Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 czerwca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVI Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Paweł Stosio

Protokolant: Emilia Skoczeń

po rozpoznaniu w dniu 28 maja 2025 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Polskiego Funduszu Rozwoju spółki akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

o zapłatę

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od powoda Polskiego Funduszu Rozwoju spółki akcyjnej z siedzibą W. na rzecz pozwanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w W. kwotę 10.817,00 złotych (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście złotych i zero groszy) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Paweł Stosio

Sygn. akt XXVI GC 41/25

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 26 czerwca 2025 r.

Pozwem z 15 listopada 2024 roku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. kwoty 648.712,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 maja 2024 roku do dnia zapłaty oraz wniósł o zasądzenie do pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz zwrotu opłat skarbowych od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu wskazał, że w przedmiotowym procesie dochodzi zwrotu niezasadnie uzyskanej przez pozwanego kwoty subwencji finansowej w ramach programu rządowego „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm”. Wskazał, że żądanie zwrotu uzasadnione jest faktem, że otrzymał od CBA – w ramach realizacji czynności związanych z objęciem programu tarczą antykorupcyjną – informację, że w przypadku pozwanego występuje zwiększone ryzyko wystąpienia przestępstw korupcyjnych, ekonomicznych lub prania pieniędzy, a także zagrożeń dla interesu ekonomicznego państwa i ryzyka wykorzystania udzielnych środków finansowych w sposób niezgodny z celem i Regulaminem programu (pozew k. 3-12v).

W odpowiedzi na pozew (...) sp. z o.o. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, powiększonych o kwotę 17,00 zł tytułem uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu pozwany zaprzeczył aby zachodziły podstawy do identyfikacji przez CBA lub jakiekolwiek służby i organy państwa, po jego stronie, zwiększonego ryzyka wykorzystania subwencji niezgodnie z celem i regulaminem programu. Zwrócił uwagę, że wykładnia wszelkich postanowień Regulaminu, w tym w szczególności okoliczności uzasadniających zobowiązanie beneficjenta do zwrotu subwencji wobec „uzasadnionych podejrzeń wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć” musi być dokonana z uwzględnieniem celu programu, a nie w oderwaniu od niego jak czyni to powód. Ponadto pozwany 16 czerwca 2021 roku złożył oświadczenie o rozliczeniu subwencji finansowej, a powód na żadnym etapie obowiązywania umowy nie stwierdził że subwencja została wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem, ani by miał podstawę do obiektywnego nabrania podejrzeń, że zachodzą nadużycia mogące mieć wpływ na prawidłowość wykorzystania subwencji i osiągnięte cele programu. W szczególności podkreślił, że powód nie wydał decyzji zobowiązującej do zwrotu subwencji na podstawie § 4 Regulaminu po złożeniu przez pozwanego oświadczenia o rozliczeniu. Pozwany zwrócił również uwagę, że pismo CBA stanowi jedynie rekomendację na podstawie której powód powinien dokonać samodzielnych, szczegółowych ustaleń, czy rzeczywiście zachodzą okoliczności, które podejrzewało CBA (odpowiedź na pozew k. 103-107).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Polski Fundusz Rozwoju Spółka Akcyjna z siedzibą w W. (dalej jako: „PFR”) jest spółką Skarbu Państwa, której powierzono Realizację programu rządowego „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm" (program). Programem objęci zostali przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 Ustawy Prawo przedsiębiorców, będący mikro, małymi lub średnimi przedsiębiorcami, którzy spełniają określone w programie warunki.

(okoliczność bezsporna, a ponadto odpis KRS dot. PFR k. 16-23)

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. (dalej jako: (...) sp. z o.o.) zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym od 15 stycznia 2013 roku prowadziła działalność gospodarczą związaną z przygotowywaniem druku i działalnością agencji reklamowych oraz reprodukcją zapisanych nośników informacji.

(okoliczność bezsporna)

Na podstawie Komunikatu Komisji Europejskiej określającego tymczasowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki w kontekście trwającej epidemii COVID-19 (Dz. U. UE. 2020/C 91 I/01 z 20 marca 2020 roku), Polska podjęła działania legislacyjne zmierzające do uregulowania zasad udzielania pomocy. Zgodnie z art. 21a, dodanym do ustawy z 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju (Dz.U. z 2020 r. poz. 2011 ze zm.), Rada Ministrów, w związku ze skutkami COVID-19 mogła powierzyć PFR realizację rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego, w szczególności w formach, o których mowa w art. 13 ust. 1, lub w formach bezzwrotnych. (art. 21a ust. 1).

Na podstawie ww. art. 21a ustawy o systemie instytucji rozwoju, Rada Ministrów 27 kwietnia 2020 roku podjęła uchwałę nr 50/2020 w sprawie programu rządowego „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” (dalej jako: Program). Zasadniczym celem programu była realizacja podstawowego interesu ekonomicznego Rzeczypospolitej Polskiej w postaci zapewnienia stabilności przedsiębiorstw i gospodarki oraz zapewnienie bezpieczeństwa i dobrobytu jej obywateli. Program miał na celu zapobiegnięcie ryzyka masowej upadłości przedsiębiorstw oraz zwolnień pracowników na skutek znaczących zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki w związku z epidemią COVID-19.

Cele szczegółowe Programu były następujące:

1. udostępnienie małym i średnim przedsiębiorcom finansowania na warunkach preferencyjnych, w istotnej części bezzwrotnego, dla zapewnienia płynności i stabilności finansowej w okresie poważnych zakłóceń w gospodarce w związku ze skutkami pandemii COVID-19;

2. przekazanie rekompensat finansowych dla przedsiębiorców w związku ze szkodami w postaci utraconych dochodów lub dodatkowych kosztów poniesionych w wyniku pandemii COVID-19;

3. przeciwdziałanie zakłóceniom w funkcjonowaniu gospodarki w okresie kryzysu gospodarczego, wywołanego pandemią COVID-19;

4. stabilizacja finansowa małych i średnich przedsiębiorstw celem ochrony miejsc pracy i bezpieczeństwa finansowego obywateli;

5. zapewnienie pomocy finansowej dla sektorów szczególnie silnie dotkniętych skutkami pandemii COVID-19.

Zgodnie z pkt 3.1. Uchwały Rady Ministrów Polski Fundusz Rozwoju był uprawniony do odmowy wypłaty Subwencji Finansowej na rzecz Beneficjenta Programu w przypadku, w którym istnieje uzasadnione podejrzenie wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć.

Zgodnie z pkt 3.1.ppkt 7 załącznika do Uchwały Rady Ministrów tj. Program Rządowy – tarcza finansowa PFR dla małych i średnich firm – PFR został upoważniony przez Radę Ministrów do odmowy wypłaty subwencji na rzecz Beneficjenta programu, w przypadku w którym istnieje uzasadnione podejrzenie wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć.

Zgodnie z pkt 5.1 załącznika do Uchwały Rady Ministrów tj. Program Rządowy – tarcza finansowa PFR dla małych i średnich firm – PFR miał prowadzić monitoring finansowania programowego oraz jego obsługi, stosując w tym zakresie standardowe procedury ewidencji, raportowania i kontroli, w tym zwłaszcza przeciwdziałania nadużyciom. W powyższym zakresie PFR był uprawniony do wprowadzania instrumentów zapewniających szybką i efektywną weryfikację sposobu realizacji programu przez Beneficjenta.

Zgodnie z pkt 7.5 załącznika do Uchwały Rady Ministrów tj. umowy o warunkach i trybie przekazania środków na realizację programów rządowych zawartą pomiędzy Skarbem Państwa
a Polskim Funduszem Rozwoju w pkt. 2.2. lit. c wskazano, że realizacja Programu przez PFR będzie objęta tarczą antykorupcyjną Centralnego Biura Antykorupcyjnego i tarczą cyberbezpieczeństwa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

(dowód: uchwała nr 50/2020 Rady Ministrów z 27 kwietnia 2020 roku k. 149, załącznik do uchwały nr 50/2020 Rady Ministrów z 27 kwietnia 2020 roku k. 151-176v, Umowa o warunkach i trybie przekazania środków na realizację programów rządowych k. 53-56, k. 165-176v)

Centralne Biuro Antykorupcyjne (dalej jako: CBA) działając na podstawie obowiązków ustawowych, przyjęło w procesie osłony rolę koordynacyjną w zakresie współpracy, opracowania wytycznych dla służb określających przesłanki do wydania negatywnej rekomendacji oraz uzgodnienia procedur wymiany informacji między służbami. W strukturach CBA powołany został zespół, którego zadania objęły między innymi osłonę procesu dystrybucji wsparcia finansowego obejmującą weryfikację osób i podmiotów uczestniczących w realizacji programu, ocenę procedur jego funkcjonowania – aż do etapu ewentualnego umorzenia pomocy finansowej. CBA dokonało analizy wypłaconych środków publicznych w oparciu o ryzyko wystąpienia przestępstw korupcyjnych, ekonomicznych lub prania pieniędzy, a także zagrożeń dla interesu ekonomicznego państwa i ryzyka wykorzystania udzielonych środków finansowych w sposób niezgody z celem programu. CBA jako służba specjalna działając w graniach wyznaczonych zadań zgodnie z ustawą o CBA, jak również wytycznymi Prezesa Rady Ministrów z 26 stycznia 2015 roku w sprawie funkcjonowania osłony antykorupcyjnej, było zobligowane poinformować PFR o istniejącym ryzyku i konieczności zabezpieczenia wypłaconych należności.

(dowód: pismo Szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego k. 137-137v)

Zasady realizacji Programu przez PFR określał Regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju Dla Małych i Średnich Firm”, przyjęty przez PFR 13 kwietnia 2021 roku, wchodzący w życie 28 kwietnia 2021 roku (dalej jako: Regulamin). Regulamin ten zastąpił poprzednio obowiązujące wersje regulaminu Programu, stosownie do § 15 ust. 1 Regulaminu obowiązującego do dnia 28 maja 2020 roku.

W oparciu o § 1 ust. 2 Regulaminu Beneficjent oznaczał na potrzeby określenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie, przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa Przedsiębiorców pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznania mu statusu Mikroprzedsiębiorcy lub MŚP wnioskującego do PFR o udzielenie Subwencji Finansowej, lub któremu PFR udzielił Subwencji Finansowej.

Zgodnie z § 3 ust. 6 Regulaminu, w przypadku stwierdzenia złożenia przez Beneficjenta nieprawdziwych oświadczeń lub podania we wniosku nieprawdziwych informacji, PFR mógł podjąć decyzję o zobowiązaniu Beneficjenta do zwrotu całości lub części Subwencji Finansowej.

Zgodnie z § 5 ¹ ust 7 lit. a) Regulaminu oświadczenie o rozliczeniu składane jest nie wcześniej niż pierwszego dnia po upływie 12 miesięcy liczonych od dnia wypłaty subwencji oraz nie później iż w terminie 10 dni roboczych od upływu 12 miesięcy liczonych od dnia wypłaty subwencji.

Zgodnie z § 5 ^{( 1)} ust 7 lit. b tir. ii Regulaminu w związku ze złożeniem oświadczenia o rozliczeniu lub z upływem terminu na złożenie oświadczenia o rozliczeniu, PFR może wydać decyzję określającą kwotę subwencji finansowej podlegającej zwrotowi w całości w związku z ustaleniem przez PFR, że Beneficjent naruszył warunki programowe, które pociągają za sobą konieczność zwrotu otrzymanej subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja finansowa podlega zwrotowi w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia Beneficjentowi decyzji określającej wysokość subwencji finansowej podlegającej zwrotowi w całości.

Zgodnie § 5 ¹ ust. 9 Regulaminu, decyzja określająca wysokość Subwencji Finansowej podlegającej zwrotowi oraz decyzja informująca Beneficjenta o zidentyfikowaniu przez PFR okoliczności, które uniemożliwiają ustalenie wysokości subwencji finansowej podlegającej zwrotowi zostaną udostępnione Beneficjentowi nie później niż w terminie 15 dni roboczych licząc od ostatniego dnia terminu na złożenie oświadczenia o rozliczeniu, z zastrzeżeniem, że w wyjątkowych przypadkach termin ten może ulec wydłużeniu.

Zgodnie z § 8 Regulaminu PFR samodzielnie lub we współpracy z Bankami oraz innymi podmiotami ma prawo prowadzić ewidencję Beneficjentów oraz udzielonego im Finansowania Programowego oraz monitoring udzielania i wykorzystywania Subwencji Finansowych, stosując w tym zakresie standardowe procedury ewidencji, raportowania i kontroli, w tym zwłaszcza przeciwdziałania nadużyciom. PFR może współpracować, w szczególności, w zakresie sprawozdawczości, raportowania lub monitoringu, między innymi z KIR, Bankami, instytucjami finansowymi, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, Ministrem Rozwoju, Ministrem Finansów, Krajowym Rejestrem Sądowym i sądami powszechnymi oraz pozyskiwać informacje od tych instytucji i organów w zakresie dopuszczanym na podstawie odpowiednich przepisów prawa.

Zgodnie z § 10 ust. 9 lit b Regulaminu PFR jest uprawniony do wydania decyzji określającej wysokość subwencji finansowej podlegającej zwrotowi w całości w przypadku, w którym istnieje uzasadnione podejrzenie wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć.

Zgodnie § 11 ust. 13 Regulaminu zawarcie przez Beneficjenta Umowy Subwencji Finansowej było wymogiem koniecznym dla otrzymania Subwencji Finansowej, jednakże nie gwarantowało jej otrzymania w przypadku braku spełniania przez Beneficjenta Warunków Programowych lub w sytuacji niepozyskania przez PFR Kwoty Finansowania Programowego. Udzielenie przez PFR Subwencji Finansowej w ogólności, a także w określonej wysokości, było uzależnione od spełnienia przez Beneficjenta wszystkich Warunków Programowych.

Zgodnie z § 12 ust. 4 Regulaminu PFR w celu weryfikowania prawdziwości oświadczeń złożonych przez Beneficjentów we wniosku, może pozyskać informacje od osób trzecich i organów administracji, w tym między innymi od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Ministra Finansów oraz Krajowej Administracji Skarbowej.

Zgodnie z § 13 ust. 1 Regulaminu Beneficjent potwierdzał, że zrozumiał i przyjmuje zasady rozpatrywania przez PFR Wniosków przyznanie Finansowania Programowego, które zostały wskazane w Regulaminie, jak również potwierdzał, że zapoznanie się z tymi zasadami nie zwalnia go od zapoznania się z całokształtem przepisów prawa i postanowień Dokumentów Finansowania dotyczących Finansowania Programowego

Zgodnie z § 13 ust. 15 Regulaminu Beneficjent wyraził zgodę na występowanie i pozyskiwanie przez PFR oraz podmioty wskazane w art. 11 ust. 6 i 7 Ustawy o SIR dla właściwych organów i instytucji, danych dotyczących jego sytuacji prawnej i finansowej, w tym w celu weryfikacji danych oraz informacji udzielonych przez Beneficjenta, w tym w szczególności do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Ministra Finansów, organów skarbowych, innych organów administracji oraz innych podmiotów prowadzących działalność w zakresie oceny i przetwarzania danych dotyczących sytuacji prawnej i finansowej podmiotów gospodarczych, w tym w szczególności na podstawie art. 21ab ustawy o SIR.

(dowód: regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju Dla Małych i Średnich Firm” obowiązujący od 28 kwietnia 2021 roku k. 28-48, wyciąg z dokumentu programu k. 44-51, dane na stronie (...))

(...) sp. z o.o. 2 czerwca 2020 roku zawarł z PFR w formie elektronicznej za pośrednictwem (...) Bank (...) S.A. umowę o udzielenie Subwencji Finansowej nr (...) (dalej jako: Umowa) dotyczącą Programu „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla mikro, małych i średnich firm”.

W § 1 ust. 2 Umowy (...) sp. z o.o. oświadczył, że na dzień 31 grudnia 2019 roku był małym lub średnim przedsiębiorcą zatrudniającym 14 pracowników na koniec miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku o zawarcie Umowy (ust. 4). Wskazał, że skala spadku obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) przedsiębiorcy w miesiącu referencyjnym w porównaniu do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku w związku z zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek COVID-19:(...); została określona na 54% (ust. 6). Przedsiębiorca oświadczył, że wysokość obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) w miesiącu kalendarzowym bezpośrednio poprzedzającym miesiąc referencyjny wynosi 565.047,00 zł (ust. 7), a wielkość obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) w 2019 roku wyniosła 10.811.870,00 (ust. 8). Przedsiębiorca zawnioskował o subwencję finansową w kwocie: 648.712,00 zł (ust. 9).

Na warunkach określonych w umowie PFR mógł wypłacić przedsiębiorcy subwencję finansową w ramach Programu Rządowego – Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Mikro, Małych i Średnich firm. Subwencja była wypłacana w PLN. Maksymalna wysokość subwencji finansowej dla przedsiębiorców będących mikro przedsiębiorcami obliczana była jako iloczyn liczby pracowników zatrudnionych przez przedsiębiorcę oraz bazowej kwoty subwencji finansowej ( § 2 ust. 1 i 2 Umowy).

Zgodnie z § 7 ust. 1 lit. b Umowy przedsiębiorca zobowiązał się przeznaczyć środki z subwencji finansowej wyłącznie na pokrycie kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, z wyłączaniem przeznaczenia środków na nabycie (przejęcie) w sposób bezpośredni lub pośredni innego podmiotu.

Prawa i obowiązki PFR oraz przedsiębiorcy związane z wypłaconą subwencją finansową określone były także w regulaminie ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Mikro, Małych i Średnich Firm”, który był dostępny pod wskazanym w umowie adresem internetowym. Przedsiębiorca oświadczył, że zapoznał się z regulaminem, rozumie go i akceptuje jego treść ( § 11 ust. 4 Umowy).

(dowód: umowa subwencji finansowej nr (...)SP k. 72-77v)

W dniu 3 czerwca 2020 roku PFR dokonał pozytywnej weryfikacji spełnienia przez (...) sp. z o.o. warunków otrzymania subwencji finansowej określonych w umowie, oraz podjął decyzję o wypłacie subwencji finansowej w kwocie 648.712,00 zł, będącej całkowitą wnioskowaną przez przedsiębiorcę kwotą subwencji finansowej.

(dowód: decyzja w sprawie subwencji finansowej z 3 czerwca 2020 roku k. 79)

W ramach wykonywania Umowy PFR 4 czerwca 2020 roku przelał na wskazane przez Przedsiębiorcę konto bankowe kwotę 648.712,00 zł.

(dowód: potwierdzenie przelewu k. 81)

(...) sp. z o.o. 17 grudnia 2020 roku złożył oświadczenie o potwierdzeniu stanu związania przez Beneficjenta Umową subwencji finansowej oraz wszystkimi oświadczeniami złożonymi w imieniu Beneficjenta w związku z procesem uzyskiwania subwencji finansowej od PFR. Beneficjent oświadczył, że okresie od 2 czerwca 2020 roku do dnia wygaśnięcia Umowy subwencji finansowej: a) pozostaje związany postanowieniami Umowy subwencji, b) potwierdza, że wszystkie oświadczenia składane w Umowie w związku z uzyskaniem subwencji są uznawane za złożone od 2 czerwca 2020 roku.

(dowód: oświadczenie Beneficjenta k. 87-87v)

Departament Analiz CBA 21 maja 2021 roku przesłał CBA negatywną rekomendację odnośnie (...) sp. z o.o. zalecając niewypłacanie lub nieumarzanie wypłaconych już subwencji finansowych ze środków publicznych z uwagi na zwiększone ryzyko wystąpienia przestępstw korupcyjnych, ekonomicznych lub prania pieniędzy, a także zagrożeń dla interesu ekonomicznego państwa i ryzyka wykorzystania udzielonych środków finansowych w sposób niezgodny z celem i regulaminem programu Tarcza Finansowa PFR. Wskazał, że na stopień zidentyfikowanego ryzyka wpływ miała również okoliczność nakładania na rachunki bankowe podmiotu licznych blokad przez m. in. Krajową Administrację Skarbową oraz Urząd Skarbowy W..

Powyższa rekomendacja została potwierdzona 4 maja 2023 roku.

(dowód: pismo departamentu analiz CBA k. 85, pismo CBA z 6 maja 2025 roku k. 137-137v)

PFR 26 kwietnia 2024 roku wydał decyzję o zwrocie całej przyznanej kwoty subwencji finansowej w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia Beneficjentowi niniejszej decyzji argumentując, że na podstawie § 10 ust. 9 Regulaminu zaistniało uzasadnione podejrzenie wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć.

(dowód: decyzja w sprawie zwolnienia z obowiązku zwrotu subwencji z 26 kwietnia 2024 roku k. 83)

(...) sp. z o.o. 8 maja 2024 roku złożył odwołanie od powyższej decyzji wnosząc o ponowne rozpatrzenie wniosku. Zwrócił się o podanie przyczyny takiej decyzji z uwagi na niejasność argumentacji, jak również zawnioskował o przedstawienie dodatkowych paramentów i wyjaśnień wskazując, że jest gotowy przedstawić wszelkie materiały dowodowe na wezwanie PFR.

(dowód: pismo (...) sp. z o.o. z 8 maja 2024 roku k. 110)

W związku z otrzymaniem odpowiedzi podtrzymującej w całości zajęte przez PFR stanowisko zawarte w decyzji o wysokości Subwencji Finansowej podlegającej zwrotowi, (...) sp. z o.o. wniósł odwołanie od decyzji wskazując, że decyzja jest sprzeczna ze stanem faktycznym i prawnym, narusza jego prawa a nadto jest sprzeczna z Regulaminem. Wyjaśnił, że nie dostrzega w swojej działalności aspektów uprawniających PFR do wnioskowania, ze dopuścił się nadużyć, a jeśli tak to wniósł o ich wykazanie tak, aby była możliwości zajęcia rzeczowego stanowiska w przedmiocie tychże zarzutów. Zwrócił także uwagę, że wydana przez PFR decyzja nastąpiła z rażącym naruszeniem terminu wskazanego w § 5 ^{( 1)} ust. 9 Regulaminu ponieważ powinna zostać wydana w terminie 15 dni roboczych licząc od ostatniego dnia terminu na złożenie oświadczenia o rozliczeniu, a PFR nie wskazał żadnych wyjątkowych okoliczności uprawniających go do wydłużenia tego terminu. Ponadto (...) sp. z o.o. wskazał, że na moment złożenia wniosku o zwolnienie z obowiązku zwrotu subwencji w kwocie 648.712,00 zł spełniał wszystkie warunki kwalifikujące do 100% umorzenia, a w szczególności:

1. Wniosek został złożony przez osobę uprawnioną do reprezentowania spółki;

2. Subwencja została wydatkowana zgodnie z § 7 ust. 1 pkt a Regulaminu;

3. Spółka nie posiadała statusu przedsiębiorstwa znajdującego się w trudnej sytuacji w rozumieniu art. 2 pkt 18 Rozporządzenia Pomocowego;

4. Działalność spółki ujawniona w rejestrze KRS to PKD 18.12.Z - Pozostałe drukowanie

5. Spółka odnotowała spadek przychodów ze sprzedaży o minimum 30% w okresie wskazanym w Regulaminie.

6. Spółka prowadziła działalność gospodarczą, prowadziła ją nieprzerwanie od dnia otrzymania subwencji finansowej do dnia złożenia przedmiotowego wniosku

7. Spółka nie naruszyła żadnych nakazów, zakazów, oraz ograniczeń ustanowionych w związku z wystąpieniem stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.

(...) sp. z o.o. dodatkowo wskazała, że nie posiadała zaległości w opłacaniu składek według stanu na dzień 2 lipca 2020 roku, ani na dzień 24 czerwca 2020 roku nie posiada zaległości podatkowych.

(dowód: odwołanie od decyzji PFR z 19 lipca 2024 roku k. 111-112v, załączniki do odwołania k. 113-117v)

Prezes Naczelnej Izby Kontroli 16 czerwca 2023 roku wniósł do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie m. in. pkt. 3.1. załącznika do Uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 za niezgody z art. 21a ust. 1 i 2 ustawy o systemie instytucji rozwoju oraz art. 7 w zw. z art. 2 Konstytucji.

W uzasadnieniu wniosku NIK zwrócił uwagę, że art. 21a ust. 1 ustawy o systemie instytucji rozwoju upoważnia Radę Ministrów jedynie do powierzenia PFR realizacji rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego, a powierzenie realizacji nie jest równoznaczne z upoważnieniem do ustalenia, uszczegółowienia czy modyfikowania zasad realizacji tego programu. Tymczasem Rada Ministrów przekazała PFR kompetencje do podejmowania działań władczych wobec obywateli, jednostronnie kształtujących ich sytuację prawną, ograniczając ich prawa lub wolności, określających zasady udzielenia pomocy, w tym powody odmowy udzielenia pomocy finansowej beneficjentom programu rządowego spełniającym ogólne warunki programu, co należy do zadań publicznych.

(dowód: wniosek Prezesa Naczelnej Izby Kontroli do Trybunału Konstytucyjnego z 16 czerwca 2023 roku k. 178-189)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie okoliczności bezspornych oraz w oparciu o ww. dowody z dokumentów, których treść nie była kwestionowana przez strony, również i Sąd nie widział podstaw by czynić to z urzędu. Wprawdzie dokumenty te stanowiły dokumenty prywatne w rozumieniu art. 245 k.p.c., jednakże stosowanie do treści art. 233 § 1 k.p.c. Sąd, dokonując ich oceny w ramach swobodnej oceny dowodów, uznał je za wiarygodne i w pełni przydatne dla ustalenia faktycznego, a w konsekwencji, poczynił na ich podstawie ustalenia stanu faktycznego.

Zarządzeniem z 14 kwietnia 2021 roku zobowiązano na podstawie art. 248 k.p.c. Centralne Biuro Antykorupcyjne do przedstawienia dokumentów oraz informacji stanowiących podstawę przekazania PFR rekomendacji dotyczącej nieumarzania subwencji finansowej wypłaconej pozwanemu oraz istnienia uzasadnionego podejrzenia wystąpienia nadużyć w związku z udzieleniem finansowania pozwanemu (k. 111). W odpowiedzi CBA wskazał, że objął Tarczę Finansową PFR osłoną antykorupcyjną powołując zespół którego zadania przewidują m.in. osłonę procesu dystrybucji wsparcia finansowego obejmującą weryfikację osób i podmiotów uczestniczących w realizacji programów PFR. Wyjaśnił, że zespół przygotował i wdrożył algorytm weryfikacji i analizy ryzyka beneficjentów subwencji finansowych, pozwalający na jednoczesne sprawdzenie pod kątem powiązań i zainteresowań służb danych dotyczących podmiotów gospodarczych oraz osób z nimi związanych. Na podstawie oceny ryzyka przeprowadzonej w oparciu o ten algorytm, formułowano rekomendacje, które były przekazywane do PFR zgodnie z ustaloną procedurą, tj. w postaci skomasowanych zabezpieczonych plików, zawierających uwagi odnoszące się do wielu podmiotów. Pliki te zawierały jedynie wskazanie podmiotów poddanych weryfikacji Biura wraz z syntetyczną opinią (pozytywną lub negatywną), nie obejmowały natomiast uzasadnienia. Taka formuła przekazywania danych wynikała z faktu, iż szczegóły przyjętej przez Biuro metodyki analizy danych oraz opracowanego algorytmu stanowią informacje niejawne, a nadto chronione w myśl art. 24 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym. Wskazał, że przy ocenie wnioskodawców i beneficjentów Tarczy Finansowej 1.0 i 2.0 wykorzystano dane m.in. Krajowej Administracji Skarbowej (KAS), Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Dokonano sprawdzeń podmiotów oraz osób powiązanych m.in. w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS), bazie ZUS, bazie REGON, Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) oraz niejawnych bazach danych, do których Biuro ma dostęp (k. 137-137v).

Sąd na podstawie art. 299 k.p.c. w zw. z art. 302 § 1 k.p.c. pominął wniosek pozwanego o przeprowadzenie dowodów z przesłuchania storn celem wykazania prawidłowości wniosku pozwanego o udzielenie subwencji w ramach programu, prawidłowości rozliczenia otrzymanej subwencji, w tym braku uwag do rozliczenia subwencji, braku powiadomienia pozwanego na temat szczegółowych przyczyn wydania decyzji zobowiązującej pozwanego do zwrotu subwencji, braku wyjaśnienia przez powoda podstaw wydania decyzji o zobowiązaniu do zwrotu subwencji oraz na fakt spełnienia przez pozwanego podstaw do zwolnienia z obowiązku zwrotu subwencji. Wskazać należało, że zgodnie z art. 299 k.p.c. jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów może dopuścić dowód z przesłuchania stron. Wskazać zatem należało, że dowód z przesłuchania stron nie służy umożliwieniu stronie ustosunkowania się do zebranego wcześniej materiału dowodowego. Dowód ten ma pozwolić na wyjaśnienie okoliczności, które nie zostały jeszcze wyjaśnione w toku postępowania dowodowego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 3 marca 2015 roku, I ACa 616/14). Nie ulega wątpliwości sądu, że reprezentanci powoda sprawujący zarząd i nadzór nad działalnością całej spółki nie mają szczegółowej wiedzy na temat prawidłowości wniosków poszczególnych beneficjentów i wydawanych przez nich decyzji, albowiem PFR poza udzieleniem subwencji prowadzi bardzo szeroką i zakrojoną działalność gospodarczą. Ponadto, z uwagi na wniosek pozwanego zgłoszony w odpowiedzi na pozew zarządzeniem z dnia 14 kwietnia 2025 roku wezwano pozwanego do stawienia się osobiście na wyznaczoną na 28 maja 2025 roku rozprawę celem przesłuchania w charakterze strony, pod rygorem pominięcia dowodu. Mimo odebrania wezwania (k. 128), pozwany nie stawił się na wyznaczonej rozprawie i nie usprawiedliwił swojej nieobecności wobec tego należało wniosek pozwanego pominąć.

Sąd pominął także wniosek powoda o skierowanie sprawy na posiedzenie niejawne celem zajęcia stanowiska co do pisma CBA przez powoda na piśmie. Pismo to wpłynęło do akt sprawy w dniu 12 maja 2025 r. zatem nic nie stało na przeszkodzie aby się z nim zapoznać w czytelnie tut. Sądu, jak zrobiła to strona pozwana. Nadto pismo to zawierające dwie strony nie wnosiła wiele do sprawy. Przewodniczący odczytał jego treść pełnomocnikowi, który następnie zajął w stosunku do niego stanowisko ustnie.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powód w niniejszym procesie domagał się od pozwanego zwrotu udzielonej subwencji finansowej wskazując, że w wyniku monitoringu przeprowadzonego przez Centralne Biuro Antykorupcyjne ustalono, że po stronie pozwanego występuje zwiększone ryzyko wykorzystania udzielonych środków finansowych w sposób niezgodny z celem i Regulaminem programu. W związku z powyższym subwencja finansowa wypłacona pozwanemu powinna na podstawie § 10 ust. 9 lit b) Regulaminu w zw. z § 51 ust. 7 lit. b) tir. ii Regulaminu oraz rozdziałem 3.1. Uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 zostać zwrócona w całości.

Pozwany wskazywał natomiast, że wykorzystał subwencję zgodnie z celem programu, a powód nie udowodnił by rzeczywiście zaszły podstawy do wydania decyzji na podstawie § 10 ust. 9 Regulaminu, tj. by powód dysponował materiałem dowodowym wskazującym obiektywne, realne podejrzenie wystąpienia nieprawidłowości przy ubieganiu się o subwencję lub przy jej wykorzystaniu lub przy jej rozliczaniu.

Pomiędzy stronami bezsporne było, że pozwany 2 czerwca 2020 roku zawarł z powodem umowę subwencji finansowej na podstawie której podjął decyzję o wypłacie subwencji finansowej w kwocie 648.712,00 zł, będącej całkowitą wnioskowaną przez przedsiębiorcę kwotą subwencji finansowej. Żadna ze stron nie kwestionowała również, że powód 17 grudnia 2020 roku złożył oświadczenie o potwierdzeniu stanu związania przez Beneficjenta Umową subwencji finansowej oraz wszystkimi oświadczeniami złożonymi w imieniu Beneficjenta w związku z procesem uzyskiwania subwencji finansowej od PFR. Bezspornym było także to, że 26 kwietnia 2024 roku (k. 83) pozwany otrzymał decyzję o konieczności zwrotu całej przyznanej kwoty subwencji na podstawie § 10 ust. 9 Regulaminu i subwencji tej nie zwrócił.

Kwestię sporną stanowiło natomiast ustalenie czy pozwany zasadnie domaga się zwrotu udzielonej pozwanemu subwencji, w tym: 1) ustalenie jaki charakter miały pisma CBA, w tym czy powód na podstawie uzyskanych rekomendacji powinien przeprowadzić postępowanie wyjaśniające, 2) czy powód miał kompetencje do żądania zwrotu subwencji na podstawie § 10 ust. 9 Regulaminu, 3) czy zasady konstytucji w tym art. 7 i art. 2 Konstytucji RP będą miały zastosowanie do podmiotu jakim jest PFR.

W pierwszej kolejności należało dokonać interpretacji postanowień Regulaminu stanowiących podstawę dochodzonego powództwa, w tym § 10 ust. 9 lit b Regulaminu zgodnie z którym PFR jest uprawniony do wydania decyzji określającej wysokość subwencji finansowej podlegającej zwrotowi w całości w przypadku, w którym istnieje uzasadnione podejrzenie wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć.

Należy już w tym miejscu wskazać, że pojęcie „uzasadnione podejrzenie wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć” nie posiada swojej definicji legalnej czy to w umowie subwencji czy w pozostałych dokumentach. Z uwagi na brak definicji legalnej, należy posłużyć się definicjami przyjętymi w literaturze i orzecznictwie do poszczególnych ustaw. Adekwatnym źródłem analogii jest m.in. kodeks postępowania karnego, który w swojej treści wielokrotnie posługuje się zwrotami takimi jak „podejrzenie”, czy „uzasadnione podejrzenie” rozumiane jako wywołane obiektywnymi informacjami subiektywne odczucie organu procesowego wskazujące na prawdopodobieństwo, że zaistniało przestępstwo (Grzegorczyk, Kodeks, i. J. 2014. s. 1037). „Sformułowanie „uzasadnione podejrzenie” użyte w przepisie oznacza konieczność oparcia się przez organ procesowy na konkretnych informacjach – dowodach” (M. Kurowski [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I. Art. 1-424, wyd. VII. red. D. Świecki, Warszawa 2024, art. 303). Również w orzecznictwie sądów administracyjnych znajdziemy wyjaśnienie, że uzasadnione podejrzenie to nie uzyskanie całkowitej pewności o szkodliwości jakiegoś produktu, lecz umotywowanego domniemania jego szkodliwości (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 30 stycznia 2014 roku, III SA/Gd 881/13). Jak wynika z powyższego, uzasadnione podejrzenie nie może ograniczać się do subiektywnego przeświadczenia, lecz musi bazować na konkretnych okolicznościach faktycznych. Co kluczowe, to istnienie uzasadnionego podejrzenia stanowi podstawę do podjęcia dalszych czynności zmierzających do weryfikacji, czy faktycznie zachodzi określone naruszenie. Dopiero przeprowadzenie dalszych czynności prowadzi do jednoznacznych ustaleń w tym zakresie.

Podobnie jak w przypadku uzasadnionego podejrzenia, umowa subwencji (i powiązane dokumenty) nie wskazuje na definicję umowną nadużycia. Niemniej, warto w tym zakresie odwołać się do art. 325 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który nakłada obowiązek przeciwdziałania nadużyciom finansowym. Jest to przepis o charakterze ogólnym i abstrakcyjnym, który powinien znajdować odzwierciedlenie we wszystkich aspektach działania państw członkowskich (oraz innych instytucji i organów), co w zaistniałbym stanie faktycznym znalazło odzwierciedlenie w niektórych elementach odpowiedniej Uchwały Rady Ministrów czy Regulaminu. Nadużycie w ramach TFUE jest przestępstwem, które państwa członkowskie zobowiązane są penalizować. Nadużycie finansowe naruszające wydatkową stronę budżetu Unii może polegać na posługiwaniu się fałszywymi, nieścisłymi lub poświadczającymi nieprawdę dokumentami lub na nieujawnieniu informacji z naruszeniem obowiązku, jeżeli działania te zostały popełnione w celu sprzeniewierzenia środków finansowych lub ich bezprawnego zatrzymania (L. Łacny [w:] Traktat o funkcjonowaniu Linii Europejskiej. Komentarz. Tom III (art. 223-358), red. D. Kornobis-Romanowska. A. Wróbel. Warszawa 2012, art. 325). Podsumowując, nadużycie w rozumieniu przywołanym przez powoda musiało stanowić przestępstwo popełnione z zamiarem kierunkowym („w celu sprzeniewierzenia środków finansowych lub ich bezprawnego zatrzymania”), a także musiała zostać wykazana wina.

Odnosząc się do treści pisma CBA z 10 lipca 2024 roku (k. 85) zwrócić należało uwagę, że CBA wskazał iż „zaleca niewypłacanie i nieumarzanie wypłaconych już subwencji finansowych ze środków publicznych z uwagi na zwiększone ryzyko wystąpienia przestępstw korupcyjnych, ekonomicznych lub prania pieniędzy, a także zagrożeń dla interesu ekonomicznego państwa i ryzyka wykorzystania udzielonych środków finansowych w sposób niezgodny z celem i regulaminem programu Tarcza Finansowa PFR". Pismo CBA wskazuje, że podstawą do nieumorzenia subwencji w jakiejkolwiek części jest m. in. istnienie bliżej nieoznaczonego ryzyka wystąpienia przestępstw określonego rodzaju. Znamiennym jest, że powód na żadnym etapie postępowania nie wykazał, że wobec pozwanego toczyły się jakiekolwiek postępowania karne, czy karnoskarbowe. Nie wynika to także z pisma CBA. Natomiast nawet gdyby miało to miejsce, to dopiero prawomocny wyrok skazujący mógłby stanowić podstawę do żądania zwrotu subwencji. Ponadto CBA wskazuje na ryzyko wykorzystania udzielonych środków finansowych w sposób niezgodny z celem i regulaminem programu Tarcza Finansowa PFR, co potwierdza że CBA miało jedynie uzasadnione podejrzenie ryzyka, że pozwany mógłby hipotetycznie wykorzystać w przyszłości otrzymaną subwencję niezgodnie z istotą programu. Tymczasem, na dzień wydania rekomendacji, pozwany spożytkował udzieloną subwencję finansową. Nie było zatem logicznych podstaw aby mówić o „istnieniu ryzyka” niewłaściwego spożytkowania subwencji, skoro na dzień stwierdzenia tego ryzyka subwencja została już spożytkowana.

Zwrócić należy uwagę, że dokumenty przedstawione przez CBA - będące podstawą wydanej przez niego decyzji, stanowiły jednie ogólnikową charakterystykę sposobu działania CBA - nie zawierały jakiegokolwiek skonkretyzowanego odniesienia do pozwanego, czy jego potencjalnego nadużycia. Niemniej, z tego dokumentu wynika wprost, że „analiza ryzyka” przeprowadzana przez CBA ma charakter zautomatyzowany i w całości abstrakcyjny. Tym bardziej, że negatywna rekomendacja CBA nie ma charakteru wiążącego dla powoda. Taka rekomendacja może oczywiście stanowić podstawę do podjęcia przez PFR czynności wyjaśniających we własnym zakresie, nie jest to natomiast samoistnie wystarczająca podstawa do żądania zwrotu subwencji.

Jak wynika z pisma CBA z 10 lipca 2024 roku (k. 85) PFR uzyskał pierwszą negatywną rekomendację odnośnie pozwanego już 21 maja 2021 roku, która następnie została potwierdzona 5 maja 2023 roku. Powód jednak dopiero 26 kwietnia 2024 roku wydał decyzję o konieczności zwrotu całej przyznanej kwoty subwencji. Należy zatem ustalić, dlaczego powód mimo informacji od CBA już w 2021 roku, że istnieje określone ryzyko - nie podjął jakichkolwiek czynności kontrolnych. Z pewnością uzasadnieniem takiego stanowiska nie był brak możliwości PFR do dokonywania własnych ustaleń. Kwestia organizacji czasu pracy i realizacji przez PFR zadań obciąża jedynie PFR. Winien on czyniąc określone zapisy w umowie, Regulaminie posiadać możliwość weryfikacji danych w oparciu o które podejmował konkretne decyzje. Zwrócić należy uwagę na zakres prowadzonej przez PFR działalności, w tym jak wynika z rejestru KRS działalność PFR skupia się na usługach finansowych polegających m. in. na udzielaniu subwencji oraz podobnych świadczeń pieniężnych. Oznacza to, że PFR jest podmiotem profesjonalnie zajmującym się w szczególności weryfikacją spełniania przez potencjalnego beneficjenta warunków do otrzymania określonego świadczenia pieniężnego. Wskazuje na to również § 2 ust. 7 Umowy subwencji zgodnie z którym po zawarciu niniejszej umowy PFR zweryfikuje na podstawie informacji uzyskanych z ZUS i MF dane przedstawione przez Przedsiębiorcę i złożone oświadczenia i podejmie decyzje o wypłacie subwencji finansowej. Zgodnie natomiast z §2 ust. 9 Umowy PFR miał podjąć decyzję o wypłacie subwencji finansowej w wysokości niższej niż wnioskowana, jeśli przedstawione przez przedsiębiorcę dane nie znajdą potwierdzenia w informacjach uzyskanych przez PFR z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Ministerstwa Finansów (…) z zastrzeżeniem danych zweryfikowanych przez PFR. Powyższe postanowienia umowne jednoznacznie wskazują na to, że PFR zobowiązał się do dokonywania szczegółowej weryfikacji beneficjentów oraz składanych przez nich wniosków. Co więcej, zgodnie z § 2 ust. 11 Umowy subwencji „PFR może podjąć decyzję o odmowie wypłaty subwencji finansowej w przypadku powzięcia wątpliwości co do charakteru działalności prowadzonej przez Przedsiębiorcę, w szczególności w sytuacji powzięcia jakichkolwiek informacji o toczących się lub zakończonych wydaniem wyroku skazującego postępowaniach karnych lub karno-skarbowych przeciwko Przedsiębiorcy " – co potwierdza, że PFR zobowiązał się nie tylko do ,.automatycznej i uproszczonej” weryfikacji, lecz znacznie dalej idących czynności.

Podsumowując tę część rozważań należało podkreślić, że PFR zgodnie z umową subwencji posiada szereg narzędzi umożliwiających wyjaśnienie potencjalnych wątpliwości czy podejrzeń. Powód w żaden sposób ich nie wykorzystał, lecz oparł się w całości na nieznanych informacjach otrzymanych od CBA i uznał je za w pełni wiarygodne. Powód nie wykazał aby przeprowadził wobec pozwanego jakiegokolwiek postępowanie wyjaśniające, zarządził audyt wydatkowanych środków i ich przeznaczenia zgodnie z celem Programu. Nie wykazał, że wobec pozwanego od 2020 roku do dnia złożenia pozwu prowadzone były czy są jakiekolwiek postępowania podatkowe, karne, czy karnoskarbowe. Tym bardziej, że pismo CBA stanowiło jedynie rekomendację o „zwiększonym ryzyku” (czyli o potencjalnym, teoretycznym niebezpieczeństwie). Z pewnością okolicznością na podstawie której powód wydał opinię nie mogły być twierdzenia CBA o tym, że na rachunki bankowe pozwanego nałożono liczne blokady m. in. przez m. in Krajową Administrację Skarbową oraz Urząd Skarbowy W.. Krajowa Administracja Skarbowa może zablokować rachunek bankowy przedsiębiorcy w różnych sytuacjach, głównie związanych z zaległościami podatkowymi lub innymi nieuregulowanymi zobowiązaniami finansowymi wobec państwa. Rachunek może zostać zablokowany w przypadku kiedy przedsiębiorca nie ureguluje należności podatkowych, gdy nie złoży odpowiednich deklaracji podatkowych lub zgłosi błędne/niekompletne informacje, czy w przypadku gdy przedsiębiorca posiada zaległości wobec Skarbu Państwa. Istnienie problemów finansowych czy czasowych przestojów może powodować zajęcie rachunków bankowych, co nie świadczy o wszczętych, prowadzonych czy zakończonych wobec pozwanego postępowań karno-skarbowych. Jest to niewystarczająca przesłanka do tego, by na podstawie tak enigmatycznych twierdzeń CBA podjął decyzję o konieczności zwrotu całej przyznanej kwoty subwencji na podstawie § 10 ust. 9 Regulaminu.

Powód powinien dokonać samodzielnych szczegółowych ustaleń, czy rzeczywiście zachodzą okoliczności określonego w § 10 ust. 9 Regulaminu, które podejrzewało CBA, tj. czy rzeczywiście doszło do wykorzystania subwencji niezgodnie z celem i regulaminem programu lub czy prawdopodobieństwo wystąpienia tych nieprawidłowości było bardzo wysokie (graniczące z pewnością). Dopiero po uzyskaniu informacji o przyczynie rekomendacji CBA i ustaleniu, że przyczyna ta jest powiązana z uzyskaniem subwencji lub sposobem jej wykorzystania, mógłby wydać decyzję o zwrocie. Powód jednak nie przeprowadził żadnego postępowania wyjaśniającego na czym miałoby polegać niewłaściwe/niezasadne/podejrzane wykorzystanie środków uzyskanych w ramach subwencji. Nie wyjaśnił nawet jakie okoliczności faktyczne były podstawą do wydania decyzji ani na etapie przedsądowym – kiedy pozwany w odwołaniach od decyzji zwracał się o wyjaśnienia – ani na etapie postępowania sądowego. Gdyby nawet przyjąć, że powód oparł się tylko na pismach CBA, mógł w takim razie zwrócić się do podmiotu z prośbą o wyjaśnienie, tym bardziej że pozwany deklarował chęć wyjaśnień ustalonych przez CBA nieścisłości. Pozwany w piśmie z 19 lipca 2024 roku przedstawił dokumentację wskazującą na spadek przychodów ze sprzedaży powyżej 30% w okresie od 10 grudnia 2019 roku do 10 grudnia 2020 roku (tj. o ponad 59%), przedstawiając rachunek zysków i strat za okres od 1 stycznia 2019 roku do 31 grudnia 2019 roku, bilans sporządzony na dzień 31 grudnia 2019 roku, zaświadczenie o niezaleganiu w opłacaniu składek na ZUS z 2 lipca 2020 roku, zaświadczenie o niezaleganiu w podatkach z 14 lipca 2020 roku, oraz jednolity plik kontrolny dla ewidencji zakupu i sprzedaży VAT (k. 111-117v). Powód jednak w żaden sposób nie odniósł się do powyższych dokumentów, ani nie zwrócił się o ich uzupełnienie.

W tym miejscu należy wskazać, że zgodnie z zasadami procesu cywilnego ciężar gromadzenia materiału dowodowego spoczywa na stronach (art. 232 k.p.c., art. 3 k.p.c., art. 6 k.c.). Jego istota sprowadza się do ryzyka poniesienia przez stronę ujemnych konsekwencji braku wywiązania się z powinności przedstawienia dowodów. Skutkiem braku wykazania przez stronę prawdziwości twierdzeń o faktach istotnych dla sprawy jest to, że twierdzenia takie zasadniczo nie będą mogły leżeć u podstaw sądowego rozstrzygnięcia. Strona, która nie udowodni przytoczonych twierdzeń, utraci korzyści, jakie uzyskałaby aktywnym działaniem (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku I Wydział Cywilny z 28 sierpnia 2014 roku, I ACa 286/14). W związku z tym przyjmuje się, że faktów, z których wywodzone jest dochodzone roszczenie (tworzących prawo podmiotowe) powinien w zasadzie dowieść powód (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 5 lutego 2016 roku, I ACa 857/15). W ocenie Sądu, powód omawianemu ciężarowi nie sprostał.

Co więcej, prawo do kontrolowania Beneficjenta w związku z zawarciem Umowy subwencji przysługiwało PFR do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez Przedsiębiorcę (§ 3 ust. 6 Umowy). Postanowienie umowne w sposób wyraźny przewidywało ograniczenie czasowe dokonywania weryfikacji, do czasu wydania decyzji która zgodnie z § 4 ust. 2 Umowy powinna zostać wydana w ciągu 13 miesięcy licząc od pierwszego dnia miesiąca od dnia wypłaty subwencji. W przeciwnym wypadku, uznanie, że PFR przysługuje prawo do kontrolowania oświadczeń do czasu zwrotu pełnej subwencji tworzyłoby nieokreślony czasowo stan niepewności prawnej. Przy takim założeniu PFR mógłby w dowolnym czasie kontrolować treść oświadczeń i występować z roszczeniem o zwrot subwencji nawet po kilku latach od dnia zawarcia umowy. W takim przypadku mamy do czynienia, w przedmiotowej sprawie. Decyzja została wydana dopiero po kilku latach bez jakiegokolwiek uzasadnienia. Pozwany nigdy nie został poinformowany przez Powoda o przyczynach tak daleko idącej zwłoki z wydaniem decyzji. Ponadto mając na względzie § 5 ^{( 1)} ust 7 lit. a) Regulaminu oraz § 5 ^{( 1)} ust. 9 Regulaminu należało wskazać, że pozwanemu wypłacono subwencję finansową 4 czerwca 2020 roku, a 16 czerwca 2021 roku pozwany złożył oświadczenie o rozliczeniu, a zatem w terminie zgodnym z Regulaminem. Jednakże powód wbrew § 5 ^{( 1)} ust. 9 Regulaminu mając na względzie datę złożenia przez pozwanego oświadczenia o rozliczeniu subwencji oraz ostatni dzień na złożenie takiego oświadczenia, wydał przedmiotową decyzję dopiero 26 kwietnia 2024 roku, mimo iż powinien ją wydać w terminie 15 dni roboczych licząc od ostatniego dnia terminu na złożenie oświadczenia o rozliczeniu.

Podsumowując, należało podkreślić że rekomendacja CBA nie mogła stanowić „uzasadnionego podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć” w rozumieniu § 10 ust. 9 lit. b Regulaminu. Tym bardziej, że wątpliwości budziło samo postanowienie delegujące PFR do podejmowania działań władczych wobec obywateli, jednostronnie kształtujących ich sytuację prawną, ograniczających ich prawa lub wolności. Zwrócić należało uwagę, że przedmiotowa subwencja została udzielona w ramach programu rządowego „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm”, przyjętego w drodze Uchwały Rady Ministrów powstałej na podstawie ustawy o systemie instytucji rozwoju. Uchwała powierzała realizację Programu powodowi, a koordynację i monitorowanie realizacji programu - ministrowi właściwemu do spraw gospodarki w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych. Powód miał zatem realizować zadania z zakresu administracji publicznej, mimo iż nie został wyposażony w status organu administracyjnego w rozumieniu k.p.a. Powodowi nie zostały zatem przekazane kompetencje w zakresie podejmowania zadań władczych, charakterystycznych dla kompetencji organu administracyjnego, a zatem w szczególności do wydawania decyzji administracyjnych jednostronnie kształtujących sytuację prawną obywateli, w tym ograniczających ich prawa lub wolności. Przy czym działania władcze są zastrzeżone dla państwa i jego organów i nie mogą zostać poddane „prywatyzacji”, tzn. nie może powierzyć ich realizacji podmiotom spoza struktur administracji. Powyższe oznacza, że na podstawie ustawy o systemie instytucji rozwoju możliwe było powierzenie realizacji programu powodowi, ale wyłącznie w zakresie zorganizowania wypłat subwencji beneficjentom (a więc w zakresie czynności organizacyjno-technicznych określonych w art. 21 a ust. 2 powyższej ustawy), nie zaś w zakresie umożliwiającym powodowi dokonywanie czynności o charakterze władczym, w tym w szczególności wydawania decyzji zobowiązujących do zwrotu subwencji na podstawie § 10 ust. 9 Regulaminu. Tymczasem Rada Ministrów upoważniła powoda do ukształtowania treści dokumentów kształtujących treść praw i obowiązków beneficjentów programu (punkt 6.3 zasad, stanowiących załącznik do Uchwały Nr 50/2020) w relacji pomiędzy przedsiębiorcą ubiegającym się o udział w programie a PFR, bezpośrednim i autonomicznym źródłem uprawnień i obowiązków będą szczegółowe zasady realizacji i ubiegania się o udział w Programie i Dokumenty Finansowania Programowego, które zostaną określone przez PFR i zawarte z Beneficjentem Programu, a powyższe upoważnienie jest znacznie szersze aniżeli wynikające z treści ustawy o systemie instytucji rozwoju, czym naruszono art. 7 w zw. z art. 2 Konstytucji RP. Prowadzi to to uznania, że § 10 ust. 9 Regulaminu w zakresie o jakim jest mowa wyżej jako niezgodny z art. 21 a ust. 1 i 2 ustawy o systemie instytucji rozwoju oraz art. 7 w zw. z art. 2 Konstytucji RP jest na podstawie art. 58 § 1 k.p.c. nieważny. Rada Ministrów – zdaniem Sądu - nie była bowiem władna do udzielenia powodowi kompetencji do ukształtowania Regulaminu w sposób umożliwiający powodowi podejmowanie działań o charakterze władczym (co przewiduje treść powyższej Uchwały), bowiem nie upoważniał jej do tego żaden przepis prawa powszechnie obowiązującego. Tymczasem na podstawie powyższego upoważnienia, powód ukształtował treść umowy o subwencję oraz Regulaminu, w tym w szczególności jego § 10 ust. 9 Regulaminu.

Konsekwencją powyższego naruszenia jest nierespektowanie przez powoda zasad ciążących na organach władzy publicznej na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa, w tym zasady zaufania do organów państwa (art. 2 Konstytucji) i zasada zaufania do przedsiębiorcy (art. 10 Prawa przedsiębiorców), mimo iż powód realizował program rządowy i na zasadzie zlecenia (powierzenia) realizował zadania z zakresu administracji publicznej. W ten sposób pogorszono sytuację obywateli - beneficjentów programu (w tym pozwanego) względem sytuacji, w której byliby gdyby zadania te realizowane były bezpośrednio przez organy administracji państwowej. Warto nadmienić, że praktyki PFR i CBA stały się przedmiotem kontroli wszczętej przez Najwyższą Izbę Kontroli. Prezes Naczelnej Izby Kontroli 16 czerwca 2023 r. wniósł do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie m. in. pkt 3.1 załącznika do Uchwały Rady Ministrów nr 50/2020 za niezgodny z art. 21 a ust. 1 i 2 ustawy o systemie instytucji rozwoju oraz art. 7 w zw. z art. 2 Konstytucji RP wskazując, że powierzenie realizacji nie jest równoznaczne z upoważnieniem do ustalenia, uszczegółowienia czy modyfikowania zasad realizacji tego programu. Gdyby nawet jednak przyjąć, że uchwała Rady Ministrów i załączniki do niej nie są sprzeczne z Konstytucją i ustawą o systemie instytucji rozwoju, to zasady programu określone w załączniku do Uchwały Ministrów nie przewidują wydania przez powoda decyzji zobowiązującej do zwrotu subwencji w przypadku „uzasadnionego podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć, a jedynie do odmowy wypłaty subwencji w przypadku uzasadnionego podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć (pkt 3.1. ppkt 7 Załącznika). Wobec powyższego, nawet gdyby uznać, że Rada Ministrów co do zasady była uprawniona do powierzenia powodowi zadań o charakterze władczym, to § 10 ust. 9 Regulaminu w zakresie, w jakim przyznaje powodowi uprawnienie do wydania decyzji zobowiązującej do zwrotu wypłaconej subwencji z powodu „uzasadnionego podejrzenia wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć”, jest sprzeczny z treścią Programu określonego w załączniku do Uchwały Rady Ministrów.

Ostatecznie również wykładnia celowościowa postanowień Regulaminu nie potwierdza zasadności domagania się od pozwanego zwrotu udzielonej subwencji. Odwołując się do wykładni postanowień Regulaminu, tym postanowień które zawierają niesprecyzowane określenia, nie można pominąć celu jaki przyświecał powstanie programu rządowego. Z treści uchwały nr 50/2020. Programu i załączonego do pozwu Regulaminu wynika, że podstawowym celem tych działań była pomoc podmiotom, które znalazły się w trudnej sytuacji ekonomicznej w związku z epidemią COVID- 19. Wprost o tym stanowi § 2 ust. 2 Regulaminu, który wskazuje, że: ,.Zasadniczym celem Programu jest realizacja podstawowego interesu ekonomicznego Rzeczypospolitej Polskiej w postaci zapewnienia stabilności przedsiębiorstw' i gospodarki. [...]. Program ma na celu zapobiegnięcie ryzyka masowej upadłości Beneficjentów oraz zwolnień ich pracowników na skutek znaczących zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki w związku z epidemią COVID-19”. Wykładnia § 10 ust. 9 Regulaminu uwzględniając cel programu, nie pozostawia wątpliwości, że „podejrzenie wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć” musi dotyczyć sposobu wykorzystania subwencji przez jej beneficjenta, a nie jakichkolwiek nadużyć, bez względu na to czego one dotyczą i kiedy zaistniały. Odmienna wykładnia tego przepisu byłaby sprzeczna z celem programu, jakim jest ochrona gospodarki i miejsc pracy. Powodowałaby bowiem możliwość nakazania zwrotu subwencji w każdym przypadku, gdy przedsiębiorca lub osoby z nim w jakikolwiek sposób powiązane kiedykolwiek dopuściły się jakichkolwiek nadużyć, niepowiązanych z powyższych programem, a to z kolei skutkowałoby brakiem możliwości osiągnięcia podstawowego celu programu.

Podkreślić należy, że na skutek pozytywnej decyzji wydanej po zawarciu umowy PFR wypłacił środki, które zostały spożytkowane przez pozwanego zgodnie z umową, tj. na pokrycie bieżących kosztów prowadzonej działalności - powód nie negował tej okoliczności. Powód nie wykazał także przeciwnych okoliczności. Wypłacenie tych środków spowodowało, że pozwany nie musiał podejmować niekorzystnych decyzji dotyczących jego działalności. W związku z tym następcze pozbawianie go prawa do skorzystania z pomocy przewidzianej programem nie znajduje uzasadnienia. W złożonym przez siebie oświadczeniu pozwany oświadczył m. in., że: a) subwencja została wydatkowana wyłącznie na cele wskazane w § 7 ust. 1 lit. b) i c) Umowy oraz zawnioskował o zwolnienie z obowiązku zwrotu subwencji finansowej, b) średnia liczba pracowników przez okres pełnych 12 miesięcy kalendarzowych od końca miesiąca kalendarzowego poprzedzającego datę zawarcia Umowy wyniosła 14,67, liczba pracowników na dzień 31 grudnia 2019 wyniosła 14, a na dzień 30 czerwca 2019 wyniosła 18, zaś skala redukcji zatrudnienia wyniosła 8%; oraz że c) spadek przychodów ze sprzedaży wyniósł 59%. Powód na żadnym etapie obowiązywania Umowy nie stwierdził, że subwencja wykorzystana została niezgodnie z przeznaczeniem, ani by miał podstawę do obiektywnego nabrania podejrzeń, że zachodzą nadużycia mogące mieć wpływ na prawidłowość wykorzystania subwencji i osiągnięcie celu programu. W szczególności podkreślić należy, że powód nie wydał decyzji zobowiązującej do zwrotu subwencji na podstawie § 4 Regulaminu po złożeniu przez pozwanego oświadczenia o rozliczeniu, co potwierdza, że subwencja wykorzystana została przez pozwanego zgodnie z przeznaczeniem, a oświadczenie pozwanego o rozliczeniu subwencji nie budziło wątpliwości.

Prezentowana interpretacja § 10 ust. 9 Regulaminu wynika również z zasady zaufania do organów państwa wywiedzionej z art. 2 Konstytucji. Wprawdzie powód podnosił, że jest spółką prawa prywatnego. Jednak subwencje stanowią środki publiczne, jak również biorąc pod uwagę treść Uchwały Rady Ministrów, należy przyjąć że powód realizował zadania administracji publicznej. Skoro bowiem zasady programu nie dyskwalifikowały na wstępie przedsiębiorców, którzy kiedykolwiek wcześniej (tj. przed uruchomieniem programu) dopuścili się jakichś nieprawidłowości, a zatem tacy przedsiębiorcy mogli ubiegać się o subwencję bez ograniczeń i ją otrzymać (w tym również bezzwrotnie), to zasada zaufania do organów państwa nakazuje uznać, że historyczne nieprawidłowości, czyli takie, które wystąpiły dawniej i nie mają związku z programem, nie dają podstawy do żądania zwrotu subwencji po jej udzieleniu na podstawie § 10 ust. 9 Regulaminu. Skoro celem programu było zapewnienie stabilności przedsiębiorstw w bardzo trudnym dla biznesu czasie, jakim była pandemia to postanowienia Regulaminu (w szczególności § 10 ust. 9) należy interpretować wąsko, a nie rozszerzająco, tj. w taki sposób, by zapewnić możliwość realnego (trwałego) skorzystania z subwencji przez jak największą ilość przedsiębiorców. Podkreślić należy, że w tamtym czasie subwencja była dla przedsiębiorców często warunkiem koniecznym do kontynuowania działalności zamiast jej trwałego zamknięcia. W oparciu o subwencję kalkulowane były możliwości finansowe przedsiębiorców, w tym w szczególności możliwości utrzymania miejsc pracy. W takim otoczeniu gospodarczym zasada zaufania do organów państwa powodowała, że przedsiębiorcy, którzy uzyskali subwencję, przeznaczyli ją na cele wynikające z regulaminu i nie dopuścili się przy tym nadużyć, powinni mieć pewność, że nie zostanie wydana decyzja o zwrocie subwencji na podstawie ewentualnych historycznych nieprawidłowości, niezwiązanych z uzyskaniem i sposobem wykorzystania subwencji. Zasada zaufania do organów państwa uniemożliwia więc dowolność w ustalaniu i ocenianiu przez powoda nieprawidłowości kwalifikujących do zwrotu subwencji. W szczególności zasada ta ogranicza czasokres wystąpienia nieprawidłowości, będących podstawą do zwrotu subwencji, do okresu ubiegania się i wykorzystywania subwencji, a także zawęża nieprawidłowości, które mają znaczenie dla zwrotu subwencji, wyłącznie do nieprawidłowości związanych z ubieganiem się i wykorzystaniem subwencji.

Ponadto – co zostało już wskazane - wydanie decyzji, a następnie wytoczenie powództwa w niniejszej sprawie, należy ocenić jako nadużycie prawa przez powoda, działanie z naruszeniem zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.) w postaci uczciwości w relacji państwo - przedsiębiorca. Państwo w stosunku do obywatela nie może zastawiać nieścisłych pojęć, a następnie korzystając z nich, obciążać uprawnionych, którzy w zaufaniu do państwa podjęli określone decyzje w zakresie prowadzonej działalności i wydali otrzymane środki zgodnie z oczekiwaniami władzy. W okolicznościach sprawy uwzględnienie powództwa naruszałoby zasadę zaufania obywatela do państwa, naruszałaby bezpieczeństwa prawne jednostki, dawałoby przywilej władzy w związku z tworzeniem niejednoznacznych zapisów Umowy, a faktycznie prowadziłoby do pozbawienia pozwanego uprawnień nabytych.

W związku z powyższym Sąd, wobec niewykazania przez powoda że zaistniało po stronie pozwanego uzasadnione podejrzenia wystąpienia nadużyć (art. 6 k.c. w zw. z § 10 ust. 9 Regulaminu w. zw. z § 5 ¹ ust. 7 lit b) Regulaminu, powództwo oddalił.

O kosztach procesu Sąd orzekł mając na uwadze wynik procesu. Rozstrzygnięcie w tym zakresie nastąpiło na podstawie art. 98 § 1 i art. 99 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 roku. Z uwagi na to, że roszczenie zostało oddalone w całości Sąd obciążył powoda w całości kosztami zastępstwa procesowego w wysokości 10.817,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty (art. 98 § 1 ¹ k.p.c.). Na powyższą kwotę składało się wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w wysokości 10.800,00 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł.

Z przedstawionych wyżej względów, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)