Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lipca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: sekretarz sądowy Julia Kraszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 lipca 2024 roku w Warszawie

sprawy z powództwa Banku (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko M. S. i L. S.

o zapłatę

1. zasądza od pozwanej M. S. na rzecz powoda:

a. kwotę 81.733,85 zł (osiemdziesiąt jeden tysięcy siedemset trzydzieści trzy złote 85/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13 października 2023 roku do dnia zapłaty,

b. ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 57.027,79 zł (pięćdziesiąt siedem tysięcy dwadzieścia siedem złotych 79/100) od dnia 13 października 2023 roku do dnia 18 grudnia 2023 roku,

2. zasądza od pozwanego L. S. na rzecz powoda:

a. kwotę 81.733,85 zł (osiemdziesiąt jeden tysięcy siedemset trzydzieści trzy złote 85/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13 października 2023 roku do dnia zapłaty,

b. ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 57.027,79 zł (pięćdziesiąt siedem tysięcy dwadzieścia siedem złotych 79/100) od dnia 13 października 2023 roku do dnia 18 grudnia 2023 roku,

3. oddala powództwo w pozostałej części,

4. stosunkowo rozdziela koszty procesu, przyjmując, że powód wygrał sprawę w 31,13%, a pozwani wygrali sprawę w 68,87%, natomiast szczegółowe wyliczenie kosztów procesu pozostawia Referendarzowi Sądowemu.

Sygn. akt XXVIII C 260/23

UZASADNIENIE

Powód (dalej także jako: bank) w pozwie wniesionym w dniu 30.12.2022 r. (k. 3) wniósł o zasądzenie od pozwanych solidarnie (dalej także jako: kredytobiorcy, konsumenta) kwoty 309.240,16 zł tytułem zwrotu równowartości kapitału kredytu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 31.08.2005 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczenia nienależnego w postaci wypłaconego stronie pozwanego kapitału na podstawie umowy nr (...) z dnia 31.08.2005 r. Pierwotnie powód dochodził w niniejszej sprawie także roszczeń z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału i waloryzacji sądowej, jednak w toku postępowania pozew w tej części został skutecznie cofnięty, w rezultacie czego postępowanie zostało umorzone w tym zakresie (k. 373).

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa. Zgłosili zarzut potrącenia kwot w wysokości:

- 31.216,87 zł (zwrot części bezpodstawnie uiszczonych rat w okresie od 3 października 2005 r. do dnia 29 czerwca 2017 r.),

- 500,00 zł (zwrot bezpodstawnej uiszczonej w dniu 28 grudnia 2006 r. opłaty z tytułu obniżenia marży),

- 10.542,46 zł (skapitalizowane odsetki za opóźnienie za okres od dnia 17 stycznia 2020 r. do dnia 27 listopada 2023 r. od kwoty wskazanej w ust. 1 i 2 powyżej)

tj. kwoty w łącznej wysokości 42.259,33 zł z roszczeniem powoda o zwrotu kwoty kapitału w wysokości 309.240,16 zł wypłaconej na podstawie nieważnej umowy kredytu budowlano-hipotecznego o nr (...)- (...) z dnia 31.08.2005 r. Podnieśli zarzut przedawnienia roszczeń powodów (k. 317-331).

W piśmie z dnia 20 grudnia 2023 r. powodowie zgłosili zarzut potrącenia kwoty w łącznej wysokości 114.231,36 zł tytułem przysługującego roszczenia:

- w kwocie 114.055,59 zł tytułem zwrotu bezpodstawnie pobranych rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od dnia 2 stycznia 2018 r. do dnia 10 stycznia 2022 r.;

- obejmującego skapitalizowane odsetki za opóźnienie od dnia 15 grudnia 2023 r. do dnia 19 grudnia 2023 r., od kwoty wskazanej powyżej, objętej wezwaniem do zapłaty z dnia 7 grudnia 2023 r. (k. 299-300).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 31 sierpnia 2005 r. pomiędzy stroną pozwaną a Bankiem (...) S.A. (poprzednikiem prawnym powoda) została zawarta umowa kredytu nr (...)- (...), zawierająca postanowienia o następującej treści.

Bank udziela kredytobiorcy na warunkach określonych w umowie oraz Regulaminie kredytowania osób fizycznych w Banku (...) S.A. nie objętych ustawą o kredycie konsumenckim, kredytu w wysokości 100.098,00 CHF, a kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania i zwrotu kredytu wraz z odsetkami zgodnie z warunkami niniejszej umowy (§ 2 ust. 1).

Bank udziela kredytobiorcy kredytu na okres od dnia 31.08.2005 r. do dnia 02.05.2026 r. (§ 2 ust. 2).

Kredyt przeznaczony jest na: (§ 2 ust. 4).

Oprocentowanie w całym okresie kredytowania stanowi sumę stawki LIBOR dla terminów 6-miesięcznych w i marży, która będzie stała w całym okresie kredytowania (§ 4 ust. 2).

Strony umowy ustalają, że spłata kredytu następuje w złotych – zgodnie z zasadami określonymi w załączniku nr 7 do umowy kredytu (§ 9 ust. 9).

Treść załącznika nr 7 do umowy była następująca.

1. W związku z zaciągnięciem kredytu walutowego, kredytobiorca oświadcza, że jest mu znane oraz wyjaśnione przez bank ryzyko zmiany kursu waluty, w której zaciągnął zobowiązanie kredytowe i jest świadomy ponoszenia przez siebie tego ryzyka.

2. Jednocześnie kredytobiorca przyjmuje do wiadomości, że:

1) prowizja bankowa od kredytu walutowego naliczana jest i pobierana w walucie udzielonego kredytu,

2) kwota kredytu lub transzy kredytu wypłacana jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w banków dniu wypłaty kwoty kredytu lub transzy kredytu, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku (...) S.A. ogłaszaną w siedzibie banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w banku,

3) ewentualna nadwyżka wynikająca z różnic kursowych zostanie wypłacona przelewem na rachunek bankowych kredytobiorcy wskazany we wniosku o wypłatę kredytu, który stanowi załącznik nr 1 do umowy kredytu,

4) kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w banku w dniu dokonywania spłaty, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku (...) S.A. ogłaszaną w siedzibie banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w banku.

Dowód: umowa z załącznikami – k. 262-263.

Aneksem z dnia 6 marca 2006 r. strony podwyższyły kwotę kredytu do 125.106,34 CHF.

Dowód: aneks nr 1 – k. 266.

Bank uruchomił kredyt kwotą 309.240,16 zł łącznie w okresie od dnia 6 września 2005 r. do dnia 7 marca 2006 r.

Bank pobrał od strony pozwanej łącznie tytułem spłaty rat kredytu kwoty:

- 31.216,87 zł w okresie od dnia 3 października 2005 r. do dnia 29 czerwca 2007 r.,

- 193.745,99 zł w okresie od dnia 3 sierpnia 2009 r. do dnia 4 grudnia 2017 r.,

- 114.055,59 zł w okresie od dnia 2 stycznia 2018 r. do dnia 10 stycznia 2022 r.

Ponadto bank pobrał od pozwanych kwotę 500 zł tytułem opłaty dodatkowej za obniżenie marży.

Dowód: zaświadczenie – k. 270-271, 340-349.

W dniu 29 czerwca 2017 r. pozwani skierowali do Sądu Rejonowego w Warszawie wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, wnosząc m.in. o zapłatę kwoty 300.000,00 zł tytułem wszystkich uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych oraz wszelkich innych świadczeń związanych z wykonaniem przedmiotowej umowy w przypadku uznania całej umowy za nieważną oraz kwoty 150.000 zł tytułem roszczeń wynikających z nadpłaconych przez wzywających rat kredytowo-odsetkowych i wartości nadpłaconych różnic kursowych (spreadów) w okresie od dnia 31.08.2005 r. do dnia 29.06.2017 r., jak również w związku z podwyższonym oprocentowaniem kredytu do momentu przedstawienia odpisu z księgi wieczystej prawomocnego wpisu hipoteki wobec banku. W dniu 12 września 2017 r. miał miejsce posiedzenie, na którym nie doszło do zawarcia ugody między stronami.

Dowód: wniosek wraz z potwierdzeniem nadania – k. 335-339, protokół – k. 340.

Pozwem z dnia 5 lipca 2019 r. kredytobiorcy wnieśli o zasądzenie na ich rzecz od banku kwoty 271.625,74 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 lipca 2017 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu pozwu wskazano, że postanowienia zawarte w umowie oraz załączniku nr 7 do umowy kredytu stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § k.c.), a umowa jest nieważna w całości. Pismem procesowym z dnia 3 grudnia 2019 r. powodowie rozszerzyli powództwo wnosząc o ustalenie, że umowa kredytu jest nieważna w całości.

Pozew ten został złożony do Sądu Okręgowego w Warszawie, w którym został zarejestrowany pod sygnaturą akt I C 836/19.

Odpis pozwu został doręczony bankowi w dniu 19 sierpnia 2019 r.

W dniu 18 września 2019 r. bank wniósł odpowiedź na pozew, w której wskazał, że umowa kredytu nie jest sprzeczna z prawem ani nie zawiera niedozwolonych postanowień umownych.

Wyrokiem z dnia 26 stycznia 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od banku na rzecz kredytobiorców solidarnie kwotę 193.745,99 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 lipca 2017 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd wskazał, że, że postanowienia zawarte w § 2 ust. 1 i § 4, § 9 ust. 9 oraz ust. 2 pkt 2 i 4 załącznika nr 7 umowy kredytu stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.), a bez nich wykonanie umowy nie jest możliwe, co także uzasadnia stwierdzenie nieważności umowy. W związku z uznaniem, że umowa kredytu jest nieważna, Sąd uwzględnił powództwo o zapłatę i zasądził na rzecz kredytobiorców kwotę stanowiącą równowartość świadczeń nienależnie spełnionych przez kredytobiorców w wykonaniu nieważnej umowy na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.

Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją przez obie strony.

W wyroku z dnia 2 lutego 2022 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie, sygn. akt I ACa 290/21, zmienił zaskarżony wyrok częściowo w punkcie pierwszym w ten sposób, że wykreślił słowo „solidarnie” oraz oddalił roszczenie o odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 1 lipca 2017 r. do dnia 16 stycznia 2020 r. oraz częściowo w punkcie 2 w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 77.879,75 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 17 stycznia 2020 r. do dnia zapłaty oraz ustalił, że umowa kredytu jest w całości nieważna.

Od powyższego wyroku skargę kasacyjną wniósł bank.

Postanowieniem z dnia 11 lipca 2023 r., sygn. akt I CSK 4530/22, Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Dowód: pozew – k. 52-61 , odpowiedź na pozew – k. 62-70 , wyrok – k. 96, uzasadnienie wyroku – k. 96-102, apelacja pozwanego – k. 71-75, apelacja powodów – k. 76-79, wyrok Sądu Apelacyjnego – k. 103, postanowienie – k. 355-357.

W dniu 20 listopada 2023 r. strona pozwana skierowała na adres powoda oświadczenie o potrąceniu, w którym wskazała, że potrąca z wierzytelnością powoda w kwocie 309.240,16 zł własne wierzytelności w kwotach:

1. 31.216,87 zł tytułem części bezpodstawnie uiszczonych rat w okresie od dnia 3 października 2005 r. do dnia 29 czerwca 2017 r.;

2. 500 zł tytułem bezpodstawnie uiszczonej w dniu 28 grudnia 2006 r. opłaty dodatkowej z tytułu obniżenia marży;

3. 10.542,46 zł obejmującej skapitalizowane odsetki za opóźnienie za okres od dnia 17 stycznia 2020 r. do dnia 27 listopada 2023 r. od kwoty wskazanej w ust. 1 i 2 powyżej, objętej zawezwaniem do próby ugodowej z dnia 29 czerwca 2017 r.

Dowód: oświadczenie wraz z potwierdzeniem nadania - k. 350-352, 358.

W dniu 11 grudnia 2023 r. stronie pozwanej zostało doręczone pismo, w którym strona pozwana wezwała powoda do zapłaty w terminie 3 dni kwoty 114.055,59 zł tytułem rat kapitałowo-odsetkowych pobranych przez bank w okresie od dnia 2 stycznia 2018 r. do dnia 10 stycznia 2022 r.

Dowód: wezwanie wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru - k. 301-303.

W dniu 20 grudnia 2023 r. strona pozwana skierowała na adres powoda oświadczenie o potrąceniu, w którym wskazała, że potrąca z wierzytelnością powoda w kwocie 266.980,83 zł własne wierzytelności w kwotach:

1. 114.055,59 zł tytułem zwrotu bezpodstawnie pobranych rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od dnia 2 stycznia 2018 r. do dnia 10 stycznia 2022 r.;

2. 175,77 zł obejmującej skapitalizowane odsetki za opóźnienie od dnia 15 grudnia 2023 r. do dnia 19 grudnia 2023 r., od kwoty wskazanej powyżej, objętej wezwaniem do zapłaty z dnia 7 grudnia 2023 r.

Dowód: oświadczenie wraz z potwierdzeniem nadania - k. 308-310.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne w części.

Świadczenie nienależne.

Nieważność umowy kredytu ex tunc oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne ( condictio sine causa) podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast fakt, że stronie pozwanej przysługuje wobec strony powodowej analogiczne roszczenie sam z siebie nie może uzasadniać oddalenia powództwa banku o zapłatę na podstawie art. 411 pkt 2 lub 4 k.c.1 Nie zachodzą także przesłanki do zastosowania art. 409 k.c. lub art. 5 k.c.

Powód wypłacił stronie pozwanej łącznie kwotę 309.240,16 zł tytułem uruchomienia kredytu, a zatem powodowi przysługiwała wobec strony pozwanej wierzytelność w tej wysokości.

Przedawnienie.

Umowa kredytu nie jest bezwzględnie nieważna z uwagi na jej sprzeczność z ustawą (art. 58 § 1 k.c.) ani z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.), a wobec tego bieg terminu przedawnienia roszczenia powoda nie rozpoczynał się już w dniu spełnienia przez niego świadczenia wobec pozwanych (wypłaty kredytu), lecz, zgodnie z art. 120 § 1 zdaniem drugim k.c., od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy ^.2 Nie sposób bowiem uznać, aby bank mógł podjąć czynności zmierzające do dochodzenia swojego roszczenia wobec kredytobiorcy we wcześniejszym terminie, skoro uprzednio nie wiedział, że postanowienia umowy kredytu są kwestionowane przez kredytobiorcę, który wywodzi swoje roszczenie restytucyjne z nieważności umowy. Z przeprowadzonych w sprawie dowodów wynika, że najwcześniejszą chwilą, z którą powód uzyskał powyższą wiedzę było doręczenie mu odpisu pozwu w dniu 12 sierpnia 2019 r. W konsekwencji, bieg terminu przedawnieniu rozpoczął się z dniem następującym po tej dacie. Termin przedawnienia roszczenia powoda, jako związanego z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, wynosił 3 lata (art. 118 k.c.). Bieg terminu przedawnienia roszczenia powoda upływałby zatem z dniem 31.12.2022 r., aczkolwiek przed tą datą doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia na skutek wniesienia pozwu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.) w dniu 30 grudnia 2022 r. (k. 3). W rezultacie, roszczenie powoda nie jest przedawnione.

Co więcej, strona pozwana w niniejszej sprawie podniosła zarzut potrącenia. W konsekwencji strona pozwana w sposób konkludentny zrzekła się zarzutu przedawnienia roszczenia powoda o zwrot równowartości kapitału kredytu (art. 117 § 2 k.c.). Należy bowiem podzielić prezentowane w orzecznictwie i literaturze stanowisko, że „Strona składająca oświadczenie o potrąceniu własnej należności, niezależnie zresztą od jej istnienia i zaskarżalności, własnym działaniem zmierza do zaspokojenia przedawnionego roszczenie, tym bardziej więc akceptuje jego istnienie, wyraża wolę wywiązania się z własnego obowiązku spełnienia takiego świadczenia, świadomie rezygnuje tym samym z możliwości uchylenia się od jego zaspokojenia przez podniesienie zarzutu przedawnienia.”3

Ponadto, nawet gdyby hipotetycznie przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczenia powoda rozpoczął się już w dacie doręczenia mu odpisu zawezwania do próby ugodowej w 2017 r. i wobec tego upłynął z dniem 31.12.2020 r., to po rozważeniu interesów stron względy słuszności uzasadniają stwierdzenie, że w niniejszej sprawie ma miejsce wyjątkowy przypadek, uzasadniający nieuwzględnienie upływu terminu przedawnienia (art. 117 ¹ § 1 k.c.). W przeciwnym wypadku doszłoby bowiem do sytuacji, w której strona pozwana odzyskałaby od powoda wszystkie spełnione świadczenia, natomiast powód nie odzyskałby od strony pozwanej żadnych świadczeń. Tak daleko idąca dysproporcja nie znajduje uzasadnienia nawet jeśli wziąć pod uwagę, że strona pozwana jest konsumentem, a powód jest bankiem, który stosował w umowie niedozwolone postanowienia umowne. Do tożsamego wniosku prowadzi rozważenie okoliczności wskazanych w art. 117 ¹ § 2 k.c., a mianowicie faktu, że termin przedawnienia roszczenia powoda wynosi zaledwie 3 lata w zestawieniu z 10-letnim terminem przedawnienia roszczenia strony pozwanej, a tym bardziej z 21-letnim okresem, na który została zawarta umowa kredytu (art. 117 ¹ § 2 pkt 1 k.c.), faktu, że powód wystąpił z pozwem w krótkim czasie po ewentualnym upływie terminu przedawnienia (art. 117 ¹ § 2 pkt 2 k.c.) oraz faktu, że opóźnienie we wniesieniu pozwu przez powoda wynikało z tego, że od 2019 roku toczyło się postępowanie sądowe dotyczące stwierdzenia, czy umowa kredytu jest nieważna, w toku tego postępowania kredytobiorca nigdy nie podnosił, że nie zamierza zwrócić kapitału kredytu i uznaje roszczenie banku z tego tytułu za przedawnione, natomiast deklarował, że jest świadoma skutków stwierdzenia nieważności i godzi się na nie - czego logiczną konsekwencją musiało być zatem zaakceptowanie faktu, że kredytobiorca powinien zwrócić bankowi równowartość kapitału kredytu.

Zarzut potrącenia.

Zarzut potrącenia podniesiony przez stronę pozwaną okazał się skuteczny. Oświadczenie o potrąceniu złożone przez stronę pozwaną spełnia wymogi z art. 498-499 k.c.

Zarzut potrącenia został zgłoszony w piśmie procesowym przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy, tj. w odpowiedzi na pozew w kwocie 42.259,33 zł, która nie zawierała żadnych braków formalnych oraz w piśmie z dnia 20 grudnia 2023 r. w kwocie 114.055,59 zł.

Podstawą zarzutu potrącenia jest wierzytelność strony pozwanej z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda (art. 203 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c.). Mianowicie obie wierzytelności obejmują roszczenia o zwrot świadczeń nienależnych spełnionych w wykonaniu tej samej nieważnej umowy kredytu. Jest przy tym oczywiste, że nieważność umowy oznacza, że każdej ze stron przysługują osobne wierzytelności o zapłatę, jednak nie oznacza to, że wynikają one z innych stosunków prawnych – w obu wypadkach są to wierzytelności o zwrot świadczeń nienależnych spełnionych w wykonaniu tej samej nieważnej umowy. Odmienna interpretacja oznaczałaby, że niemożliwe jest zgłoszenie zarzutu potrącenia wierzytelności o zwrot świadczenia nienależnego, co prowadziłoby do zupełnie nieracjonalnych rezultatów. Wobec tego konieczne jest przyjęcie wykładni funkcjonalnej i systemowej (uwzgledniającej, że zgodnie z art. 498 § 1 k.c., gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony) przepisu art. 203 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c., uwzględniającej możliwość przedstawienia do potrącenia wierzytelności z tytułu świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu tej samej nieważnej umowy.

Obie strony były wobec siebie dłużnikami i wierzycielami, obie wierzytelności miały charakter pieniężny, wierzytelność strony pozwanej była wymagalna i zaskarżalna (art. 498 § 1 k.c.), a ponadto strona pozwana udowodniła, że złożyła wobec powoda oświadczenie o potrąceniu (art. 499 k.c.), które doszło do niego w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 1 k.c.). Dla skuteczności podniesienia zarzutu potrącenia na podstawie art. 203 ¹ k.p.c. i odbioru takiego oświadczenia wystarczające jest pełnomocnictwo procesowe4, niemniej jednak strona pozwana przedstawiła dowód nadania pisma z oświadczeniem o potrąceniu na adres.

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe5, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Natomiast wierzytelność jest wymagalna w rozumieniu art. 498 § 1 k.c. w terminie wynikającym z art. 455 k.c.6 Roszczenie strony pozwanej dotyczące kwoty 31.716,87 zł (31.216,87 zł tytułem rat kredytu i 500 zł tytułem prowizji) było wymagalne w dacie złożenia oświadczenia o potrąceniu, ponieważ zostało objęte wcześniejszym zawezwaniem do próby ugodowej z dnia 29 czerwca 2017 r. i skuteczne co do rat za okres od dnia 31.08.2005 r. do dnia złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Potrącenie było nieskuteczne wobec odsetek od powyższej kwoty na skutek umorzenia od daty wymagalności wierzytelności przedstawionej do potrącenia, a zatem odsetki umorzyły się od ww. kwoty obu stronom, zgodnie z art. 499 k.c.

Wezwanie do zapłaty z dnia 7 grudnia 2023 r. dotyczyło kwoty 114.055,59 zł wpłaconej przez powodom tytułem rat za okres od dnia 2 stycznia 2018 r. do dnia 10 stycznia 2022 r. W wezwaniu zakreślono trzydniowy termin na spełnienie świadczenia, jednak należy uznać go za krótki. Adekwatny jest termin siedmiodniowy, a zatem roszczenie jest wymagalne od dnia 19 grudnia 2023 r. Tym samym powyższa wierzytelność była wymagalna w dacie złożenia oświadczenia o potrąceniu. Również w tym wypadku na skutek potrącenia umorzeniu uległy odsetki od wierzytelności przedstawionej do potrącenia.

Oświadczenie strony pozwanej było skuteczne co do potrącenia jej wierzytelności kwocie 145.772,46 zł (31.216,87 zł + 500 zł + 114.055,59 zł) z wierzytelnością powoda w kwocie 309.240,16 zł. Oświadczenie o potrąceniu spowodowało wzajemne umorzenie wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.), czyli wierzytelności w kwocie 145.772.46 zł. W związku z tym wierzytelność powoda wygasła w części i wobec tego powództwo zostało oddalone w części do kwoty 145.772.46 zł, a od strony pozwanej zasądzono pozostałą część wierzytelności powoda w kwocie 163.467,70 zł (od każdego z powodów po połowie, czyli po 81.733,85 zł).

Sąd Okręgowy podziela stanowisko, że „Artykuł 498 § 1 k.c. określa tzw. warunki pozytywne potrącenia. Według tego przepisu, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. W piśmiennictwie, jak również orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2004 r., IV CK 362/02), przyjmuje się, że pomimo treści art. 498 KC wymagającego do potrącenia, aby wymagalne były obie potrącane ze sobą wierzytelności, wystarczy, aby wymagalna była wierzytelność potrącającego. Brak wymagalności wierzytelności wzajemnej nie jest przeszkodą do potrącenia wówczas, gdy potrącający, jako dłużnik, mógłby ją zaspokoić. Wskutek potrącenia, jak stanowi art. 498 § 2 KC, obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Oświadczenie o potrąceniu, które zostanie złożone drugiej stronie, ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k.c.). Potrącenie staje się możliwe wówczas, gdy powstaje tzw. stan potrącalności, tj. w dacie, w której ziszczają się przesłanki pozytywne potrącenia określone w art. 498 § 1 KC przy jednoczesnym braku przesłanek negatywnych potrącenia, w tym określonych w art. 505 KC. Z tą bowiem chwilą jeden z wzajemnych wierzycieli nabywa uprawnienie do dokonania czynności potrącenia, a skutki wykonania tego uprawnienia cofają się do chwili powstania stanu potrącalności. Innymi słowy, w razie późniejszego, niż w chwili powstania stanu potrącalności, złożenia oświadczenia o potrąceniu z mocy prawa następują takie skutki prawne, jakby oświadczenie o potrąceniu zostało złożone przez uprawnionego do tego wierzyciela w chwili powstania stanu potrącalności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III CK 152/02). Umorzenie wierzytelności będących przedmiotem potrącenia powoduje wygaśnięcie praw akcesoryjnych wobec tych wierzytelności. Od chwili wystąpienia retroaktywnego skutku wynikającego z art. 498 § 2 w zw. z art. 499 KC, tj. od dnia powstania stanu potrącalności, za niebyłe uznać należy te skutki prawne, które wynikały z założenia istnienia wierzytelności, następnie umorzonych wskutek potrącenia. Dotyczy to w szczególności naliczanych odsetek za opóźnienie lub zwłokę za okres po dniu powstania stanu potrącalności od tej części każdej z wierzytelności wzajemnych, które uległy z tą chwilą umorzeniu. Skutek ten nie dotyczy jedynie tych odsetek od obu umorzonych wierzytelności należnych do chwili powstaniu stanu potrącalności.”7 Tożsame stanowisko jest prezentowane w literaturze.8 Tym samym oświadczenie o potrąceniu było nieskuteczne w zakresie potrącenia kwoty 10.542,46 zł tytułem równowartości skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 31.716,87 zł za okres od dnia 17 stycznia 2020 r. do dnia 27 listopada 2023 r. oraz kwoty 175,77 zł obejmującej skapitalizowane odsetki za opóźnienie od dnia 15 grudnia 2023 r. do dnia 19 grudnia 2023 r., od kwoty 114.055,89 zł, objętej wezwaniem do zapłaty z dnia 7 grudnia 2023 r.

Sposób zasądzenia świadczenia.

Powództwo zostało oddalone w części obejmującej żądanie zasądzenia świadczenia solidarnie. Zgodnie z art. 369 k.c., solidarność zobowiązania musi wynikać z ustawy lub z czynności prawnej. Ze swojej istoty roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego nie może wynikać z czynności prawnej, skoro przyczyną jego powstania jest właśnie brak tej czynności prawnej (tutaj: nieważność umowy). Brak jest także przepisu ustawy ustanawiającego solidarną odpowiedzialność pozwanych wobec powoda. Podstawy takiej nie stanowi w szczególności art. 370 k.c., który dotyczy „dotyczy zaciągnięcia zobowiązania dotyczącego wspólnego mienia”, a zatem nie obejmuje uzyskania świadczenia nienależnego, nawet jeżeli zostało ono uzyskane na skutek zawarcia nieważnej umowy kredytu hipotecznego, której celem miało być uzyskanie środków na zakup nieruchomości. Z podobnych przyczyn podstawą solidarnej odpowiedzialności nie jest art. 30 § 1 k.r.o., ponieważ uzyskanie świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy nie mieści się w pojęciu „zaciągnięcia zobowiązania w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny”. Natomiast samo istnienie wspólności ustawowej małżonków nie powoduje powstania odpowiedzialności solidarnej.9

Mając powyższe na uwadze, roszczenie powoda wobec pozwanych dzieliło się na dwie równe części wobec każdego z pozwanych po połowie zł zgodnie z art. 379 § 1 k.c.

Zasądzenie kwoty dochodzonej pozwem, lecz w sposób inny niż wskazany przez powoda, nie stanowi naruszenia art. 321 § 1 k.p.c., a odmienna wykładnia tego przepisu jest uznawana w orzecznictwie za oczywiście błędną.10

Odsetki.

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Wezwanie to nastąpiło z chwilą doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, który zawierał precyzyjnie sformułowane żądanie, a został doręczony w dniu 28 września 2023 r. (k. 296), co oznacza, że strona pozwana powinna była spełnić świadczenie dochodzone pozwem w terminie 14 dni od tej daty, a zatem popadła w opóźnienie z dniem 13 października 2023 r. i od tej daty na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. od kwoty 163.467,70 zł zostały zasądzone odsetki ustawowe za opóźnienie.

Natomiast od kwoty 114.055,59 zł Sąd zasądził odsetki od dnia 13 października 2023 roku do dnia 18 grudnia 2023 roku, tj. do dnia poprzedzającego datę wymagalności wierzytelności przedstawionej do potrącenia przez pozwanych, objętej wezwaniem do zapłaty. Jak bowiem wcześniej wskazano, na skutek skierowania przez pozwanych wezwania do zapłaty kwoty 114.055,59 zł, wierzytelność w tej wysokości stała się wymagalna z dniem 19 grudnia 2023 r. Natomiast zgodnie z retroaktywnym skutkiem oświadczenia o potrąceniu wynikającym z art. 499 k.c., należało przyjąć, że wierzytelności stron co do kwot 114.055,59 zł umorzyły się wzajemnie w dniu 19 grudnia 2023 r. (czyli dacie wymagalności wierzytelności przedstawionej do potrącenia), a zatem od tej daty pozwani nie pozostawali już w opóźnieniu i tym samym odsetki od powyższej kwoty należało zasądzić do dnia 18 grudnia 2023 r.

Koszty procesu.

Strona powodowa wygrała sprawę w 31,13%, tj. w zakresie, w którym powództwo zostało uwzględnione co do kwoty 163.467,70 zł. Natomiast strona pozwana wygrała sprawę w 68,87 %, tj. w zakresie, w którym żądanie zapłaty zostało oddalone w zakresie kwoty 145.772.46 zł i cofnięte w zakresie kwoty 215.897,19 zł przez stronę powodową, w rezultacie czego postępowanie zostało umorzone. Powyższe uzasadniało stosunkowe rozliczenie kosztów procesu (art.100 k.p.c.). Szczegółowe wyliczenie kosztów procesu zostało pozostawione Referendarzowi Sądowemu (art. 108 § 1 k.p.c.).

1 Por.:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6.07.2021 r., III CZP 41/20,

- uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

2 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

3 Por.:

- wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10.09.2014 r., I ACa 1720/13,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11.05.2022 r., I CSK 542/22,

- K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 32, Warszawa 2024, komentarz do art. 117 k.c., pkt 39.

4 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2.07.2024 r., III CZP 2/24.

5 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.04.1998 r., III CKN 436/97

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2004 r., V CK 461/03.

6 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5.11.2014 r. III CZP 76/14.

7 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.04.2014 r., V CSK 242/13.

8 Por.:

- M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 353–626. Wyd. 3, Warszawa 2022, komentarz do art. 499 k.c., nb 6,

- K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 32, Warszawa 2024, komentarz do art. 499 k.c., pkt 13.

9 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8.09.1999 r., I CKN 159/99.

10 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.11.2018 r., II CNP 54/17.