Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

POSTANOWIENIE

Dnia 30 października 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

po rozpoznaniu w dniu 30 października 2024 roku w Warszawie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Banku (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko MS i MS

o zapłatę

postanawia:

I. na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

czy art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności, proporcjonalności, pewności prawa i prawa do sądu należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, które pozwalają sądowi krajowemu na uwzględnienie przedawnionego roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi o zwrot świadczeń nienależnych spełnionych na podstawie umowy, która stała się nieważna na skutek zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, jeżeli wymagają tego względy słuszności lub zasady współżycia społecznego,

II. na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. zawiesić postępowanie do czasu udzielenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odpowiedzi na powyższe pytanie prejudycjalne.

WERSJA ZANONIMIZOWANA

dnia 30 października 2024 roku

Sygn. akt XXVIII C 787/22

UZASADNIENIE POSTANOWIENIA Z DNIA 30 PAŹDZIERNIKA 2024 ROKU

- WNIOSEK O WYDANIE ORZECZENIA W TRYBIE PREJUDYCJALNYM

Dnia 30 października 2024 roku

1.  Sąd odsyłający.

2.  Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj, adres: ulica (...), (...)-(...) W., telefon: (...), e-mail: @.

3.  Strony w postępowaniu głównym i ich przedstawiciele.

4.  Powód: (...) Bank (...) spółka akcyjna (adres: W) reprezentowany przez radcę prawnego KK (adres: W, e-mail: @, (...)).

5.  Pozwani: MS i MS (adres: W) reprezentowani przez adwokata WB (adres: W, e-mail: @, (...)).

6.  Przedmiot sporu w postępowaniu głównym i istotne okoliczności faktyczne.

7.  W dniu 12.11.2007 r. (...) Bank (...) S.A. (poprzednik prawny powoda) zawarł z pozwanymi umowę kredytu denominowanego w kwocie 157.958 CHF na okres 40 lat, w celu sfinansowania kosztów nabycia lokalu mieszkalnego położonego w W przy ulicy (...) ogólna tej umowy zawierała postanowienia o następującej treści. W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu wypłacona w złotych, zostanie określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów, obowiązującą w banku w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 1 ust. 2). W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, wypłata środków następuje w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość wypłaconej kwoty wyrażonej w walucie obcej (§ 11 ust. 2). Do przeliczeń kwot walut uruchamianego kredytu stosuje się kurs kupna waluty obcej według Tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu wypłaty środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 11 ust. 3 COU). W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej: 1/ harmonogram spłat kredytu wyrażony jest w walucie, w której kredyt jest denominowany, 2/ spłata następuje w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, 3/ do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 13 ust. 7 COU).

8.  Na podstawie umowy kredytu bank przekazał do dyspozycji kredytobiorców kwotę 333.000 PLN w dniu 15.11.2007 r.

9.  W dniu 29.05.2017 r. konsumenci złożyli w oddziale banku reklamację, w której wskazali, że umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne, a w rezultacie tego umowa jest nieważna.

10.  W dniu 13.10.2017 r. konsumenci wnieśli przeciwko bankowi pozew, w którym zażądali zasądzenia od banku na ich rzecz równowartości rat kredytu, które zapłacili w wykonaniu umowy kredytu. W uzasadnieniu pozwu kredytobiorcy wskazali, że umowa kredytu zawiera nieuczciwe warunki umowne, a w rezultacie tego umowa jest nieważna. Odpis pozwu został doręczony bankowi w dniu 2.11.2017 r. W odpowiedzi na pozew z dnia 1.12.2017 r. bank wniósł o oddalenie powództwa konsumentów, wskazując, że umowa jest ważna i nie zawiera nieuczciwych warunków umownych. Wyrokiem z dnia 30.06.2023 r. (uzupełnionym wyrokiem uzupełniającym z dnia 23.05.2024 r.), sygn. akt XXIV C 1072/17, Sąd Okręgowy w Warszawie ustalił, że umowa kredytu zawarta przez strony jest nieważna i zasądził od banku na rzecz kredytobiorców kwotę 241.416,34 PLN z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. W uzasadnieniu wyroku wskazano, że § 1 ust. 2, § 11 ust. 3 i § 13 ust. 7 pkt 3 umowy stanowią nieuczciwe warunki umowne, bez których wykonywanie umowy nie jest możliwe, a w konsekwencji umowa kredytu jest nieważna, zaś wobec tego bank powinien zwrócić konsumentom równowartość wszystkich rat kredytu uiszczonych przez nich w związku z wykonywaniem umowy.

11.  Niniejsze postępowanie zainicjował bank, który w dniu 29.12.2021 r. wniósł przeciwko kredytobiorcom pozew, w którym domaga się zasądzenia na jego rzecz od konsumentów kwoty 333.000 PLN z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Powód wskazał, że skoro umowa kredytu jest nieważna, to pozwani powinni zwrócić mu równowartość wypłaconego kapitału kredytu (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.).

12.  Pozwani w odpowiedzi na pozew i we wniosku o skierowanie do Trybunału Sprawiedliwości pytań prejudycjalnych wskazali, że powództwo powinno zostać oddolne z uwagi na przedawnienie roszczenia banku. Pozwany wskazał, że trzyletni termin przedawnienia powinien być liczony najpóźniej od chwili od doręczenia bankowi reklamacji lub odpisu pozwu w 2017 r., to oznaczałoby, że roszczenie banku przedawniło się najpóźniej z dniem 31.12.2020 r. Jednocześnie pozwani wskazali, że nie zachodzą podstawy do zastosowania art. 117 § 2 ¹ k.c., ponieważ „sytuacja, w której znalazł się powód jest wyłącznie wynikiem sprzecznego z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami działania banku, który wprowadził do umowy kredytu niedozwolone postanowienia umowne, czego konsekwencją był upadek całego stosunku prawnego. Ponadto na względzie należy mieć profesjonalny charakter powoda posiadającego dostęp do stałej obsługi prawnej, tym samym podmiotu w pełni świadomego o przysługujących mu prawach i terminach do dochodzenia ich i sposobach dochodzenia. Swoistym nadużyciem byłoby twierdzenie, że bankowi za stosowanie niedozwolonych postanowień umownych i wykorzystywanie słabszej strony stosunku prawnego przysługuje ochrona w odwołaniu się do zasad słuszności.”

13.  Właściwe przepisy prawne.

14.  Przepisy polskie.

15.  Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061, ze zm.), dalej: k.c.

16.  Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony (art. 5).

17.  Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (art. 58 § 1).

18.  Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu (art. 117 § 1).

19.  Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi (art. 117 § 2 ¹).

20.  W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności (art. 117 ¹ § 1).

21.  Korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szczególności: 1) długość terminu przedawnienia; 2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia; 3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia (art. 117 ¹ § 2).

22.  Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata (art. 118).

23.  Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1).

24.  Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2).

25.  Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości (art. 405).

26.  Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1).

27.  Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 2).

28.  Przepisy Unii Europejskiej.

29.  Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

30.  Zapewnia się wysoki poziom ochrony konsumentów w politykach Unii (art. 38).

31.  Każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela. Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, w zakresie w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości (art. 47).

32.  Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29 - wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 2, s. 288), dalej: dyrektywa 93/13.

33.  Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków (art. 6 ust. 1).

34.  Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami (art. 7 ust. 1).

35.  Uzasadnienie odesłania - co do związku pytania z rozstrzygnięciem sprawy przed sądem odsyłającym.

36.  Umowa kredytu zawarta przez strony w § 1 ust. 2, § 11 ust. 3 i § 13 ust. 7 pkt 3 zawiera nieuczciwe warunki umowne (art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13), po których wyłączeniu umowa ta nie może dalej obowiązywać (art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13). Oznacza to, że umowa kredytu jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.), a zatem strony powinny wzajemnie zwrócić sobie wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.). Niniejsza sprawa dotyczy roszczeń banku wobec konsumentów wynikających z nieważności umowy kredytu. Bank domaga się od konsumentów zwrotu równowartości udostępnionego kapitału w kwocie 333.000 PLN. Zasadność tego roszczenia jako takiego nie budzi wątpliwości sądu odsyłającego, gdyż z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika, że stwierdzenie nieważności umowy kredytu rodzi po stronie konsumenta obowiązek zwrotu kapitału kredytu,1 a w razie nieważności umowy kredytu wynikającej z zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych bank może dochodzić konsumenta zwrotu równowartości kapitału kredytu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od daty wezwania do zapłaty2. W związku z tym roszczenie takie samo w sobie pozostaje zgodne z prawem unijnym. Niemniej jednak analizy wymaga, według jakich zasad przedawnia się roszczenie banku.

37.  W niniejszej sprawie bank dochodzi roszczenia majątkowego, które podlega przedawnieniu (art. 117 § 1 k.c.) po upływie 3 lat, na koniec roku kalendarzowego (art. 118 k.c.). Zgodnie z krajowym orzecznictwem, datą rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczenia banku jest data, w której konsument po raz pierwszy zakwestionował wobec banku związanie postanowieniami umowy.3 W realiach niniejszej sprawy kredytobiorcy zakwestionowali związanie postanowieniami umowy w reklamacji doręczonej bankowi w dniu 29.05.2017 r., a następnie w pozwie, którego odpis został doręczony bankowi w dniu 2.11.2017 r. Powyższe oznacza, że roszczenie banku dochodzone w niniejszej sprawie przedawniło się z upływem dnia 31.12.2020 r., a zatem pozew wniesiony przez bank w dniu 29.12.2021 r. obejmuje roszczenie przedawnione. Oznacza to, że bank nie może domagać się zaspokojenia roszczenia od konsumentów (art. 117 § 2 ¹ k.c.), a pozwani mogą uchylić się od zaspokojenia tego roszczenia (art. 117 § 2 k.c.). Niemniej jednak, analizy wymaga, czy w niniejszej sprawie względy słuszności uzasadniają nieuwzględnienie terminu przedawnienia roszczenia przysługującego bankowi (art. 117 ¹ k.c.) i ewentualnie czy podniesienie przez pozwanych zarzutu przedawnienia nie stanowi nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.) – mianowicie jeżeli miałby miejsce któryś z tych wypadków, to sąd odsyłający może uwzględnić powództwo banku pomimo tego, że obejmuje przedawnione roszczenie.

38.  Uzasadnienie odesłania - co do istoty.

39.  W niniejszej sprawie zastosowanie art. 117 ¹ k.c. lub art. 5 k.c. oznaczałoby, że sąd może uwzględnić przedawnione roszczenie banku, o ile stwierdzi, że zaszły przesłanki sformułowane w tych przepisach. Problem jednak w tym, że przesłanki te zostały sformułowane na wysokim poziomie ogólności, tj. sąd powinien wziąć pod uwagę „zasady współżycia społecznego” (art. 5 k.c.), „interesy stron” i „względy słuszności” (art. 117 ¹ § 1 k.c.) oraz okoliczności wskazane w otwartym katalogu zawartym w art. 117 ¹ § 2 k.c. W związku z tym sąd odsyłający zastanawia się, czy pozostawienie tak daleko idącej swobody w zakresie decyzji, czy przedawnione roszczenie przedsiębiorcy może zostać uwzględnione, pozostaje w zgodzie z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz zasadami skuteczności i pewności prawa. Konsekwencją tego jest bowiem postawienie konsumenta w trudnej sytuacji, ponieważ nawet mając pewność, że roszczenie przedsiębiorcy uległo przedawnieniu, nie wie on, czy mimo to takie roszczenie może zostać uwzględnione. Tymczasem oparcie strategii procesowej wyłącznie na zarzucie przedawnienia (czyli rezygnacja z zaspokojenia świadczenia banku lub ze skorzystania z zarzutu potrącenia) wiąże się ze znacznym ryzykiem prawnym w razie niepowodzenia takiej strategii, a mianowicie konsument może zostać obciążony odsetkami ustawowymi za opóźnienie i kosztami procesu w znacznej wysokości.

40.  Sąd odsyłający zwraca uwagę, że co do zasady cele dyrektywy 93/13 nie wydają się sprzeciwiać sytuacji, w której na skutek nieważności umowy wynikającej z zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych przedsiębiorca nie będzie miał możliwości skutecznego dochodzenia od konsumenta zwrotu świadczenia spełnionego na podstawie tej umowy lub równowartości tego świadczenia. Tego rodzaju sytuacja ma bowiem miejsce właśnie wówczas, kiedy roszczenie przedsiębiorcy okazuje się być przedawnione, a sąd krajowy nie dostrzega podstaw do pominięcia skutków przedawnienia. Mianowicie z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika, że „w przypadku gdyby sąd odsyłający uznał, że na podstawie właściwych przepisów prawa krajowego umowy nie mogą dalej obowiązywać po wyłączeniu z nich warunku dotyczącego ceny, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie ich unieważnieniu, nawet jeśli doprowadzi to do tego, że przedsiębiorca nie otrzyma żadnego wynagrodzenia za swoje usługi.”4 Niemniej jednak brak możliwości uzyskania wynagrodzenia za usługi nie jest tym samym, co brak możliwości odzyskania wypłaconych pieniędzy. Brak możliwości odzyskania wszystkich pieniędzy wypłaconych przez bank w wykonaniu umowy kredytu hipotecznego (przy jednoczesnym obowiązku zwrotu równowartości wszystkich rat kredytobiorcy) oznacza dla banku znaczną stratę. Taki skutek może zatem zostać uznany za środek zbyt daleko idący dla celu, jakim jest ochrona konsumentów, a zatem może on naruszać zasadę proporcjonalności. Co więcej, brak możliwości odzyskania wskazanego świadczenia przez bank może zostać uznany za naruszenie przysługującego bankowi prawa do sądu, o którym mowa w art. 47 Karty Praw Podstawowych.

41.  Ponadto za uwzględnieniem przedawnionego roszczenia banku mogą przemawiać pewne istotne racje. Zgodnie z art. 117 ¹ § 2 pkt 1 k.c., sąd powinien wziąć pod uwagę długość terminu przedawnienia, który w niniejszym wypadku wynosi 3 lata (art. 118 k.c.), co można uznane za termin krótki, zwłaszcza w zestawieniu z długością terminu przedawnienia roszczenia konsumenta, który obecnie wynosi 6 lat. Co więcej, długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia (art. 117 ¹ § 2 pkt 2 k.c.) może również przemawiać za uwzględnieniem przedawnionego roszczenia, jeśli okres ten nie jest zbyt długi (w niniejszej sprawie jest to niecały rok). W końcu istotną okolicznością może być „charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia” (art. 117 ¹ § 2 pkt 3 k.c.). W realiach niniejszej sprawy można zauważyć kilka tego rodzaju okoliczności. Po pierwsze, choć kredytobiorcy wystąpili przeciwko bankowi z pozwem już w 2017 r., to jednak cały czas regulowali należności wynikające z tej umowy, co mogło utrzymywać bank w przekonaniu, że konsumenci zamierzają wykonywać postanowienia umowy (aczkolwiek można też uznać, że kredytobiorcy spłacali raty z obawy przed wypowiedzeniem umowy i windykacją należności przez bank). Po drugie, postępowanie sądowe dotyczące ustalenia nieważności umowy z uwagi na zawarte w niej nieuczciwe warunki umowne było długotrwałe, gdyż toczyło się w latach 2017-2024, a zatem przez ten czas bank mógł pozostawać w niepewności co do tego, jaki będzie wyrok sądu i czy uwzględni on argumenty banku czy kredytobiorców. Po trzecie, przynajmniej do 2019 r. bank mógł kierować się dominującą w tym czasie linią orzecznictwa sądów krajowych, które przyjmowały, że możliwe jest utrzymanie w mocy umowy kredytu po usunięciu z niej nieuczciwych warunków umownych stanowiących tak zwane klauzule przeliczeniowe o brzmieniu analogicznym do treści § 1 ust. 2, § 11 ust. 3 i § 13 ust. 7 pkt 3 umowy kredytu zawartej przez strony niniejszego postępowania5. Zmiana krajowej linii orzeczniczej nastąpiła dopiero po wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., który wskazał, że unieważnienie klauzul przeliczeniowych doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty, tymczasem klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, takiej jak ta w postępowaniu głównym, w związku z czym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu wydaje się w tych okolicznościach niepewna6. Dopiero po wydaniu powyższego przełomowego orzeczenia przez Trybunał Sprawiedliwości sądy krajowe zaczęły przyjmować, że uznanie klauzul przeliczeniowych za niedozwolone postanowienia umowne prowadzi do nieważności całej umowy kredytu7. W końcu sytuacja, w której kredytobiorca odzyska od banku zwrot wszystkich spełnionych przez siebie świadczeń, podczas gdy bank nie może dochodzić zwrotu równowartości wypłaconego kapitału kredytu z uwagi na przedawnienie roszczenia, może zostać uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i względami słuszności, a co za tym idzie – za sprzeczną z zasadą proporcjonalności. Jak bowiem wskazał Trybunał Sprawiedliwości, zasada proporcjonalności, która stanowi ogólną zasadę prawa Unii, wymaga, aby przepisy krajowe wykonujące to prawo nie wykraczały poza to, co jest konieczne do osiągnięcia zamierzonych celów8.

42.  Z drugiej jednak strony na uwagę zasługują argumenty przedstawione przez pełnomocnika pozwanych. Po pierwsze podniósł on, że bank jest instytucją korzystającą ze stałej obsługi prawnej, a zatem powinien on mieć świadomość skutków prawnych zawarcia w umowach postanowień umownych o określonej treści. Stanowisko to istotnie znajduje oparcie w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, który kilkukrotnie wskazywał, że instytucja bankowa dysponuje co do zasady wyspecjalizowanym w tej dziedzinie działem prawnym, który zredagował umowę będącą przedmiotem sporu w tej sprawie i która jest w stanie śledzić rozwój orzecznictwa sądu krajowego i wyciągnąć z niego wnioski dotyczące umów zawartych już przez tę instytucję,9 a następnie podjąć odpowiednie działania.10 Tym samym wniesienie przez przedsiębiorcę pozwu po upływie terminu przedawnienia może zostać uznane za niezachowanie należytej staranności, które nie powinno znajdywać usprawiedliwienia w zasadach słuszności, tym bardziej w sprawie z powództwa przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi. Po drugie, pełnomocnik pozwanych wskazał, że zaistniała sytuacja jest skutkiem tego, że bank zawarł w umowie nieuczciwe warunki umowne, a zatem gdyby bank nie naruszył w ten sposób zasad współżycia społecznego, to umowa nie byłaby nieważna i w związku z tym bank nie musiałby dochodzić świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu tej umowy na drodze sądowej. Skoro zatem sam bank naruszył zasady słuszności zawierając w umowie nieuczciwe warunki, to niesprawiedliwe byłoby, aby w niniejszej sprawie sam powoływał się na zasady słuszności, aby uniknąć negatywnych konsekwencji swojego niedopatrzenia polegającego na złożeniu pozwu o zapłatę po upływie terminu przedawnienia. W innym wypadku mogłoby dojść do zasady zgodnie z którą strona nie może powoływać się na zasady słuszności, jeśli sama je naruszyła oraz nemo auditur propriam turpitudinem allegans (powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany).11

43.  Przedstawiona sytuacja obrazuje zatem, że w niniejszej sprawie konieczne jest ustalenie, czy realizacja celów dyrektywy 93/13 nie narusza zasady proporcjonalności, a ponadto, czy cele tej dyrektywy mogą w pewien sposób ograniczać prawo banku do sądu. Tym samym dokonanie wykładni prawa unijnego w przedstawionym zakresie jest konieczne do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i w związku z tym sąd odsyłający zwraca się do Trybunału Sprawiedliwości o udzielenie stosownych wskazówek.

44.  Pytanie prejudycjalne.

45.  Mając powyższe na uwadze, sąd odsyłający uznał za zasadne na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

czy art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności, proporcjonalności, pewności prawa i prawa do sądu należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, które pozwalają sądowi krajowemu na uwzględnienie przedawnionego roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi o zwrot świadczeń nienależnych spełnionych na podstawie umowy, która stała się nieważna na skutek zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, jeżeli wymagają tego względy słuszności lub zasady współżycia społecznego.

46.  Zawieszenie postępowania przed sądem odsyłającym.

47.  W związku ze zwróceniem się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na niniejsze pytanie prejudycjalne, należało zawiesić postępowanie przez sądem odsyłającym na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c.

WERSJA ZANONIMIZOWANA

dnia 30 października 2024 roku

1 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30.04.2014 r., C-26/13, K. i K. R., pkt 84.

2 Vide:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15.06.2023 r., C-520/21, Bank (...)., pkt 84,

- postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11.12.2023 r., C-756/22, Bank (...), pkt 29,

- postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12.01.2024 r., C-488/23, N., pkt 25,

3 Vide uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

4 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12.01.2023 r., C-395/21, D.V., pkt 59,

5 Vide:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.07.2017 r., II CSK 803/16,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18.

6 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-260/18, D., pkt 44.

7 Vide:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18,

- uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

8 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15.06.2023 r., C-520/21, Bank (...)., pkt 73.

9 Vide:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25.04.2024 r., C-484/21, C., pkt 46,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25.04.2024 r., C-561/21, B. S., pkt 53.

10 Vide:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13.07.2023 r., C-35/22, (...) , pkt 32,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25.01.2024, od C 810/21 do C 813/21, C., pkt 58.

11 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15.06.2023 r., C-520/21, Bank (...)., pkt 81.