Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

W., dnia 25 kwietnia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVI Wydział Gospodarczy w następującym składzie:

Przewodniczący: sędzia Kamila Wasilewska

Protokolant: Agata Grzybowska

po rozpoznaniu w dniu 25 marca 2025 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Polskiego Funduszu Rozwoju S.A w W.

przeciwko K. Z.

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od Polskiego Funduszu Rozwoju spółki akcyjnej w W. na rzecz K. Z. kwotę 15 017 zł (piętnaście tysięcy siedemnaście złotych) tytułem kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sędzia Kamila Wasilewska

Sygn. akt XXVI GC 579/24

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 28 września 2023 roku (data stempla pocztowego k. 156) powód Polski Fundusz Rozwoju spółka akcyjna z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego K. Z. kwot:

a)  1 750 000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 9 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty;

b)  453 329,10 zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie, obliczonych dla kwoty dokonanej spłaty dnia 30 czerwca 2023 roku w kwocie 1.750.000,00 zł od dnia wymagalności roszczenia PFR o zwrot Subwencji Finansowej do dnia zapłaty tej spłaty;

c)  oraz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, iż pozwany złożył wniosek o wypłatę subwencji finansowej i zawarł umowę, w której złożył nieprawdziwe oświadczenia co do osiągniętego „obrotu gospodarczego (przychodu ze sprzedaży) w 2019 r., w miesiącu referencyjnym (w rozumieniu wskazanym § 1 ust 5 umowy subwencji) - tj. kwietniu 2020 r. oraz w miesiącu porównawczym (wybranym przez pozwanego przy zawieraniu umowy subwencji zgodnie z §1 ust. 6 i 7 umowy subwencji) tj. kwietniu 2019 r. Podany przez pozwanego obrót gospodarczy (przychód ze sprzedaży) w umowie był bowiem sprzeczny z rozumieniem tego pojęcia na gruncie dokumentów programu. Nieprawdziwe oświadczenia zostały przez pozwanego powielone w treści odwołania stanowiącego podstawę do wypłaty dodatkowej subwencji finansowej w kwocie 3.062.500,00 zł. Pozwany został poinformowany w sposób pełny i rzetelny na temat mechanizmu oraz warunków przyznawania subwencji finansowej w ramach programu, mimo to oświadczył w czasie składania wniosku i zawierając umowę subwencji o zapoznaniu się z treścią regulaminu, rozumieniu jego postanowień i związaniu go treścią regulaminu. W konsekwencji powyższego, pozwany zobowiązany jest na podstawie umowy i regulaminu do zwrotu bezpodstawnie wypłaconej subwencji finansowej wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia kalendarzowego następującego po 14 dniach roboczych po otrzymaniu przez pozwanego subwencji finansowej. W ocenie powoda umowa subwencji nie wygasła ponieważ nie została całkowicie wykonana przez pozwanego co w przypadku złożenia nieprawdziwych oświadczeń oznacza w stosunku do pozwanego obowiązek jej wykonania poprzez zwrot otrzymanej subwencji finansowej w całości na podstawie § 3 ust. 6 umowy i § 11 ust. 13 regulaminu.

Jako alternatywną podstawę dochodzonego pozwem roszczenia wskazano art. 415 k.c. oraz art. 471 k.c. (pozew k. 3-22)

W odpowiedzi na pozew z dnia 2 sierpnia 2024 roku (data stempla pocztowego k. 212) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany w uzasadnieniu potwierdził otrzymanie subwencji finansowej w kwocie 3 500 000 zł oraz dokonanie zwrotu połowy otrzymanej kwoty w dniu 30 czerwca 2023 r. Jednocześnie strona pozwana zaprzeczyła aby podała nieprawdziwe informacje dotyczące skali spadku „przychodów ze sprzedaży (obrotów gospodarczych)" w kwietniu 2020 r. Pozwany podkreślił, że powód dokonał rozliczenia subwencji w dniu 12 maja 2021 r. zgodnie z postanowieniami regulaminu oraz nie skierował do pozwanego decyzji zobowiązującej do zwrotu subwencji, w szczególności decyzji zobowiązującej do zwrotu 100 % kwoty subwencji. Nadto powód samodzielnie kształtował zapisy umowy zawartej z pozwanym, jak również zapisy regulaminu stanowiące integralną część umowy. Pozwany podkreślił, że zapisy Regulaminu umożliwiające ubieganie się o uzyskanie środków w ramach programu zostały zmienione w okresie obowiązywania programu. Jednakże zmiany w treści regulaminów, na które powołuje się strona powodowa zostały wprowadzone - poprzez korektę wcześniejszego komunikatu - po dacie zawarcia umowy z pozwanym tj. 17 czerwca 2020 r. Pozwany podniósł zarzut nieistnienia roszczeń dochodzonych pozwem oraz brak legitymacji po stronie powoda. (odpowiedź na pozew k. 174-201)

W dalszych pismach strony podtrzymały stanowiska.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Polski Fundusz Rozwoju spółka akcyjna z siedzibą w W. (dalej jako: „PFR”) jest spółką Skarbu Państwa, której powierzono realizację programu rządowego „Tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm" (program). Programem objęci zostali przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy Prawo przedsiębiorców, będący mikro, małymi lub średnimi przedsiębiorcami, którzy spełniali określone w programie warunki. Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem powoda. (okoliczność bezsporna)

Działalność kantorowa prowadzona przez K. Z. polega na obrocie walutami. Wymiana walut realizowana jest w ramach transakcji wymiany jednego środka płatniczego na inny środek płatniczy według kursu, którego wartość ulega zmianie. (okoliczność bezsporna)

W celu określenia zasad rozpatrywania wniosków sporządzony został dokument w postaci „Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” (dalej: regulamin). Wersja pierwotna regulaminu obowiązywała od 29 kwietnia 2020 roku, zaś wersja zmieniona została przyjęta 13 maja 2020 roku i weszła w życie 28 maja 2020 roku. Szczegółowe warunki wsparcia finansowego oraz zobowiązania beneficjenta programu określała natomiast umowa subwencji finansowej zawierana pomiędzy PFR, a przedsiębiorcą ubiegającym się o subwencję finansową.

W definicjach zawartych w §1 ust. 2 Regulaminu określono, że Beneficjent oznacza na potrzeby określenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie, przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa Przedsiębiorców pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznaniu mu statusu Mikroprzedsiębiorcy lub MŚP, wnioskującego do PFR o udzielenie subwencji finansowej, lub któremu PFR udzielił subwencji finansowej.

W definicjach zawartych w §1 ust. 2 regulaminu określono, że MŚP oznacza na potrzeby ustalenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie Beneficjenta, który na 31 grudnia 2019 roku (a) zatrudnia do 249 pracowników (z wyłączeniem właściciela), a jego roczny obrót za 2019 rok nie przekroczył 50.000.000 EUR, lub suma bilansowa za 2019 rok nie przekroczyła 43.000.000 EUR, (b) nie jest Mikroprzedsiębiorcą, oraz (c) nie jest beneficjentem finansowania udzielonego w ramach programu rządowego pt. „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Dużych Firm”. Określenie statusu MŚP powinno uwzględniać inne warunki określone w treści niniejszego Regulaminu oraz Załącznika I do Rozporządzenia Pomocowego”.

W § 10 ust. 1 Regulaminu zapisano, że Beneficjent przed zawarciem umowy subwencji ma możliwość i obowiązek zapoznania się z regulaminem.

Zgodnie z § 10 ust. 2 Regulaminu, o udział w Programie mogli ubiegać się Beneficjenci będący osobami fizycznymi, osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność do nabywania praw i obowiązków we własnym imieniu, wykonujący działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, w każdym przypadku pod warunkiem posiadania przez Beneficjenta statusu Mikroprzedsiębiorcy lub MŚP.

Zgodnie z § 11 ust. 13 Regulaminu w przypadku, gdy beneficjent otrzymał subwencję finansową na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było udzielenie subwencji finansowej lub wysokość subwencji finansowej, beneficjent zobowiązany był do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania subwencji finansowej, zwrotu subwencji finansowej lub jej części na wyodrębniony rachunek techniczny banku. Informację o numerach rachunków bankowych, na które można dokonać zwrotu subwencji finansowej lub jej części udziela bank.

W § 12 ust. 14 Regulaminu wskazano, że umowa subwencji finansowej wygasa z chwilą: (i) udostępnienia beneficjentowi w bankowości elektronicznej, w innym kanale komunikacji banku z beneficjentem lub w inny sposób decyzji PFR o odmowie przyznania subwencji finansowej lub (ii) całkowitego wykonania tej umowy przez PFR i beneficjenta.

Zgodnie z § 13 ust. 2 Regulaminu beneficjent oświadczał, że zapoznał się i przyjmuje do wiadomości treść wyciągu z dokumentu programu, który stanowi załącznik nr 1 do regulaminu.

W § 16 ust. 1 Regulaminu wskazano, że PFR może przekazywać informacje, dotyczące niniejszego regulaminu, w formie komunikatów publikowanych na stronie (...). Komunikaty mają charakter informacyjny.

W § 16 ust. 2 zastrzeżono, że Regulamin może ulec zmianie. O zmianach regulaminu beneficjenci będą informowani poprzez zamieszczenie przez PFR odpowiedniej informacji pod adresem (...)zawierającej zestawienie zmian Regulaminu.

W § 16 ust. 3 Regulaminu wskazano, że Regulamin stanowi integralną część umowy subwencji finansowej w zakresie, w jakim strony w umowie subwencji finansowej nie ustalą odmiennie swoich praw i obowiązków.

W § 16 ust. 4 wskazano, że regulamin obowiązuje od dnia 29 kwietnia i pozostaje w mocy do jego odwołania, zmiany lub zakończenia realizacji programów przez PFR. (regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym k. 34-50, regulamin przyjęty 13.05.2020 r. k. 52-68)

Wnioskując o przyznanie pomocy gotówkowej w ramach programu, K. Z. oświadczył, że:

a)  na dzień 31 grudnia 2019 r. był małym lub średnim przedsiębiorcą w rozumieniu wskazanym w umowie subwencji (§1 ust. 2 umowy);

b)  skala spadków obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) w miesiącu referencyjnym, tj. kwietniu 2020 r. w porównaniu do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku wyniosła 97 % (§1 ust. 6 umowy);

c)  wysokość obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) w miesiącu kalendarzowym bezpośrednio poprzedzającym miesiąc referencyjny lub odpowiadający mu w roku poprzednim wynosi 8.032.612,00 zł (§ 1 ust. 7 umowy);

d)  wielkość obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) w 2019 r. wyniosła 134.711.769,00 zł. (§ 1 ust. 8 umowy);

e)  Ilość pracowników na koniec miesiąca poprzedniego wynosiła 4 osoby;

f)  na dzień złożenia wniosku prowadzi działalność gospodarczą (§1 ust. 10 lit. a umowy);

g)  na dzień 31 grudnia 2019 roku prowadził działalność gospodarczą (§1 ust. 10 lit. e umowy);

h)  jest świadomy tego, że subwencja finansowa (…) dotyczy wyłącznie spełniających kryteria mikro, małego i średniego przedsiębiorcy w rozumieniu programu (§2 ust. 19 umowy).

Jako rodzaj prowadzonej działalności, w ramach której K. Z. wnioskował o subwencję finansową, został wskazany numer (...)– Działalność maklerska związana z rynkiem papierów wartościowych i towarów giełdowych. Wniosek został wypełniony w dniu 5 maja 2020 roku. (wniosek z 5.05.2020 r. k. 70)

Decyzja o przyznaniu środków i zawarciu umowy zapadła w sposób zautomatyzowany, a dane zawarte we wniosku zostały zaimplementowane do treści umowy.

W dniu 5 maja 2020 r. została zawarta Umowa subwencji finansowej nr(...), pomiędzy Polskim Funduszem Rozwoju S.A., a K. Z. prowadzącym działalność gospodarczą pod firmą (...).

Zgodnie z § 3 ust. 6 umowy do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez beneficjenta, Fundusz mógł kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem Umowy. W przypadku stwierdzenia nieprawdziwości informacji lub oświadczeń zawartych w Umowie, Fundusz mógł podjąć decyzję o zwrocie całości lub części subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja finansowa stawała się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia beneficjentowi informacji o decyzji Funduszu w sposób pozwalający na zapoznanie się z informacją o decyzji.

Zgodnie z § 9 ust. 4 umowy decyzja powoda o wypłacie subwencji finansowej, podjęta zarówno przy zawieraniu Umowy, jak i w następstwie odwołania złożonego przez przedsiębiorcę, konkretyzuje stosunek zobowiązaniowy pomiędzy powodem a przedsiębiorcą w zakresie wysokości wypłaconej subwencji finansowej. Decyzja powoda o wypłaceniu subwencji wydana w następstwie odwołania złożonego przez przedsiębiorcę aktualizuje dane na podstawie, której została wydana decyzja o wypłacie subwencji finansowej, na dzień zawarcia Umowy. Decyzja powoda o odmowie zwiększenia subwencji finansowej wydana w następstwie odwołania złożonego przez przedsiębiorcę nie modyfikuje stosunku zobowiązaniowego pomiędzy powodem a przedsiębiorcą. Decyzja powoda o odmowie wypłaty subwencji finansowej wydana po zawarciu Umowy powodowała wygaśnięcie Umowy ze skutkiem na przyszłość.

Zgodnie z § 11 ust. 4 prawa i obowiązki stron związane z wypłaconą subwencją finansową określone zostały również w Regulaminie ubiegania się o udział w programie rządowym – Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla mikro, małych i średnich firm, który był dostępny w Internecie. Regulamin stanowił integralną część Umowy, o ile strony nie ustaliły w Umowie odmiennie swoich praw i obowiązków. Pozwany oświadczył, że zapoznał się z Regulaminem, zrozumiał i zaakceptował jego treść. (umowa subwencji finansowej nr (...) - k. 71-79)

Decyzją w sprawie umowy subwencji z dnia 6 maja 2020 roku PFR dokonał negatywnej weryfikacji spełniania przez pozwanego odpowiednich warunków otrzymania wnioskowanej kwoty subwencji finansowej określonych w treści umowy. PFR ustalił, że wskazane niżej dane zamieszczone w odpowiednich polach formularza przygotowanego w tym celu przez bank nie są zgodne z danymi pozyskanymi przez PFR z odpowiednich źródeł zewnętrznych, w tym, między innymi, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Ministerstwa Finansów, w ten sposób, że:

1) w odniesieniu do pola dotyczącego daty rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, przedsiębiorca oświadczył, że tą datą jest 2009-01-01;

2) w odniesieniu do pola dotyczącego informacji o posiadaniu statusu przedsiębiorstwa prowadzącego działalność w sektorze rybołówstwa i akwakultury, Przedsiębiorca oświadczył, że posiada taki status, w związku z czym kwota subwencji finansowej została wypłacona w maksymalnej możliwej kwocie przewidzianej dla przedsiębiorcy posiadającego taki status;

3) w odniesieniu do pola dotyczącego informacji o posiadaniu statusu przedsiębiorcy prowadzącego działalność w sektorze produkcji podstawowej produktów rolnych, Przedsiębiorca oświadczył, że posiada taki status, w związku z czym kwota subwencji finansowej została wypłacona w maksymalnej możliwej kwocie przewidzianej dla przedsiębiorcy posiadającego taki status.

4) dodatkowo PFR poinformował, że w związku z prowadzeniem działalności w sektorze produkcji podstawowej produktów rolnych, kwota subwencji finansowej nie może przekroczyć limitu określonego dla tej działalności w Umowie;

W konsekwencji powyższego, PFR wypłacił subwencję finansową w kwocie 437 500,00 zł oraz poinformował, iż przedsiębiorca jest uprawniony do korekty oświadczeń złożonych w umowie. (decyzja z 6.05.2020 r. k. 81)

K. Z. złożył odwołanie od ww. decyzji, w którym wskazał, że wyjaśnił z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych i odpowiednim urzędem skarbowym rozbieżność danych w rejestrach tych instytucji z danymi podanymi przez przedsiębiorcę i stanowiącymi podstawę do wydania przez PFR decyzji w kwocie niższej niż wnioskowana. Kwoty dotyczące obrotu i liczba zatrudnianych pracowników, na podstawie których obliczana była kwota subwencji pozostały bez zmian względem pierwotnego wniosku. (odwołanie k. 142-143)

Decyzją w sprawie umowy subwencji z dnia 18 maja 2020 r. PFR dokonał pozytywnej weryfikacji spełnienia przez przedsiębiorcę warunków otrzymania uzupełniającej kwoty subwencji finansowej w oparciu o oświadczenia złożone przez przedsiębiorcę w odwołaniu. W związku z powyższym PFR poinformował, że:

1. podjął decyzję o wypłacie subwencji finansowej w kwocie 3 062 500.00 zł będącej całkowitą wnioskowaną przez przedsiębiorcę uzupełniającą kwotą subwencji finansowej.

2. Umowa zachowuje pełną moc obowiązującą pomiędzy PFR i przedsiębiorcą z uwzględnieniem określonej w pkt 1) powyżej wysokości uzupełniającej kwoty subwencji finansowej udzielonej przedsiębiorcy przez PFR na podstawie Umowy;

3. Przedsiębiorca może odwołać się od decyzji w trybie i na zasadach określonych w umowie, ubiegając się o wypłatę subwencji finansowej w wysokości różnicy między pierwotnie wnioskowaną kwotą subwencji finansowej, a łączną kwotą otrzymanej subwencji finansowej, chyba że (i) złożył już dwa odwołania, (ii) w wyniku odwołania Przedsiębiorca otrzymał decyzję pozytywną obejmującą całą kwotę wnioskowaną na podstawie pierwotnego wniosku albo (iii) od dnia zawarcia Umowy upłynęły 2 miesiące;

4. Przedsiębiorca jest uprawniony do złożenia dwóch odwołań w okresie nieprzekraczającym 2 miesięcy od daty zawarcia Umowy. (decyzja z 18.05.2020 r. k. 81)

Na rzecz K. Z. prowadzącego działalność gospodarcza pod firmą (...) w dniu 7 maja 2020 r. została dokonana wypłata środków w kwocie 437 500,00 zł oraz w dniu 19 maja 2020 r. w kwocie 3 062 500,00 zł. (potwierdzenia przelewów k. 84-85)

W dniu 17 maja 2020 r. PFR wydał komunikat w sprawie interpretacji pojęcia przychodów ze sprzedaży przedsiębiorstwa w rządowym programie „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw”.

Powód wskazał, że pod pojęciem przychody ze sprzedaży (obroty gospodarcze), w znaczeniu programu należało rozumieć:

a) sprzedaż towarów i usług wykazaną w deklaracji VAT-7 – w stosunku do Beneficjentów będących czynnymi podatnikami VAT rozliczającymi się miesięcznie;

b) sprzedaż towarów i usług wykazaną w deklaracji VAT-7K (w zakresie przychodu za rok 2019) lub ewidencji(...)(w zakresie przychodu za dany miesiąc) – w stosunku do Beneficjentów, będących czynnymi podatnikami VAT rozliczającymi się kwartalnie;

c) przychód z innych źródeł (tzw. przychód operacyjny) w rozumieniu ustawy CIT albo przychód w rozumieniu ustawy PIT, stanowiące podstawę do obliczenia zaliczki na podatek CIT lub PIT – w stosunku do Beneficjentów:

I.  będących czynnymi podatnikami VAT wystawiającymi faktury VAT marża (w tym beneficjentów, którzy wykazali co najmniej jedną fakturę objętą obowiązkiem VAT marży),

II.  będących czynnymi podatnikami VAT rozliczającymi się kasowo;

III.  świadczących tylko i wyłącznie czynności zwolnione z VAT (zwolnienie przedmiotowe);

IV.  niebędących podatnikami VAT (w tym beneficjentów zwolnionych podmiotowo z VAT), oraz

V.  rozliczających się ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych,

VI.  kwotę oszacowaną przez Beneficjenta na podstawie wystawionych faktur lub rachunków – w stosunku do beneficjenta korzystającego z karty podatkowej (niebędącego czynnym podatnikiem VAT).

W komunikacie znalazło się również odniesienie bezpośrednio do przedsiębiorców prowadzących działalność kantorową (kupno i sprzedaż wartości dewizowych). PFR wskazał, że w przypadku transakcji wymiany walut dokonywanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży (działalność kantorowa), za przychód ze sprzedaży należy uznać zrealizowany wynik w okresie miesięcznym. Wynik ten rozumiany jest jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty, a wartością zakupu danej waluty w tym miesiącu. (komunikat z 17 maja 2020 r. k. 87)

W dniu 21 czerwca 2023 r. PFR wezwał K. Z. do zwrotu otrzymanej kwoty subwencji finansowej w terminie 7 dni od otrzymania pisma wraz z należnymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie. W uzasadnieniu powołano się na ustalenia, że beneficjent zadeklarował niezgodnie z prawdą w zakresie osiągniętych „obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży)" w miesiącu kwietniu 2019 roku oraz całym 2019 roku. W ocenie PFR beneficjent podał nieprawdziwe informacje również nt. skali spadku „obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży)" wskazując, że ich spadek w kwietniu 2020 roku w odniesieniu do miesiąca porównawczego w rozumieniu umowy subwencji w związku z zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek COVID-19 wyniósł 97%. W stosunku do podmiotów prowadzących działalność kantorową należy przyjąć, że osiągane z prowadzonej przez te podmioty działalności „obroty gospodarcze (przychody ze sprzedaż)” powinny być rozumiane - dla potrzeb programu - jako tzw. spread, tj. różnica pomiędzy ceną sprzedaży waluty, a ceną jej zakupu. Tylko takie rozumienie przychodu ze sprzedaży wartości dewizowych jest zgodne z zasadami i celem programu, który został uruchomiony w celu udzielania pomocy stanowiącej rekompensatę realnie ponoszonych przez przedsiębiorców strat w związku z pandemią COVID-19. Ponadto powołano się na treść komunikatu z dnia 17 maja 2020 r., który w ocenie PFR stanowił dokument wykonawczy i w konsekwencji dokument programowy w rozumieniu regulaminu, którego treścią beneficjent był związany, a jednocześnie w którym wskazane zostało właściwe rozumienie pojęcia „obroty gospodarcze (przychód ze sprzedaży)” dla potrzeb wypłaty subwencji na rzecz podmiotów prowadzących działalność kantorową. (wezwanie z 21.06.2023 r. k. 96-98, potwierdzenie nadania i odbioru korespondencji k. 114)

W odpowiedzi na powyższe, w dniu 9 grudnia 2022 r. beneficjent powołał się, na stanowisko Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej zawarte w interpretacji indywidualnej z dnia 28 kwietnia 2021 r. (nr (...)), który zajął stanowisko różniące się od reprezentowanego przez PFR. Zgodnie z nim kantor nie może zostać objęty podatkiem CIT 9% w sytuacji, gdy jego przychód przekracza 2 mln euro, a zgodnie z ustawą o CIT, przychodem przedsiębiorcy działającego w branży kantorowej, powinna być cała wartość sprzedanych dewiz, a nie wyłącznie 'spread'. Jednocześnie podkreślono, że strony zawarły umowę subwencji finansowej 5 maja 2020 r. a więc jeszcze przed zmianą komunikatu PFR (z dnia 17 czerwca 2020 r.) w sprawie definicji przychodów ze sprzedaży dotyczącej kantorów. (odpowiedź na wezwanie k. 145-149)

K. Z. dokonał spłaty otrzymanej subwencji finansowej w wysokości 1.750.000,00 zł w dniu 30 czerwca 2023 roku. (dokument na nośniku pendrive k. 212v)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił przede wszystkim na podstawie dokumentów złożonych do akt sprawy przez strony procesu, częściowo w oparciu o zeznania strony K. Z., a także w oparciu o okoliczności pomiędzy stronami bezsporne i przyznane.

W zakresie dokumentowej części materiału dowodowego wskazać należy, że strony nie kwestionowały co do zasady wzajemnie składanych przez siebie dokumentów. Również w ocenie Sądu nie ujawniły się jakiekolwiek powody, by przedłożone do akt sprawy dokumenty pozbawić waloru wiarygodności. Wskazać jednocześnie należy, że Sąd podczas ustalania stanu faktycznego w niniejszej sprawie uwzględnił jedynie te dokumenty, które bezpośrednio dotyczyły spornego roszczenia i rodzących je faktów.

K. Z. zeznał podczas przesłuchania w charakterze strony, że złożył wniosek o udzielenie subwencji przez elektroniczny system bankowy. Uprzednio konsultował jego treść z biurem rachunkowym. Ponadto zeznał, że zatrudniał 4 pracowników oraz potwierdził, że środki z subwencji zostały wydatkowanie zgodnie z założeniami Programu na utrzymanie zatrudnienia i firmy.

Sąd co do zasady uznał za wiarygodne zeznania K. Z.. W ocenie Sądu, zeznania były jasne, spójne, logiczne i korelujące z materiałem dowodowym z dokumentów, pozwalające ustalić przebieg wydarzeń.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

W przedmiotowej sprawie stan faktyczny pomiędzy stronami był w zasadzie niesporny, a strony różniły się w zakresie interpretacji pojęcia przychodów ze sprzedaży (obrotów gospodarczych), wiążącego dla pozwanego charakteru komunikatu z 17 maja 2020 r. oraz oceny skuteczności decyzji powoda o nakazaniu zwrotu udzielonej subwencji.

Powód domagał się zwrotu pozostałej kwoty subwencji w wysokości 1 750 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 9 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty oraz 453.329,10 zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie obliczonych dla kwoty dokonanej spłaty dnia 30 czerwca 2023 roku w kwocie 1.750.000,00 zł od dnia wymagalności roszczenia PFR o zwrot Subwencji Finansowej do dnia zapłaty tej spłaty. Powód za główną podstawę swoich roszczeń wskazał § 3 ust. 6 Umowy subwencji finansowej nr (...) z 5 maja 2020 r. oraz § 11 ust. 13 Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm”. Natomiast jako alternatywne podstawy roszczenia wskazano art. 415 i 471 k.c.

Powód stał na stanowisku, że żądanie zwrotu uzasadnione jest faktem, iż pozwany w ramach ubiegania się o subwencję finansową podał nieprawdziwą wartość obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) w rozumieniu programu. Pozwany nie spełnił więc warunków do uzyskania finansowania w faktycznie uzyskanej wysokości i powinien finansowanie zwrócić zgodnie ze sformułowanym w pozwie żądaniem. Powód motywował swoje stanowisko również komunikatem z dnia 17 czerwca 2020 r. w którym określił, że w przypadku kantorów przychodem ze sprzedaży nie jest przychód ze sprzedaży rozumiany w ujęciu podatkowym, tak jak ma to zastosowanie wobec innych kategorii przedsiębiorców ale różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty, a wartością zakupu danej waluty branym pod uwagę w danym miesiącu, czyli tzw. 'spread'.

Jednocześnie strona pozwana kwestionowała roszczenie powoda w całości, wskazując, że nie doszło do podania nieprawdziwych informacji lub oświadczeń zawartych w umowie subwencji. Pozwany natomiast przyjął, że obrotem gospodarczym (przychodem ze sprzedaży) jest przychód rozumiany jako całość kwot otrzymanych ze sprzedaży waluty, a nadto komunikat precyzujący w jaki sposób obrót gospodarczy powinien być obliczany w przypadku kantorów został opublikowany po zawarciu umowy przez strony zatem nie mógł wiązać pozwanego. Strona pozwana kwestionowała również legitymację materialną powoda oraz wskazywała na brak wydania decyzji w przedmiocie zwrotu.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że Sąd Okręgowy w niniejszym składzie podziela pogląd zawarty w postanowieniu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2020 r. (sygn. akt V SA/Wa 619/21, Legalis nr 2564886), zgodnie z którym z postanowień dotyczących Programu (w tym Regulaminu) „wynika, iż przy podejmowaniu decyzji przez PFR w przedmiocie wypłaty subwencji od początku procedury mamy do czynienia z uregulowaniem stosunków pomiędzy przedsiębiorcą ubiegającym się o subwencję, a PFR w oparciu przepisy prawa cywilnego, a nie administracyjnego. Procedura powyższa rozpoczyna się bowiem od zawarcia umowy subwencyjnej w warunkach swobody umów. Czynności związane z przyznawaniem przedmiotowej subwencji mają zatem wyłącznie formę cywilnoprawną. Nie ma żadnego powodu, aby decyzje PFR w przedmiocie wypłaty subwencji traktować, jak chce tego strona, za decyzje mające swoje źródło w przepisach administracyjnoprawnych. Argumenty o braku negocjacji czy też wpływu na treść umowy nie oznaczają, że stosunek zawierany w ramach danej umowy staje się stosunkiem administracyjnoprawnym. Wiele podmiotów obrotu prawnego zawierając umowy o charakterze cywilnym nie dopuszcza negocjacji ich treści. Nie oznacza to, że stosunek oparty na takiego rodzaju umowach przestaje mieć charakter cywilnoprawny”. Dlatego nie ulegało wątpliwości sądu, że Umowa Subwencji miała charakter czynności cywilnoprawnej, pomimo, że świadczeniu PFR w stosunku do Beneficjenta nie odpowiadało żadne świadczenie wzajemne. Środki w ramach Programu były wypłacane ze środków publicznych, gdyż PFR jest państwową osobą prawną, której jedynym akcjonariuszem jest Skarb Państwa. Jednakże kwestia braku wyposażenia PFR (przez ustawę lub przez porozumienie wydane na podstawie przepisów ustawy) w kompetencję do podejmowania czynności o charakterze władczym, w tym również wydawania decyzji administracyjnych został przesądzony w orzecznictwie sądów administracyjnych (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 października 2021 r., sygn. akt I GSK 1154/21, Legalis nr 2630463).

Na wstępie wskazać należy, że zarzut strony pozwanej o braku legitymacji materialnej powoda był bezzasadny. Legitymacja materialna oznaczająca posiadanie prawa podmiotowego lub interesu prawnego stanowi przesłankę materialną powództwa, a jej brak stoi na przeszkodzie udzieleniu ochrony prawnej. Strona pozwana nie sprecyzowała na jakiej podstawie wyprowadziła powyższy zarzut. Natomiast strona powodowa posiadała legitymację materialną niezbędną do wytoczenia niniejszego powództwa, bowiem strony łączył stosunek cywilnoprawny w postaci umowy subwencji określającej prawa i obowiązki stron.

W celu określenia zasad rozpatrywania wniosków sporządzony został dokument w postaci „Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza (...) Funduszu (...) dla małych i średnich firm” (dalej: regulamin). Wersja pierwotna regulaminu obowiązywała od 29 kwietnia 2020 roku, zaś wersja zmieniona została przyjęta 13 maja 2020 roku i weszła w życie 28 maja 2020 roku. Możliwość zmiany regulaminu została zastrzeżona w § 15 ust. 1 regulaminu obowiązującego do dnia 28 maja 2020 r., w którym wskazano, że może ulec on zmianie. O zmianach Regulaminu Beneficjanci mieli być informowani poprzez zamieszczanie przez PFR odpowiedniej informacji pod adresem www.pfrsa.pl zawierającej zestawienie zmian Regulaminu. Czyniąc wzmiankę o charakterze porządkowym wskazać należy, że strona pozwana nie kwestionowała prawidłowości obwieszczenia regulaminów i ich zastosowania, a jedynie komunikatu z 17 maja 2020 r. o czym szerzej w dalszej części uzasadnienia.

Ocena spełniania przez przedsiębiorcę warunków koniecznych do udzielenia subwencji finansowej w ramach Programu miała charakter zautomatyzowany. Dokonywana była na podstawie danych zadeklarowanych przez przedsiębiorcę we wniosku i w oparciu o kryteria określone w Programie. Powód wskazywał, że konieczność automatyzacji procesu weryfikacyjnego w ramach realizacji Programu podyktowana była jego pomocowym charakterem, jak również nadzwyczajnymi okolicznościami wywołującymi potrzebę możliwie szybkiego reagowania na zakłócenia w gospodarce wywołane pandemią COVID-19. W konsekwencji powyższego, zarówno Umowa Subwencji, jak i Regulamin ubiegania się o wsparcie w programie rządowym, stanowiący jej integralną część zawiera szereg niespójności, niejasności, rozbieżności, które generują i wygenerowały szereg trudności interpretacyjnych, a których przyczynę należy upatrywać w pospiesznym wprowadzaniu przepisów regulujących zasady uczestnictwa w programie. Zdaniem Sądu, pospiesznego wprowadzania przepisów i braku właściwego monitoringu w trakcie przyznawania subwencji, jak i po jej wypłacie nie usprawiedliwia cel programu, jakim było szybkie wsparcie przedsiębiorców i ich pracowników z uwagi na dotknięcie ich skutkami COVID-19, ochrona polskiego rynku pracy, albowiem powód przyznając subwencje wydatkował środki publiczne, których wydatkowanie winno być czynione ze szczególną starannością i precyzją wskutek prawidłowej weryfikacji spełniania przez potencjalnych beneficjentów kryteriów do przyznania pomocy.

Tym samym spór w niniejszej sprawie sprowadzał się wyłącznie do konieczności rozstrzygnięcia kwestii prawidłowości określania spadku przychodu ze sprzedaży i określenia wysokości obrotów gospodarczych Pozwanego w miesiącu kwietniu 2019 r. i 2020 r., oraz zgodności złożonych w tym zakresie przez Pozwanego oświadczeń, z obowiązującymi przepisami prawa i postanowieniami Regulaminu, przy uwzględnieniu zasady racjonalności i prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie przedsiębiorców do władzy publicznej, z jednoczesnym kierowaniem się zasadami proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania (art. 12 Prawa przedsiębiorców).

Umowa Subwencji ani Regulamin (zarówno obowiązujących do 28 maja 2020 r. jak i kolejnych) nie zawierały takiej definicji, ani tym bardziej nie stanowiły, że przychód ze sprzedaży (obrotu gospodarczego) należy w odniesieniu do przedsiębiorców kantorowych liczyć w oparciu o spread. Jedynie komunikat wydany w dniu 17 maja 2020 r. w sprawie interpretacji pojęcia przychodów ze sprzedaży przedsiębiorstwa w rządowym programie „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw” odnosił się bezpośrednio do przedsiębiorców prowadzących działalność kantorową (kupno i sprzedaż wartości dewizowych). PFR wskazał w nim, że w przypadku transakcji wymiany walut dokonywanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży (działalność kantorowa), za przychód ze sprzedaży należy uznać zrealizowany wynik w okresie miesięcznym. Wynik ten rozumiany jest jako różnica pomiędzy wartością sprzedaży danej waluty, a wartością zakupu danej waluty w tym miesiącu.

Czyniąc wzmiankę o charakterze porządkowym należy przywołać treść § 16 ust. 1 Regulaminu, w którym wskazano, że PFR może przekazywać informacje, dotyczące niniejszego regulaminu, w formie komunikatów publikowanych na stronie (...) Komunikaty mają charakter informacyjny.

Oświadczenia i dane powinny być oceniane według regulacji obowiązujących na dzień zawarcia umowy i udzielenia subwencji. Z tego punktu widzenia nie ulegało wątpliwości Sądu, że dane dotyczące przychodu zostały wskazane przez pozwanego prawidłowo i nie doszło do zawyżenia kwoty subwencji. W ocenie Sądu niezależnie od charakteru komunikatów wydawanych przez PFR nie mogą one zmieniać treści umowy subwencji finansowej oraz regulaminu, a tym bardziej nie mogą mieć wpływu na umowy zawarte z beneficjentem przed jego opublikowaniem.

Powód od samego początku obowiązywania programu „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm" samodzielnie kształtował zapisy umowy zawartej z Pozwanym, jak również zapisy regulaminu stanowiące integralną część umowy.

W konsekwencji powyższego wszelkie wątpliwości powstałe w związku z interpretacją zapisów umowy i regulaminów nie mogą obciążać Pozwanego i powinny być w całości intepretowane na korzyść beneficjenta subwencji. Dlatego brak jednoznacznego zdefiniowania pojęcia „obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży)” obciąża wyłącznie stronę powodową.

Przy wykładni oświadczenia woli należy – poza kontekstem językowym – brać pod uwagę także okoliczności złożenia oświadczenia woli, czyli tzw. kontekst sytuacyjny (art. 65 § 1 k.c.). Obejmuje on w szczególności przebieg negocjacji ich status (wyrażający się, np. prowadzeniem działalności gospodarczej). Z art. 65 § 2 k.c. wynika nakaz kierowania się przy wykładni umowy jej celem. Nie jest konieczne, aby był to cel uzgodniony przez strony, wystarczy – przez analogię do art. 491 § 2, art. 492 i 493 k.c. – cel zamierzony przez jedną stronę, który jest wiadomy drugiej. Na gruncie prawa polskiego, i to nie tylko w zakresie stosunków z udziałem konsumentów (art. 385 § 2 k.c.), wątpliwości należy tłumaczyć na niekorzyść strony, która zredagowała umowę. Ryzyko wątpliwości wynikających z niejasnych postanowień umowy, nie dających usunąć się w drodze wykładni, powinna bowiem ponieść strona, która zredagowała umowę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2007 r., sygn. akt IV CSK 95/07, Legalis nr 171987).

Należy również wziąć pod uwagę, że jak wykazało postępowanie dowodowe pozwany w zakresie sposobu rozumienia pojęcia „przychodu” i interpretacji jakie dane powinny zostać wskazane we wniosku o udzielenie subwencji nie był przypadkiem odosobnionym. Brak definicji przychód ze sprzedaży (obrotu gospodarczego) stwarzał trudności interpretacyjne przedsiębiorcom ubiegającym się o otrzymanie subwencji. W ocenie Sądu, w przypadku braku sformułowania przez PFR odmiennej definicji przychodu ze sprzedaży (obrotu gospodarczego) na potrzeby programu, zasadnym zachowaniem przedsiębiorców było sięganie do definicji wyrażonej na gruncie ustaw z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych, ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych czy ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Z żadnych dokumentów nie wynikało, a przynajmniej do dnia 17 maja 2020 r., jak przedsiębiorcy prowadzący działalność kantorową będącą działalnością wysokokosztową mają interpretować przychód ze sprzedaży (obrót gospodarczy) na potrzeby ubiegania się o wsparcie programu.

Należy również zwrócić uwagę na art. 2 Konstytucji RP, który wyraża zasadę ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa, nazywana także zasadą lojalności państwa względem obywateli, która ściśle wiąże się z bezpieczeństwem prawnym jednostki. Wyraża się ona w takim stanowieniu i stosowaniu prawa, „by nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania podejmowane zgodnie z obowiązującym prawem będą także w przyszłości uznawane przez porządek prawny” (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 lutego 2001 r., K 27/00, OTK 2001 nr 2, poz. 29, tak też P. Tuleja (w:) M. Safjan, L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1-86, Warszawa 2016, s. 223-224, nb. 25). Koniecznym wymogiem realizacji zasady zaufania jest zagwarantowanie obywatelom bezpieczeństwa prawnego. Bezpieczeństwo prawne, przewidywalność prawa stanowionego przez państwo oraz respektowanie przez władzę działań podejmowanych w zaufaniu do państwa gwarantują ochronę wolności człowieka. (P. Tuleja (w:) M. Safjan, L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1-86, Warszawa 2016, s. 224, nb. 25 i 26). (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z dnia 12 czerwca 2024 r. II NSNc 299/23).

18 maja 2020 r. Pozwany złożył odwołanie od decyzji przyznającej subwencję finansową w wysokości 437 500,00 zł, przedstawiając dane dotyczące wysokości obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) oraz wielkość obrotów gospodarczych w miesiącu referencyjnym i wysokość spadku obrotów. Po rozpatrzeniu odwołania, Powód przychylił się do reklamacji Pozwanego i wypłacił pozostałą część wnioskowanej subwencji, tj. 3 062 500,00 zł. Zgodnie z § 2 ust. 8 Umowy „PFR podejmie decyzję o wypłacie subwencji finansowej w wysokości wnioskowanej, jeśli przedstawione przez Przedsiębiorcę dane przy zawieraniu niniejszej Umowy, znajdą potwierdzenie w informacjach uzyskanych przez PFR z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Ministerstwa Finansów, a Przedsiębiorca będzie spełniał warunki wypłaty subwencji finansowej określone w niniejszej Umowie oraz oświadczenia złożone przez Przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą w związku z zawarciem niniejszej Umowy będą prawdziwe".

PFR dokonał pozytywnej weryfikacji spełnienia przez przedsiębiorcę warunków otrzymania uzupełniającej kwoty subwencji finansowej w oparciu o oświadczenia złożone przez przedsiębiorcę w odwołaniu. Dane dotyczące przychodu podane w odwołaniu nie uległy zmianie względem pierwotnie złożonego wniosku. Finalnie te same deklarowane wartości doprowadziły do wypłaty subwencji w kwocie 3 062 500,00 zł.

W konsekwencji powyższego Sąd w całości podzielił stanowisko strony pozwanej, iż pozwanemu nie można zarzucić, że w oparciu o nieprecyzyjne warunki programu skonstruowane przez Powoda w momencie zawierania umowy z Pozwanym, posłużył się definicjami wypracowanymi w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, w szczególności w przypadku sformułowania przez Powoda nieprecyzyjnej definicji „przychodów ze sprzedaży (obrotów gospodarczych)". Brak zatem podstaw do uznania, że pozwany we wniosku o udzielenie subwencji wskazał nieprawdziwe dane dotyczące spadku przychodów o niemal 100%. Nieprawdziwość oświadczenia należy bowiem badać pod kątem zgodności z obiektywnymi faktami. Natomiast powód kwestionował sposób obliczenia wysokości przychodu i w żaden sposób nie wykazał aby pozwany podał nieprawdziwe dane w odniesieniu do przyjętego sposobu obliczenia przychodu. Oświadczenia i dane pozwanego były zatem prawdziwe i prawidłowe na dzień złożenia wniosku.

Również na gruncie podanych przez powoda alternatywnych podstaw dochodzonego roszczenia (art. 415 k.c. oraz art. 471 k.c.), powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Jak wskazano powyżej, powód nie wykazał w niniejszym postępowaniu, że został wprowadzony przez pozwanego w błąd, polegający na podaniu we wniosku o udzielenie subwencji finansowej oraz odwołaniu (ale także na dalszym etapie realizacji umowy i programu) nieprawdziwych informacji na temat „obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży)” w 2019 r. oraz spadku przychodów. Z tego względu Sąd odstąpił od dalszego badania przesłanek odpowiedzialności deliktowej oraz kontraktowej.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania, zasądzając od powoda na rzecz pozwanych koszty procesu, na które złożyło się wyłącznie wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem w wysokości 10 800,00 zł obliczone stosownie § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackich (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800) oraz opłata skarbowa od pełnomocnicta w wysokości 17 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (art. 98 § 11 k.p.c.).

Sędzia Kamila Wasilewska

(...)