Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 kwietnia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVII Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Paweł Błasiak (del.)

Protokolant: sekretarz sądowy Julia Kuźniarska

po rozpoznaniu w dniu 28 kwietnia 2025 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. K.

przeciwko (...) S.A. (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

z dnia 23 listopada 2022 r., sygn. akt I C 2666/21

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od pozwanego (...) S.A. (...) na rzecz powoda J. K. 1.800 zł (tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt XXVII Ca 3621/23

UZASADNIENIE

Dnia 21 lipca 2021r. powód J. K. wniosła pozew przeciwko pozwanemu (...) S.A. (...) żądając zasądzenia od niego 42.777,59 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 12 sierpnia 2019r. do dnia zapłaty i zasądzenia od pozwanego zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.

Pozwany (...) S.A. (...) wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda kosztów postępowania według norm prawem przepisanych.

Wyrokiem z dnia 23 listopada 2022 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie sygn. akt I C 2666/21:

1.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda 42.777,59 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 15 czerwca 2021r. do dnia zapłaty,

2.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie,

3.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda 5756 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany (...) S.A. (...), zaskarżając rozstrzygniecie Sądu Rejonowego w punkcie 1 i 3. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., art. 232 w zw. z art. 278 § 1 k.p.c., art. 353 ^{( 1)} k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c., art. 58 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 353 ^{( 1)} k.c. w zw. art. 132 ust. 3 Dyrektywy 2009/138/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej w zw. z art. 805 § 1 i § 2 pkt 2 k.c., art. 23 ust. 1-5 w zw. z pkt 3 Działu I Załącznika do ustawy z dnia 11 września 2015r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej w zw. z art. 36 i pkt A ppkt a 12 załącznika Dyrektywy 2002/83/WE PE i Rady z 5 listopada 2022r. dotyczącej ubezpieczeń na życie, art. 805 § 2 pkt 2 k.c., art. 829 § 2 k.c., art. 817 § 1 i 2 k.c., art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z § 3 oraz § 20 – 21 OWU oraz w zw. z § 2 ust. 1 pkt 1-2, 6-8 OWU oraz w § 4 Dodatkowego Regulaminu Ubezpieczeniowego (...) o oznaczeniu (...), art. 117 ust. 3 ustawy z dnia 27 maja 2004r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, art. 405 k.c., art. 409 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c., art. 406 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c., art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 23 ustawy z dnia 11 września 2015r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa również w zaskarżonej części i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania za I Instancję według norm prawem przepisanych, zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego według norm prawem przepisanych.

Powód J. K. wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy i przyjmuje za własne. Bezzasadny jest zarzut naruszenia przez ten Sąd art. 233 § 1 k.p.c. Sąd I Instancji prawidłowo zgromadził i ocenił materiał dowodowy. Jego wnioski nie uchybiają wskazaniom wiedzy i zasadom logiki i doświadczenia życiowego. Nie doszło też do naruszenia art. 232 w zw. z art. 278 § 1 k.p.c., gdyż Sąd I Instancji nie miał obowiązku dopuszczania dowodu z opinii biegłego z urzędu, w sytuacji gdy strony były reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników.

Jeśli chodzi o zarzuty naruszenia prawa materialnego podniesione przez pozwanego, a koncentrujące się na twierdzeniach, że Sąd I instancji błędnie ocenił zawartą przez strony umowę na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jako sprzeczną z naturą umowy ubezpieczenia, gdyż nie posiadała cech ubezpieczenia, jej treść nie pozwalała na określenie świadczenia pozwanego, który nie ponosił w tej umowie w istocie żadnego ryzyka – to są one zasadne, jednak nie mogą prowadzić do zmiany zaskarżonego wyroku, gdyż umowa była nieważna z innych względów. Dopuszczalność zawierania umów ubezpieczenia z funduszem kapitałowym wynikała wprost z art. 23 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Należy wskazać na mieszany charakter tej umowy, łączący elementy umowy ubezpieczania na życie z elementami umowy inwestycyjnej, której kluczowy element stanowi powierzenie ubezpieczycielowi zarządzania środkami pochodzącymi ze składek ubezpieczającego w celu osiągnięcia zysku. Elementy takiej umowy były uregulowane w przepisach tej ustawy, przede wszystkim w art. 3 ust. 1 pkt 50, definiującym pojęcie "ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego”. Jej pierwszy element odpowiada zwykłym składnikom umowy ubezpieczenia, dalszy - umowie zawieranej w celu przekazania środków finansowych do ich inwestowania i uzyskiwania z tego tytułu zysku. Przy takiej konstrukcji, za podstawowe świadczenie w ramach umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym można uznać obowiązek zapłaty składek przez ubezpieczającego oraz obowiązek zarządzania wniesionymi w ten sposób środkami przez ubezpieczyciela i dokonania wypłat w razie zaistnienia jednego ze zdarzeń objętych ubezpieczeniem (śmierci lub dożycia do określonego dnia). Składnik inwestycyjny umowy wiąże się z udzielanym ubezpieczycielowi zleceniem zarządzania wniesionymi środkami i przekazywania uzyskanego z tego tytułu zysku. Zawarcie umów ubezpieczenia, w których zdarzeniem ubezpieczeniowym jest życie lub dożycie ubezpieczonego i powiązanie takiej umowy ze zleceniem zarządzania składkami wpłacanymi także na cele inwestycyjne, realizuje zasadę swobody umów i nie pozostaje w sprzeczności z naturą umowy ubezpieczenia, co w świetle art. 353 ¹ k.c. uzasadniałaby uznanie umowy za nieważną w związku z art. 58 § 1 i 2 k.c. W większości takich umów element inwestycyjny ma charakter dominujący, a element ochrony ubezpieczeniowej jest raczej symboliczny. Jeśli przy tym uwzględni się, że o powodzeniu inwestycyjnym przedsięwzięcia decyduje cały splot czynników, w tym też rynkowych, to oczywiste jest, że umowa o charakterze inwestycyjnym nie musi przynieść zawierającej ją osobie samych tylko zysków. Do umów z dominującym elementem inwestycyjnym należy w zasadzie stosować przepisy kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia (ubezpieczenia osobowego, ubezpieczenia na życie), jednakże z wyłączeniem albo ograniczeniem zastosowania tych unormowań, które nie przystają do tego inwestycyjnego charakteru. W ubezpieczeniu osobowym (art. 829 k.c.) ochrona polega na wypłacie określonej sumy pieniężnej w razie zajścia w życiu osoby ubezpieczonej przewidzianego w umowie wypadku. W umowie ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zwłaszcza takiej, w której dominuje element inwestycyjny, suma ubezpieczenia może być oznaczona z odwołaniem się do czynników, na podstawie których zostanie wyliczona; może ona w szczególności odpowiadać wartości zgromadzonych jednostek funduszu (por. co do powyższego wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2021 r., V CSKP 16/21, LEX nr 3149362). Przechodząc na grunt niniejszej sprawy należy zauważyć, że sporna umowa nie była umową ubezpieczenia, lecz umową mieszaną, w której zdecydowanie przeważały elementy umowy inwestycyjnej, a element ubezpieczeniowy był marginalny, co było dopuszczalne na tle ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Ubezpieczony zatem mógł ponosić ryzyko, a ubezpieczyciel nie musiał gwarantować osiągnięcia celu inwestycyjnego. Również świadczenie ubezpieczyciela nie musiało być ściśle oznaczone, wystarczyło określić sposób jego oznaczenia, co zostało spełnione. Ze swej istoty sporna umowa zawierała elementy obce innym ubezpieczeniom i nie można jej oceniać tylko w świetle przepisów Kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia, bez uwzględnienia dominującego aspektu inwestycyjnego. Nie doszło też do naruszenia art. 117 ust. 3 ustawy z dnia 27 maja 2004r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, gdyż to nie powódka jako osoba fizyczna nabywała certyfikaty inwestycyjne funduszu inwestycyjnego, tylko pozwany.

Słusznie jednak Sąd I Instancji stwierdził nieważność umowy z uwagi brak spełnienia przez tę umowę wymogów z art. 23 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, co jest sprzeczne z istotą umowy ubezpieczenia na życie z UFK (art. 353 ^{( 1)} k.c.). Przepis ten stanowi, że zakład ubezpieczeń w umowie ubezpieczenia na życie, jeżeli jest związana z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, określa terminy, w jakich najpóźniej nastąpi umorzenie jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego po złożeniu wniosku o wypłatę świadczenia z umowy ubezpieczenia i wypłata świadczenia, a także wniosku o wypłatę wartości całkowitego lub częściowego wykupu ubezpieczenia i wypłata wartości całkowitego lub częściowego wykupu ubezpieczenia. Tymczasem w § 19 ust. 3 (świadczenie z tytułu śmierci), § 20 ust. 3 (świadczenie z tytułu dożycia) i § 21 ust. 6 (świadczenie wykupu) OWU pozwany uzależnia możliwość i termin wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego od zrealizowania transakcji umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego przez Fundusz (...) W przypadku braku możliwości realizacji tej transakcji z przyczyn wskazanych w statucie tego funduszu, ustalenie w tej części kwoty świadczenia nastąpi przy uwzględnieniu Ceny Jednostki Funduszu z najbliższego Dnia Wyceny po którym transakcja umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego będzie mogła zostać zrealizowana. Zatem w wyżej wskazanych postanowieniach OWU, zamiast terminu wymaganego przez art. 23 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, zastrzeżono warunek. Pozwany w przypadku zaistnienia zdarzenia ubezpieczeniowego tj. śmierci ubezpieczonego, dożycia określonego wieku lub złożenia dyspozycji wypłaty świadczenia wykupu, ma bezwzględny obowiązek wypłaty świadczenia w oznaczonym terminie i nie może uzależniać wypłaty od możliwości umorzenia certyfikatów funduszu inwestycyjnego. Termin wypłaty świadczenia musi zostać oznaczony konkretnie i nie może przybrać warunku przyszłego i niepewnego (art. 89 k.c.). Użyty w art. 23 ust. 3 tej ustawy zwrot "określa terminy" należy interpretować jako termin w rozumieniu art. 110 i n. k.c. Tymczasem postanowienia zawarte w § 19 ust. 3, § 20 ust. 3 i § 21 ust. 6 OWU uzależniają wypłatę świadczenia od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Powyższego poglądu nie zmienia treść § 18 ust. 5 OWU i § 21 ust. 8 OWU. Bez umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, nie jest bowiem możliwa według OWU, jakakolwiek wypłata świadczeń wynikających z umowy. „Terminy” określone w § 18 ust. 5 OWU oraz § 21 ust. 8 OWU są w istocie nie do wyegzekwowania, bo wyjaśnienie okoliczności potrzebnych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela wobec zasad ustalania wysokości i wypłaty świadczeń ubezpieczeniowych, realizowanych pod warunkiem dokonania transakcji umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, może nigdy nie nastąpić lub zostać oddalone w czasie niemożliwym do obiektywnego określenia. W tym kontekście trzeba zauważyć, że niezasadny jest zarzut pozwanego, że Sąd Rejonowy naruszył art. 817 § 1 i 2 k.c., gdyż przepis ten został wyłączony przez art. 23 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej i nie znajduje zastosowania do tej umowy. Treść art. 817 § 1 i 2 k.c. została przeniesiona do umowy ubezpieczenia na życie z UFK. Nadto art. 817 § 1 i 2 k.c. nie przystaje do inwestycyjnego charakteru umowy ubezpieczenia na życie z UFK. W ramach tej umowy, czynności pozwanego ograniczają się do czynności rachunkowych i nie ma on obowiązku zbierania danych o okolicznościach faktycznych wypadku ubezpieczeniowego, ustalania uszczerbku na zdrowiu, badania ubezpieczonego, czy zlecania opinii specjalistów. Sąd nie naruszył także art. 23 ust. 1-5 w zw. z pkt 3 Działu I Załącznika do ustawy z dnia 11 września 2015r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej w zw. z art. 36 i pkt A ppkt a 12 załącznika Dyrektywy 2002/83/WE PE i Rady z 5 listopada 2022r. dotyczącej ubezpieczeń na życie, gdyż nie zakwestionował dopuszczalności zawierania umowy ubezpieczenia na życie z UFK, uznał jednak że analizowana w niniejszej sprawie umowa jest nieważna, gdyż narusza art. 23 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej.

Zarzuty naruszenia art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 23 ustawy z dnia 11 września 2015r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, art. 385 ¹ § 1 k.c. są bezprzedmiotowe, gdyż umowa była nieważna z uwagi na naruszenie art. 23 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, a nie z uwagi na występowanie w niej niedozwolonych postanowień umownych.

Chybione są zarzuty naruszenia art. 405 k.c., art. 409 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c., art. 406 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c., gdyż powódka nie świadczyła na rzecz pozwanego certyfikatów FIZ, lecz pieniądze z przeznaczeniem na składki. Przyjęcie poglądu pozwanego, że zwrotowi podlegałyby certyfikaty FIZ prowadziłaby również do naruszenia art. 117 ust. 3 ustawy z dnia 27 maja 2004r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. Powódka wpłaciła pozwanemu z tytułu spornej umowy 140.000 zł, a on zwrócił jej 55.126,02 zł, zatem słusznie Sąd Rejonowy zasądził na jej rzecz żądaną przez nią kwotę 42.777,59 zł tytułem nienależnego świadczenia. O odsetkach orzeczono na mocy art. 455 k.c. w zw. z art. 481 k.c. – powódka wezwała pozwanego do spełnienia świadczenia w terminie 7 dni pismem odebranym przez niego 7 czerwca 2021r., zatem odsetki powódce należały się od 15 czerwca 2021r.

O kosztach zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 1 ¹ k.p.c. w zw. z § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.