Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 czerwca 2021 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVI Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący:SSO Anna Hrycaj

Protokolant:Magdalena Pietrzykowska

po rozpoznaniu 15 czerwca 2021 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa R. B.

przeciwko Skarbowi Państwa-Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad o zapłatę

1.  Utrzymuje w mocy nakaz zapłaty wydany przez Sąd Okręgowy w Warszawie 15 lipca 2020r. w sprawie o sygnaturze XXVI GNc 925/20;

2.  Zasądza od pozwanego Skarbu Państwa - Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad z siedzibą w W. na rzecz powoda R. B. kwotę 1800zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

XXVI GC 565/21

Transkrypcja ustnego uzasadnienia orzeczenia wygłoszonego w dniu 23.06.2021r.

Powód R. B. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa-

Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad z siedzibą w W. kwoty 149 462,49zł tytułem wynagrodzenia zatrzymanego na poczet należytego wykonania umowy.

W zarzutach od wydanego w toku postępowania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym pozwany wniósł o uchylenie nakazu zapłaty w całości i oddalenie powództwa w całości.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

24 lipca 2017 roku powód zawarł z (...) S.p.A. z siedzibą w R. umowę podwykonawstwa na roboty budowlane realizowane przez wykonawcę to jest (...) S.p.A. w ramach zamówienia publicznego udzielonego mu przez Skarb Państwa- Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad z siedzibą w W.. Zlecone powodowi prace polegały na wykonywaniu robót ziemnych oraz transporcie materiału, dowód umowa wraz z aneksami karta 17 do 64. Przed przystąpieniem do wykonywania prac objętych umową wykonawca zgłosił inwestorowi ich przedmiot oraz osobę powoda, jako swojego podwykonawcę. Inwestor nie złożył sprzeciwu, co do dokonywania prac przez podwykonawcę, dowód pismo karta 67. W okresie od listopada 2017 roku do maja 2018 roku z tytułu wykonywania tej umowy powód wystawił na rzecz (...) S.p.A. 20 faktur VAT na łączną kwotę 1.080.318, 38zł. Te faktury zostały zapłacone z tym, że z każdej faktury tytułem zabezpieczenia należytego wykonania umowy wykonawca zatrzymał część przypadającej do zapłaty kwoty. Łącznie na podstawie paragrafu 7 ustęp 4 umowy wykonawca zatrzymał należne wynagrodzenie w kwocie 213 tysięcy 517 złoty 84 grosze. W

końcowym świadectwie płatności z 18 października 2018 roku będącym jednym z elementów rozliczenia końcowego umowy wykonawca wskazał, że została zatrzymana kwota 214 tysięcy 466 złotych 8 groszy. Powód w uzasadnieniu pozwu wskazał, że według wyliczeń powoda w rzeczywistości zatrzymano kwotę mniejszą to jest 213 tysięcy 517 złotych 84 grosze, dowód okoliczności bezsporne świadectwo końcowe płatności, karta 135.

28 września 2018 roku wykonawca to jest spółka (...) S.p.A. z siedzibą w R. złożyła we włoskim sądzie upadłościowym wniosek o wszczęcie postępowania concordato preventivo, czyli jednego z rodzajów postępowania upadłościowego przeznaczonego dla przedsiębiorców. Z uwagi na powyższe wykonawca zaprzestał realizowania płatności na rzecz podwykonawców. Płatności na podstawie umowy przekazu realizował Skarb Państwa-Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, dowód pismo z 25 stycznia 2019 roku, karta 148.

Pismem z 10 grudnia 2018 roku powód zwrócił się do Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad oddział w K. o zwolnienie niewykorzystanej kwoty zabezpieczenia należytego wykonania umowy, którą (...) S.p.A. zatrzymała z należnego powodowi wynagrodzenia. Chodzi o kwoty zatrzymane z faktur załączonych do pozwu i wskazanych w uzasadnieniu pozwu. Pismami z 8 lutego 2019 roku oraz z 16 maja 2019 roku Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oddział w K. odmówiła zapłaty twierdząc, że szczególna podstawa odpowiedzialności inwestora uregulowana w artykule 647(1) Kodeksu Cywilnego odnosi się wyłącznie do wynagrodzenia podwykonawcy i nie ma zastosowania do instytucji kaucji gwarancyjnej, dowód pisma karta 160-161.

Okoliczności faktyczne sprawy nie były sporne zarówno, co do faktu zwolnienia kwoty zatrzymanego wynagrodzenia z uwagi na dokonanie bezusterkowego odbioru, wysokości kwoty wynagrodzenia, która powinna być potencjalne zwrócona, terminu płatności odsetek. Przedmiotem sporu było jedynie to czy inwestor ponosi odpowiedzialność solidarną za zapłatę tej części wynagrodzenia należnego podwykonawcy, która została zatrzymana na poczet należytego wykonania umowy.

Kwestia ta wcześniej nie była jednolicie postrzegana w orzecznictwie. W starszym orzecznictwie podnoszono, że analiza charakteru prawnego postanowień umownych przewidujących możliwość zatrzymywania części wynagrodzenia na poczet zabezpieczenia należytego wykonania umowy musi być dokonywana na gruncie okoliczności konkretnej umowy. W nowszym orzecznictwie wydaje się dominować linia orzecznicza korzystna dla podwykonawców i zgodna z istotą spornych postanowień umownych, które tak naprawdę przewidują jedynie zabezpieczenie nie w postaci kaucji gwarancyjnej, ale w postaci odroczenia terminu płatności wynagrodzenia. To w ocenie Sądu nie wypełnia znamion kaucji gwarancyjnej.

Kaucja gwarancyjna nie posiada swojej definicji ustawowej jednak orzecznictwo wypracowało istotne elementy tej umowy. Przyjmuje się, że umowa kaucji gwarancyjnej jest umową kauzalną; prawną przyczyną przysporzenia jest zabezpieczenie wierzytelności. Umowa kaucji jest też umową realną, której kaucjodawca przekazuje określoną ilość pieniędzy, a kaucjobiorca może z nich skorzystać i zobowiązuje się do zwrotu przekazanej mu ilości pieniędzy. Umowa kaucji nosi, zatem cechy depozytu nieprawidłowego, następuje przeniesienie własności przedmiotu kaucji, które jest połączone z władztwem, czyli konieczne jest tutaj przeniesienie posiadania rzeczy. Kaucja ma też charakter akcesoryjny gdyż jest ściśle związana ze stosunkiem prawnym, który zabezpiecza. W wyroku z 4 grudnia 2019 roku wydanym w sprawie o sygnaturze I CSK 577/18 Sąd Najwyższy wskazał, że "za kaucję gwarancyjną nie może zostać uznane zatrzymanie części wynagrodzenia należnego drugiej stronie, gdyż nie ma wówczas przekazania środków pieniężnych na rachunek uprawnionego z zabezpieczenia wykonania świadczenia. Taka sama sytuacja wystąpi, gdy zatrzymanie części wynagrodzenia nazwie się potrąceniem kwoty należnej do zabezpieczenia". W odniesieniu do umów o roboty budowlane zdaniem Sądu Najwyższego jest to po prostu pozostawienie części wynagrodzenia należnego podwykonawcom na rachunku wykonawcy, ale z utrzymaniem jego solidarnej odpowiedzialności wraz z inwestorem. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy przypomniał, że już kilkakrotnie wypowiadał się w sprawie różnicy między kaucją gwarancyjną, a zatrzymanym wynagrodzeniem w sprawach o niespełnione świadczenia pieniężne dla podwykonawców wynikające z umów o roboty budowlane i wskazał, że we wcześniejszych orzeczeniach faktycznie dominował pogląd zgodnie, z którym rozstrzygnięcie mogło zapaść jedynie na podstawie szczególnych ustaleń podjętych przez sądy w konkretnych sprawach gdzie należało poddawać analizie również używane nazewnictwo w umowie jak kaucja, kaucja gwarancyjna, kaucja na pokrycie roszczeń, potrącanie. Należało poddawać też analizie treści zawartych umów. Tymczasem w przedstawionym wyżej wyroku z 4 grudnia 2019 roku Sąd Najwyższy podkreślił, że dla zrealizowania kaucji gwarancyjnej, która podobnie jak umowa gwarancyjna nie jest uregulowana kodeksowo wymaga się, aby kwota kaucji znalazła się w aktywach uprawnionego do kaucji i pozostawała w nich tak długo, aż zajdą przesłanki do jej zwrotu na rachunek drugiej strony. Sąd Najwyższy podkreślił tutaj, że musi wystąpić danie kaucji gwarancyjnej w postaci przekazania określonej kwoty pieniędzy na rachunek biorącego. Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 20 maja 2019 roku w sprawie o sygnaturze I ACa 30/19 wskazując, że "uprawnienie wykonawcy do zatrzymania części należnego podwykonawcy wynagrodzenia za roboty budowlane na zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi i gwarancji z każdej faktury, nie powoduje wygaśnięcia roszczenia o wynagrodzenie, względnie przekształcenia tego wynagrodzenia w świadczenie należne na innej podstawie prawnej". W związku, z czym jak podkreślił Sąd Apelacyjny w Białymstoku "takie zastrzeżenie należy traktować, jako odroczenie terminu zapłaty wynagrodzenia, które nie uchyla solidarnej odpowiedzialności inwestora za jego zapłatę, po upływie terminów rękojmi i gwarancji, gdy po stronie wykonawcy nie powstały roszczenia z tego tytułu". Sąd orzekający podziela przedstawione wyżej poglądy i uznaje, że z istoty rzeczy zatrzymanie części wynagrodzenia, jako zabezpieczenia należytego wykonania umowy nie stanowi udzielenia czy też złożenia kaucji gwarancyjnej. Jest to inny dopuszczalny zgodnie z zasadą swobody umów sposób zabezpieczenia należytego wykonania umowy, który polega na odroczeniu terminu wymagalności roszczenia o wynagrodzenie do określonego w umowie momentu ustania zabezpieczenia. Nie jest tak, że na skutek zawarcia takiego porozumienia określone środki zostają przekazane do majątku zamawiającego wręcz przeciwnie istota tego zabezpieczenia polega na tym, że określone środki nie zostaną przekazane do majątku wykonawcy dopóki nie ustanie czas trwania zabezpieczenia. W czasie trwania zabezpieczenia wykonawcy przysługuje roszczenie o zapłatę, które jednak z uwagi na trwanie zabezpieczenia nie staje się wymagalne, aż do upływu okresu zabezpieczenia. Cały czas jest to jednak roszczenie o zapłatę wynagrodzenia. Tak, więc zdaniem Sądu z istoty rzeczy inwestor odpowiada solidarnie z wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia zatrzymanego na poczet zabezpieczenia należytego wykonania umowy i to niezależnie od tego, jakiego konkretnie strony użyły w umowie nazewnictwa i w jaki konkretnie sposób ukształtowały treść łączącego je stosunku prawnego. Zresztą odmienny pogląd prowadziłby do pokrzywdzenia podwykonawców. W zasadzie można by bowiem powiedzieć, że co do zasady inwestor będzie odpowiadał za określony procent wynagrodzenia podwykonawcy, a nigdy nie za całość. Zatrzymywanie części wynagrodzenia na poczet należytego zabezpieczenia umowy jest, bowiem powszechną praktyką rynkową. Nie wydaje się, aby było zgodne z wolą ustawodawcy ograniczenie solidarnej odpowiedzialności inwestora. Przepisy, które tą odpowiedzialność wprowadzają mają za zadanie chronienie podwykonawców, jako strony zdecydowanie słabszej w relacji kontraktowej. Przyjęcie więc koncepcji, że w przypadku zatrzymywania wynagrodzenia na poczet zabezpieczenia należytego wykonania umowy inwestor za tą część wynagrodzenia nie odpowiada jest sprzeczne z podstawowym aksjologicznym uzasadnieniem regulacji wprowadzających solidarną odpowiedzialność inwestora. Niezależnie od powyższego Sąd zważył jednak jak to też było powiedziane na wstępie uzasadnienia, że w orzecznictwie pojawiają się poglądy zgodnie, z którymi o tym, jaki jest charakter instytucji polegającej na zatrzymaniu części wynagrodzenia można rozstrzygnąć tylko na bazie danej sprawy i Sąd takiej analizy również w tej sprawie dokonał. W szczególności należy zauważać, że Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 15 lutego 2019 roku wydanym w sprawie VI ACa 1574/17 wskazał, że posłużenie się przez strony w umowie pojęciami kaucja gwarancyjna, kaucja na zabezpieczenie, kaucja z tytułu dobrego wykonania umowy nie przesądza, że w okolicznościach sprawy doszło do zawarcia umowy kaucji. Sąd Apelacyjny wskazał jednak, że ocena, jakiego rodzaju zabezpieczenie strony uzgodniły posługując się pojęciem kaucja powinna być dokonywana in casu i wymaga dokonania wykładni oświadczeń woli uwzględniającej całokształt postanowień umowy. Wobec tego w ramach rozstrzygania sporu w niniejszej sprawie Sąd niezależnie od przedstawionego wyżej poglądu ogólnego rozważył, jaki charakter prawny miały postanowienia zawarte w paragrafie 7 umowy to jest, jaka instytucja została nimi wykreowana. W paragrafie 7 ustęp 1 umowy postanowiono, że podwykonawca ustanowi zabezpieczenie w określonej wysokości. Zabezpieczenie miało być wniesione w formie gwarancji bankowej albo ubezpieczeniowej dalej jednak postanowiono, co stanie się w przypadku, gdy zabezpieczenie nie zostanie wniesione. Otóż wówczas postanowiono, że wykonawca będzie uprawniony do zatrzymywania kwot wynagrodzenia do czasu złożenia zabezpieczenia. Wskazano również, że płatności zatrzymane, jako kaucja

gwarancyjna nie mogą być uznane za wymagalne do czasu zwolnienia kaucji gwarancyjnej. Takie postanowienia umowy wskazują jasno, że strony rozróżniały ustanowienie zabezpieczenia w formie gwarancji od instytucji zastępczej polegającej na zatrzymywaniu kwot wynagrodzenia do czasu złożenia właściwego zabezpieczenia. Przyjęta przez strony konstrukcja polegała na braku zapłaty części wynagrodzenia i przesunięciu wymagalności roszczenia o zapłatę tej części wynagrodzenia do czasu zwolnienia zabezpieczenia. Niewątpliwie więc nie była to instytucja polegająca na złożeniu przez wykonawcę kaucji gwarancyjnej.

Z uwagi na powyższe Sąd orzekł jak w punkcie I wyroku, a mianowicie utrzymał w mocy nakaz zapłaty wydany przez Sąd Okręgowy Warszawie 15 lipca 2020 roku w sprawie o sygnaturze XXVI GNc 925/20.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie II wyroku stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik procesu, powód był reprezentowany przez pełnomocnika w osobie adwokata w obu fazach postępowania nakazowego, więc należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.800 złotych tytułem brakującej części stawki minimalnej kosztów zastępstwa procesowego zgodnie z paragrafem 2 punkt VI, w związku z paragrafem 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie.

SOO Anna Hrycaj

(...) (...)