doszedł do wniosku, że roszczenie to zasługiwało na uwzględnienie.

Należało uznać łączącą strony umowę za nieważną w całości z uwagi na regulację art. 69 ustawy prawo bankowe w zw. z art. 58 § 1 k.c. oraz wobec przekroczenia zasady swobody umów.

Zgodnie z obowiązującym na dzień zawarcia umowy art. 69 ustawy prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony
w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności m.in. kwotę i walutę kredytu.

W ocenie Sądu udzielony przez pozwanego powodom kredyt był w istocie kredytem denominowanym kursem waluty obcej (CHF) z zastosowaniem mechanizmu odwrotnej indeksacji. Nie zasługiwały na uwzględnienie twierdzenia pozwanego w zakresie jego walutowego charakteru.

Kwota kredytu została wyrażona we franku szwajcarskim. W tej walucie następowała również spłata: na rachunek prowadzony w CHF i zasilany wyłącznie środkami w tej walucie. Decyzją powodów kwota wypłaconego im świadczenia była wyrażona w PLN. Złożyli oni odpowiednią dyspozycję, w której wnioskowali o wypłacenie im tejże waluty. W tym zakresie bezsprzeczne jest to, że była to ich dobrowolna decyzja. Bank wypłacił powodom złotówki zgodnie z ich wolą. Należało się jednak odnieść do mechanizmu, który następował w celu wypłacenia powodom tychże złotówek
i który odnosił się również do spłaty zobowiązania. Mianowicie regulamin kredytu będący integralną częścią umowy kredytowej wskazywał, że jeżeli kredytobiorca wnioskował o wypłatę środków
w innej walucie niż waluta produktu to następowało to po przewalutowaniu. Regulamin zakładał tzw. kurs krzyżowy. Był to stosowany przez bank kurs wymiany jednej waluty obcej na inną walutę obcą. Wymiana dokonywana była w ten sposób, że bank dokonywał wymiany dotychczasowej waluty na PLN wg kursu sprzedaży tej waluty wobec PLN a następnie dokonywał wymiany z PLN na walutę docelową wg kursu kupna tej waluty (zgodnie z tabelą kursów obowiązujących w banku w momencie dokonania wymiany). Ponadto kwota uruchomionego kredytu nie została w umowie w sposób jasny określona. Umowa ta nie zawiera sprecyzowanego świadczenia banku względem kredytobiorców. Wskazuje jedynie na kwotę „nie więcej niż 1.000.000 zł”. Dodatkowo wskazany powyżej mechanizm przewalutowania nie został przez pozwanego dookreślony.

Należało uznać umowę kredytową za czynność prawną bezwzględnie nieważną w myśl
art. 58 § 1 k.c. z uwagi na jej sprzeczność z ustawą, również bacząc na regulację art. 353 ¹ k.c. wyrażającą zasadę swobody umów, zgodnie z którą strony mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Bezsporne było to, że powodowie zaciągnęli kredyt będąc konsumentami w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Tym bardziej zatem w świetle ugruntowanego orzecznictwa należy objąć ich szczególną ochroną prawną w stosunku z przedsiębiorcą jakim jest pozwany bank. Ich pozycje nie są bowiem współmierne.

O ile powodowie zdawali sobie sprawę, że wybierając zadłużenie w walucie obcej korzystają z niższego oprocentowania w porównaniu z kredytem złotowym, co wynikało ze znacznej różnicy
w wysokości stawek referencyjnych i o ile zgodzili się oni ponieść ryzyko kursowe to jednak należało uznać, że podpisali oni jedynie wzór regularnie stosowanego przez bank oświadczenia, na którego treść nie mieli wpływu. W ocenie Sądu umowę kredytową cechowało niedookreślone elementy istotne umowy ( essentialia negotii). Jak już to zostało wskazane powyżej przedmiot świadczenia wynikający z tej umowy nie jest określony w sposób jasny i klarowny, nie jest jednoznaczny. Brak było przy tym zasadności badania, czy poszczególne postanowienia umowne nie są aby postanowieniami abuzywnymi, niedozwolonymi w świetle art. 385 ¹ k.c. albowiem z uwagi na ową niedookreśloność świadczenia głównego umowy (kwoty kredytu) jest ona nieważna w całości. Ponadto wyeliminowanie zapisów umowy dotyczących indeksacji powodowałoby niemożność wykonania umowy bo nie byłoby wiadomo jaka kwota powinna zostać rozliczona. Poza tym powodowie jako konsumenci skorzystali
z prawa żądania ustalenia nieważności umowy.

Ta niedookreśloność świadczenia głównego umowy spowodowana zastosowaniem tzw. kursu krzyżowego i mechanizmu odwrotnej indeksacji powoduje, że zapisy umowy kształtują prawa
i obowiązki konsumenta – kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami przez uzależnienie warunków waloryzacji świadczenia od kompetencji silniejszej strony umowy, tj. banku. Odwołanie do kursów walut zawartych w tabeli kursów ogłaszanych w siedzibie banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego.

Przepisy dotyczące nieuczciwości postanowień umownych stanowią implementację do krajowego systemu prawnego dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Celem art. 6 ust. 1 dyrektywy jest ochrona konsumenta przez przywrócenie równości między nim a przedsiębiorcą, przy założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem siły negocjacyjnej, jak i ze względu na stopień poinformowania, przez co godzi się on na postanowienia umowne sformułowane wcześniej przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść. Decyzja Sądu odnośnie zasadności istnienia
w obrocie prawnym konkretnej umowy – po wyeliminowaniu z nich sprzecznych z dobrymi obyczajami postanowień – powinna uwzględniać stanowisko konsumenta. Jak wynika z uzasadnienia wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 3 października 2019 r. (sygn. akt C-260/18)
w konkretnej sytuacji należy zbadać możliwość utrzymania w mocy umowy, której klauzule zostały unieważnione (uznane za nieważne). W takim przypadku wobec uznania niemożności istnienia umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień należy orzec unieważnienie umowy – jeżeli tylko taka jest wola konsumenta (jak to ma miejsce w niniejszej sprawie).

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 29 października 2019 r. (sygn. akt IV CSK 309/18) w razie sporu o ważność umowy kredytu bankowego denominowanego do obcej waluty, w której treści znajduje się niedozwolona klauzula konsumencka dotycząca sposobu tej denominacji, rozważyć należy dwie możliwości rozstrzygnięcia. Pierwsza, to ustalenie, czy po wyeliminowaniu klauzuli niedozwolonej, zgodnie z przepisami krajowymi, umowa kredytu bankowego może obowiązywać w pozostałym zakresie jako ta właśnie umowa, mająca strony, przedmiot oraz prawa
i obowiązki stron. Druga możliwość rozstrzygnięcia, to uznanie umowy za nieważną lub w zależności od spełnionych przesłanek – unieważnienie zawartej umowy, która bez klauzuli niedozwolonej nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym, zwłaszcza ze względu na brak (odpadnięcie) któregoś
z koniecznych składników ( essentialia negotii) umowy nazwanej kredytu bankowego. Po ustaleniu okoliczności rozpoznawanej konkretnie sprawy konsument winien oświadczyć, które rozwiązanie wybiera jako dla niego korzystniejsze.

Sąd uznał, że jedynym sposobem naprawienia szkody po stronie powodów spowodowanej naruszeniem przez pozwany bank przepisów m.in. ustawy prawo bankowe jest przywrócenie stanu sprzed zawarcia umowy. Wobec uwzględnienia najdalej idącego roszczenia powodów o ustalenie nieważności umowy kredytowej pozostałe roszczenia – tak pozostałe główne roszczenia jak
i wszystkie roszczenia ewentualne – podlegały oddaleniu. Brak było zasadności dla pochylania się nad oceną tychże roszczeń skoro powodowie jako konsumenci skorzystali z uprawnienia żądania ustalenia nieważności zobowiązania.

Działając na podstawie art. 100 k.p.c. Sąd zniósł wzajemnie pomiędzy stronami koszty postępowania. Zważyć należy, że biorąc pod uwagę wielość roszczeń strony powodowej tylko jedno
z nich należało uwzględnić. Poza tym Sąd miał na względzie, że koszty poniesione przez strony są porównywalne. Powodowie ponieśli 11.834 zł a pozwany 10.834 zł. Obie strony obciążały koszty zastępstwa procesowego 10.834 zł (ustalone na podstawie § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie + 34 zł opłat skarbowych od pełnomocnictw). Poza tym powodowie ponieśli dodatkowo 1.000 zł opłaty sądowej od pozwu. Wobec powyższego Sąd uznał wzajemne zniesienie kosztów za sprawiedliwe.

ZARZĄDZENIE

(...)

Sędzia (del.) Aleksandra Różalska-Danilczuk