Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 lutego 2015 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR (del.) Paweł Duda

Protokolant: protokolant sądowy Karolina Skobejko

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w W. i (...) z siedzibą w L. (Anglia)

przeciwko Skarbowi Państwa – Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad

o zapłatę

I.  zasądza od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. kwotę 253.818,22 zł (dwieście pięćdziesiąt trzy tysiące osiemset osiemnaście złotych dwadzieścia dwa grosze) wraz z odsetkami ustawowymi:
od kwoty 108.775 zł (sto osiem tysięcy siedemset siedemdziesiąt pięć złotych) dnia 24 sierpnia 2012 r. do dnia zapłaty i od kwoty 145.043,22 zł (sto czterdzieści pięć tysięcy czterdzieści trzy złote dwadzieścia dwa grosze) od dnia 14 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty;

II.  zasądza od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad na rzecz (...) z siedzibą w L. (Anglia) kwotę 13.358,85 zł (trzynaście tysięcy trzysta pięćdziesiąt osiem złotych osiemdziesiąt pięć groszy) wraz z odsetkami ustawowymi: od kwoty 5.725 zł (pięć tysięcy siedemset dwadzieścia pięć złotych) dnia 24 sierpnia 2012 r. do dnia zapłaty i od kwoty 7.633,85 zł (siedem tysięcy sześćset trzydzieści trzy złote osiemdziesiąt pięć groszy) od dnia 14 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty

III.  oddala powództwo w pozostałej części;

IV.  zasądza od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. kwotę 8.511,28 zł (osiem tysięcy pięćset jedenaście złotych dwadzieścia osiem groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

V.  zasądza od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad na rzecz (...) z siedzibą w L. (Anglia) kwotę 447,96 zł (czterysta czterdzieści siedem złotych dziewięćdziesiąt sześć groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Sygn. akt XXV C 1750/13

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 24 lutego 2015 r.

Pozwem z dnia 20 listopada 2013 r. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. i (...) z siedzibą
w L. (Anglia) wnieśli o zasądzenie solidarnie na swoją rzecz od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad kwoty 1.264.438,04 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 14 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty i kwoty 114.500 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 24 sierpnia 2012 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że po przeprowadzeniu postępowania przetargowego o udzielenie zamówienia publicznego pozwany zlecił powodom, tworzącym konsorcjum, na podstawie umowy usługę obejmującą „Wykonanie projektów budowlanych
i wykonawczych oraz dokumentacji projektowej (przetargowej) przebudowy DK (...) odc. S. – L. od km 3+800 do km 16+940 dł. 12,2 km”. Wynagrodzenie za wykonanie przedmiotu umowy zostało ustalone na kwotę łączną brutto 1.762.900 zł (1.445.000 zł netto), przy czym jej realizacja została podzielona została na trzy etapy. W okresie od października 2009 r. do grudnia 2010 r. wykonawcy wykonali oraz przekazali zamawiającemu część elementów określonych w Tabeli Opracowań Projektowych – w tym trzy koncepcje techniczne – które zamawiający odebrał i zapłacił wynagrodzenie do wartości 80%, tj. do kwoty 605.743,18 zł, a pozostałe 20% wynagrodzenia miało być rozliczone z chwilą podpisania protokołu końcowego. W związku z brakiem możliwości finansowania rozwiązań przyjętych w koncepcjach technicznych pozwany zażądał od powodów przedstawienia analizy rozwiązań projektowych pod kątem ograniczenia ich zakresu do istniejącego pasa drogowego. Ostatecznie pozwany nie uzyskał zgody centrali na zawarcie umowy dodatkowej na opracowanie nowej koncepcji technicznej niezbędnej do zrealizowania zmówienia. Przez kolejne miesiące wykonawcy wykonywali kolejne opracowania projektowe przewidziane
w Tabeli Opracowań Projektowych. Jednak wobec decyzji zmawiającego o rezygnacji
z kontynuowania realizacji umowy wykonawcy pismem z dnia 13 lipca 2012 r. odstąpili od umowy oraz naliczyli pozwanemu karę umowną w wysokości 144.500 zł netto. Ponadto zażądali zapłaty wynagrodzenia umownego w kwocie 1.264.438,04 zł, w tym 152.677,07 zł
z tytułu 20% pozostałych do rozliczenia za prace wykonane i odebrane przez pozwanego oraz 1.111.760,97 zł za prace wykonane, lecz nieodebrane. Pozwany odmówił zapłaty tych kwot.

Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że zgodnie z zasadami określonymi w umowie Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad wypłaciła wykonawcy 80% wynagrodzenia za odebrane opracowania projektowe. Pozostałe 20% powinno być wypłacone po podpisaniu końcowego protokołu zdawczo-odbiorczego, co mogłoby nastąpić dopiero po m.in. uzyskaniu przez wykonawcę decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji. Do chwili obecnej decyzja taka nie została uzyskana. Nie ma też uzasadnienia żądanie wykonawcy zapłaty wynagrodzenia za pozostałe opracowania projektowe, samowolnie wykonane wbrew zapisom SIWZ, pomimo braku zatwierdzenia przez zamawiającego koncepcji. Dopiero zatwierdzone koncepcje mogły stanowić bowiem podstawę do następnych faz dokumentacyjnych, w tym projektu budowlanego, projektu wykonawczego i dokumentacji projektowej (przetargowej). Bezpodstawne jest także roszczenie o zapłatę kary umownej, ponieważ odstąpienie od umowy nie nastąpiło z przyczyn leżących po stronie zamawiającego. Ponadto dalsze wykonywanie umowy, pomimo braku uzyskania odpowiednich uzgodnień, nie leżało w interesie publicznym.

Na rozprawie z dnia 19 stycznia 2015 r. pozwany wniósł nadto o miarkowanie kary umownej do kwoty 1.000 zł, podnosząc, że kara wyższa byłaby rażąco wygórowana
a powodowie otrzymali już wynagrodzenie w znacznej części (k. 2044).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad ogłosił w trybie zamówienia publicznego przetarg nieograniczony na „Wykonanie projektów budowlanych
i wykonawczych oraz dokumentacji projektowej (przetargowej) przebudowy DK (...) odc. S.-L. od km 3+800 do km 16+940 dł. 12,2 km wraz z pełnieniem nadzoru autorskiego w czasie realizacji robót wykonawczych w oparciu o powyższą dokumentację techniczną”. (Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia – Instrukcja dla wykonawców – k. 123-132).

Na podstawie umowy z dnia 6 kwietnia 2009 r. (...) Sp. z o.o.
z siedzibą w W. i (...) z siedzibą w L. (Anglia) zawiązali konsorcjum, którego celem było wspólne przystąpienie do w/w przetargu oraz – w przypadku wyboru przez zamawiającego oferty złożonej przez konsorcjum – wspólna realizacja kontraktu. Liderem uprawnionym do reprezentacji konsorcjum została ustanowiona (...) Sp. z o.o. Podział prac pomiędzy członkami konsorcjum oraz podział wynagrodzenia za wykonane prace wyniósł ostatecznie 95% (...) Sp. z o.o.
i 5 % (...) Ltd. (umowa konsorcjum z dnia 6 kwietnia 2009 r. – k. 82-92, oświadczenie prezesa zarządu (...) Sp. z o.o. – k. 2137).

W wyniku przeprowadzonego postępowania przetargowego pozwany dokonał wyboru oferty złożonej przez (...) Sp. z o.o. i (...) Ltd., którzy zaoferowali wykonanie przedmiotu zamówienia za kwotę łączną 1.762.900 zł brutto. W dniu 10 czerwca 2009 r. strony zawarły umowę, na podstawie której Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, jako zamawiający, zlecił, a konsorcjum firm (...) Sp. z o.o. (lider) i (...) (partner), jako wykonawca, zobowiązali się do wykonania usługi obejmującej „Wykonanie projektów budowlanych
i wykonawczych oraz dokumentacji projektowej (przetargowej) przebudowy DK (...) odc. S.-L. od km 3+800 do km 16+940 dł. 12,2 km” za kwotę łączną netto 1.445.000 zł plus 22% podatek VAT, tj. 1.762.900 zł brutto. Integralną część umowy stanowiły:
oferta wykonawcy wraz z formularzem „Potencjał kadrowy”, specyfikacja istotnych warunków zamówienia, tabela opracowań projektowych – TOP (wypełniona przez wykonawcę), harmonogram rzeczowy zamówienia. Zgodnie z umową wykonanie przedmiotu zamówienia zostało podzielone na trzy etapy, z ustalonymi cząstkowymi terminami ich wykonania określonymi w TOP, maksymalnie do 10 miesięcy od dnia podpisania umowy za prace Etapu I. Wynagrodzenie za poszczególne etapy wynosiło:
1) za wykonanie dokumentacji projektowej (Etap I) 1.403.000 zł netto, plus 22% VAT, tj. 1.711.660 zł brutto, 2) za opracowywanie odpowiedzi i modyfikacji opracowań projektowych na etapie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na roboty objęte dokumentacją projektową (Etap II) 8.000 zł netto, plus 22% podatek VAT, tj. 9.760 zł brutto, 3) za sprawowanie nadzoru autorskiego (Etap III) 34.000 zł netto, plus 22% podatek VAT, tj. 41.480 zł brutto. W umowie postanowiono, że płatność wynagrodzenia za odebrane opracowania projektowe będzie realizowana zgodnie z cenami podanymi
w Tabeli opracowań projektowych: na podstawie faktur częściowych o wartości 80% wynagrodzenia za pozycje Tabeli opracowań projektowych – na podstawie protokołu zdawczo-odbiorczego częściowego oraz na podstawie faktur końcowych o wartości 20% wynagrodzenia za pozycje Tabeli opracowań projektowych – na podstawie podpisanego końcowego protokołu zdawczo-odbiorczego przedmiotu zamówienia (art. 15.7 i 15.9 umowy). Za te części dokumentacji projektowej, wymienione w Tabeli opracowań projektowych, których wykonanie w trakcie realizacji zamówienia okaże się zbędne, wynagrodzenie nie będzie przysługiwało (art. 15.10 umowy). W art. 19.2 pkt. 1 umowy zastrzeżono karę umowną z tytułu odstąpienia od umowy z przyczyn leżących po stronie zamawiającego w wysokości 10% wynagrodzenia netto, za wyjątkiem sytuacji określonej w art. 145 ustawy Prawo zamówień publicznych. W art. 21.2 pkt. 1 umowy postanowiono zaś, że wykonawcy przysługuje prawo do odstąpienia od umowy, z czternastodniowym wyprzedzeniem, w przypadku, gdy zamawiający zawiadomi go, iż wobec istnienia uprzednio nieprzewidzianych okoliczności nie jest w stanie spełnić swoich zobowiązań umownych wobec wykonawcy. Zgodnie z art. 21.4 umowy, w razie odstąpienia od umowy z przyczyn, za które wykonawca nie odpowiada, zamawiający zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia za opracowania projektowe lub ich części, które zostały wykonane do dnia odstąpienia i zostały odebrane. (umowa nr (...) z 10 czerwca 2009 r. – k. 67-74, oferta wykonawcy wraz z Tabelą opracowań projektowych wypełnioną przez wykonawcę – k. 97-107, harmonogram realizacji zamówienia – k. 108).

Etap I obejmował opracowanie następującej dokumentacji projektowej (według poz. TOP):

1.  Materiały od wniosku o ustalenie lokalizacji inwestycji celu publicznego poza granicami pasa drogowego wraz z uzyskaniem decyzji – cena jednostkowa za całe zadanie 6.710 zł brutto.

2.  Uzupełniona i oklauzulowana mapa do celów projektowania dróg skala 1:500 – cena jednostkowa za całe zadanie 134.200 zł brutto.

3.  Aktualizacja osuwisk – cena jednostkowa za całe zadanie brutto 12.200 zł brutto.

4.  Zatwierdzony projekt prac geologicznych dla obiektów inżynierskich (przepustów)
i infrastruktury technicznej oraz w przypadku urządzeń ochrony środowiska – cena jednostkowa za całe zadanie 4.270 zł brutto.

5.  Zatwierdzony projekt prac geologicznych dla zabezpieczenia osuwiska – cena jednostkowa za całe zadanie 4.270 zł brutto.

6.  Dokumentacja geologiczno-inżynierska dla obiektów inżynierskich (przepusty)
i infrastruktury technicznej oraz w przypadku potrzeby urządzeń ochrony środowiska
(6 egz.) – cena jednostkowa za 100 metrów głębokości wierceń 16.470 zł brutto.

7.  Dokumentacja geologiczno-inżynierska dla zabezpieczenia osuwisk (po 6 egz.) – cena jednostkowa za 100 metrów głębokości wierceń 63.440 zł brutto.

8.  Geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych (po 2 egz.) – cena jednostkowa za całe zadanie 140.666 zł brutto.

9.  Wyniki badań geologiczno-inżynierskich – cena jednostkowa za całe zadanie 130.784 zł brutto.

10.  Analiza gromadzenia się wypadków drogowych (3 egz.) – cena jednostkowa za całe zadanie 6.100 zł brutto.

11.  Koncepcja techniczna przebudowy drogi i skrzyżowań (3 egz.) – cena jednostkowe za całe zadanie 36.600 zł brutto.

12.  Koncepcja techniczna remontu mostu i wiaduktu (po 3 egz.) – cena jednostkowa za całe zadanie 18.300 zł brutto.

13.  Koncepcja techniczna przebudowy przepustów wraz z ekspertyzami (3 egz.) – cena jednostkowa za całe zadanie 24.400 zł brutto.

14.  1. (...) do wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia wraz z jej uzyskaniem dla całej inwestycji (2 egz.) – cena jednostkowa za całe zadanie 6.100 zł brutto.

14.2  . Karta informacyjna przedsięwzięcia (2 egz.) – cena jednostkowa za całe zadanie 1.464 zł brutto.

14.3  . Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko (w przypadku potrzeby) – cena jednostkowa za całe zadanie 7.320 zł brutto.

15. Projekty budowlane:

15.1  Przebudowy drogi z infrastrukturą techniczną związaną z drogą – cena jednostkowa za 12.2 km drogi 292.800 zł brutto.

15.2  Remontu mostu i wiaduktu – cena jednostkowa za całe zadanie 24.400 zł brutto.

15.3  Przebudowy i budowy obiektów inżynierskich – przepustów pod drogą – cena jednostkowa za 20 szt. 48.800 zł brutto.

15.4  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci energetycznej – cena jednostkowa za 100 metrów 3.050 zł brutto.

15.5  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci telekomunikacyjnej – cena jednostkowa za 100 metrów 3.050 zł brutto.

15.6  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci gazowej – cena jednostkowa za
100 metrów 3.050 zł brutto.

15.7  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci wodociągowej – cena jednostkowa za 100 metrów 3.050 zł brutto.

15.8  Budowy i przebudowy oświetlenia drogowego – cena jednostkowa za
30 latarni 3.660 zł brutto.

15.9  Budowy i przebudowy kanalizacji – cena jednostkowa za 100 metrów 3.050 zł brutto.

15.10  Budowy urządzeń ochrony środowiska – cena jednostkowa za cale zadanie 18.300 zł brutto.

15.11  Zabezpieczenia osuwisk – cena jednostkowa za całe zadanie 97.600 zł brutto.

16.  Projekt wykonawczy – wszystkie branże (po 5 egz.):

16.1  Przebudowy drogi z infrastrukturą techniczną związaną z drogą – cena jednostkowa za 12.2 km drogi 231.800 zł brutto.

16.2  Remontu mostu i wiaduktu – cena jednostkowa za całe zadanie 18.300 zł brutto.

16.3  Przebudowy i budowa obiektów inżynierskich – przepustów pod drogą – cena jednostkowa za 20 szt. 24.400 zł brutto.

16.4  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci energetycznej – cena jednostkowa za 100 metrów 610 zł brutto.

16.5  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci telekomunikacyjnej – cena jednostkowa za 100 metrów 610 zł brutto.

16.6  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci gazowej – cena jednostkowa za 100 metrów 610 zł brutto.

16.7  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci wodociągowej – cena jednostkowa za 100 metrów 610 zł brutto.

16.8  Budowy i przebudowy oświetlenia drogowego – cena jednostkowa za 30 latarni 610 zł brutto.

16.9  Budowy i przebudowy kanalizacji – cena jednostkowa za 100 metrów 610 zł brutto.

16.10  Budowy urządzeń ochrony środowiska – cena jednostkowa za cale zadanie 18.300 zł brutto.

16.11  Zabezpieczenia osuwisk – cena jednostkowa za całe zadanie 97.600 zł brutto.

16.12  Projekt oznakowania i organizacji ruchu – cena jednostkowa za całe zadanie 18.300 zł brutto.

16.13  Część przedmiarowa – cena jednostkowa za całe zadanie 12.200 zł brutto.

16.14  Specyfikacje Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych – cena jednostkowa za całe zadanie 14.640 zł brutto.

16.15  Zbiorcze zestawienie kosztów – cena jednostkowa za całe zadanie 3.050 zł brutto.

16.16  Kosztorys inwestorski – cena jednostkowa za całe zadanie 9.760 zł brutto.

17.  Materiały do wniosku o wydanie decyzji o pozwoleniu na budowę wraz z jej uzyskaniem (po 1 kpl.) – cena jednostkowa za 1 km drogi 12.200 zł brutto.

18.  Dokumentacja formalnoprawna, niezbędna do czasowego korzystania z nieruchomości – 30 umów cywilnoprawnych na czasowe korzystanie z nieruchomości – cena jednostkowa 18.300 zł brutto.

19.  Materiały do wniosku o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej wraz z jej uzyskaniem – wszystkie branże – cena jednostkowa 4.270 zł brutto.

20.  Projekty podziału działek do wniosku o wydanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej 30 działek – cena jednostkowa 21.960 zł brutto.

21.  Dokumentacja formalnoprawna, niezbędna do nabycia nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa w drodze decyzji (...) działek – cena jednostkowa 21.960 zł brutto.

22.  Materiały do zgłoszenia zamiaru wykonania robót budowlanych ze skutecznym ich zgłoszeniem.

22.1  Przebudowy drogi z infrastrukturą techniczną związaną z drogą – cena jednostkowa za 12,2 km 19.520 zł brutto.

22.2  Remont mostu i wiaduktu – cena jednostkowa za całe zadanie 8.540 zł brutto.

22.3  Przebudowa i budowa obiektów inżynierskich – przepustów pod drogą – cena jednostkowa za 20 szt. 9.760 zł.

22.4  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci energetycznej – cena jednostkowa za 100 metrów 366 zł brutto.

22.5  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci telekomunikacyjnej – cena jednostkowa za 100 metrów 366 zł brutto.

22.6  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci gazowej – cena jednostkowa za 100 metrów 366 zł brutto.

22.7  Usunięcia kolizji i zabezpieczenia sieci wodociągowej – cena jednostkowa za 100 metrów 366 zł brutto.

22.8  Budowy i przebudowy oświetlenia drogowego – cena jednostkowa za
30 latarni 366 zł brutto.

22.9  Budowy i przebudowy kanalizacji – cena jednostkowa za 100 metrów 366 zł brutto.

22.10  Budowy urządzeń ochrony środowiska – cena jednostkowa za całe zadanie
610 zł brutto.

22.11  Zabezpieczenie osuwisk – cena jednostkowa za całe zadanie 610 zł brutto.

23.  Dokumentacja projektowa (przetargowa).

23.1  Tom III – Dokumentacja projektowa przetargowa (5 egz.) – cena jednostkowa za całe zadanie 12.200 zł brutto.

23.2  Tom IV – Przedmiary robót (wszystkie branże) (5 egz.) – cena jednostkowa za całe zadanie 3.660 zł brutto.

23.3  Tom V – Kosztorys ofertowy (wszystkie branże) – Szczegółowe specyfikacje techniczne (5 egz.) – cena jednostkowa za całe zadanie 3.660 zł brutto.

23.4  Dodatkowe egzemplarze dokumentacji projektowej (przetargowej – Tom III-V (5 kpl.) – cena jednostkowa 6.100 zł.

( Tabela opracowań projektowych wypełniona przez wykonawcę – k. 101-107).

W Specyfikacji Technicznej P-10.30 (stanowiącej część SIWZ) zastrzeżono, że zamawiający zatwierdzając koncepcję techniczną przebudowy drogi podejmie decyzje odnośnie parametrów drogi i zakresu planowanej przebudowy (pkt. 4.6.2.1 in fine) a także, że wykonane koncepcje ( wszystkie) podlegają zatwierdzeniu przez zamawiającego. Po zatwierdzeniu koncepcje będą stanowić podstawę dla następnych faz dokumentacyjnych (pkt. 4.6.2.3 in fine). ( Specyfikacje Techniczne P-10.30 – k. 168).

Terminy zakończenia poszczególnych etapów uległy zmianie w toku wykonywania umowy. Na mocy Aneksu nr (...) z 8 kwietnia 2010 r. wydłużono termin zakończenia Etapu I do 12 miesięcy od daty podpisania umowy a na mocy Aneksu nr (...) z 10 czerwca 2010 r. wydłużono termin zakończenia Etapu I do 5 miesięcy od daty uzyskania odstępstw od warunków technicznych. ( Aneks nr (...) z 08.04.2010 r. – k. 246-247, Aneks nr (...) z 10.06.2010 r. – k. 248-249).

Po zawarciu umowy powodowie wykonywali i przekazywali pozwanemu poszczególne elementy dokumentacji projektowej, które przyjmowane były przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad na podstawie częściowych protokołów zdawczo-odbiorczych.

W dniu 7 października 2009 r. została przekazana przez powodów i przyjęta przez pozwanego następująca dokumentacja: analiza osuwisk, projekt prac geologicznych (główny), projekt prac geologicznych dla zabezpieczenia osuwiska i analiza gromadzenia się wypadków drogowych – na kwotę łączną 26.840 zł brutto, z czego do wypłaty powodom przeznaczono 0,8 tej sumy tj. 21.472 zł brutto.

W dniu 9 grudnia 2009 r. została przekazana przez powodów i przyjęta przez pozwanego następująca dokumentacja: wyniki badań geologiczno-inżynierskich (tomy I
i II) – na kwotę 130.784 zł brutto, z czego do wypłaty powodom przeznaczono 0,8 tej sumy tj. 104.627,20 zł brutto; dokumentacja geologiczno-inżynierska dla obiektów inżynierskich (przepusty) i infrastruktury technicznej oraz w przypadku potrzeby urządzeń ochrony środowiska (za 502,3 m wierceń) – na kwotę 82.728,81 zł brutto, z czego do wypłaty powodom przeznaczono 0,8 tej sumy tj. 66.183,05 zł brutto; dokumentacja geologiczno-inżynierska dla zabezpieczenia osuwisk (ilość wierceń 256,40 m) – na kwotę 162.660,16 zł brutto, z czego do wypłaty powodom przeznaczono 0,8 tej sumy tj. 130.128,13 zł brutto; geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych – na kwotę 140.666 zł brutto,
z czego do wypłaty powódkom przeznaczono 0,8 tej sumy, tj. 112.532,80 zł brutto.

W dniu 30 września 2009 r. została złożona pozwanemu przez powodów koncepcja techniczna remontu mostu i wiaduktów – na kwotę 18.300 zł brutto. Dokumentacja ta została przyjęta przez pozwanego protokołem-zdawczo odbiorczym z dnia 14 grudnia 2009 r.
Do wypłaty powodom przeznaczono 0,8 wskazanej sumy tj. 14.640 zł brutto, przy czym
w protokole zdawczo-odbiorczym wskazano, że z powyższej kwoty zamawiający potrąci kary umowne w wysokości 480 zł netto za złożenie dokumentacji po terminie umownym.

W dniu 4 marca 2010 r. została złożona pozwanemu przez powodów uzupełniona
i oklauzulowana mapa do celów projektowania – na kwotę 134.200 zł brutto. Mapa ta została odesłana przez pozwanego powodom do poprawy. Poprawiona mapa została złożona ostatecznie przez powodów w dniu 11 sierpnia 2010 r. i została przyjęta przez pozwanego protokołem zdawczo-odbiorczym z dnia 2 września 2010 r. Do wypłaty powodom przeznaczono 0,8 wskazanej sumy tj. 107.360 zł brutto, przy czym w protokole zdawczo-odbiorczym wskazano, że z powyższej kwoty zamawiający potrąci kary umowne
w wysokości 21.912 zł netto za złożenie dokumentacji po terminie umownym.

W dniu 24 lutego 2010 r. zostały złożone pozwanemu przez powodów: koncepcja techniczna przebudowy drogi i skrzyżowań – na kwotę 36.600 zł brutto oraz koncepcja techniczna przebudowy przepustów wraz z ekspertyzami – na kwotę 24.400 zł brutto. Dokumenty te zostały przyjęte przez pozwanego protokołem zdawczo-odbiorczym z dnia 10 grudnia 2010 r. Do wypłaty powodom przeznaczono 0,8 wskazanych sum, tj. kwotę łączną 48.800 zł brutto, przy czym w protokole zdawczo-odbiorczym wskazano, że z powyższej kwoty zamawiający potrąci kary umowne w wysokości 2.880 zł netto za złożenie dokumentacji po terminie umownym.

( protokoły zdawczo-odbiorcze częściowe z dnia 07.10.2009 r. – k. 251-252, z dnia
09.12.2009 r. – k. 253-254, z dnia 09.12.2009 r. – k. 255-256, z dnia 09.12.2009 r. –
k. 257-258, z dnia 09.12.2009 r. – k. 259-260, z dnia 14.12.2009 r. – k. 261-262, z dnia 02.09.2010 r. wraz załącznikiem nr 1 – wyliczenie kar umownych – k. 263-265, z dnia
10 grudnia 2010 r. – k. 266-267, zeznania świadków J. T. – k. 2044-2047, M. M. – k. 2047-2049 i J. S. – k. 2049-2051, przesłuchanie za stronę pozwaną M. P. – k. 2146-2149).

Składane przez powodów koncepcje techniczne były oceniane przez zamawiającego na Radach Projektu i posiedzeniach Zespołu (...) przy Dyrektorze Oddziału w R. Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad (zwanego dalej (...)). W dniu 17 marca 2010 r. odbyło się posiedzenie II Rady Projektu, podczas której wykonawca przedstawił rozwiązania projektowe. W celu ograniczenia kosztów w toku posiedzenia ustalono m.in., że wykonawca skoryguje przedstawione rozwiązania projektowe w ten sposób, że zmniejszy zakres zajętości działek poza pasami drogowymi i zastosowane rozwiązania wpisze w miarę możliwości w granice istniejących pasów drogowych, a w przypadku wystąpienia w przyjętych rozwiązaniach projektowych niezgodności z warunkami technicznymi, przygotuje stosowne materiały do wniosku
o udzielenie odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych. Pismem z dnia 8 czerwca 2010 r. (...) Sp. z o.o. wystąpił do (...) Oddział w R.
o aneksowanie terminu oddana opracowań projektowych w związku z koniecznością uzyskania odstępstw od warunków technicznych. Na skutek tego wystąpienia podpisany został wskazany wyżej aneks nr (...) do umowy. W dniu 5 sierpnia 2010 r. odbyło się pierwsze posiedzenie (...), na którym zobowiązana powodów do uzupełnienia koncepcji technicznej przebudowy przepustów oraz jej doprowadzenia do zgodności z zapisami SIWZ.
( pismo (...) z 08.04.2010 r. wraz protokołem posiedzenia II Rady Projektu
z 17.03.2010 r. – k. 1994-1996, pismo (...) Sp. z o.o. z dnia 08.06.2010 r. –
k. 1997, pismo (...) z 04.10.2010 r. wraz z protokołem z posiedzenia (...) z dnia 05.08.2010 r. – k. 284-286, zeznania świadków M. M. – k. 2047-2049
i J. S. – k. 20049-2051, przesłuchanie M. P. za stronę pozwaną – k. 2146-2149).

W dniu 18 listopada 2010 r. odbyło się drugie posiedzenie (...), na którym ponownie rozpatrywane były koncepcje techniczne. Z opracowań projektowych kosztorysowych wynikało, że koszt budowy według rozwiązań proponowanych przez powodów będzie wynosił około 155 mln zł. Zamawiający zakładał natomiast koszt budowy
w wysokości około 40 mln zł. W toku posiedzenia (...) ustaliło, że w związku z brakiem możliwości sfinansowania robót w zakresach przedstawionych w koncepcjach wykonawca przeprowadzi analizę rozwiązań projektowych pod kątem ograniczenia ich zakresu, w miarę możliwości do granic istniejącego pasa drogowego. Jednocześnie (...) stwierdziło,
że koncepcja techniczna została uzupełniona przez wykonawcę zgodnie z wymaganiami protokołu pierwszego posiedzenia. Na posiedzeniu tym (...) uchwaliło, żeby przyjąć rozpatrywaną koncepcję techniczną oraz że decyzję odnośnie dalszego projektowania podejmie po przedłożeniu przez wykonawcę analizy rozwiązań projektowych przebudowy drogi pod kątem ograniczenia ich zakresu. Protokół z tego posiedzenia (...) pozwany przesłał powodom przy piśmie z dnia 17 stycznia 2011 r., które wpłynęło do (...) Sp. z o.o. w dniu 21 stycznia 2011 r. ( pismo (...) z 17.01.2011 r. wraz
z protokołem z posiedzenia (...) z dnia 18.11.2010 r. – k. 287-299, zeznania świadków M. M. – k. 2047-2049 i J. S. – k. 20049-2051, przesłuchanie M. P. za stronę pozwaną – k. 2146-2149).

(...) Sp. z o.o. przedstawił żądaną analizę w piśmie z dnia 28 stycznia 2011 r. wskazując jednocześnie, że konsekwencje wprowadzenia jakichkolwiek zmian mogą być dokładnie rozpatrzone jedynie przy głębszej analizie. W kolejnym piśmie z dnia 24 marca 2011 r. powód wskazał, że zmiany w opracowaniach zaakceptowanych przez pozwanego wymuszają m.in. analizę zasobów mapowych, aktualizację mapy do celów projektowych, aktualizację wypisów i wyrysów z ewidencji nieruchomości i opracowanie nowej koncepcji drogi wraz z infrastrukturą towarzyszącą, które, jako prace dodatkowe, podlegają odrębnej wycenie. W odpowiedzi na kolejne pismo (...) z 4 kwietnia 2011 r., powodowie wycenili wykonanie dodatkowej koncepcji technicznej przebudowy drogi i skrzyżowań
i koncepcji technicznej przebudowy przepustów na sumę 334.959 zł + VAT i zaproponowali upust w wysokości około 40%. O zgodę na zawarcie umowy dodatkowej na opracowanie nowej koncepcji technicznej (...) Oddział w R. wystąpiła w dniu 11 lipca
2011 r. do Departamentu Planowania (...) w W., o czym poinformował powoda pismem z 20 lipca 2011 r. Zgoda taka nie została udzielona, ponieważ w planach na realizację takiej inwestycji znajdowało się zadanie o wartości 40 mln zł, z czego wynikało, że przy istniejących wówczas możliwościach finansowych to zadanie nie będzie realizowane przed 2015 r. ( pisma (...) Sp. z o.o. z dnia 28.01.2012 r. – k. 301-304, z dnia 24.03.2012 r. – k. 305 i z dnia 19 maja 2011 r. wraz z wyceną – k. 307-308, pisma (...)
z dnia 04.04.2011 r. – k. 306, z dnia 11.07.2011 r. – k. 1998, z dnia 20.07.2011 r. – k. 310, pisma Departamentu Planowania oraz Departamentu (...) Drogami i M. (...) z dnia 19.11.2011 r. – k. 1999 i z dnia 22.12.2010 r. – k. 2000).

W tej sytuacji zamawiający nie zatwierdził koncepcji technicznych. Wykonawca nie uzyskał odstępstw od warunków technicznych. Nie zostały uzyskane również decyzja
o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia, uzgodnienia (...) ani decyzja o zezwoleniu wodnoprawnym. ( zeznania świadków M. M. –
k. 2047-2049 i J. S. – k. 20049-2051, przesłuchanie M. P. za stronę pozwaną – k. 2146-2149). Pomimo tego powodowie prowadzili prace nad opracowaniami projektu budowlanego i projektu wykonawczego. ( zeznania świadka J. T. – k. 2044-2047).

Pismem z dnia 19 stycznia 2012 r (...) Sp. z o.o. poinformowała (...) Oddział w R., że wobec braku reakcji zamawiającego na pisma wykonawcy dotyczące realizacji zamówienia zmuszony jest przekazać sprawę do działu prawnego w celu uruchomienia procedury zakończenia umowy z winy zamawiającego.
W odpowiedzi na to pismo, (...) Oddział w R. poinformowała powoda pismem z dnia 10 kwietnia 2012 r., że z uwagi na brak zgody (...) w W. na zawarcie umowy dodatkowej na opracowanie nowej koncepcji technicznej niezbędnej do realizacji zamówienia, proponuje rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, na warunkach określonych w załączonym projekcie, który przewidywał m.in. zrzeczenie się przez strony roszczeń z tytułu kar umownych. W piśmie z dnia 13 lipca 2012 r. (...)
Sp. z o.o. poinformowała pozwanego, że pismo z dnia 10 kwietnia 2012 r. jest zawiadomieniem zamawiającego, o którym mowa w art. 21.2 pkt. 1 umowy, dającym wykonawcy prawo do odstąpienia od umowy z czternastodniowym wyprzedzeniem, a także uprzedziła pozwanego o zamiarze odstąpienia od umowy. Do pisma tego dołączono zestawienie zawierające określenie stopnia zaawansowania poszczególnych opracowań projektowych według stanu na dzień sporządzenia pisma, z którego wynikało,
że zamawiający zobowiązany jest zapłacić na rzecz wykonawcy wynagrodzenie według stopnia zaawansowania w kwocie 1.264.438,04 zł brutto. W kolejnym piśmie z dnia 25 lipca 2012 r. pozwany poinformował powoda, że koncepcje techniczne nie zostały zatwierdzone, wobec czego nie mogły być prowadzone w oparciu o nie dalsze prace projektowe
i wynagrodzenie może przysługiwać wykonawcy jedynie za opracowania przekazane już zamawiającemu i udokumentowane protokołami zdawczo-odbiorczymi. Następnie pismem
z dnia 6 sierpnia 2012 r. powodowie oświadczyli pozwanemu, że odstępują od umowy z dnia 10 czerwca 2012 r., wezwali pozwanego do zapłaty na podstawie art. 19 ust. 2 umowy kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy w wysokości 144.500 zł – zgodnie z załączoną notą księgową, a także przekazali zestawienie zawierające wykaz i określenie stopnia zaawansowania poszczególnych opracowań projektowych wraz z zestawieniem wartości wykonanych opracowań według stanu na dzień odstąpienia. Z zestawienia tego wynikało,
że zadania określone w TOP wykonane zostały przez powodów w następującym stopniu:
w poz. od 2 do 14.2 – w 100 %, w poz. 15.1, 15.2 i 15.3 – w 90%, w poz. 15.4 – w 15%,
w poz. 15.6 i 15.7 – w 90%, w poz. 15.8 – w 15%, w poz. 15.9 – w 90%, w poz.15.11 –
w 100%, w poz. 16.1 – w 90%, w poz. 16.4 – w 15%, w poz. 16.6 – w 60%, w poz. 16.7 –
w 60%, w poz. 16.8 – w 15%, w poz. 1611 – w 30%, w poz. 16.12 – w 40%, w poz. 16.13 – w 20%, w poz. 23.1 – w 70%, zaś pozostałe zadania nie zostały wykonane, a także, że do zapłaty przez pozwanego na rzecz powodów pozostaje wynagrodzenie w wysokości 1.264.438,04 zł brutto. W odpowiedzi (...) w swym piśmie z dnia 23 sierpnia 2012 r. wskazała ponownie, że wykonane koncepcje techniczne nie zostały zatwierdzone i nie było podstawy do rozpoczęcia dalszych faz dokumentacyjnych, zatem dostarczony projekt budowlany i projekt wykonawczy nie mogą być uwzględniane przy określaniu należnego powodom wynagrodzenia. Wobec tego pozwany odesłał powodowi projekt budowlany
i projekt wykonawczy. ( pisma (...) Sp. z o.o. z 19.01.2012 r. – k. 313, z dnia 13.07.2012 r. wraz z zestawieniem wykonanych opracowań projektowych – k. 317-324, z dnia 06.08.2012 r. wraz z notą księgową z dnia 08.08.2012 r. i zestawieniem wykonanych opracowań projektowych – k. 325-333, pisma (...) z dnia 10.04.2012 r. wraz z projektem porozumienia – k. 314-316, z dnia 25.07.2012 r. – k. 311, z dnia 23.08.2012 r. – k. 335).

W dniu 29 sierpnia 2012 r. w Oddziale w R. (...) sporządzony został protokół z inwentaryzacji opracowań projektowych wykonywanych przez powodów na podstawie umowy z dnia 10 czerwca 2009 r., według stanu na dzień 13 lipca 2012 r.
W protokole tym wskazano, że z tytułu opracowań projektowych wykonanych i odebranych przez zamawiającego za protokołami odbioru z dnia 7 października 2009 r., z dnia 9 grudnia
2009 r., z dnia 14 grudnia 2009 r., z dnia 2 września 2010 r., z dnia 10 grudnia 2010 r. (określonych w poz. od 2.1 do 2.12 TOP) zamawiający wypłacił wykonawcy wynagrodzenie w wysokości 80%, tj. łącznie 605.743,18 zł brutto oraz że wykonawcy w związku
z zakończeniem umowy przysługuje wykonawcy pozostałe 20% wynagrodzenia w wysokości 152.677,07 zł brutto. Upoważnia to wykonawcę do wystawienia faktury VAT na kwotę 152.677,07 zł brutto. Pozwany podtrzymał stanowisko, że wobec niezatwierdzenia koncepcji technicznych przez zamawiającego wykonawca nie był uprawniony do rozpoczęcia dalszych faz dokumentacyjnych i że zamawiający nie może uwzględnić w ocenie stopnia zaawansowania i odebrać innych opracowań projektowych, z czym powodowie nie zgodzili się. ( protokół z inwentaryzacji opracowań projektowych sporządzony dnia 29.08.2012 r. –
k. 354-355).

Pismem z dniu 14 grudnia 2012 r. pełnomocnik powodów wezwał (...) Oddział w R. do zapłaty kwot 1.264.438,04 zł tytułem wynagrodzenia za wykonanie projektów budowlanych i wykonawczych oraz dokumentacji projektowej (przetargowej)
i 114.500 zł tytułem kary umownej za odstąpienie od umowy z przyczyn leżących po stronie zamawiającego, w terminie 7 dni od otrzymania pisma. W odpowiedzi pozwany pismem
z dnia 24 grudnia 2012 r. poinformował, że nie znajduje podstaw do wypłaty żądanych kwot. ( pismo pełnomocnika powodów z dnia 14.12.2012 r. wraz z zestawieniem wykonanych opracowań – k. 268-283 r., pismo (...) z dnia 24.12.2012 r. – k. 351-353).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów.

Sąd dał wiarę obiektywnym dowodom z wymienionych dokumentów, jako że nie budziły one wątpliwości co do ich autentyczności i nie były kwestionowane przez żadną ze stron.

Sąd uznał również za wiarygodne zeznania świadków J. T., M. M. i J. S., a także zeznania M. P. przesłuchanej za stronę pozwaną, ponieważ korespondowały one z dowodami z dokumentów, składając się wraz z nimi na spójną i logiczną całość, obrazującą opisany wyżej stan faktyczny sprawy. Wskazać należy nadto, że okoliczności faktyczne nie były sporne pomiędzy stronami, a spór dotyczył tylko konsekwencji prawnych opisanych faktów.

Sąd oddalił natomiast wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, jako że dowód ten był zbędny dla rozstrzygnięcia sprawy. Po pierwsze, pozwany nie kwestionował stopnia zaawansowania prac powoda nad projektem budowlanym i wykonawczym w chwili odstąpienia od umowy (określonego w sporządzonym przez powoda zestawieniu znajdującym się w aktach), negując tylko co do samej zasady roszczenia dotyczące wynagrodzenia za te części opracowań, zatem fakty te należało uznać za bezsporne (art. 230 k.p.c.). Po drugie, Sąd ocenił wskazane żądanie powodów za nieusprawiedliwione już co do zasady, co zostanie wyjaśnione w dalszej części uzasadnienia. Z tych dwóch przyczyn nie było potrzeby dowodzenia stopnia zaawansowania prac powoda nad projektem budowlanym
i wykonawczym w drodze opinii biegłego sądowego.

Sąd zważył, co następuje:

Odnosząc się w pierwszym rzędzie do żądania powodów dotyczącego kary umownej wskazać należy, że podstawę zastrzeżenia w umowie kary umownej stanowi art. 483 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej
z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody (art. 484 § 1 zd. 1 k.c). Jej skuteczne zastrzeżenie nie zwalnia dłużnika z obowiązku zapłaty nawet w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody ( uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 06.11.2003 r. - zasada prawna - III CZP 61/03, OSNC 2004, nr 4, poz. 69). W doktrynie
i orzecznictwie przyjmuje się szerokie rozumienie zobowiązania niepieniężnego, przewidujące świadczenia o charakterze majątkowym, np. polegające na zawarciu umowy przyrzeczonej oraz niemajątkowym, np. powstrzymanie się od podejmowania określonej działalności. W grę może wchodzić również zastrzeganie kar umownych na wypadek skorzystania przez jednego z kontrahentów z uprawnienia kształtującego, jak wypowiedzenie umowy czy odstąpienie od niej ( Tadeusz Wiśniewski, w: Komentarz do kodeksu cywilnego, Księga trzecia, Zobowiązania, tom 1, s. 584. Warszawa 2005; orz. SN z 6.11.2003 r., III CZP 61/03, OSNC 2004/5/69).

Zastrzeżona przez strony w art. 19.2 pkt. 1 przedmiotowej umowy kara umowna, jaką zamawiający obowiązany był zapłacić wykonawcy z tytułu odstąpienia od umowy
z przyczyn leżących po stronie zamawiającego, stanowi odzwierciedlenie regulacji z art. 483 § 1 k.c. Przywołane postanowienie umowne łączy odstąpienie od umowy z przyczynami, za które odpowiedzialność ponosi pozwany. Zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej określonej w art. 483 § 1 k.c. pokrywa się z zakresem ogólnej odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązana (art. 471 k.c. i nast.), co wynika z celu kary umownej – kara umowna stanowi bowiem surogat odszkodowania mającego kompensować negatywne dla wierzyciela konsekwencje wynikające z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania – jak i z umiejscowienia przepisów o karze umownej w kodeksie cywilnym wśród przepisów działu stanowiącego o skutkach niewykonania zobowiązania. Oznacza to, że kara umowna należy się wówczas, gdy spełnione zostały przesłanki odpowiedzialności ex contractu, z wyłączeniem – jak wyżej wskazano – wykazywania szkody. Dłużnik może zatem uwolnić się od zapłaty kary umownej na ogólnych zasadach wykazując, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło
z przyczyn od niego niezależnych, czyli że nie jest przez niego zawinione. ( vide orz. Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 18.02.2009 r., VI ACa 1152/08, Lex nr 1344288; orz. Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 21.08.2013 r., I ACa 334/13, Lex nr 1366054).

Przenosząc powyższe założenia na grunt rozpatrywanej sprawy wskazać należy po pierwsze, że odstąpienie od umowy przez powodów nastąpiło z przyczyn leżących po stronie pozwanego. Po sporządzeniu przez powodów koncepcji technicznych pozwany zaprzestał
w istocie współdziałać z powodami w celu dalszej realizacji umowy, naruszając w ten sposób obowiązek wynikający z art. 640 k.c. (przedmiotowa umowa w zakresie opracowania dokumentacji projektowej stanowiła umowę o dzieło). Koncepcje techniczne nie zostały zatwierdzone przez pozwanego, zatem powodowie nie otrzymali niezbędnych wytycznych co do zakresu przebudowy drogi. Bez decyzji pozwanego we wskazanych kwestiach niemożliwe było sporządzenie kolejnych opracowań, tj. projektów budowlanych i projektów wykonawczych. Pozwany faktycznie zrezygnował z kontynuowania zamówienia ze względu na przewidywane koszty inwestycji budowlanej przewyższające środki zaplanowane na ten cel, czemu dał jasno wyraz w piśmie z dnia 10 kwietnia 2012 r. skierowanym do powodów,
w którym zaproponował rozwiązanie umowy za porozumieniem stron. W tej sytuacji powodowie byli uprawnieni do odstąpienia od umowy z powołaniem się na jej zapisy art. 20.1 pkt. 1, co skutecznie uczynili w piśmie z dnia 6 sierpnia 2012 r., oraz do naliczenia pozwanemu kary umownej na podstawie art. 19.2 pkt. 1 umowy w wysokości 10% wynagrodzenia netto.

Po drugie, w analizowanym przypadku nie miała miejsca sytuacja określona w art. 145 ust. 1 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz.U.
z 2013 r., poz. 907), która – zgodnie z art. 19.2 pkt. 1 in fine umowy – zwalnia zamawiającego z obowiązku zapłaty kary umownej. W myśl powołanego przepisu Prawa zamówień publicznych, zamawiającemu przysługuje prawo do odstąpienia od umowy, jeżeli wystąpi istotna zmiana okoliczności powodująca, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy – odstąpienie od umowy w tym przypadku może nastąpić w terminie 30 dni od powzięcia wiadomości
o powyższych okolicznościach. W takim wypadku wykonawca może żądać jedynie wynagrodzenia należnego mu z tytułu wykonania części umowy. Brak środków finansowych na realizację planowanej inwestycji nie może być traktowany „jako wystąpienie istotnej zmiany okoliczności”, której nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy, gdyż za taką może być uważana wyłącznie zmiana będąca następstwem zdarzeń natury faktycznej lub prawnej występujących bardzo rzadko, niezwykłych, nieobjętych zwykłym ryzkiem kontraktowym. ( tak też Sąd Apelacyjny w Warszawie w orz. z 07.07.2011 r., I ACa 13/11, Lex nr 1120068). Niezabezpieczenie odpowiednich środków pieniężnych na planowaną inwestycję nie prowadzi też do bezcelowości realizacji zamówienia dla interesu publicznego, który nie może być utożsamiany z interesem zamawiającego. Zgodzić się też należy
z powodami, że zdolność finansowa zamawiającego jest okolicznością, za którą odpowiada sam zamawiający. Zatem brak po stronie pozwanego finansowego środków finansowych
w odpowiedniej ilości na realizację przyszłej inwestycji budowlanej, której dotyczyła dokumentacja opracowywana przez powodów, nie mógł być postrzegany w kategorii istotnej zmiany okoliczności w rozumieniu art. 145 ust. 1 Prawa zamówień publicznych.

Po trzecie, nie zachodziły podstawy do miarkowania kary umownej na podstawie art. 484 § 2 k.c. Przepis ten upoważnia dłużnika do żądania zmniejszenia kary umownej, jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane lub gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Wykonanie zobowiązania „w znacznej części” oznacza zaspokojenie
w istotnym zakresie interesu wierzyciela. W analizowanym przypadku interes powodów sprowadzał się do uzyskania umówionego wynagrodzenia za wykonanie przedmiotu zamówienia. Ustalone w umowie wynagrodzenie powodów za wykonanie całego zamówienia wynosiło 1.762.900 zł brutto. Natomiast wynagrodzenie powodów za przekazane
i odebrane przez pozwanego części dokumentacji projektowej wyniosło łącznie 758.420,25 zł, tj. w przybliżeniu 43% całego wynagrodzenia umownego. W ocenie Sądu, taki stopień zaawansowania (finansowego i rzeczowego) wykonania przedmiotowej umowy (któremu odpowiadał obowiązek zamawiającego do zapłaty stosownej części wynagrodzenia), nie może być zakwalifikowane jako znaczne wykonane zobowiązania przez pozwanego. Interes finansowy powodów nie został bowiem zaspokojony w istotnym zakresie, skoro nie mogli otrzymać od pozwanego większej części umówionego wynagrodzenia (w przybliżeniu 57%).

Wbrew zarzutom pozwanego, zastrzeżona na wypadek odstąpienia od przedmiotowej umowy kara umowna w wysokości 10% wynagrodzenia netto nie jest też rażąco wygórowana. Kara umowna ma zrekompensować wierzycielowi wszelkie niedogodności (ogół skutków), jakie towarzyszą niewykonaniu zobowiązania w sferze interesów wierzyciela. Jak wyżej wskazano, dłużnik nie jest zwolniony od zapłaty kary umownej nawet wtedy, gdy wykaże, że wierzyciel nie poniósł żadnej szkody na skutek niewykonania zobowiązania. Tym niemniej „rażące wygórowanie”, jako okoliczność uzasadniająca miarkowanie kary umownej, musi być rozważane przede wszystkim w relacji do rozmiaru poniesionej szkody w stosunku do wysokości zastrzeżonej kary umownej. Sama dysproporcja, nawet znaczna, nie uzasadnia jeszcze zarzutu o rażącym wygórowaniu kary umownej. Celem zastrzeżenia kary umownej jest bowiem wywarcie presji na dłużniku, żeby wykonał swoje zobowiązanie w sposób należyty, zatem ze swej istoty nie ma ona stanowić dolegliwości bagatelnej dla dłużnika. Taką funkcję kara umowna spełnia wówczas, gdy skutek ekonomiczny niespełnienia świadczenia będzie ujemny dla dłużnika. Dlatego o stanie „rażącego wygórowania” można mówić
w sytuacji, gdy kara umowna jest równa lub zbliżona do wartości zobowiązania ( tak również SN w orz. z 23.05.2013 r., IV CSK 644/12, Lex nr 1365722) albo, gdy dłużnik nie wykonał zobowiązania a wierzyciel nie poniósł pomimo tego szkody. W rozpatrywanej sprawie wskazana wyżej wysokość kary umownej zastrzeżonej na wypadek odstąpienia od umowy nie była zbliżona do wartości zobowiązania pozwanego do zapłaty wynagrodzenia należnego powodom zgodnie z umową. Nie było też podstaw do stwierdzenia, żeby kara umowna zastrzeżona w umowie – której projekt został skonstruowany w postępowaniu przetargowym przez samego pozwanego, a na której treść powodowie nie mieli żadnego wpływu – znacząco przewyższała szkodę poniesioną przez powodów na skutek niewykonania kontraktu. Nie ulega wątpliwości, że szkodą po stronie powodów było przede wszystkim spodziewane
a utracone w przeważającej części na skutek niezrealizowania umowy wynagrodzenie (utracony zysk). Strona pozwana nie wykazała (ani nie podjęła nawet takiej inicjatywy dowodowej), żeby kara umowna oderwana była od korzyści, którą powodowie osiągnęliby, gdyby umowa została w całości wykonana.

Wysokość kary umownej zastrzeżonej w art. 19.2 pkt. 1 umowy wynosiła 144.500 zł, tj. 10% wynagrodzenia netto ustalonego w umowie na kwotę 1.445.000 zł. Zatem roszczenie powodów o zasądzenie z tego tytułu sumy 114.500 zł (niższej, niż kara zastrzeżona
w umowie), z opisanych wyżej przyczyn, zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Jeśli zaś chodzi o roszczenie powodów dotyczące zapłaty wynagrodzenia za wykonane do dnia odstąpienia od umowy opracowania projektowe, to skutkiem odstąpienia od umowy z przyczyn, za które wykonawca nie odpowiada, jest – zgodnie z art. 21.4 umowy – obowiązek zamawiającego do zapłaty wynagrodzenia za opracowania projektowe lub ich części, które zostały wykonane do dnia odstąpienia od umowy i zostały odebrane. Przywołane postanowienie umowy ogranicza przewidziany w art. 639 k.c. obowiązek zamawiającego do zapłaty wynagrodzenia pomimo wykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie (wykonawca) gotów był jej wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego.

Na gruncie tego postanowienia umownego nie ulega wątpliwości, że zasadne było żądanie powodów o zapłatę kwoty 152.677,07 zł, odpowiadającej 20% wynagrodzenia pozostałego do rozliczenia za opracowania projektowe wykonane przez powodów i odebrane przez pozwanego protokołami zdawczo-odbiorczymi przed odstąpieniem od umowy
(do grudnia 2010 r.). Z treści art. 15.9 umowy wynika, że płatności za poszczególne pozycje TOP o wartości 80% wynagrodzenia odbywać się będą w oparciu o faktury częściowe wystawione na podstawie protokołu zdawczo-odbiorczego częściowego o wartości 20% wynagrodzenia – w oparciu o faktury końcowe na podstawie końcowego protokołu zdawczo-odbiorczego przedmiotu zamówienia, który – zgodnie z pkt. 6.2.2.9 Specyfikacji Technicznej P-00.00 „Wymagania ogólne” – miał być podpisany m.in. po uzyskaniu przez wykonawcę decyzji o pozwoleniu na budowę inwestycji i / lub decyzji o zezwoleniu na realizację oraz skutecznego zgłoszenia zamiaru wykonywania robót objętych przedmiotem zamówienia
( k. 161). W związku z przedterminowym zakończeniem umowy z przyczyn leżących po stronie pozwanego (na skutek rezygnacji przez pozwanego z realizacji inwestycji budowlanej) oczywistym jest, że wskazane wyżej warunki nie mogły zostać spełnione, wobec czego pozwany nie mógł uzależniać wypłaty pozostałych 20% wynagrodzenia od ich wykonania przez powodów. Pozwany przed wszczęciem niniejszego postępowania sądowego
w protokole inwentaryzacji opracowań projektowych sporządzonym dnia 29 sierpnia 2012 r. w Oddziale w R. (...) przyznał, że „wykonawcy w związku z zakończeniem umowy przysługuje pozostałe 20% wynagrodzenia w wysokości (…) 152.677,07 zł brutto
( k. 354). Niezrozumiałe jest zatem kwestionowanie obecnie w postępowaniu sądowym uprawnienia powodów do uzyskania zapłaty tej części wynagrodzenia.

W ocenie Sądu, odmiennej ocenie podlega natomiast roszczenie powodów o zapłatę wynagrodzenia w kwocie 1.111.760,97 zł za wykonane do dnia odstąpienie od umowy
(w stopniu zaawansowania wskazanym w złożonej do akt tabeli rozliczeniowej), lecz nieodebrane przez pozwanego elementy projektu budowlanego i projektu wykonawczego. Przypomnieć należy, że w Specyfikacji Technicznej P-10.30 zastrzeżono, że zamawiający, zatwierdzając koncepcję techniczną przebudowy drogi, podejmie decyzje odnośnie parametrów drogi i zakresu planowanej przebudowy (pkt. 4.6.2.1 in fine) a także,
że wykonane koncepcje podlegają zatwierdzeniu przez zamawiającego. Po zatwierdzeniu koncepcje będą stanowić podstawę dla następnych faz dokumentacyjnych (pkt. 4.6.2.3 in fine). W świetle tych zapisów Specyfikacji, a także zasad racjonalnego postępowania kontrahentów przy wykonywaniu wiążącej ich umowy, jest oczywiste, że bez zatwierdzenia koncepcji technicznych przez pozwanego powodowie nie mieli podstaw do wykonywania opracowań projektu budowlanego i projektu wykonawczego, skoro nie były znane rozwiązania (zaakceptowane przez pozwanego), według których miałaby być realizowana przyszła inwestycja budowlana. Powodowie musieli mieć świadomość tego, skoro w sami
w Programie Zapewnienia Jakości jako dane wyjściowe do sporządzenia projektu architektoniczno-budowalnego wskazali „zatwierdzoną koncepcję programową” ( k. 2029). Nie została też uzyskana decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia ani decyzja o odstępstwach od warunków technicznych, które również były potrzebne do określania warunków, jakim powinny odpowiadać rozwiązania projektowe. Wbrew twierdzeniom powodów, treść protokołu z posiedzenia (...) z dnia 19 listopada
2010 r., który został przesłany powodom przez pozwanego, nie prowadzi do wniosku,
że koncepcje techniczne zostały zatwierdzone przez pozwanego, lecz do wniosków zupełnie odmiennych. Zawarty w tym protokole (w jego pkt. V pt. (...)) zapis „Przyjąć rozpatrywaną Koncepcję Techniczną” ( k. 299) nie jest równoznaczny z zatwierdzeniem koncepcji technicznej. Decyzje zamawiającego o „przyjęciu” kompletnego przedmiotu zamówienia lub jego części związane są z procedurą odbiorów opracowań projektowych,
a nie z procedurą zatwierdzania koncepcji, o czym świadczą zapisy pkt. 6.2.2 ust. 2 i 9 Specyfikacji Technicznej P-00.00 ( k. 160-161). Wniosek o braku zatwierdzenia koncepcji przez zamawiającego jawi się przy tym jako oczywisty w kontekście kolejnego zdania, jakie znalazło się w przywołanym protokole z posiedzenia (...), o treści: „Decyzję odnośnie dalszego projektowania podejmie po przedłożeniu przez Wykonawcę analizy rozwiązań projektowych przebudowy drogi zgodnie z p-tem IV niniejszego protokołu” ( tj. pod kątem ograniczenia zakresu rozwiązań projektowych do granic istniejącego pasa drogowego). Taka treść protokołu wskazuje w sposób aż nadto jasny, że rozwiązania projektowe zaproponowane w sporządzonej przez powodów koncepcji przebudowy drogi nie zostały zaaprobowane przez pozwanego i że koncepcja ta nie mogła być podstawą wykonywania dalszych prac projektowych przez powodów. Nie ma też racji strona powodowa twierdząc, że potrzeba wykonywania dalszych opracowań projektowych wynikała z konieczności zachowania terminów umownych. Przypomnieć należy, że termin wykonania dokumentacji projektowej (Etapu I) został w aneksie nr (...) do umowy ustalony na 5 miesięcy od daty uzyskania odstępstw od warunków technicznych, a te uzyskane nie zostały. Powodom nie należy się zatem wynagrodzenie za opracowania projektu budowlanego i wykonawczego, które wykonali, pomimo braku zatwierdzenia rozwiązań projektowych przez pozwanego, a więc wbrew postanowieniom umownym (zapisom specyfikacji technicznych stanowiących integralną część zawartej przez strony umowy).

W rezultacie stwierdzić należało, że w świetle powołanych wyżej przepisów prawa
i zapisów umownych roszczenia powodów zasługiwały na uwzględnienie co do kwoty łącznej 267.177,07 zł (114.500 zł + 152.677,07 zł), a w pozostałej części były bezzasadne.

Powodom należą się również odsetki ustawowe za opóźnienie w zapłacie przez pozwanego wskazanych sum. Stosownie do art. 481 § 1 i 2 k.c., za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego wierzyciel może żądać odsetek, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, a jeżeli strony nie oznaczyły z góry stopy odsetek, należą się odsetki ustawowe. Termin zapłaty kary umownej nie był oznaczony w umowie ani nie wynikał
z właściwości zobowiązania, zatem świadczenie to powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu pozwanego do zapłaty tej kwoty. W nocie księgowej z dnia 8 sierpnia 2012 r. obejmującej karę umowną, doręczonej pozwanemu wraz z wezwaniem do zapłaty w dniu
9 sierpnia 2012 r. (k. 325-328), termin zapłaty kary umownej określony został na 14 dni. Uzasadnione było zatem zawarte w pozwie żądanie zasądzenia odsetek ustawowych od wskazanej kwoty kary umownej od dnia 24 sierpnia 2012 r., gdyż w tym dniu pozwany znajdował się już w opóźnieniu w jej zapłacie. Odsetki od zasądzonej części wynagrodzenia za wykonane opracowania w kwocie 152.677,07 zł należało natomiast przyznać – zgodnie
z żądaniem pozwu – od dnia 14 grudnia 2012 r. W tej dacie pozwany znajdował się bowiem w opóźnieniu w zapłacie tej sumy, gdyż wcześniej kierowane były do niego wezwania powodów do zapłaty. Za takie wezwanie można potraktować chociażby wniosek powodów
z dnia 17 października 2012 r. o zawezwanie do próby ugodowej skierowany do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie ( k. 338-346), na który pozwany odpowiedział pismem procesowym z dnia 20 listopada 2012 r. ( k. 347-353).

Brak było podstaw do zasądzenia na rzecz powodów (członków konsorcjum) wskazanych należności solidarnie. Solidarność powodów, którzy utworzyli konsorcjum
w celu realizacji zamówienia publicznego, co do roszczeń o zapłatę kary umownej
i wynagrodzenie umowne, nie wynika bowiem ani z zawartej przez strony umowy, ani
z przepisów prawa (art. 369 k.c.). Wierzytelności te, jako świadczenia podzielne, dzielą się na niezależne od siebie części pomiędzy obydwu powodów (art. 379 k.c.). Skoro podział prac pomiędzy członkami konsorcjum oraz podział wynagrodzenia za wykonane prace wyniósł ostatecznie 95% (...) Sp. z o.o. i 5 % (...) Ltd., to na rzecz (...) Sp. z o.o. należało zasądzić kwotę 253.818,22 zł (odpowiadającą 95% całej sumy należnej powodom), wraz z odsetkami od cząstkowych kwot 108.775 zł (kara umowna) i 145.043,22 zł (wynagrodzenie), a na rzecz (...) Ltd. kwotę 13.358,85 zł (odpowiadającą 5% całej sumy należnej powodom), wraz z odsetkami od cząstkowych kwot 5.725 zł (kara umowna) i 7.633,85 zł (wynagrodzenie), a dalej idące roszczenia powodów oddalić.

Z tych przyczyn Sąd orzekł jak w pkt. I, II i III sentencji wyroku na podstawie powołanych wyżej przepisów i regulacji umownych.

Orzekając o kosztach postępowania w pkt. IV i V sentencji wyroku Sąd stosunkowo rozdzielił je pomiędzy stronami na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. Z dochodzonej kwoty 1.378.938,04 zł Sąd zasądził na rzecz powodów kwotę łączną 267.177,07 zł. Powodowie wygrali zatem sprawę w 19,38% (267.177,07 zł / 1.378.938,04 zł x 100), przegrali zaś
w 80,62 %, a w tym stosunku wygrał sprawę pozwany. Koszty powodów niezbędnych do celowego dochodzenia praw w niniejszej sprawie wyniosły łącznie 76.181 zł, na co składają się uiszczona należna opłata sądowa od pozwu w wysokości 68.947 zł, opłaty skarbowe od pełnomocnictw procesowych w wysokości 34 zł (bez opłaty od pełnomocnictwa substytucyjnego) i wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powodów w wysokości 7.200 zł, ustalone na podstawie § 6 pkt. 6 w zw. z § 2 ust.1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 490). W ocenie Sądu nie były niezbędne do celowego dochodzenia roszczeń powodów w rozpatrywanej sprawie wydatki na ksero załączników do pozwu w postaci projektu budowlanego
i wykonawczego w wysokości 10.962,60 zł z dwóch przyczyn: po pierwsze, stopień zaawansowania prac nad tymi projektami nie był kwestionowany przez pozwanego ani przed wszczęciem postępowania sądowego, ani w jego toku, zatem nie było potrzeby składania tej obszernej dokumentacji wraz pozwem, a po drugie, roszczenia powodów dotyczące zapłaty wynagrodzenia za te projekty były nieuzasadnione. Koszty pozwanego niezbędne do celowej obrony wyniosły natomiast 7.200 zł, co stanowi wynagrodzenie pełnomocnika procesowego pozwanego ustalone w analogiczny sposób jak w przypadku powodów. Suma kosztów obydwu stron w niniejszej sprawie wyniosła zatem 83.381 zł. Powodowie, stosownie do wyniku sprawy, powinni pokryć koszty procesu w wysokości 67.221,76 zł (83.381 zł
x 80,62%), a ponieśli koszty celowe w wysokości 76.181 zł. Wobec tego pozwany winien zwrócić powodom część kosztów w wysokości 8.959,24 zł (76.181 zł minus 67.221,76 zł), co po ich rozdzieleniu na obydwu powodów, stosownie do ich udziałów w dochodzonych roszczeniach, daje kwotę 8.511,28 zł dla (...) Sp. z o.o. (95%) i 447,96 zł na rzecz (...) Ltd. (5%).