Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVI Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Magdalena Śliwińska-Stępień
Protokolant:	Angela Zakrzewska

po rozpoznaniu 12 lutego 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. K. (1)

przeciwko (...) w W. (Austria) Oddział w Polsce

o zapłatę

I  zasądza od pozwanego (...) w W. (Austria) Oddział w Polsce na rzecz powoda B. K. (1) kwotę 155 211,37 zł (4sto pięćdziesiąt pięć tysięcy dwieście jedenaście złotych trzydzieści siedem groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia od dnia 9 sierpnia 2023 r. do dnia zapłaty.

II  umarza postępowanie w zakresie kwoty 0,03 zł (trzy grosze);

III  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

IV  zasądza od pozwanego (...)w W. (Austria) Oddział w Polsce na rzecz powódki B. K. (1) kwotę 13.178,00 zł (trzynaście tysięcy sto siedemdziesiąt osiem złotych) z tytułu zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 5.417,00 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

sędzia Magdalena Śliwińska-Stępień

Sygn. akt XXVI GC 642/23

UZASADNIENIE

Pozwem z 2 czerwca 2023 roku (data nadania k. 29) B. K. (1) wniosła o zasądzenie od (...) w W. kwoty 155.211,40 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

- od kwoty 150.334,46 zł od 30 maja 2023 roku do dnia zapłaty

- od kwoty 4.876,94 zł od 2 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty;

oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych oraz wydatków w postaci opłaty od pełnomocnictwa wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powódka wskazała, że 27 czerwca 2008 roku zawarła z poprzednikiem prawym pozwanego tj. (...) S.A. umowę kredytową, na mocy której udzielono jej kredytu w wysokości 358.295,00 zł. Kredyt indeksowany był do waluty frank szwajcarski (CHF). Zdaniem powódki, przedmiotowa umowa naruszała zasadę swobody umów i była sprzeczna z naturą stosunku prawnego kredytu oraz z zasadami współżycia społecznego, a zatem powinna zostać uznana za nieważną. Do dnia 21 października 2016 r. powódka wpłaciła na rzecz banku kwotę 360.303,36 zł. Oznacza to, że w tym dniu zwróciła całą kwotę udzielonego kredytu. Wobec tego przedmiotowym postępowaniem dochodzi równowartości nienależnego świadczenia uiszczonego na rzecz pozwanego tytułem rat kredytu w okresie od 21 lipca 2020 roku do 24 maja 2023 roku czyli dokonanych w ciągu trzech lat przed wytoczeniem niniejszego powództwa. (pozew k. 3-7v).

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz od powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, według norm przepisanych. Kwestionując powództwo zarówno co do zasady, podniósł zarzut zatrzymania i przedawnienia roszczenia. Pozwany w pierwszej kolejności wskazał, że sporna umowa kredytu została zawarta z powódką działającą jako przedsiębiorcą, a zatem brak jest podstaw do kwestionowania umowy kredytowej indeksowanej do waluty obcej. W dalszej kolejności pozwany zaprzeczył, aby kształtował wysokość kursów kupna i sprzedaży w sposób dowolny, a świadczenia strony nie zostały ściśle określone. Ponadto w dniu zawarcia spornej umowy nie istniały żadne regulacje nakazujące, aby w umowach zostały wskazane zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut. Wskazał, że bank udzielił powódce kredytu indeksowanego do CHF zgodnie z możliwościami kredytobiorcy, o czym została w sposób właściwy poinformowana. Podkreślił, że umowa kredytu indeksowanego kursem CHF mieści się w konstrukcji kredytu bankowego i stanowi możliwy jej wariant, dlatego nie narusza ani przepisów prawa ani zasad współżycia społecznego (odpowiedź na pozew k, 39-49v).

W piśmie z 28 września 2023 roku powódka zmodyfikowała powództwo w ten sposób, że cofnęła je w zakresie 0,03 zł wraz z należnymi odsetkami za opóźnienie, liczonymi od 30 maja 2023 roku do dnia zapłaty. Wobec czego ostatecznie wniosła zasądzenia od (...)w W. kwoty 155.211,37 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

- od kwoty 150.334,43 zł od 30 maja 2023 roku do dnia zapłaty

- od kwoty 4.876,94 zł od 2 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty;

oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych oraz wydatków w postaci opłaty od pełnomocnictwa wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (replika odpowiedzi na pozew k. 73-76).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

(...) spółka akcyjna w W. wstąpiła z mocy prawa na podstawie art. 494 § 1 k.s.h. z dniem połączenia, we wszystkie prawa i obowiązki (...) spółki akcyjnej, w tym prawa i obowiązki wynikające z umowy kredytu z B. K. (1). Następnie na skutek połączenia transgranicznego (...)jako spółka przejmująca połączył się z (...) S.A. (spółka przejmowana) przejmując wszystkie prawa i obowiązki wynikające z ww. umowy w ramach sukcesji uniwersalnej.

(dowód: zaświadczenie Banku z 24 maja 2023 roku k. 23-29v, wydruk z KRS dot. pozwanego k. 11-17v)

B. K. (2) od 4 marca 2002 roku prowadziła działalność gospodarczą pod firmą. (...).

(dowód: wydruk z CEIDG dot. powódki k. 67-68v)

Starając się o kredyt dla małych firm w (...) S.A. Oddział w Polsce - B. K. (1) działająca w ramach prowadzonej działalności gospodarczej 27 maja 2008 roku złożyła wniosek o przyznanie kredytu w celu zakupu nieruchomości. B. K. (1) jako walutę wskazała frank szwajcarski (CHF) ponieważ Kredytodawca oceniając jej zdolność kredytową stwierdził, że nie posiada zdolności kredytowej w złotych, aby uzyskac kredyt w wysokości wnioskowanej przez nią kwoty.

Decyzją kredytową nr (...) z 25 czerwca 2008 roku (...) S.A. Oddział w Polsce przedstawił B. K. (1) propozycję kredytową wskazując w jej treści warunki, na jakich był gotów udzielić kredytu.

(dowód: wniosek kredytowy dla małych firm z 27 maja 2008 roku k. 55-57, propozycja kredytowa k. 59-59v, zeznania powódki k. 99-101)

W dniu 27 czerwca 2008 roku B. K. (1) jako Kredytobiorca, zawarła z (...) S.A. Oddział w Polsce z siedzibą w W. (obecnie (...)) Umowę Kredytu kredyt na lokal indeksowany kursem franka szwajcarskiego nr (...) (dalej jako: Umowa).

Zgodnie z § 1 ust. 1 Umowy Bank udzielił kredytobiorcy kredytu w kwocie 358.295,00 zł na warunkach określonych w umowie oraz „Regulaminie kredytowania przedsiębiorców w (...) (dalej jako: Regulamin). Stosownie do § 1 ust. 2 Umowy kredyt był indeksowany do waluty obcej CHF. Saldo kredytu w walucie obcej miało zostać obliczone według zasad opisanych w Regulaminie na podstawie kursu waluty obcej obowiązującego w dacie uruchomienia kredytu lub w przypadku kredytu wypłacanego w transzach – kursów waluty obcej obowiązujących w dacie uruchomienia poszczególnych transz kredytu. Informacja o kwocie kredytu w walucie obcej miała zostać przesłana Kredytobiorcy wraz z harmonogramem spłat w terminie do 14 dni od daty uruchomienia kredytu.

Stosownie do § 2 ust. 1 Umowy kredyt miał zostać wykorzystany na finansowanie inwestycji polegającej na zakupie nieruchomości stanowiącej spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego położonej w S., ul. (...) oraz na pokrycie prowizji za udzielenie kredytu.

Zgodnie z § 3 ust. 1 Umowy Bank udzielił kredytu na okres 240 miesięcy począwszy od daty postawienia kwoty kredytu do dyspozycji Kredytobiorcy wskazanej przez Bank w potwierdzeniu. Pierwsza dyspozycja wypłaty kredytu mogła zostać złożona nie później niż w terminie trzech miesięcy od dnia sporządzenia Umowy. Kredyt miał być spłacony w równych ratach kapitałowo-odsetkowych (§ 3 ust. 5 Umowy). Zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 3) Umowy kredytobiorca zobowiązał się ponieść koszty związane z kredytem m.in. w postaci odsetek od wykorzystanego kredytu. W § 4 ust. 2 umowy ustalono, że odsetki od wykorzystanego kredytu były naliczane każdego dnia od dnia uruchomienia kwoty kredytu w złotych według zmiennej stopy procentowej opartej o zmienną stawkę LIBOR 3M oraz stałą marżę banku w wysokości 3,50 p.p. Marża kredytu miała zostać obniżona o 1.00 pp. tj. do poziomu 2,50 p.p., najpóźniej od początku okresu odsetkowego następującego po dniu, w którym Kredytobiorca dostarczy do Banku dokumenty potwierdzające prawomocne ustanowienie prawnych zabezpieczeń kredytu.

(dowód: Umowa kredytu nr (...) k. 18-19v, 61-62)

Jak wynika z pkt I ust. 3 Regulaminu kredytowania przedsiębiorców w (...) (dalej jako: Regulamin) kredyt indeksowany do waluty obcej to kredyt wyrażony w złotych, którego oprocentowanie zależy od zmian odpowiedniej stawki referencyjnej. Zgodnie z pkt III ust. 1 Regulaminu oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę stopy bazowej w ustalanej przez Bank, na podstawie właściwej stawki referencyjnej WIBOR, LIBOR, EURIBOR lub stawki referencyjnej, w postaci stawki WIBOR lub LIBOR oraz marży banku określonej w umowie.

Stosownie do pkt IV ust. 1 Regulaminu dla kredytów indeksowanych do waluty obcej wniosek kredytowy powinien być składany w złotych. Kwota uruchamianego kredytu w walucie miała być ustalana na podstawie kursu kupna dewiz waluty, do której indeksowany był kredyt, określonego w tabeli kursów, obowiązującej w momencie uruchomienia całego kredytu lub poszczególnych transz kredytu. Uruchomienie kredytu następowało w złotowej równowartości kwoty w walucie na rachunek zgody z celem kredytowania.

Tabela kursów zdefiniowana została w pkt. I ust. 11 Regulaminu jako tabela kursów wymiany walut obcych obowiązujących w Banku. Zgodnie z pkt IV ust. 3 Regulaminu spłata rat kredytu następowała w złotych po przeliczeniu raty wyrażonej w walucie indeksacji na złote według kursu sprzedaży dewiz określonego w tabeli kursów obowiązującego na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu.

Zgodnie z punktem IV ust. 6 Regulaminu Bank, na wniosek kredytobiorcy, mógł wyrazić zgodę na zmianę waluty kredytu z wyłączeniem przypadków przewidzianych w ust. 8 Regulaminu.

(dowód: regulamin kredytowania przedsiębiorców w (...), k. 20-22v)

Umowa kredytu została zawarta przez strony na warunkach przedstawionych przez Bank, który nie przedstawił prognozy, jak może kształtować kurs waluty w przyszłości.

(dowód: zeznania powódki k. 99-100v)

Kwota kredytu w wysokości 358.295,00 zł została wypłacona B. K. (1) 22 lipca 2008 roku, co po dokonaniu przez Bank przeliczenia na franki szwajcarskie według kursu zakupu waluty obowiązującego w dacie uruchomienia kredytu w Banku wypłacona kwota odpowiadała kwocie 187.815,17 CHF.

(dowód: zaświadczenie Banku z 24 maja 2023 roku k. 23-29v, potwierdzenie uruchomienia kredytu firmowego k. 65)

Wypłata kwoty kredytu Kredytobiorcy nastąpiła w złotych. Dokonując spłaty rat w złotych B. K. (1) była obciążana kwotą stanowiącą iloczyn kursu sprzedaży CHF w Banku kredytującym w dniu spłaty raty oraz liczby CHF wyliczonej przez Bank. Tym samym stosowany przez Bank kurs CHF wpływał na równowartość złotową raty kapitałowo-odsetkowej. Stosowanie przez Bank wskazanego przeliczenia powodowało, że kredytobiorczyni nie znała wysokości danej raty, jak i nie mogła się o niej dowiedzieć przed wykonaniem transakcji przez Bank, który stosował do przeliczenia rat „własny” kurs sprzedaży CHF

(dowód: zaświadczenie banku k. 23-28v)

Od daty uruchomienia kredytu Umowy do 21 października 2016 roku B. K. (1) uregulowała na rzecz (...) tytułem spłaty kredytu kwotę w łącznej wysokości 357.686,67 zł.

W okresie od 21 lipca 2020 roku do 24 maja 2023 roku powódka uiściła kwotę 155.211.37 zł.

(dowód: zaświadczenie banku k. 23-28v)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie okoliczności bezspornych (w tym udzielenia powódce kredytu, wypłaty sum kredytu, czy wysokości spłaconych przez powódkę rat kapitałowo-odsetkowych) oraz powołanych powyżej dokumentów, których autentyczność nie była kwestionowana przez żadną ze stron w toku postępowania, jak również nie budziła wątpliwości Sądu.

Nadto, ustalenia faktyczne zostały poczynione w oparciu o zeznania powódki, które Sąd uznał za logiczne i spójne z pozostałym zebranym materiałem dowodowym. Powódka nie kwestionowała, że zawarta umowa kredytu była indeksowana kursem franka szwajcarskiego. Zeznała jednak, że nie otrzymała żadnej symulacji „jak to wygląda we frankach, a jak w złotówkach”, jak również Bank nie informował jej o regułach ustalania kursu waluty.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 3 i 5 k.p.c. pominął zgłoszone przez pozwanego dowody z zeznań A. S. i D. M. wobec stwierdzenia ich nieprzydatności dla ustalenia relewantnego w sprawie stanu faktycznego, co wynika z poniższych rozważań. Powódka nie kwestionowała, że w dacie złożenia wniosku kredytowego oraz zawarcia Umowy, w Banku możliwy był wybór również innych kredytów, jednakże ze względu na jej zdolność kredytową i wnioskowaną kwotę kredytu, został jej zaproponowany kredyt w walucie obcej. Również nie kwestionowała, że miała możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w walucie indeksacji, po spełnieniu określonych w Umowie warunków. Natomiast kwestia „stosowania przez Bank kursu kupna oraz kursu sprzedaży ustalonego w oparciu o obiektywne kryteria rynkowe oraz czynniki ekonomiczne w korelacji z kursem NBP” nie miała znaczenia dla sprawy, ponieważ przy ocenie ważności umowy ważne jest ustalenie, czy umowa przewidywała sposób ustalenia kursu na który kredytobiorca się zgadzał, a nie o to jak Bank w rzeczywistości wykonywał Umowę i w jaki sposób ustalał kurs. Również pozostałe okoliczności sprawy w zakresie stanu faktycznego zostały dostatecznie wyjaśnione. Na marginesie należało wskazać, że dowód z przesłuchania pracowników banku nieuczestniczących nawet w zawarciu spornej Umowy, nie sposób uznać za adekwatny dowód do tego, aby wykazywać istniejące zasady ustalenia kursu wymiany. Strona na te okoliczności powinna przedstawić stosowne dokumenty.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jako zasadne, zarówno co do zasady, jak i co do wysokości Sąd uwzględnił w całości, albowiem powódka wykazała nieważność Umowy kredytu łączącej strony.

Powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego kwoty 155.211,37 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

- od kwoty 150.334,43 zł od 30 maja 2023 roku do dnia zapłaty

- od kwoty 4.876,94 zł od 2 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty;

wskazanej w piśmie modyfikującym powództwo tytułem zwrotu świadczenia nienależnego, obejmującego pobrane przez Bank raty kapitałowo – odsetkowe za okres od 21 lipca 2020 roku do 24 maja 2023 roku Powyższe roszczenie oparte zostało na twierdzeniu o nieważności zawartej między stronami umowy kredytu.

W odpowiedzi pozwany wskazał, że powódka miała możliwość negocjowania warunków umowy w trakcie trwania procedury kredytowej i wypływania na jej treść, a także że została dostatecznie poinformowana o skutkach ryzyka walutowego związanego z zawarciem umów kredytów indeksowanych do waluty obcej CHF. Ponadto zdaniem Banku, zasady kursów wymiany walut odnoszą się do obiektywnych i sprawdzalnych czynników, wykluczając swobodę i dowolność. Pozwany podkreślił również, że Umowa kredytu indeksowanego kursem CHF mieści się w konstrukcji kredytu bankowego i stanowi możliwy jej wariant, a zatem nie stanowi naruszenia ani przepisów prawa ani zasad współżycia społecznego.

Strony nie kwestionowały, że powódka 28 czerwca 2008 roku zawarła z poprzednikiem prawnym pozwanej, Umowę kredytu - kredyt na lokal indeksowany kursem franka szwajcarskiego nr (...), na mocy której Bank wypłacił jej kwotę 358.295,00 zł na finansowanie inwestycji polegającej na zakupie nieruchomości oraz na pokrycie prowizji za udzielenie kredytu. Pozwany potwierdził również, że powódka dokonywała spłat kolejnych rat kredytu.

Spór natomiast koncentrował się na ustaleniu, czy przedmiotowa Umowa jest nieważna z uwagi na sprzeczność z zasadą swobody umów oraz zasadami współżycia społecznego. Powódka dążyła do ustalenia przez Sąd, czy Bank samodzielnie ustalał kurs CHF/PLN, czy zasady ustalenia były określone w Umowie oraz czy takie ukształtowanie stosunku prawnego jest zgodne z prawem czy nie. Powódka nie kwestionowała, że Umowa została zawarta pomiędzy przedsiębiorcami. Nie odnosiła się także do kwestii dopuszczalności zawierania umów o kredyt indeksowany, „wzrostu kapitału”, braku wiedzy o ostatecznej kwocie do zapłaty, zasadzie walutowości i nominalizmu, czy obowiązku informacyjnego Banku.

Należało zatem rozstrzygnąć kwestię, czy Umowa kredytu stanowiła czynność prawnie nieważną, a następnie w przypadku ustalenia, że umowa kredytu była nieważna i dochodzone przez powódkę świadczenie jest nienależne należało ocenić podniesiony przez stronę pozwaną zarzut zatrzymania i przedawnienia roszczenia.

Zgodnie z art. 69 ustawy Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej Umowy stron) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Art. 58 § 1 i 2 k.c. stanowi zaś, iż czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Jednocześnie, jak wynika z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Naruszenie cytowanych wyżej przepisów oraz zasady swobody umów wyrażonej w art. 353 ¹ k.c. prowadzi do uznania, że umowa kredytu łącząca strony (opisana powyżej) jest nieważna w całości stosownie do art. 58 § 1 k.c. jako sprzeczna z ustawą. Nieważność umowy wynika ze sprzeczności jej postanowień z istotą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej. Podkreślenia wymaga przy tym, że jest to nieważność ze skutkiem ex tunc, co przełożyło się na brak potrzeby analizy sposobu wykonania tej umowy przez obie strony. Irrelewantna dla rozstrzygnięcia była również intencja Kredytobiorcy przy zawieraniu umowy i wyborze kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego, a także zawarcie jej obustronnie profesjonalnie oraz wypełnienie obowiązku informacyjnego odnośnie ryzyka kursowego i zmiany oprocentowania, wobec Kredytobiorcy.

Naturę stosunku, do której odwołuje się art. 353 ¹ k.c. w szerszym znaczeniu należy rozumieć jako nakaz respektowania podstawowych cech obligacyjnego stosunku prawnego, a więc tych jego elementów, których brak może prowadzić do podważenia sensu (istoty) nawiązywanej więzi prawnej. Wywieść się on daje bądź wprost z samego charakteru stosunków obligacyjnych jako takich, bądź też z charakteru przypisywanego określonej kategorii tych stosunków. W węższym znaczeniu pojęcie natury stosunku obligacyjnego należy rozumieć jako nakaz respektowania przez strony tych elementów określonego stosunku obligacyjnego, których pominięcie lub modyfikacja prowadzić by musiały do zniekształcenia zakładanego modelu więzi prawnej związanej z danym typem stosunku. Model ten powinien być zrekonstruowany na podstawie tych minimalnych (a więc i koniecznych) elementów danego stosunku obligacyjnego, bez których traciłby on swój sens gospodarczy albo wewnętrzną równowagę aksjologiczną (M. Safjan w Komentarzu do art. 3531 k.c. pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2020, Legalis).

Natomiast treść czynności prawnej jest sprzeczna z ustawą wówczas, gdy zawiera postanowienia sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami, albo gdy nie zawiera treści nakazanych takimi przepisami. Granice swobody umów ogranicza także zgodność z zasadami współżycia społecznego odwołujących się do norm moralnych.

Zgodnie z uchwałą Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 22 maja 1991r. (III CZP 15/91) artykuł 353’ k.c., wyrażający zasadę wolności umów, zarysowuje trzy granice tej wolności, są nimi: natura stosunku, ustawa i zasady współżycia społecznego. Natura umowy gospodarczej i generowanego przez nią stosunku sprowadza się generalnie do tego, że wyraża ona i pozwala realizować interes każdej ze stron, ponieważ zaś interesy te bywają przeciwstawne, istotę umowy stanowi uzgodnienie woli stron, wyrażającej ich interesy. Zgoda obydwu stron jest oczywistym wymogiem tak przy zawarciu umowy, jak i przy zmianach jej treści, stąd też nawet przy najdalej idących ułatwieniach w realizacji inicjatywy zmian (jak np. w art. 385 § 3 k.c.) pozostawiona jest drugiej stronie możliwość odmowy zgody na zmiany. W tym stanie rzeczy za sprzeczne z naturą umowy gospodarczej należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków (Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 22 maja 1991r., III CZP 15/91).

Sąd uznał, że zawarta przez strony Umowa kredytu wobec braku obiektywnych i weryfikowalnych kryteriów określenia zasad ustalania kursów walut przy oznaczaniu kwoty kredytu oraz poszczególnych rat kredytu, a także ustalania ich jednostronnie przez Bank, jest sprzeczna z istotą stosunku obligacyjnego. Jak wynika z Umowy kwota kredytu wynosiła 358.295,00 zł. Jednocześnie zgodnie z § 1 ust. 2 kredyt był indeksowany do franka szwajcarskiego, a saldo kredytu w walucie obcej miało zostać obliczone według zasad opisanych w Regulaminie na podstawie kursu waluty obcej obowiązującego w dacie uruchomienia poszczególnych transz kredytu. Co do zasady kredyt miał być spłacany w złotych (pkt IV ust. 3 Regulaminu) według kursu sprzedaży dewiz określonego w Tabeli Kursów na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu. Wprawdzie Regulamin przewidywał możliwość spłaty kredytu w walucie indeksacji jednak było to obwarowane warunkami (pkt IV ust. 6 i 8 Regulaminu). Umowa zastrzegała zatem dla jednej z jej stron uprawnienie do jednostronnego określenia zarówno kwoty kapitału wypłaconego tytułem kredytu (stosownie do § 1 ust. 2 umowy), jak i sposobu jego spłaty (pkt IV ust. 3 Regulaminu). Podstawą bowiem do ustalenia wysokości kwoty kredytu, jak i poszczególnych rat była Tabela Kursów, tj. zgodnie z definicją z Regulaminu tabela kursów wymiany walut obowiązująca w Banku, a zatem tworzona przez ten Bank.

W toku postępowania pozwany wskazywał, że kursy walut ujęte w ww. Tabeli nie były określane dowolnie przez Bank, lecz w oparciu o przesłanki obiektywne i wskaźniki rynkowe. Nie kwestionując powyższego, Sąd miał jednak na uwadze, iż okoliczność ta pozostawała bez znaczenia dla oceny ważności umowy kredytu. Sąd Okręgowy podziela bowiem argumentację i wnioski przywołane w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 16 grudnia 2021 roku (V ACa 587/20), w którym Sąd Apelacyjny stwierdził, że uprawnienie do jednostronnego narzucenia wysokości zobowiązania własnego i świadczeń obciążających kredytobiorców w możliwie najgłębszy sposób narusza zasadę konsensualności oraz wzajemności w stosunkach kontraktowych. Pozostaje tym samym w skrajnie rażącej sprzeczności z zasadą swobody umów uregulowaną w art. 353 ¹ k.c. Sprzeczność spornej umowy z tym przepisem również uzasadniała ustalenie jej nieważności w całości i ze skutkiem ex tunc. Ważność takich umów oceniać można wyłącznie pod kątem ich treści ustalonej w dacie ich zawarcia. W tym zakresie nie może mieć żadnego znaczenia sposób ich wykonywania, nawet ustalania przez Bank kursów kupna i sprzedaży, nieznacznie tylko odbiegających od kursów stosowanych w innych instytucjach rynku kapitałowego i bankowego. Sprzeczności z art. 353 ¹ k.c. można byłoby uniknąć, gdyby mechanizm ustalania wysokości wskazanych świadczeń został oparty o zastosowanie do przeliczenia kursu innego podmiotu niż banku udzielającego kredytu, w tym przede wszystkim średniego kursu ogłaszanego przez NBP, który jednak nie został użyty w spornej Umowie.

Odwołanie się w umowie kredytu do tabeli kursów tworzonej przez Bank bez udziału innych podmiotów, a nie oparcie się na niezależnych od stron, obiektywnych i weryfikowalnych wskaźnikach, kryteriach czy danych (wyznaczonych już w umowie kredytu) skutkowało bowiem w istocie jednostronnym określaniem przez pozwanego wysokości świadczenia własnego oraz świadczeń drugiej strony w trakcie wykonywania umowy. Jak wyjaśniono powyżej tego rodzaju oznaczenie wysokości świadczenia przez jedną ze stron, bez wpływu drugiej strony, stanowi typowy przejaw sprzeczności Umowy z istotą stosunku obligacyjnego opartego na zasadzie konsensualności. Bank podawał jedynie do wiadomości publicznej tabele kursowe, których zasady tworzenia nie były powszechnie dostępne i nie wynikały z przepisów powszechnie obowiązujących. Jednocześnie Bank mógł swobodnie kształtować kursy kupna i sprzedaży, a tym samym wielkość swojej dodatkowej korzyści w postaci tzw. spreadu. Stwierdzenie powyższego w umowie na datę jej zawarcia skutkowało brakiem potrzeby badania sposobu jej wykonywania (np. możliwości przewalutowania kredytu, czy umożliwienia dokonywania płatności rat w CHF). Konstatacja ta jest o tyle uprawniona, iż wobec zawarcia i wykonania umowy przez pozwanego, tj. wypłaty kwoty kredytu powódce, co przekładało się m. in. na określenie wysokości wypłaconej B. K. (1) kwoty, sposób realizacji umowy w kolejnych latach był już konsekwencją ustalenia w niedopuszczalny sposób kwoty kredytu podlegającej spłacie. Sprzeczność umowy z istotą stosunku skutkowała jej nieważnością (art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c.).

Stosownie do treści art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia jest świadczenie nienależne. Zgodnie z art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Art. 410 § 2 k.c. zakłada uzyskanie korzyści majątkowej w następstwie świadczenia, czyli zachowania zmierzającego do wykonania oznaczonego zobowiązania. Świadczenie jest nienależne m.in. wtedy gdy ten, kto je spełnił nie był do tego zobowiązany. Uzyskanie nienależnego świadczenia wypełnia przesłankę powstania wzbogacenia, a spełnienie tego świadczenia przesłankę zubożenia. Z chwilą też spełnienia świadczenia nienależnego powstaje roszczenie kondykcyjne, którego treścią jest obowiązek dokonania czynności faktycznej lub prawnej, stanowiącej świadczenie przeciwne do spełnionego (wyrok Sądu Najwyższego z 24 listopada 2011 roku, sygn. akt I CSK 66/11).

Jak wyjaśnił przy tym Sąd Najwyższy w wyroku z 24 października 1974r. (II CR 542/74) Wartość bezpodstawnego wzbogacenia w rozumieniu art. 405 k.c. (…) jest ograniczona dwiema wielkościami - wartością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego i wartością tego, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego. Wartości te nie muszą być równe, a w przypadku nierówności niższa kwota określa wartość bezpodstawnego wzbogacenia.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20).

Mając na uwadze, iż jak wynika z powyższych wywodów, umowa kredytu (na podstawie której powódka dokonywała płatności rat) okazała się od początku nieważna. Z tego względu brak było podstawy do zapłaty rat kapitałowo-odsetkowych za wskazany okres od 21 lipca 2020 roku do 24 maja 2023 roku. Pozwany zatem jest zobowiązany do ich zwrotu powódce jako świadczenia nienależnego. Spełnienie świadczenia w wykonaniu nieważnej czynności prawnej nie daje podstawy do odmowy zwrotu świadczenia pomimo świadomości braku zobowiązania, zgodnie z art. 411 pkt 1 k.c.

Odnosząc się do wysokości dochodzonej kwoty, w ocenie Sądu, została ona wykazana zaświadczeniem wydanym przez pozwanego. Pozwany wprawdzie w odpowiedzi na pozew zakwestionował roszczenie co do wysokości wskazując, że w dochodzonym okresie powódka uiściła niższą kwotę, jednakże powódka cofnęła powództwo w zakresie spornej różnicy tj. o 0,03 zł. Natomiast pozostałe zarzuty podnoszone przez pozwanego nie wskazywały na błędne określenie przez powódkę łącznej wysokości spłat w dochodzonym okresie. Mając zatem na uwadze procesowy obowiązek przytaczania przez strony twierdzeń i wskazywania dowodów na ich potwierdzenie, a w konsekwencji utrwalony już w orzecznictwie pogląd o nieskuteczności ogólnikowego, nieuzasadnionego zaprzeczenia przez stronę roszczenia, czy jego wysokości, Sąd uznał za wykazaną łączną kwotę świadczeń spełnionych przez kredytobiorcę w ww. okresie na podstawie nieważnej umowy kredytu, która podlegała zasądzeniu zgodnie z żądaniem pozwu.

Przechodząc do kwestii daty wymagalności roszczenia powódki, a także podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia, w ocenie Sądu zarzut przedawnienia był bezpodstawny, natomiast roszczenie odsetkowe należało częściowo oddalić.

Wymaga podkreślenia, że roszczenie powodów ma charakter roszczenia pierwotnie bezterminowego, które wymaga wezwania dłużnika do zapłaty przez wierzyciela (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19 grudnia 2014 roku, sygn. akt I ACa 924/14). Mając na uwadze powyższe, Sąd ustalił, że strona pozwana pozostawała w opóźnieniu w spełnienia świadczenia powódki od 9 sierpnia 2023 roku, czyli z datą otrzymania pozwu w niniejszej sprawie. Powódka nie przedstawiła bowiem dowodu potwierdzającego skuteczne doręczenie pozwanemu wezwania do zapłaty z 9 maja 2023 roku, wskazała jedynie, że według jej oceny zapłaty upływał 29 maja 2023 roku. Wobec tego Sąd zasądził od kwoty należności głównej odsetki w wysokości ustawowych odsetek za opóźnienie, zgodnie z art. 481 § 1 i § 2 k.c. od dnia doręczeniu stronie pozwanej pozwu w niniejszej sprawie tj. od 9 sierpnia 2023 roku.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia roszczenia, Sąd uznał go za bezpodstawny. Wobec braku w przepisach dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia regulacji szczególnych dotyczących terminu przedawnienia, przyjąć należy, że roszczenie to przedawnia się na zasadach ogólnych (por. A. Horosz, Komentarz do art. 405 k.c.). Zgodnie z art. 118 k.c. termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. W ocenie Sądu zastosowanie w niniejszej sprawie będzie miał trzyletni okres przedawnienia, albowiem Umowa kredytu została zawarta przez powódkę w związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą. Powódka dochodziła zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego pomiędzy 21 lipca 2020 roku a 24 maja 2023 roku tj. w ciągu 3 ostatnich lat przed dniem złożenia pozwu. Powyższe oznacza, że termin przedawnienia w zakresie kwoty spełnionej nienależnie przez powódkę w lipcu 2020 r. i następnych miesiącach do dnia 24 maja 2023 r. nie upłynął przed datą wytoczenia powództwa - 6 czerwca 2023 roku. Tym samym zgłoszony przez pozwaną zarzut przedawnienia dochodzonego roszczenia okazał się w całości niezasadny.

Odnosząc się natomiast do kwestii możliwości skorzystania z prawa zatrzymania przez pozwanego w niniejszej sprawie Sąd w pełni podziela stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażone w uzasadnieniu wyroku z 30 czerwca 2022 roku (sygn. akt VII AGa 48/22) oraz częściowo w wyroku z 20 października 2021 roku (sygn. akt I ACa 155/21) w zakresie uznania przez ten Sąd, ze umowa kredytu nie jest umową wzajemną, co uniemożliwia stosowanie przepisów o zatrzymaniu świadczenia wzajemnego wprost. Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniach ww. dwóch orzeczeń niewystarczające do uznania umowy za wzajemną jest odwołanie się wyłącznie do treści art. 487 § 2 k.c. bez uwzględnienia pozostałych przepisów zawartych w Księdze pierwszej Kodeksu cywilnego, Tytuł VII, Dział III „Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych”. Zgodnie z przywołaną tam argumentacją umową wzajemną nie jest umowa, do którego nie można zastosować przepisów art. 488 – 497 k.c. Dokonując analizy charakteru umowy kredytu Sąd Apelacyjny wskazał, że świadczenie obu stron ma charakter świadczenia pieniężnego: świadczenie banku polega na oddaniu do dyspozycji kredytobiorcy oznaczonej kwoty pieniężnej, a świadczenie kredytobiorcy na zwrocie kapitału i zapłacie wynagrodzenia za korzystanie z niego. Brak jest zatem wymiany świadczenia pieniężnego na innego rodzaju świadczenie. Sąd Okręgowy podziela także stanowisko, iż przepisy dotyczące umów wzajemnych (art. 488 – 497 k.c.) nie przystają do umowy kredytu (np. odnośnie jednoczesności świadczeń stron) lub ustawodawca zastosował w Prawie bankowym odmienne regulacje (np. uprawnienia banku związane z utratą zdolności kredytowej kredytobiorcy). Powyższe czyni słusznym uznanie, iż umowa kredytu nie ma charakteru umowy wzajemnej skoro brak jest możliwości stosowania do niej ww. przepisów regulujących wykonywanie umów wzajemnych.

Sąd Apelacyjny w sposób szczegółowy wskazał, że skoro umowa kredytu nie jest umową wzajemną, to brak jest możliwości zastosowania do niej art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. wprost i rozważyć trzeba możliwość sięgnięcia do tych przepisów w drodze analogii. Odwołując się do poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w uzasadnieniu uchwały z 16 lutego 2021r. (III CZP 11/20) z powołaniem się na uprzednie orzeczenia Sądu Najwyższego z 7 marca 2014 r. (IV CSK 440/13) i z 7 marca 2017r. (II CSK 281/16) Sąd Apelacyjny w sprawie VII AGa 48/22 podzielił pogląd Sądu Najwyższego, iż z punktu widzenia art. 497 k.c. w zw. z art. 496 k.c. obowiązek zwrotu wykorzystanego kapitału jest, w relacji do obowiązku oddania środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy, czymś więcej niż zobowiązaniem do świadczenia wzajemnego, a nie czymś mniej, gdyż wynika z samej istoty umowy o kredyt, zgodnie z którą kredytobiorca winien liczyć się z obowiązkiem zwrotu oddanych mu pod tytułem zwrotnym środków pieniężnych. Oznacza to, iż zastosowanie prawa zatrzymania jest możliwe w celu zabezpieczenia roszczenia restytucyjnego banku zgodnie z wykładnią a minori ad maius. Sąd Okręgowy wskazane wywody i wnioski podziela.

Mając powyższe na uwadze podniesiony zarzut zatrzymania nie zasługiwał na uwzględnienie. Bezspornie powódka dokonała spłaty kwoty przewyższającej kwotę wypłaconego kapitału. Powyższe wynika z zaświadczenia wystawionego przez pozwanego, które zostało dołączone do pozwu, jak również z treści odpowiedzi na pozew, w której pozwany wskazał, że powódka od dnia zawarcia Umowy do 21 października 2016 roku uiściła łącznie kwotę 357.686,67 zł. Jednocześnie powódka wskazywała, iż po tej dacie w dalszym ciągu dokonywała wpłat na poczet umowy kredytu. Oznacza to, iż brak było przesłanek do zastosowania prawa zatrzymania kwoty kapitału w wysokości 358.295,00 zł skoro zwrot ten już nastąpił. Prawo zatrzymania i wynikające z niego uprawnienie banku do wstrzymania się ze swoim świadczeniem (tu: zapłatą na rzecz powódki zasądzonej kwoty tytułem świadczenia nienależnego) służy bowiem zabezpieczeniu roszczenia banku o zwrot wypłaconego kapitału do czasu zaoferowania lub zabezpieczenia roszczenia o zwrot świadczenia banku. Skoro powódka dokonała już zwrotu kwoty stanowiącej nominalną równowartość otrzymanego kapitału cel, dla którego stosuje się prawo zatrzymania, został zrealizowany (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 czerwca 2022 roku, sygn. akt VII AGa 48/22).

Jednocześnie Sąd Okręgowy uznał za zasadny podniesiony przez powódkę zarzut przedawnienia roszczenia pozwanego o zwrot kapitału. Do roszczenia pozwanego z tytułu świadczenia nienależnego, analogicznie jak do wyżej omówionego roszczenia Kredytobiorcy, jako związanych z prowadzoną przez obie strony działalnością gospodarczą, zastosowanie znajdzie trzyletni termin przedawnienia (art. 118 k.c.). Zgodnie z art. 120 § 1 k.c. początku biegu tego terminu należy dopatrywać się w dacie wypłaty środków na rzecz kredytobiorcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 czerwca 2022 roku, sygn. akt VII AGa 48/22). Tym samym roszczenie banku o zwrot kwoty kapitału przedawniło się z końcem 22 lipca 2011 roku, czego konsekwencją był brak możliwości skorzystania przez pozwanego z prawa zatrzymania w oparciu o art. 497 k.c. w zw. z art. 496 k.c. również z tego powodu.

Mając na uwadze powyższe, Sąd uznał za zasadne zasądzenie na rzecz powódki kwoty 155.211,37 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 9 sierpnia 2023 roku z tytułu nienależnego świadczenia, tj. na podst. art. 405 w zw. z art. 410 § 1 k.c., o czym orzekł w punkcie 1 sentencji wyroku.

W pozostałym zakresie dotyczącym roszczenia odsetkowego Sąd oddalił powództwo, w zakresie kwoty 0,03 zł, co do której powódka cofnęła pozew przed pierwszą rozprawą Sąd na podstawie art. 203 §1 i §3 k.p.c. w zw. z art. 355 k.p.c. Sąd umorzył postępowanie.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postepowania na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. obciążając nimi w całości pozwanego. Pozwany zobowiązany został do pokrycia kosztów procesu powódki w łącznej wysokości 13.178,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty (art. 98 § 1 ¹ k.p.c.). Na powyższą kwotę składały się: koszty zastępstwa prawnego w wysokości 5.400,00 zł zgodnie z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawych, opłata sądowa od pozwu w wysokości 7.761,00 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł.

Wobec powyższego orzeczono, jak w sentencji wyroku.

Sędzia Magdalena Śliwińska - Stępień