Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 września 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSO Piotr Bednarczyk
Protokolant:	sekretarz sądowy Agnieszka Kukwa

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 sierpnia 2018 roku w Warszawie

z powództwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w Ł.

przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Infrastruktury i Rozwoju oraz (...) z siedzibą w W.

o zapłatę 100 00 zł

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od powoda na rzecz (...) w W. oraz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej po 5 417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt XXV C 1805/16

UZASADNIENIE WYROKU Z 5 WRZEŚNIA 2018 R.

Pozwem z dnia 28 listopada 2016 r. (...) Sp. z o.o. z siedzibą w Ł. (dalej (...)) wniosła o zasądzenie na jej rzecz solidarnie od pozwanych Skarbu Państwa i (...) (dalej (...)) kwoty 100 000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz o zasądzenie na rzecz powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Niniejszym pozwem powódka dochodzi roszczenia z tytułu nieuiszczenia płatności końcowej w związku z umową o dofinansowanie. (...) wezwała (...) do zwrotu dofinansowania w kwocie 9 745 553,75 zł wraz z odsetkami od dnia wypłaty środków do dnia ich zwrotu. W wyniku żądania zwrotu dofinansowania doszło do tego, że wartość zobowiązań (...) przekracza wartość jej majątku, przez co powódka złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości. Jako podstawę swojego roszczenia powódka podała art. 417 k.c. wskazując, że szkoda, jaką poniosła w związku z działaniami osób prawnych wykonujących zadania z zakresu władzy publicznej na podstawie porozumienia, powstała w majątku powódki w zakresie, w jakim powstało zobowiązanie do zwrotu dofinansowania w kwocie 9.745.553,75 zł. W niniejszym postępowaniu powódka dochodzi naprawienia jedynie części tej szkody (pozew k. 2-35).

W odpowiedzi na pozew pozwana Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości wniosła o oddalenie powództwa w całości z uwagi na brak legitymacji procesowej do wytoczenia powództwa przez (...) związanej z brakiem wymaganej zgody pozwanej na przeniesienie praw i obowiązków wynikających z umowy o dofinansowanie Pozwana wskazała, że spółka (...) naruszyła zawartą z (...) umowę o dofinansowanie. Zdaniem pozwanej postępowanie ofertowe na zakup licencji przewidzianej w umowie było pozorne, zmierzające do zakupu licencji od (...) w celu kontynuowania realizowanego od 2009 r. kontraktu z (...). W ten sposób (...) naruszyła art. 6c ustawy o (...) i § 11 umowy o dofinansowanie oraz doprowadziła w konsekwencji do żądania zwrotu przez (...) dofinansowania w łącznej kwocie 9.745.553,75 zł wraz z odsetkami. (...) działała na podstawie umowy o dofinansowanie oraz przepisów prawa, zatem nie może być mowy o jej odpowiedzialności deliktowej (odpowiedź na pozew (...) k. 511-522).

Pozwany Skarb Państwa – Minister Infrastruktury i Rozwoju w odpowiedzi na pozew również wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Pozwany SP wskazał, że nie ma jasności, czy powódka wywodzi swoje roszczenie z odpowiedzialności deliktowej, czy kontraktowej, ale niezależnie od tego nie ma ona legitymacji czynnej do występowania w niniejszym procesie. Podkreślono, że żadne okoliczności faktyczne wskazane w pozwie nie dotyczą powódki. (...) nie wyraziła zgody na przeniesienie roszczenia o płatność końcową na powodową spółkę, wobec czego zmiany podmiotowe po stronie beneficjenta są bezskuteczne wobec (...), która też nigdy nie występowała do powódki o zwrot kwoty dofinansowania. Z ostrożności procesowej zaprzeczono by ze strony (...) dochodziło do jakichkolwiek bezprawności wobec powódki czy spółki (...) (odpowiedź na pozew SP k. 1079-1092).

W dalszych pismach procesowych strony podtrzymały swoje stanowiska, zaś powodowa spółka wskazała na żądanie Sądu trzy zdarzenia, które stanowią jej zdaniem źródło odpowiedzialności odszkodowawczej.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Jeszcze przed zawarciem umowy o dofinansowanie w dniu 4 maja 2009 r. pomiędzy spółką (...) została zawarta umowa licencyjna. Zgodnie z tą umową Spółka (...) posiadała wyłączne prawo do korzystania z systemu (...) objętego zgłoszeniem patentowym (nr wniosku (...)), na wszystkich obszarach lub we wszystkich państwach z wyłączeniem Hiszpanii i na mocy umowy licencji prawo to na zasadzie wyłączności przeniosła na spółkę (...) przez czas nieokreślony na terytoriach obejmujących Polskę, Gruzję, Ukrainę, Finlandię, Białoruś, Estonię, Litwę i Łotwę – do końca 2014 r. Zgodnie z umową (...) uprawniona była także do wniesienia o rozszerzenie powyższego terytorium o inne państwa Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Rosji , oraz o terytorium Irlandii. (...) określony został w umowie jako system elektronicznych przelewów pieniężnych działający w oparciu o system telefonii komórkowej i wykorzystujący bankomaty, niewymagający użycia kart płatniczych. Na mocy umowy (...) uprawniona była do korzystania z systemu (...) na wszystkich obszarach zastosowania znanych w dniu zawarcia umowy. Całość wynagrodzenia (...) w związku z udzieleniem licencji ustalone zostało na kwotę 2.000.000 euro płatną w terminie 15 dni od dnia otrzymania decyzji w sprawie przyznania funduszy (...) ((...) - tj. Programu (...)), nie później niż do końca 2009 r. (umowa licencyjna k. 78-84 z tłum. k. 84-91).

Pismem datowanym na dzień 27 sierpnia 2009 r. H. L. (1) (...).L. zawiadomiła (...), że od dnia odbioru niniejszego pisma do momentu przekazania całkowitej należnej sumy będącej wynagrodzeniem za udzielenie licencji w ustalonej wysokości 2.000.000 euro, spółce (...) udziela się licencji próbnej na przeprowadzenie (...), terytorium ograniczone będzie do terytorium Polski, licencji udziela się na okres do 31 grudnia 2012 r., pod warunkiem, że zostanie wpłacona kwota w wysokości co najmniej 15% wartości wynagrodzenia za udzielenie licencji do 31 grudnia 2010 r. Nawet w przypadku wypłacenia pełnego wynagrodzenia w kwocie 2.000.000 euro do 31 grudnia 2012 r. (...) utraci zezwolenie na korzystanie z systemu (...), jeżeli przed tą datą nie ustali z (...) warunków jego dalszego użytkowania (pismo (...) k. 83 z tłum k. 92).

W oparciu o ww. licencję (...) rozpoczęła świadczenie usługi polegającej na przesyłaniu środków pieniężnych oraz ich wypłacie na podstawie wiadomości SMS bez konieczności użycia kart płatniczych. W tym celu rozpoczęła też współpracę z bankami i innymi instytucjami finansowymi. W dniu 20 lutego 2009 r. (...) zawarła z (...) Bankiem S.A. umowę o dokonywanie rozliczeń transakcji z systemu (...), której przedmiotem było określenie zasad rozliczania przez bank transakcji w złotych i euro na podstawie dostarczanych bankowi w formie elektronicznej przez powodową spółkę plików rozliczeniowych, zawierających zestawienia transakcji, pochodzących z systemu (...) (§ 1 ust 1 umowy). W umowie określono, że system (...) stanowi platformę technologiczną umożliwiającą realizację zleceń płatności, składanych przez zleceniodawców (klientów banków) przy pomocy różnych kanałów dostępu. W celu realizacji płatności od beneficjenta płatności wymagane było posiadanie telefonu komórkowego, na który przesyłana jest informacja o możliwości realizacji płatności w bankomacie (podjęcia gotówki) (§ 1 ust 2 umowy). Zaznaczono, że (...) świadczy usługi technologiczne i koordynuje właściwe działanie systemu (...) (§ 1 ust 3 umowy). Do umowy zostały zawarte dwa aneksy z 18 września 2012 r. i 25 września 2014 r. (umowa o dokonywanie rozliczeń k. 799-805, aneksy do umowy k. 806-807, 808).

W dniu 30 grudnia 2009 r. (...) zawarła umowę licencyjną z (...)/ (...) Sp. z o.o. na mocy której (...) udzieliła (...)/ (...) Sp. z o.o. niewyłącznej licencji na wykorzystanie systemu (...) na terytorium Polski. Na mocy tej umowy spółka (...)/(...) uprawniona była do wykorzystywania systemu (...) zgodnie z jego funkcjonalnością i świadczenia usług w oparciu o działanie tego systemu (§1 ust. 1 i 8) (umowa licencyjna k. 809-811).

W dniu 25 czerwca 2010 r. (...) zawarła z Bankiem (...) S.A umowę afiliacyjną, w której określono zasady i warunki włączenia banku do systemu (...). W umowie przewidziano, że Bank zostanie włączony do systemu (...) jako bank wpłacający, który udostępni system w sieci bankomatów, tak aby beneficjenci mogli realizować elektroniczne dyspozycje płatności (cz. 2 pkt. 2.1 i 2.2. umowy) (umowa afiliacyjna k. 842-848).

W dniu 15 października 2010 r. (...) zawarła z Towarzystwem (...) S.A. z siedzibą w G. umowę o współpracy, która określała zasady i warunki włączenia (...) S.A. do systemu (...). W umowie przewidziano, że (...) zostanie włączony do systemu (...) jako podmiot wpłacający, który udostępni system w sieci bankomatów, tak aby beneficjenci mogli realizować elektroniczne dyspozycje płatności (cz. 2 pkt. 2.1 i 2.2. umowy) (umowa o współpracy k. 825-830).

W dniu 26 października 2011 r. (...) zawarła z (...) z siedzibą w L. umowę o współpracy, która określała zasady i warunki włączenia spółki (...) jako podmiotu wpłacającego do systemu (...) oraz zasady i warunki realizacji wypłaty środków na podstawie elektronicznej dyspozycji płatności (cz. 2 pkt. 2.1 i 2.2. umowy) (umowa o współpracy 868-875).

W dniu 30 października 2009 r. (...) złożyła do (...) w W. wniosek o dofinansowanie realizacji projektu nr (...) (...) w ramach Programu (...) realizacji projektu pt. „Wprowadzenie przełomowej na skalę międzynarodową usługi w zakresie transferu środków pieniężnych”. Celem projektu było zastosowanie technologii opartej na wynikach prac badawczo-rozwojowych oraz zakup licencji na opatentowaną technologię, dzięki której stworzona zostanie nowa w skali międzynarodowej usługa przesyłania środków pieniężnych bezpośrednio na bankomaty lub terminale (...), z możliwością ich podjęcia przy użyciu telefonu komórkowego obsługującego wiadomości SMS. Objęta wnioskiem o dofinansowanie usługa miała zostać wprowadzona na rynki Europy Środkowej i Wschodniej, a w pierwszej kolejności na terenie Polski. Miała ona umożliwić wprowadzenie nowego produktu, czyli usługi polegającej na wysyłaniu środków finansowych z konta bankowego, karty kredytowej lub e-walletu do dowolnego bankomatu lub terminala (...) i natychmiastową wypłatę przekazanych środków pieniężnych bez użycia karty lub innego dedykowanego rozwiązania, a jedynie przy wykorzystaniu telefonu komórkowego obsługującego wiadomości SMS. We wniosku wskazano, że projekt pozwoli na świadczenie innowacyjnej na skalę światową usługi dzięki wykorzystaniu opatentowanej przez hiszpańską firmę (...) technologii, zaś usługa nie byłaby możliwa bez opracowanego przez wnioskodawcę rozwiązania w postaci uniwersalnego konektora do banku, które to rozwiązanie umożliwi świadczenie usługi w systemie międzynarodowym. Nowy produkt miał się odróżniać od istniejących na rynku następującymi parametrami: transakcjami w systemie międzynarodowym, grupą odbiorców usługi, różnorodnością walut i kanałami wypłaty środków pieniężnych. We wniosku wskazano, że w ramach projektu wnioskodawca zakupi opatentowaną technologię przesyłania pieniędzy na terenie Europy środkowowschodniej Method for obtaining Cash at cardless teller machines using a payment order via SMS. Kwota kosztów kwalifikowalnych przeznaczonych na zakup ww. technologii została oszacowana na 16.159.228,88 zł (wniosek o dofinansowanie cz I k. 56-67, cz II k. 143-216).

W dniu 5 września 2012 r. pomiędzy (...) (jako instytucją wdrażającą/instytucją pośredniczącą II stopnia) a H. C. (jako beneficjentem), zawarta została umowa o dofinansowanie nr (...) (...) (dalej jako umowa o dofinansowanie), dotycząca realizacji projektu „Wprowadzenie przełomowej na skalę międzynarodową usługi w zakresie transferu środków pieniężnych”. Przedmiotem umowy było udzielenie (...) przez (...) dofinansowania na realizację tego projektu ze środków publicznych w ramach Działania 4.4 „Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym” osi priorytetowej 4 „Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia” Programu (...) 2007-2013, zatwierdzonego decyzją Komisji Europejskiej z dnia 1 października 2007 r. nr (...), w ramach pomocy wspólnotowej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego objętego celem konwergencja w Polsce, realizowanego m.in. na podstawie Rozporządzenia Komisji (WE) 800/2008.

Na mocy § 2 ust. 2 umowy (...) zobowiązała się do zrealizowania projektu w pełnym zakresie, w terminie od 1 kwietnia 2012 r. do 31 grudnia 2015 r., z należytą starannością, zgodnie z umową i jej załącznikami, w szczególności opisem zawartym we wniosku o dofinansowanie, oraz przepisami prawa krajowego i wspólnotowego. (...) w § 4 ust. 1 w zw. z § 5 ust. 1 zobowiązała się do udzielenia (...) dofinansowania na realizację projektu do maksymalnej wysokości 18.958.800 zł, po spełnieniu warunków wynikających z umowy oraz rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 7 kwietnia 2008 r. w sprawie udzielania przez (...) pomocy finansowej w ramach Programu (...), 2007-2013 (dalej jako „rozporządzenie (...)).

Zgodnie z § 5 ust. 3 Umowy, okres kwalifikowalności wydatków dla Projektu rozpoczynał się w dniu 1 kwietnia 2012 r. i kończył się w dniu 31 grudnia 2015 r. W myśl § 5 ust. 5 umowy o dofinansowanie, w przypadku rozpoczęcia realizacji projektu przed dniem rozpoczęcia okresu kwalifikowalności, o którym mowa w § 5 ust. 3 umowy, wszystkie wydatki w ramach projektu stają się niekwalifikowane. Działanie takie dodatkowo stanowi przesłankę wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym. Zgodnie z § 5 ust. 6 umowy o dofinansowanie i § 1 ust. 8 pkt 4 rozporządzenia (...), za rozpoczęcie realizacji projektu uznaje się dzień rozpoczęcia robót budowlanych lub dzień zaciągnięcia pierwszego zobowiązania beneficjenta do zamówienia towarów, usług lub robót budowlanych związanych z realizacją projektu. Nie stanowią rozpoczęcia realizacji projektu czynności podejmowane w ramach działań przygotowawczych, w szczególności studia wykonalności, usługi doradcze związane z przygotowaniem inwestycji, w tym analizy przygotowawcze (techniczne, finansowe, ekonomiczne) oraz przygotowanie dokumentacji związanej z wyborem wykonawcy. Na podstawie § 11 ust. 2 umowy o dofinansowanie, (...) zobowiązała się do ponoszenia wszystkich wydatków kwalifikujących się do objęcia wsparciem z zachowaniem zasady uczciwej konkurencji, efektywności, jawności i przejrzystości oraz do dołożenia wszelkich starań w celu uniknięcia konfliktu interesów rozumianego jako brak bezstronności i obiektywności w wypełnianiu funkcji jakiegokolwiek podmiotu objętego umową w związku z jej realizacją. Zgodnie z § 6 ust. 1 umowy o dofinansowanie, w celu uzyskania dofinansowania powódka zobowiązana była do składania wniosków o płatność, a w przypadku płatności stanowiących refundację poniesionych wydatków, dodatkowo do składania dokumentów potwierdzających poniesione koszty (umowa o dofinansowanie k. 38-55 wraz z aneksami do umowy: z 30.11.2012 r. k. 556-557, z 14.03.2013 r. k. 567-568, z 28.03.2013 r. k. 587, z 19.05.2014 r. k. 594, z 30.10.2014 r. k. 604, z 16.03.2015 r. k. 616 i 01.06.2015 r. k. 624).

W ramach realizacji projektu, (...) w dniu 8 listopada 2012 r. wystąpiła
z zapytaniem ofertowym dotyczącym zakupu licencji na opatentowaną technologię Method for obtaining Cash at cardless teller machines, using a payment order via SMS. Przedmiotem zamówienia było nabycie licencji do opatentowanej technologii przesyłania środków pieniężnych na terenie Europy środkowowschodniej, która ma na celu wprowadzenie unikalnej na skalę światową usługi przesyłania środków pieniężnych bezpośrednio na bankomaty i terminale (...), z możliwością ich podjęcia przy użyciu telefonu komórkowego, obsługującego wiadomości SMS, bez konieczności posiadania karty lub innego rozwiązania technologicznego. Zakup licencji do opatentowanej technologii przesyłania środków pieniężnych powinien umożliwić wejście na rynek docelowy unikalnej na skalę światową usługi przesyłania środków pieniężnych z konta bankowego, karty kredytowej lub e-walletu bezpośrednio do dowolnego bankomatu lub terminalu (...), a tym samym natychmiastowego wypłacania przekazanych środków finansowych przy wykorzystaniu telefonu komórkowego. W zapytaniu ofertowym wskazano również, że podłączenie rynków docelowych do systemu międzynarodowego wymaga nabycia licencji w celu podłączenia do centralnego systemu, znajdującego się w Hiszpanii, gdzie podłączone zostaną węzły regionalne lub krajowe. Zapytanie ofertowe z dnia 8 listopada 2012 r. skierowano do trzech podmiotów: H. L. (2) S.L. z siedzibą w M., (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. oraz (...) S.A. z siedzibą w R.. W odpowiedzi na zapytanie wpłynęła jedynie oferta od spółki (...) z dnia 15 listopada 2012 r. wraz z patentem nr (...) na kwotę 13.020.000 zł, która została wybrana przez powodową spółkę do realizacji zamówienia (zapytanie ofertowe wraz z załącznikami k. 999-1002, oferta (...) k. 1003-1024, ogłoszenie o wyborze oferty k. 68-69).

W dniu 14 grudnia 2012 r. (...) zawarła umowę licencyjną ze spółką (...), na podstawie której nabyła prawo do licencji do systemu (...) na terytoriach Europy Środkowo-Wschodniej, tj.: w Polsce, Słowacji, Bułgarii, Ukrainie, Czechach, Białorusi, Finlandii, Węgrach, Chorwacji, Słowenii, Bośni i Hercegowinie, Czarnogórze, Macedonii, Gruzji, Litwie, Łotwie, Estonii i Serbii. Wynagrodzenie netto za udzielenie licencji określone zostało na 13.020.000 zł (umowa licencyjna k. 70-74).

Od dnia 25 stycznia 2011 r. spółka (...) posiadała 625 udziałów
w (...) o łącznej wartości 62.500 zł. W dniu 27 grudnia 2011 r. Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników (...) podjęło uchwałę w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego z kwoty 415.000 zł do kwoty 1.415.000 zł poprzez utworzenie 10.000 udziałów. Nowe udziały objęte zostały przez wszystkich wspólników, za wyjątkiem spółki (...), w wyniku czego udziały tej spółki spadły do poziomu 4,42 %. W dniu 19 września 2012 r. odbyło się Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników (...), na którym została podjęta uchwała o wyrażeniu zgody na nabycie udziałów w tej spółce przysługujących (...) celem ich umorzenia. W dniu 28 listopada 2012 r. została podpisana umowa przeniesienia udziałów w spółce, na mocy której (...) zbyła wszystkie należące do niej udziały na rzecz (...) w celu ich umorzenia. Uchwała w zakresie umorzenia udziałów (...) została przyjęta w dniu 30 listopada 2012 r. Od tego momentu spółka (...) przestała być formalnie wspólnikiem spółki (...) (odpis z KRS (...) – k. 1025-1028, protokół nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników (...) (...) z 19.09.2012 r. k 136-140, umowa sprzedaży udziałów z 28.11.2012 r. k. 141-142 z tłum. 143-148, protokół nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników (...) z 30.11.2012 r.k. 150-177, pismo (...) k. 1029-1034).

(...) złożyła w okresie od 23 stycznia 2013 r. do 7 kwietnia 2016 r. dziesięć wniosków o płatność, w tym dwa wnioski o wypłatę zaliczki. Na podstawie dziewięciu złożonych wniosków o wypłatę (płatność w ramach dziesiątego wniosku o płatność końcową nie została zrealizowana) pozwana wypłaciła powódce dofinansowanie (z uwzględnieniem zwrotów) na łączną kwotę 17.585.091,65 zł, co stanowiło 92,75% wartości przyznanego dofinansowania, w tym jako płatności zaliczkowe kwotę 9.990.340 zł. W ramach wypłaconej kwoty pozwana sfinansowała wydatki związane z zakupem opatentowanej technologii Method for obtaining Cash at cardless teller machines using apayment order via SMS
w postaci licencji, w łącznej kwocie 9.745.533,75 zł (wnioski o płatność k. 636-773, karty kontowo-analityczne – k. 764-773).

formularz zatwierdzenia czynności pokontrolnych k. 787-795; informacja pokontrolna
k. 786-798).

Pismem z 21 maja 2015 r. (...) zwróciło się o wyrażenie zgody na przeniesienie praw i obowiązków wynikających z umowy na mający powstać podmiot (...) Produkcja Sp. z o.o., przy czym 100 % udziałów miało należeć do (...). (...) Agencja (...) w piśmie z 14 lipca 2015 r. wskazała na konieczność przedstawienia szeregu dokumentów pozwalających na ocenę finansów i wiarygodności nowego podmiotu oraz umowy spółki i dokumentów potwierdzających przeniesienie przedsiębiorstwa – już po dokonaniu zdarzenia (czyli po zawarciu stosownych umów). ( Kserokopie pism k. 229-236)

W dniu 29 lipca 2015 r. (...) wniosła aportem do (...) zorganizowaną część przedsiębiorstwa (...) w zamian za objęcie przez (...) 950 udziałów o podwyższonym kapitale zakładowym (...). Po wniesieniu zorganizowanej części przedsiębiorstwa w majątku (...) pozostały jedynie składniki majątkowe o wartości rynkowej wg. (...) 0 zł. Tego samego dnia Zgromadzenie Wspólników (...) podjęło uchwałę w sprawie wstąpienia przez (...) w prawa i obowiązki wynikające z umowy o dofinansowanie nr (...) (...) (akt notarialny 29.07.2015 r. Rep. (...), .

W dniu 30 lipca 2015 r. spółka (...) złożyła wniosek o aneks do umowy o dofinansowanie polegający na przeniesieniu praw i obowiązków z umowy na powodową spółkę. Załącznikiem do pisma był akt notarialny stwierdzający powzięcie uchwał spółek o przeniesieniu przedsiębiorstwa z 29 lipca 2015 r. Pomimo kolejnych pism powodowa spółka nie uzyskała jednoznacznej odpowiedzi – tj. zgody na przeniesienie praw i obowiązków lub jej odmowie. (Kserokopie pism k. 237-266. oraz 267-282)

W trakcie realizacji projektu, Urząd Kontroli Skarbowej w Ł. w ramach prowadzonych działań kontrolnych we wrześniu 2015 r. stwierdził nieprawidłowości
w realizacji projektu dotyczące braku spełnienia przez (...) kryteriów wyboru projektu do dofinansowania, polegającego na rozpoczęciu projektu przed złożeniem wniosku o dofinansowanie oraz dokonania wyboru dostawców od podmiotu powiązanego kapitałowo
z powódką i w rezultacie wykorzystania dofinansowania niezgodnie z zasadami dotyczącymi pomocy publicznej (Podsumowanie ustaleń (…) ramach prowadzonego audytu k. 774-784).

W wyniku stwierdzonych przez Urząd Kontroli Skarbowej w Ł. nieprawidłowości (...) zleciła (...) S.A. z siedzibą w Ł. przeprowadzenie kontroli projektu z uwzględnieniem ustaleń dokonanych przez UKS. Przeprowadzona 28 października 2015 r. kontrola projektu potwierdziła nieprawidłowości wskazane przez UKS, naruszające § 5 ust. 3 i 5 umowy o dofinansowanie projektu. W wyniku przeprowadzonych czynności kontrolnych stwierdzono, że (...) jeszcze przed rozpoczęciem projektu osiągnęła cel projektu, gdyż posiadała już odpowiednią licencję na podstawie umowy ze spółką (...), a także zawarła już 5 umów z bankami i instytucjami finansowymi na korzystanie z usługi objętej umową o dofinansowanie. Kontrola zakończyła się wynikiem negatywnym i w konsekwencji zarekomendowano wypowiedzenie umowy. (pismo (...) S.A. z 20.01.2016 r. k. 785-786, formularz zatwierdzenia czynności pokontrolnych k. 787-795; informacja pokontrolna
k. 786-798).

Wskutek działań związanych z wyzbywaniem się majątku, spółka (...) stałą się niewypłacalna w grudniu 2015 r. (Sprawozdanie tymczasowego nadzorcy sądowego nt. stanu finansowego dłużnika k. 374-418)

W dniu 22 kwietnia 2016 r. (...) złożyła w Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi wniosek o ogłoszenie jej upadłości. Postanowieniem z dnia 21 listopada 2016 r. Sąd na podstawie art. 13 ust. 1 Prawa upadłościowego oddalił ten wniosek (wniosek o ogłoszenie upadłości – k. 97-102, ogłoszenie w (...) poz. 33279).

W piśmie z dnia 6 kwietnia 2016 r. (...) wezwała (...) do zwrotu środków w łącznej kwocie 9.745.553,75 zł wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych od dnia wypłaty środków do dnia zwrotu, w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania (pismo (...) k. 94-96).

Pismem z dnia 18 sierpnia 2017 r. (...) na podstawie § 12 ust. 3 pkt 2, pkt 5, pkt 8 w zw. z § 11 ust. 2 oraz § 12 ust. 2 pkt 2 w zw. z § 2 ust. 5 i § 12 ust. 2 pkt 6 w zw. z § 7 ust. 11 umowy o dofinansowanie z 5 września 2012 r. wypowiedziała (...) tą umowę ze skutkiem natychmiastowym oraz wezwała (...) do zwrotu wypłaconego dofinansowania w kwocie 17.392.893,53 zł w terminie 14 dni (wypowiedzenie umowy
o dofinansowanie – k. 1056-1059).

W dniu 15 czerwca 2018 r. 2018 (...) wydał decyzję zobowiązującą do zwrotu dofinansowania, która jednak do daty zamknięcia rozprawy nie stała się ostateczna. (okoliczność niesporna, uznana za przyznaną wobec oświadczeń stron)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów przedłożonych przez obie strony postępowania, które nie były kwestionowane przez żadną ze stron. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Sąd uznał, że zgromadzony materiał dowodowy jest wystarczający do ustalenia okoliczności faktycznych niniejszej sprawy i wydania orzeczenia kończącego, skoro żądania okazały się nieuzasadnione już co do zasady. Z tego też względu Sąd oddalił pozostałe wnioski dowodowe składane przez strony. Ich dopuszczenie jedynie przedłużyłoby postępowanie w sprawie i zwiększyłoby koszty procesu. Zeznania wnioskowanych świadków nie wniosłyby nic nowego do sprawy, gdyż okoliczności, na jakie byli powołani zostały wykazane dokumentami znajdującymi się w aktach sprawy. Podobnie dowód z opinii biegłych - zarówno zmierzający do wykazania innowacyjności projektu jako i co do wartości szkody – nie miałby wpływu na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo okazało się nieuzasadnione.

Powód dochodził odszkodowania z tytułu konkretnych czynności (...) związanych z wykonywaniem umowy o dofinansowanie zawartej z (...), podnosząc, iż miały one charakter wykonywania władzy publicznej. Zgodnie z art. 417 § 1 k.c. za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jeżeli wykonywanie zadań publicznych zlecono innej osobie prawnej solidarnie z nią odpowiada wykonawca oraz zlecający wykonywanie Skarb Państwa (art. 417 § 2 kc). Na pytanie Sądu powód podkreślił, że celowo nie dochodzi roszczeń opartych na odpowiedzialności kontraktowej, gdyż również i jego zdaniem nie doszło do przejścia na niego praw i obowiązków z umowy (protokół rozprawy k. 1183 ). Dlatego też Sąd badał sprawę niniejszą jedynie pod kątem odpowiedzialności deliktowej pozwanych wywodzonej z zasad ogólnych.

Przede wszystkim należy zauważyć, że wskazywany przez powoda art. 417 kc nie znajdzie zastosowania w niniejszej sprawie. Strona powodowa trafnie podniosła, że działania i zaniechania (...) związane z realizacją umowy o dofinansowanie nie należą do sfery władczej. Takie stanowisko zostało już jednoznacznie potwierdzone w orzecznictwie. Wyjątkowo precyzyjnie wyjaśnił to Sąd Najwyższy w postanowieniu z 5 lipca 2013 r. w sprawie IV CSK 12/13, wskazując że na pierwszym etapie rozpatrywania wniosku o dofinansowanie instytucja zarządzająca rzeczywiście wydaje decyzję administracyjną, ale po zawarciu umowy regulującej prawa i obowiązki stron na gruncie prawa cywilnego. Do takiej konkluzji doszły również inne sądy rozpoznając sprawy o odszkodowanie w z zbliżonych stanach faktycznych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 24 marca 2017 r. w sprawie I ACa 2403/15, Legalis 1591881 oraz Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 17 stycznia 2018 r. w sprawie I ACa 704/17, Legalis 1732931). Przenosząc ten argument do sprawy niniejszej należy już w tym miejscu stwierdzić, że powództwo w stosunku do Skarbu Państwa jest nieuzasadnione. Opisane przez powoda zdarzenia nie mieściły się w sferze działań publicznych, a więc Skarb Państwa nie ponosi za nie odpowiedzialności. Dlatego też powództwo w stosunku do Skarbu Państwa zostało oddalone w całości.

Sąd nie jest jednak bezwzględnie związany podstawą prawną wskazaną w pozwie i ma prawo (a nawet obowiązek) oceniać zgłoszone żądanie także pod kątem innych podstaw prawnych. (por wyrok SN z dnia 30 września 2016 r. w sprawie I CSK 644/15 a także przywołane tam wcześniejsze orzeczenia). W kontekście stanowiska powoda, który wyraźnie wskazywał, dochodzi roszczeń odszkodowawczych (a nie powstałych z umowy) należało ocenić żądanie pozwu – już tylko w stosunku do (...) - w oparciu o ogólne zasady odpowiedzialności deliktowej. Zgodnie z art. 416 kc osoba prawna odpowiedzialna jest za szkodę wynikłą z jej organu. Możliwą podstawą prawną jest również art. 430 kc, zgodnie z którym kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności. Przepis ten przewiduje m.in. odpowiedzialność pracodawców za działania wynikające z winy jego pracowników). Dla powstania odpowiedzialności odszkodowawczej (obok winy określonych osób) konieczne jest ustalenie pozostałych przesłanek odpowiedzialności deliktowej, a więc bezprawności zdarzenia sprawczego, istnienia szkody i związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy owym zdarzeniem a szkodą (art. 415 k.c., art. 361 § 1 k.c.).

Powodowa spółka wskazała trzy konkretne zdarzenia, w których dopatruje się odpowiedzialności pozwanej Agencji (k. 1127). Były to 1) żądanie zwrotu dofinansowania w całości, m.in. ze względu na twierdzenia o powiązaniach kapitałowych, 2) odmowa wypłaty ostatniej transzy dofinansowania oraz 3) instrukcje zmuszające (...) do przeniesienia praw z umowy na powodową spółkę na następnie zwlekanie z wydaniem zgody na to przeniesienie. Każde z tych zdarzeń domaga się odrębnego omówienia.

Kwestia zwrotu dofinansowania opisanego w umowie z dnia reguluje art. 207 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych. W razie stwierdzenia, że środki przekazane na realizację programów finansowanych ze środków europejskich zostały wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem albo nienależnie, właściwa instytucja wzywa do ich zwrotu w terminie 14 dni (art. 207 ust. 8 UFF). W razie bezskutecznego upływu terminu właściwa instytucja wydaje decyzję administracyjną, przy czym beneficjent zobowiązany jest do zwrotu środków z odsetkami w terminie 14 dni od chwili doręczenia ostatecznej decyzji. Dochodzenie zwrotu środków możliwe jest również na drodze cywilnej, zwłaszcza gdy udzielono zabezpieczenia np. w postaci weksla (por. uzasadnienie postanowienia SN z 21 marca 2013 r. w sprawie III CZP 9/13, Legalis 617 804).

Zdaniem Sądu pierwsze zdarzenie nie mogło spowodować powstania roszczenia powódki już ze względu na konstrukcję odpowiedzialności odszkodowawczej. Jak wskazano wcześniej roszczenie odszkodowawcze powstaje tylko wówczas, gdy równocześnie spełnione zostały dwie zasadnicze przesłanki: 1) bezprawności zdarzenia sprawczego i 2) powstania szkody. Niezależnie od istnienia faktycznych podstaw do zwrotu środków należy zauważyć, że nie w sprawie niniejszej nie było możliwe równoczesne spełnienie obu tych przesłanek. Na datę wniesienia pozwu pozwana Agencja zgłosiła jedynie żądanie zwrotu środków. Tego rodzaju zachowanie pozwanej może być zgodne z prawem albo też bezprawne. Gdyby wezwanie było zgodne z prawem – to w oczywisty sposób nie doszłoby do powstania roszczenia odszkodowawczego ze względu na brak bezprawności. Jeśli jednak wezwanie byłoby bezprawne (w szczególności nie istniały podstawy do zwrotu środków), to nie powstała szkoda.

Wystosowanie wezwania w trybie art. 207 ust. 8 UFF nie powoduje automatycznie żadnego uszczerbku w majątku. Niezależnie od przyjętej kwalifikacji takiego zdarzenia z punktu widzenia prawa cywilnego (np. oświadczenie woli zbliżone do wypowiedzenia umowy, wezwanie do zapłaty) szkodą może być dopiero spełnienie świadczenia opisanego w wezwaniu. W przypadku braku reakcji beneficjenta do spełnienia świadczenia może dojść dopiero po wydaniu ostatecznej decyzji lub na skutek postępowania sądowego. W obu wypadkach nakaz zwrotu środków jest poprzedzony oceną skuteczności i zgodności z prawem wypowiedzenia. Jeśli zostanie uznane za bezprawne (w tym nieważne z racji sprzeczności z ustawą lub umową albo choćby tylko bezskuteczne) to nie zostanie wydana decyzja w trybie art. 207 ust. 9 UFF ani wyrok zasądzający. Innymi słowy bezprawność wezwania do zwrotu środków nie może skutkować powstaniem szkody.

Już tylko tytułem uzupełnienia wypada zauważyć, że podniesiona na ostatniej rozprawie okoliczność wydania decyzji administracyjnej z dnia 15 czerwca 2018 r. zobowiązującej do zwrotu środków w trybie art. 207 ust. 9 UFF nie może wpływać na powstanie roszczeń odszkodowawczych. Decyzja ta na chwilę zamknięcia rozprawy nie była jeszcze ostateczna. Natomiast bezprawność tej decyzji mogłaby doprowadzić do wydania wyroku zasądzającego dopiero po stwierdzeniu bezprawności decyzji w odpowiednim postępowaniu stosownie do art. 417 (1) §2 kc.

Drugie zdarzenie miało polegać na odmowie wypłaty ostatniej transzy dofinansowania. Zdaniem Sądu niezależnie od prawidłowości działań pozwanego powodowi nie przysługuje legitymacja do dochodzenia roszczeń powstałych na podstawie umowy o dofinasowanie. W zakresie roszczeń z tego tytułu Sąd podziela argumentację pozwanego zawartą odpowiedzi na pozew (k. 513v - 515) i niejako podzieloną przez powoda na rozprawie (k. 1183).

Zgodnie z art. 509 § 1 kc przelew wierzytelności jest dopuszczalny o ile nie sprzeciwia się m.in. zastrzeżeniu umownemu wykluczającego taką możliwość. Umowa o dofinansowanie zawiera wyraźne zastrzeżenie uprzedniej zgody (...) na przeniesienie praw i obowiązków wynikających z tej umowy na podmiot trzecie (§ 2 ust. 5 umowy k. 41)Taka zgoda nie została wyrażona. Już z tej przyczyny wszelkie wierzytelności wynikające z tej umowy pozostają przy jej stronach, w szczególności roszczenia o wypłatę dofinansowania pozostają przy spółce (...). Uchwała z 29 lipca 2015 r. (k. 259 i nast.) wniesienia przedsiębiorstwa jako aportu do spółki jest zatem bezskuteczna w zakresie praw i obowiązków wynikający z umowy o dofinansowanie. Z punktu widzenia sprawy niniejszej oznacza to, że powód nie może dochodzić roszczenia przysługującego innemu podmiotowi.

Dla precyzji wywodu należy dodać, że w przypadku tego zdarzenia nie można powtórzyć wcześniejszej argumentacji. Postępowaniem, w którym należy rozpatrywać ewentualną bezprawność odmowy wypłaty odszkodowania jest właśnie proces przeciwko (...) jako stronie umowy o dofinansowania o zapłatę tegoż dofinansowania. Jednak jak wcześniej wskazano taki proces powinna wytoczyć spółka (...) i proces taki w pierwszej instancji został zakończony oddaleniem powództwa.

Trzecim zdarzeniem mogącym powodować odpowiedzialność pozwanych było nierzetelne – zdaniem powoda – zachowanie pozwanej agencji wobec wniosku powoda o przeniesienie praw i obowiązków wynikających z umowy o dofinansowanie. W szczególności chodziło o udzielenie nieprawidłowych instrukcji odnośnie sposobu przeniesienia praw z umowy oraz zwlekanie z wyrażeniem zgody na to przeniesienie.

W ocenie Sądu sposób postępowania pozwanej Agencji (oraz podmiotów z nią współpracujących) po złożeniu przez powoda stosownych wniosków o wyrażenie zgody należy uznać za niezgodny z zasadami lojalności kontraktowej i samą umową o dofinansowanie łączącą ją z (...). Zgodnie z art.354 § 1 i 2 wierzyciel powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W szczególności wierzyciel powinien powstrzymać się od wszelkich działań utrudniających wykonanie zobowiązania dłużnika (por. wyrok SN z 27 marca 2013 r. w sprawie V CSK 112/12, Legalis 736737). Wskazana umowa o dofinansowanie wyraźnie wskazywała, że zgoda na przeniesienie praw i obowiązków płynących z tej umowy musiała zostać wyrażona przed dokonaniem czynności skutkującej takim przeniesieniem. W tym kontekście instrukcje udzielone pismem z dnia należy uznać za ewidentnie wprowadzające w błąd. Osoby działające w imieniu pozwanej Agencji wskazały, że ta wyrazi zgodę po dokonaniu przeniesienia praw z umowy – zastrzegając sobie jednak prawo kontroli przyszłego kontrahenta. Również długotrwałość zajmowania stanowiska co do wyrażenia zgody powinna zostać oceniona negatywnie. Niezależnie od zarzutów jakie postawiono pozwanemu decyzja Agencji powinna zostać wyrażona możliwie szybko –zwłaszcza, jeśli z jakichś względów byłaby to decyzja negatywna. Nie można pomijać okoliczności, że umowa o dofinansowanie nie jest jedyną jakie zawierają w ramach swojej działalności podmioty gospodarcze, jak również że podmioty te (w ich liczbie powód) funkcjonują w realiach rynkowych. Szybko wyrażona odmowa pozwoliłaby podjąć działania zaradcze: oczekiwanie na decyzję - jak słusznie podkreśla powód – doprowadziło do powstania niejasnej sytuacji prawnej co najmniej utrudniającej podejmowanie racjonalnych decyzji biznesowych.

Powyższa konkluzja nie oznacza jednak, że pozwana Agencja ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą względem powoda. Należy w tym miejscu podkreślić, że to nie powód, ale odrębna od niego spółka (...) zawarła umowę o dofinansowanie i tylko wobec tej drugiej spółki Agencja była zobowiązana do zachowania lojalności kontraktowej. Zgodnie z art. 443 kc okoliczność, że działanie lub zaniechanie stanowi niewykonanie lub nienależyte wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania, nie wyłącza roszczenia o naprawienie szkody z tytułu czynu niedozwolonego. Jednak czyn niedozwolony w znaczeniu art. 415 KC może mieć miejsce tylko wtedy, gdy sprawca szkody naruszył nie tylko obowiązek kontraktowy, ale obowiązek powszechny, ciążący na każdym (por. wyrok SN z 10 października 1997 w sprawie III CKN 202/97, Legalis 31670). W sprawie niniejszej taka sytuacja nie zachodzi: kwestionowane zachowanie Agencji narusza jedynie jej obowiązki kontraktowe, a nie powszechnie obowiązujące regulacje prawne. To zaś oznacza, że po stronie powoda nie powstanie roszczenie o naprawienie szkody wynikającej z czynu niedozwolonego.

Należy również zauważyć, że w realiach niniejszej sprawy nie można mówić o związku przyczynowo-skutkowym pomiędzy opisanym wyżej zachowaniem (...) a zmianami w majątku spółek (...). Pozwany wstępnie wyraził zgodę na zawarcie umowy przenoszącej prawa i obowiązki na nowo powstały podmiot – spółkę (...) . Tymczasem zawarto umowę dotyczącą innego podmiotu – właśnie powodową spółkę (...), która istniała już od dłuższego czasu. W tej sytuacji skądinąd nieprawidłowe instrukcje pozwanego nie zostały zrealizowane, zaś (...) i powód dokonali czynności w oderwaniu od stanowiska pozwanego. Już to wskazuje na niemożność powstania roszczenia odszkodowawczego po stronie powoda.

Wobec przytoczonych argumentów Sąd uznał, że roszczenie powoda jest nieuzasadnione już co do zasady. W tej sytuacji badanie istnienia podstaw do żądania zwrotu środków (zwłaszcza powiązań kapitałowych i cech systemu płatności, na który została nabyta licencja) oraz wysokości ewentualnej szkody nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia. Dlatego też Sąd oddalił wnioski dowodowe zmierzające do wykazania tych okoliczności (k. 1173 v).

O kosztach Sąd orzekł na zasadzie art. 98 § 1 i 99 kpc, obciążając przegrywającego powoda kosztami zastępstwa procesowego pozwanych, ustalonymi stosownie do §2 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 w sprawie opłat za czynności radców prawnych (oba w brzmieniu obowiązującym od 27 października 2016 r.).