Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 maja 2021 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie, XXVIII Wydział Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: sędzia Katarzyna Dawid – Birska

Protokolant: Aleksandra Dudzińska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 maja 2021 roku w Warszawie

sprawy z powództwa M. S. i A. S.

przeciwko Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę ewentualnie o zapłatę

I.  zasądza od strony pozwanej Banku (...) S.A. z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów M. S. i A. S. kwoty:

a)  167 216,27 zł (sto sześćdziesiąt siedem tysięcy dwieście szesnaście złotych i dwadzieścia siedem groszy)

oraz

b)  89 488,06 CHF (osiemdziesiąt dziewięć tysięcy czterysta osiemdziesiąt osiem franków szwajcarskich i sześć centymów)

wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 listopada 2019 roku do dnia zapłaty;

II.  zasądza od strony pozwanej Banku (...) S.A. z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów M. S. i A. S. kwotę 11 851 zł (jedenaście tysięcy osiemset pięćdziesiąt jeden złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym kwotę 10 800 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt XXVIII C 873/21

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 28 maja 2021 roku

W pozwie, wniesionym w dniu 28 listopada 2019 roku, powodowie A. S. i M. S. domagali się zasądzenia od strony pozwanej Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. (dalej też jako: Bank (...) S.A.” lub „Bank”) łącznie na ich rzecz kwoty 167 216,27 zł oraz kwoty 89 488,06 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty – w związku z nieważnością Umowy o kredyt konsolidacyjny nr (...), zawartej w dniu 14 czerwca 2006 roku. Podali, że na kwotę 167 216,27 zł składają się: kwota 149 582,85 zł, stanowiąca sumę rat kapitałowo – odsetkowych za okres od października 2009 roku do listopada 2012 roku oraz kwota 17 633,42 zł, stanowiąca sumę składek na ubezpieczenie za okres od 05 lutego 2010 roku do 05 sierpnia 2019 roku. Natomiast kwota 89 488,06 CHF stanowi sumę rat kapitałowo – odsetkowych za okres od grudnia 2012 roku do sierpnia 2019 roku. Na wypadek uznania, że w/w umowa jest ważna, powodowie wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej łącznie na ich rzecz kwoty 30 944,23 zł oraz kwoty 26 712,67 CHF pobranych tytułem nadpłat rat kapitałowo – odsetkowych w okresie od października 2009 roku do sierpnia 2019 roku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Ponadto wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej łącznie na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Uzasadniając żądanie zgłoszone jako główne, powodowie wskazali, że pozwany Bank zastosował w przedmiotowej umowie klauzule abuzywne oraz że po ich wyeliminowaniu z umowy nie ma możliwości zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych przepisami prawa o charakterze dyspozytywnym. W ocenie powodów, powinno to skutkować uznaniem umowy za nieważną i zwrotem powodom wszystkich wpłaconych na rzecz strony pozwanej kwot. Ponadto podali, że umowa kredytu jest nieważna, gdyż jest sprzeczna z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe oraz z zasadami współżycia społecznego. Podnieśli, że Bank nie udzielił im rzetelnej informacji dotyczącej braku ograniczenia ryzyka kursowego oraz że Bank przyznał sobie arbitralne uprawnienie do określenia kursów kupna i sprzedaży walut obcych, stanowiących narzędzie waloryzacji kredytu i rat jego spłaty, a więc mógł bezpośrednio wpływać na wysokość własnych korzyści finansowych. Wskazali, iż podstawę prawną zasądzenia kwoty wskazanej w pkt I pozwu stanowią przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu w związku z art. 410 § 1 k.c. Powodowie podnieśli także zarzuty co do bezskuteczności postanowień dotyczących ubezpieczeń i zabezpieczeń związanych z przedmiotową umową (k. 3 – 36v – pozew).

Strona pozwana Bank (...) S.A. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów na swoją rzecz solidarnie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych i kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Odnosząc się do zarzutów powodów, pozwany Bank wskazał, że przedmiotowa umowa jest ważna, zgodna z art. 69 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe oraz z art. 353 ¹ k.c., a więc powodom nie przysługuje zwrot jakichkolwiek kwot. Z ostrożności procesowej strona pozwana podniosła, że termin przedawnienia roszczeń wynosi w niniejszej sprawie trzy lata, gdyż uiszczane przez powodów raty stanowiły świadczenia okresowe, a więc roszczenia powodów za okres wcześniejszy niż trzy lata, liczone wstecz od dnia wniesienia pozwu, są przedawnione. Ponadto zarzuciła, iż po jej stronie nie doszło do wzbogacenia, gdyż wszystkie świadczenia spełnione przez powodów mają swoją podstawę w łączącej strony umowie kredytu. Podała, że postanowienia umowy zostały indywidulanie uzgodnione oraz że powodowie zostali należycie poinformowani o ryzyku walutowym, zaś stosowane przez nią kursy walut były kursami rynkowymi. Podniosła, że wskazane w pozwie postanowienia umowne nie są abuzywne. Natomiast gdyby uznać je za abuzywne, to umowa może dalej obowiązywać, gdyż postanowienia te mogą być uzupełnione o ustalone zwyczaje, natomiast kursem „zwyczajowym” jest kurs rynkowy, zaś Sąd powinien ustalić, czy kurs stosowany przez pozwany Bank był kursem rynkowym. Strona pozwana podniosła, że istnieje możliwość zastosowania przepisu dyspozytywnego w przypadku uznania, że odesłanie do Tabeli Kursów ma charakter abuzywny oraz zastosowania kursu średniego NBP. Strona pozwana odniosła się także do kwestii ubezpieczeń związanych z przedmiotową umową kredytową. Ponadto wskazała, że nie kwestionuje wysokości roszczeń dotyczących nieważności umowy, o ile znajduje ona potwierdzenie w dokumentacji załączonej do pozwu i odpowiedzi na pozew (k. 133 – 203 – odpowiedź na pozew).

Sąd ustalił, co następuje:

W wypełnionym na formularzu Banku (...) S.A. wniosku kredytowym nr (...) z dnia 27 kwietnia 2006 roku A. S. i M. S. wskazali, że wnioskują o kredyt w wysokości 698 000 zł na spłatę kredytu mieszkaniowego w wysokości 418 000 zł oraz pożyczki hipotecznej w wysokości 127 000 zł a także na dowolny cel w wysokości 110 000 zł. Zaznaczyli, iż walutą kredytu ma być CHF. A. S. wskazał, że prowadzi działalność gospodarczą w zakresie doradztwa zarządzeniem przedsiębiorstwem i informatyki oraz szkoleń w zakresie zarządzenia przedsiębiorstwem i informatyki.

(dowód: k. 213 – 215 – wniosek kredytowy)

W dniu 27 kwietnia 2006 roku M. S. podpisała, że zapoznała się ze sporządzoną na druk przygotowaną przez Bank informacją dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej.

W informacji tej wskazano, że wybierając zadłużenie w walucie obcej Kredytobiorcy korzystają aktualnie z oprocentowania niższego w porównaniu z kredytem złotowym i spłacają miesięcznie niższą ratę kredytu. Podkreślono, że zaciągając zobowiązania w walucie obcej, Kredytobiorcy narażeni są na ryzyko zmiany kursów walutowych a występowanie ryzyka kursowego sprawia, że zarówno rata spłaty, jak i wysokość zadłużenia tytułem zaciągniętego kredytu przeliczona na PLN na dany dzień podlega ciągłym wahaniom, w zależności od aktualnego kursu waluty.

W treści powyższego druku wskazano, że załącznikiem do niego są historyczne zmiany kursu franka szwajcarskiego do złotego oraz stawki referencyjnej LBOR 3M CHF.

(dowód: k. 241 – 241v – druk informacji dla wnioskodawców)

W dniu 14 czerwca 2006 roku A. S. i M. S. (dalej też jako „Kredytobiorca”) oraz Bank (...) S.A. z siedzibą w W. podpisali umowę o kredyt konsolidacyjny Nr (...).

Zgodnie z § 2 ust. 1 i 2 zdanie 1 tej umowy kwota kredytu wynosiła 672 000 PLN oraz kredyt indeksowany był do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy.

W § 2 ust. 3 umowy wskazano cel kredytu: inne potrzeby konsumpcyjne – 85 000 PLN; spłata kredytu konsumpcyjnego – 127 000 PLN; spłata linii debetowej – 42 000 PLN; spłata innego kredytu mieszkaniowego – 418 000 PLN.

§ 6 ust. 1 umowy stanowił, że kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej, natomiast § 6 ust. 3 umowy – że oprocentowanie kredytu wynosi 3.3492 % w stosunku rocznym, co stanowi sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) obowiązującej w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 2.10 p.p., stałej w całym okresie kredytowania.

Stosownie do § 7 ust. 1 umowy Kredytobiorca zobowiązał się spłacać kwotę kredytu w CHF, ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...) SA.

W § 9 umowy ustanowiono zabezpieczenia kredytu w postaci: hipoteki kaucyjnej do kwoty 1 142 400 PLN na rzecz Banku, ustanowionej na nieruchomości, będącej własnością Kredytobiorców; cesji na Bank praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości, na której zostanie ustanowiona hipoteka; cesji na Bank praw z polis ubezpieczeniowych na życie Kredytobiorców.

Zgodnie z § 11 ust. 2 pkt 1 umowy integralną część umowy stanowił m.in. Regulamin, który został wymieniony jako załącznik nr 1 do tej umowy.

(dowód: k. 43 – 48 – kopia umowy o kredyt konsolidacyjny, k. 209 – 211 – umowa)

W § 2 pkt 8) lit. f) Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. wskazano, że przez stopę referencyjną stawkę LIBOR (3 M) rozumieć należy stopę procentową podawaną przez R., ustaloną o godzinie 11:00 GMT w Londynie, na podstawie średniej arytmetycznej kwotowań 3 – miesięcznych, po której banki gotowe są sprzedawać swoje nadwyżki finansowe na londyńskim rynku międzybankowym, w przypadku kredytu w CHF.

§ 3 ust. 1 i 2 Regulaminu stanowiły, że kredyt udzielany jest w PLN oraz że kredyt może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych.

Stosownie do § 5 ust. 16 pkt 2 Regulaminu w przypadku kredytu w walucie obcej, kredyt jest kredytem indeksowanym do walut wymienialnych i jest udzielany w złotych polskich, w umowie kredytowej kwota kredytu jest określona w PLN.

Zgodnie z § 8 ust. 3 Regulaminu w przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty obliczana miała być według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty.

(dowód: k. 221 – 229 – Regulamin)

W chwili zawierania powyższej umowy o kredyt A. S. prowadził działalność gospodarczą, pracował jak informatyk, zaś M. S. pracowała w branży szkoleniowej jako menadżer.

Środki pieniężne pochodzące z kredytu nie zostały przeznaczone na działalność gospodarczą prowadzoną przez A. S..

(dowód: k. 358 – 359 – zeznania powodów A. S. i M. S.)

W wykonaniu powyższej umowy Bank wypłacił Kredytobiorcom następujące kwoty:

- w dniu 14 czerwca 2006 roku kwotę 520 000,01 zł,

- w dniu 20 czerwca 2006 roku kwotę 25 000 zł,

- w dniu 22 czerwca 2006 roku kwotę 127 000 zł.

(dowód: k. 83 – kopia zaświadczenia Banku z dnia 03 października 2019 roku)

W dniu 26 listopada 2012 roku Kredytobiorcy złożyli do Banku wniosek o zmianę warunków kredytu poprzez zmianę rachunku do spłaty kredytu na rachunek w CHF.

(dowód: k. 217 – 219 – wniosek o zmianę warunków kredytu)

W dniu 15 grudnia 2012 roku Kredytobiorcy i Bank zawarli, sporządzony w dniu 30 listopada 2012 roku, Aneks nr (...) do w/w umowy kredytu, na mocy którego w § 2 umowy dodano zapis, w którym m.in. wskazano, że podstawą do ustalenia kursów kupna i sprzedaży zawartych w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku jest kurs bazowy, stanowiący średnią arytmetyczną z ofert kupna i ofert sprzedaży tej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego i podanych na stronie serwisu R. w chwili tworzenia Tabeli Kursów Walut Obcych przy czym wartość kursu kupna i wartość kursu sprzedaży z Kursów Walut Obcych mogła odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10%. Ponadto zmieniono § 7 ust. 1 oraz ust. 3 umowy kredytowej w ten sposób, że ustalono, iż spłata rat kredytu miała być dokonywana przez Kredytobiorcę w walucie obcej, do której kredyt jest indeksowany.

(dowód: k. 49 – 50 – kopia Aneksu nr (...) z dnia 30 listopada 2012 roku, k. 212 – 212v – Aneks nr (...))

W okresie od października 2009 roku do listopada 2012 roku włącznie Kredytobiorcy dokonali wpłat na rzecz Banku tytułem rat kapitałowo – odsetkowych w łącznej wysokości 149 582,85 zł, natomiast w okresie od grudnia 2012 roku do sierpnia 2019 roku włącznie z tego tytułu wpłacili łącznie kwotę 89 488,06 CHF.

W okresie od 05 lutego 2010 roku do 05 sierpnia 2019 roku Kredytobiorcy dokonali wpłat na rzecz Banku tytułem składek na ubezpieczenie na życie w łącznej wysokości 19 376,47 zł.

(dowód: k. 67 – 82 – zaświadczenie Banku z 25 września 2019 roku z harmonogramem spłat)

Pismem z dnia 19 września 2019 roku A. S., powołując się na nieważność umowy o kredyt konsolidacyjny nr (...), wezwał Bank do zwrotu w terminie 14 dni od dnia otrzymania tego pisma całej kwoty, stanowiącej sumę wpłaconych przez niego oraz M. S. rat kapitałowo – odsetkowych oraz wszelkich kwot wynikających z nieuprawnionego obciążenia ich kosztami ubezpieczeń i nieuprawnionego stosowania przez Bank podwyższonej marży do czasu ustanowienia wszystkich zabezpieczeń.

Powyższe pismo Bank otrzymał w dniu 19 września 2019 roku.

(dowód: k. 51 – 60 – kopia reklamacji z dnia 19 września 2019 roku z potwierdzeniem odbioru)

W odpowiedzi na reklamację, Bank wskazał, że nie widzi podstaw do jej uwzględnienia.

(dowód: k. 61 – 66 – kopia pisma Banku z dnia 17 października 2019 roku)

Do czasu zamknięcia rozprawy Bank nie zapłacił powodom żądanych przez nich kwot (okoliczność bezsporna).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych w jego opisie dowodów z dokumentów oraz z zeznań powodów. Dowody z dokumentów Sąd ocenił jako wiarygodne. Strony postępowania nie kwestionowały, że oświadczenia w nich zawarte zostały złożone przez osoby, które podpisały te dokumenty. Nie podważały ich prawdziwości i autentyczności. Sąd nie miał podstaw, aby z urzędu powziąć wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej. Zeznania powodów Sąd ocenił jako spójne, logiczne i rzeczowe. Częściowo znalazły one potwierdzenie w dowodach z dokumentów. Odnośnie zeznań świadka D. S., to Sąd ocenił je wprawdzie jako wiarygodne, jednakże nie stały się one podstawą ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie, gdyż świadek ten zeznał, że nie kojarzy powodów ani okoliczności zawarcia tej konkretnej umowy a jego zeznania dotyczyły jedynie ogólnej zwyczajowo stosowanej w pozwanym Banku procedury zawierania umów kredytowych (k. 356).

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd pominął dowody: z wyliczeń powodów, wskazany w pkt 2 lit. f) pozwu; z opinii biegłego sądowego, wskazany w pkt 5 pozwu; z dokumentów wymienionych w pkt 1 lit. o) – aa) odpowiedzi na pozew; z opinii biegłego sądowego, wskazany w pkt 2 odpowiedzi na pozew oraz z zeznań świadków A. P., K. M. i J. C., zawarte w pkt 3, 2 i 3 odpowiedzi na pozew i z zeznań świadka J. B., zawarty w pkt 4 odpowiedzi na pozew. Sąd uznał, że wymienione dowody nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Irrelewantne w niniejszej sprawie są bowiem ustalenia dotyczące sposobu pozyskiwania przez pozwany Bank środków pieniężnych na potrzeby finansowania udzielanych kredytów indeksowanych do CHF oraz sposobu księgowania kredytów w ewidencji Banku. Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy nie miało także znaczenia, czy pozwany Bank posiadał jakieś wewnętrzne regulacje dotyczące sposobu ustalania kursów waluty w Tabeli Kursów, skoro poza sporem było, iż w umowie ustalenia takie nie zostały zawarte, a więc brak było w tym zakresie ustaleń wiążących strony postępowania. W niniejszej sprawie istotna była treść łączącej strony umowy, a nie mechanizmy finansowe dotyczące udzielonego kredytu, stosowane przez pozwany Bank. Odnośnie zaś dowodu z zeznań świadka J. B., wskazać należy, iż wprawdzie brała ona udział w zawarciu z powodami Aneksu do umowy kredytowej, jednakże – z przyczyn wskazanych w dalszej części uzasadnienia – okoliczności dotyczące zawarcia Aneksu do umowy nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Sąd zważy, co następuje:

Powództwo główne o zapłatę zasługiwało na uwzględnienie w całości.

W pierwszej kolejności odnieść należy się do zarzutów powodów dotyczących bezwzględniej nieważności przedmiotowej umowy z powodu jej sprzeczności z ustawą jako do zarzutów najdalej idących.

Powodowie podnieśli, że przedmiotowa umowa kredytu jest nieważna z powodu sprzeczności z art. 69 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe.

Zgodnie zaś z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe (Dz.U z 2002 roku, Nr 72, poz. 665, t.j.) (dalej też jako „UPrB”) – w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia spornej umowy – przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do art. 69 ust. 2 cytowanej ustawy umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Powodowie podnieśli, że w spornej umowie doszło do określenia elementów przedmiotowo istotnych umowy kredytu w sposób niezgodny z prawem, gdyż brak jest określenia: rzeczywistej kwoty i waluty kredytu, zasad określających sposób i terminy ustalania kursów walut. Ponadto umowa ta narusza obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanej oraz w sposób niejasny określa wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany. Powyższe powinno – zdaniem powodów – skutkować uznaniem tej umowy za nieważną.

Przedmiotowa umowa o kredyt w § 2 ust. 1 i 2 zdanie 1 przewidywała, że kwota kredytu wynosi 672 000 PLN oraz że kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Stosownie do § 7 ust. 1 tej umowy Kredytobiorca zobowiązał się spłacać kwotę kredytu w CHF, ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku(...) SA.

Zgodnie zatem z postanowieniami przedmiotowej umowy, kredyt był wypłacony w złotych polskich, indeksowany kursem innej waluty – CHF. Natomiast z walutą CHF powiązana była inna stopa referencyjna niż dla PLN, tj. nie WIBOR, lecz LIBOR. Kwota wypłacona powodom w PLN zgodnie z umową w dniu uruchomienia kredytu miała być przeliczona na CHF według kursu kupna CHF określonego w Tabeli Kursów. Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych miała zaś być ustalana z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów.

Mając na uwadze treść powyższych postanowień umownych, stwierdzić należało, iż zarzut powodów, że w powyższej umowie nie określono rzeczywistej kwoty i waluty kredytu, nie jest trafny. W zacytowanych postanowieniach umownych określono bowiem kwotę w złotych polskich, która podlegać miała wypłacie. Natomiast, to jakiej kwocie w CHF będzie odpowiadać ta kwota, miało zostać ustalone w dniu uruchomienia kredytu. Zauważyć przy tym należy, iż powodowie zainteresowani byli otrzymaniem kwoty w złotych polskich i otrzymali taką kwotę, na jaką się umawiali. Kwota otrzymanego kredytu była zatem powodom znana. W umowie strony uzgodniły zaś, że saldo kredytu będzie określone w CHF, tj. że wartość wypłaconej w PLN kwoty zostanie przeliczona na CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów.

Zaznaczenia wymaga, że o tym, iż walutą kredytu był PLN świadczy nie tylko kwota kredytu, wskazana jednoznacznie w umowie w PLN, ale także treść § 2 ust. 2 umowy, który wskazuje, iż kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych, obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Oznaczało to, iż najpierw miała być wypłacona kwota w PLN i ta kwota następnie miała być przeliczona zgodnie z kursem CHF, a nie odwrotnie. Co więcej w treści § 2 ust. 2 umowy zawarto sfomułowanie: „(…) przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej”. Podkreślić należy, iż co do zasady zmiany kursów walut mogły mieć wpływ jedynie na wysokość kredytu zaciągniętego w PLN, bowiem na wysokość zobowiązania kredytobiorcy wyrażonego po indeksacji w CHF zmiana kursu waluty franka szwajcarskiego wpływu mieć nie mogła.

Na PLN jako na walutę kredytu wskazuje także waluta zabezpieczeń ustanowionych w umowie kredytu – nie tylko sum gwarancyjnych, jakie miały wynikać z umów ubezpieczenia nieruchomości, czy umowy ubezpieczenia na życie, ale przede wszystkim z zabezpieczenia hipotecznego, w którym wartość hipoteki kaucyjnej wyrażona była w PLN - do sumy 1 142 400 PLN ( § 9 ust. 1 pkt 1 umowy). Jak stanowił zaś art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2001 roku, Nr 124, poz. 1361) – w brzmieniu obowiązującym na chwilę zawarcia analizowanej umowy – hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Jeżeli wierzytelność zgodnie z prawem została wyrażona w innym pieniądzu niż pieniądz polski, hipotekę wyraża się w tym innym pieniądzu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2011 roku, w sprawie IV CSK 377/10 oraz z dnia 29 kwietnia 2015 roku, w sprawie V CSK 445/14). Innymi słowy, gdyby wierzytelność - czyli kredyt – była wyrażona w CHF, również hipoteka powinna być wyrażona w CHF.

Co więcej również treść Regulaminu, obowiązującego w dacie zawarcia spornej umowy, przemawiała za przyjęciem, że kredyt udzielony powodom był kredytem złotowym, a mianowicie w § 2 pkt 19 Regulaminu wskazano, że kredyt indeksowany kursem waluty obcej – to kredyt udzielony w PLN, indeksowany kursem waluty obcej wg tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku, zaś § 3 ust. 1 i 2 Regulaminu stanowiły, że kredyt udzielony jest w PLN, a jedynie może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych. We wniosku kredytowym powodowie – zgodnie z § 3 ust. 9 Regulaminu – także wskazali wnioskowaną kwotę kredytu w PLN. Kolejno należało zwrócić uwagę na brzmienie § 9 ust. 4 Regulaminu, w którym wskazano, że w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, Bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów Walut Obcych. Od wymagalnego kapitału wyrażonego w PLN Bank nalicza dalsze odsetki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych. W ocenie Sądu, również cytowane postanowienie potwierdza, że indeksacja była jedynie mechanizmem przeliczeniowym, nie czyniąc z tego kredytu stricte walutowego kredytu. Należy stwierdzić, iż nadal był to kredyt złotowy, zadłużenie przeterminowane miało być bowiem wyrażone finalnie nie w CHF, lecz w PLN. Wreszcie od kwoty kredytu w PLN, a nie CHF zależała suma ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia nieruchomości zgodnie z § 14 ust. 3 Regulaminu.

Sąd miał na względzie, iż co prawda w § 2 ust. 2 umowy wskazano, iż kredyt jest indeksowany do CHF, jednak zastosowany w umowie mechanizm indeksacji nie zmieniał kwoty i waluty kredytu wyrażonej w PLN, a stanowił on jedynie klauzulę przeliczeniową, mocą której strony ustaliły, że zobowiązanie wyrażone w walucie polskiej w dniu uruchomienia kredytu, a zatem z chwilą wykonania zobowiązania Banku do wypłaty kredytu (co nastąpić miało w PLN), miało zostać przeliczone na walutę obcą - na CHF i Kredytobiorca był zobowiązany do dokonania spłaty kredytu w wysokości wynikającej z tak dokonanego przeliczenia i w ratach ustalonych w CHF. Wyraźnie na taki cel zastosowania mechanizmu indeksacji wskazywały wyżej przytoczone postanowienia Regulaminu kreującego stosunek prawny między stronami jak i § 7 ust. 1 umowy dotyczący spłaty kredytu, który stanowił, że kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...) S.A.

W ocenie Sądu, samo wprowadzenie do umowy postanowienia przewidującego mechanizm indeksacji nie było sprzeczne z treścią art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy Prawo bankowe, gdyż pozostawało w zgodzie z zasadą swobody umów, wyrażoną w art. 353 ¹ k.c.

Wskazać należy, iż sporna umowa o kredyt została zawarta przed zmianą ustawy Prawo bankowe, dokonaną ustawą z dnia 29 lipca 2011 roku (Dz.U. z 2011 roku, Nr 165, poz. 984), na mocy której dodano art. 69 ust. 2 pkt 4a, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa kredytu powinna zawierać szczegółowe zasady określenia sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo - odsetkowych oraz zasady przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Ustawa ta wprowadziła także uregulowanie, zawarte w art. 69 ust. 3 zdanie 1 UPrB, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w tej walucie oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie.

Pomimo, iż przedmiotowa umowa zawarta została przed wejściem w życie w/w nowelizacji, to – jak już wyżej wskazano – dopuszczalność zawierania tego rodzaju umów kredytowych wynikała z zasady swobody umów.

Argumentem przemawiającym za dopuszczalnością zawierania umów kredytowych indeksowanych do waluty obcej przed wejściem w życie tzw. „ustawy antyspreadowej” jest właśnie wprowadzenie do ustawy Prawo bankowe przepisu dotyczącego kredytów denominowanych lub indeksowanych do waluty innej niż polska. Racjonalny ustawodawca nie wprowadziłby bowiem do porządku prawnego umowy, co do której zachodzą przesłanki do stwierdzenia jej nieważności. Przed 2011 rokiem dopuszczalność zawierania umów kredytowych indeksowanych do waluty obcej wynikała zatem z zasady swobody umów. Dodać przy tym należy, iż w orzecznictwie Sądu Najwyższego w odniesieniu do kredytów zawieranych przed powyższą nowelizacją ustawy Prawo bankowe ugruntowane jest już stanowisko, że dopuszczalne jest zaciągnięcie zobowiązania kredytowego w walucie obcej z równoczesnym zastrzeżeniem, że wypłata i spłata kredytu będzie dokonywana w walucie krajowej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 marca 2011 roku, IV CSK 377/10; z dnia 29 kwietnia 2015 roku, V CSK 445/14, z dnia 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14 oraz z dnia 27 lutego 2019 roku II CSK 19/18).

Brak jest zatem podstaw do uznania, że samo zastosowanie mechanizmu indeksacji jest sprzeczne z art. 69 ust. 1 UPrB. Natomiast inną kwestią jest sposób określenia przez pozwany Bank mechanizmu indeksacji poprzez odesłanie do kursów walut, ustalanych w Tabelach Kursowych, tworzonych przez Bank, o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Podkreślić należy także, iż przedmiotowa umowa o kredyt nie była sprzeczna z obowiązującym do 24 stycznia 2009 roku brzmieniem art. 358 § 1 k.c., który wskazywał, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim. W tym okresie obowiązywał już bowiem art. 358 ¹ § 2 k.c. zezwalający na określenie wysokości świadczenia pieniężnego przez odwołanie do innego niż pieniądz miernika wartości. Możliwą postacią dopuszczalnej waloryzacji świadczeń stron było odwołanie się do wartości pieniądza obcego, zaś banki posiadały ogólne zezwolenie dewizowe na zawieranie umów skutkujących powstawaniem zobowiązań wycenianych w walutach obcych.

Kolejno powodowie zarzucili także, iż przedmiotowa umowa w sposób rażący narusza zasady współżycia społecznego. W uzasadnieniu podniesionego zarzutu (k. 31v – 35) wskazali: nierówność stron, brak rzetelnej informacji dotyczącej braku ograniczenia ryzyka kursowego, arbitralność Banku przy określaniu kursu CHF oraz różne kursy przy wypłacie i spłacie kredytu. Powodowie nie wyartykułowali zatem konkretnych zasad współżycia społecznego, z którymi przedmiotowa umowa byłaby sprzeczna. Skoro zatem stwierdzenie nieważności czynności prawnej z powodu jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego może nastąpić jedynie w wyjątkowych wypadkach, to wobec niewykazania przez powodów, aby w niniejszej sprawie zachodził taki wyjątkowy wypadek (np. aby strona pozwana wykorzystała nieporadność powodów lub ich przymusowe położenie), stwierdzić należało, iż ten zarzut powodów nie zasługiwał na uwzględnienie.

Wprawdzie przedmiotowej umowy nie można uznać za nieważną z powodu wyżej podniesionych zarzutów, jednakże w ocenie Sądu przedmiotowa umowa jest nieważna z innej przyczyny, tj. z tego powodu, że jej postanowienia dotyczące indeksacji sprzeczne są z naturą stosunku zobowiązaniowego. Przy czym – jak już wyżej wskazano – samą indeksację należy uznać za ogólnie dopuszczalną, jednakże postanowienia tej konkretnej umowy, określające mechanizm indeksacji sprzeczne są z zasadą swobody umów.

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

W uzasadnieniu uchwały z dnia 22 maja 1991 roku, w sprawie III CZP 15/91 (OSNCP 1992, nr 1, poz. 1), Sąd Najwyższy wskazał, że natura umowy gospodarczej i generowanego przez nią stosunku sprowadza się generalnie do tego, że wyraża ona i pozwala realizować interes każdej ze stron, ponieważ zaś interesy te bywają przeciwstawne, istotę umowy stanowi uzgodnienie woli stron, wyrażającej ich interesy. Zgoda obydwu stron jest oczywistym wymaganiem tak przy zawarciu umowy, jak i przy zmianach jej treści, stąd też nawet przy najdalej idących ułatwieniach w realizacji inicjatywy zmian pozostawiona jest drugiej stronie możliwość odmowy zgody na zmiany. W tym stanie rzeczy za sprzeczne z naturą umowy gospodarczej należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków. Sprzeczność ta występuje szczególnie wyraźnie zwłaszcza przy umowach zawieranych nie w oparciu o indywidualne pertraktacje, ale w oparciu o regulamin wydany przez profesjonalistę, skoro jest oczywiste, że zawsze jest on zainteresowany w najkorzystniejszym dla siebie ukształtowaniu regulacji masowo zawieranych umów.

Skoro zatem za sprzeczne z naturą umowy uznano pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków, to tym bardziej uznać należy, iż sprzeczne z naturą każdej umowy jest pozostawienie już na etapie zawierania umowy wyłącznie jednej ze stron umowy możliwości ustalenia wysokości świadczenia.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, wyrażonym w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 sierpnia 2020 roku, w sprawie VI ACa 801/19 – które Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela – zasada swobody umów nie zezwala na to, aby jedna strona, a zwłaszcza silniejsza ekonomicznie, mogła na etapie realizacji umowy kredytu narzucać drugiej stronie wymiar jej zobowiązań, szczególnie w zakresie podstawowych jej obowiązków wynikających z tej umowy.

Jeżeli zatem określenie wysokości świadczenia pozostawione zostanie wyłącznie jednej ze stron umowy, to umowa taka sprzeczna będzie z naturą zobowiązania.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, wskazać należy, iż w przedmiotowej umowie o kredyt strony wprawdzie określiły wzajemne świadczenia (w tym kwotę do wypłaty w PLN oraz oprocentowanie w oparciu o które ustalona miała być kwota do spłaty), jednakże postanowienia klauzul indeksacyjnych, w związku z przyznaniem wyłącznie Bankowi uprawnienia do ustalania kursów walut w Tabeli Kursów, dawały stronie pozwanej możliwość dowolnej i nieograniczonej żadnymi postanowieniami umownymi zmiany wysokości świadczenia. Zgodnie z § 2 umowy kredyt indeksowany był do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Stosownie natomiast do § 7 ust. 1 umowy Kredytobiorca zobowiązał się spłacać kwotę kredytu w CHF, ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...) SA. Przy czym w żadnym postanowieniu umowy lub Regulaminu w ogóle nie określono zasad, którymi pozwany Bank miałby kierować się, ustalając kursy walut w tworzonej przez siebie Tabeli Kursów ani też nie wskazano żadnych granic w tym zakresie . Nie było zatem wiadomo, jakimi kryteriami pozwany Bank kierował się, ustalając własne kursy w tworzonej przez siebie Tabeli Kursów. Druga strona umowy (Kredytobiorca) nie miała więc możliwości zweryfikowania tego, czy kursy walut zostały ustalone przez Bank zgodnie z zasadami, skoro zasady te nie zostały sformułowane. Kursy te mogły więc zostać ustalone przez Bank dowolnie i bez żadnych ograniczeń. Takie ukształtowanie postanowień umownych oznaczało zatem, iż wyłącznie jednej stronie umowy przyznano nieograniczone uprawnienie do określenia wysokości kursów waluty, na podstawie których ustalone miało być zarówno saldo kredytu jak i wysokość rat. Prowadziło to z kolei do tego, że na etapie wykonywania umowy, to wyłącznie jedna strona umowy poprzez określenie kursu kupna i kursu sprzedaży walut w Tabeli Kursów dokonywała w sposób nieograniczony i dowolny zmiany wysokości świadczenia drugiej strony (zarówno przy wypłacie transz kredytu jak i przy spłacie rat kredytu).

Na marginesie dodać należy, iż okoliczność, czy oraz w jakim zakresie pozwany Bank korzystał z możliwości dowolnej modyfikacji stosunku zobowiązaniowego poprzez określenie kwoty świadczenia, czy też stosowany rzez niego kurs był kursem rynkowym, nie ma znaczenia, gdyż istotna jest okoliczność, iż w przedmiotowej umowie Bankowi zapewniono taką możliwość.

Reasumując powyższe – w ocenie Sądu postanowienia przedmiotowej umowy – dotyczące określenia mechanizmu indeksacji poprzez przyznanie wyłącznie jednej ze stron umowy możliwości dowolnego i nieograniczonego modyfikowania wysokości świadczenia – są sprzeczne z art. 353 ¹ k.c., określającym zasadę swobody umów.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W ocenie Sądu, brak jest zaś takich przepisów ustawy, którymi można by zastąpić postanowienia dotyczące indeksacji.

Stosownie zaś do § 3 art. 58 k.c. jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Mając powyższe na uwadze, ustalić należało, czy przedmiotowa umowa może pozostać w mocy co do pozostałych postanowień umownych, tj. czy z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością umowa ta i tak zostałaby przez strony zawarta.

W ocenie Sądu, przedmiotowa umowa nie zostałaby zawarta bez postanowień dotkniętych nieważnością. Z samego stanowiska procesowego strony pozwanej wynika, że nie zgodziłaby się ona na zawarcie umowy o kredyt wypłacony w PLN z zastosowaniem stawki referencyjnej właściwej dla waluty CHF, a więc stawki LIBOR. Ponadto zwrócić należy uwagę na to, że kredyty takie (złotowe z oprocentowaniem LIBOR) – choć nie zostały zakazane przez ustawę – w praktyce nigdy nie były udzielane przez banki.

Wobec tego, że sporna umowa nie zostałaby zawarta bez kwestionowanych postanowień umownych, dotyczących mechanizmu indeksacji, uznać należało ją za nieważną w całości.

Z uwagi na rozbieżności w doktrynie i orzecznictwie co do zasadności zarzutów dotyczących nieważności umów o kredyt indeksowany do waluty obcej z powodu sprzeczności z ustawą, w dalszej kolejności rozważyć należało także podniesione przez powodów zarzuty dotyczące abuzywności postanowień umownych.

Przy założeniu, że przedmiotowa umowa nie byłaby nieważna z wyżej podanych już względów, stwierdzić należałoby, iż postanowienia tej umowy dotyczące mechanizmu indeksacji, stanowią klauzule abuzywne i jako takie nie wiążą powodów. Przy czym – z niżej podanych względów – abuzywność ta prowadzi w konsekwencji do nieważności całej umowy.

Przepis art. 385 ¹ § 1 k.c. stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jedynie postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c., zamieszczona w umowie klauzula abuzywna nie wiąże konsumenta, a strony są związane umową w pozostałym zakresie.

W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie zostały spełnione wszystkie w/w przesłanki określone w powołanym przepisie, pozwalające uznać postanowienia łączącej strony umowy dotyczące mechanizmu indeksacji, za klauzule abuzywne.

Z dowodów zgromadzonych w sprawie jednoznacznie wynika, że powodowie zawarli przedmiotową umowę o kredyt jako konsumenci (art. 22 ¹ k.c.), zaś pozwany Bank zawarł ją w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie czynności bankowych (art. 43 ¹ k.c.). Wprawdzie powód w chwili zawierania umowy prowadził działalność gospodarczą, jednak środki pieniężne pochodzące z kredytu miały być przeznaczone i faktycznie zostały przeznaczone przez powodów na cele niezwiązane z tą działalnością gospodarczą, określone w § 2 ust. 3 umowy o kredyt.

Nie budziło również wątpliwości, że postanowienia przedmiotowej umowy, dotyczące indeksacji, nie były uzgadniane z powodami indywidualnie przed zawarciem umowy. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.). Przy czym należy podkreślić, że wzorce są to klauzule, opracowane przed zawarciem umowy i wprowadzane do stosunku prawnego przez jedną ze stron w ten sposób, że druga strona nie ma wpływu na ich treść. Są one zwykle opracowywane w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i w sposób jednolity określają one treść przyszłych umów, stąd strona która wyraziła zgodę na stosowanie wzorca nie może zmieniać jego treści według swojej woli. Ciężar dowodu, że dane postanowienie umowne zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 ¹ § 4 k.c.). Natomiast strona pozwana w niniejszej sprawie nie wykazała, aby powodowie mieli jakikolwiek wpływ na postanowienia umowne dotyczące indeksacji. Samo zaakceptowanie przez powodów kwestionowanych postanowień poprzez podpisanie przedmiotowej umowy nie oznacza, że postanowienia te zostały z nimi indywidulanie uzgodnione bądź że mieli realny wpływ na ich treść.

Kolejno wskazać należy, iż sporne postanowienia stanowią główny przedmiot umowy (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 11 grudnia 2019 roku w sprawie V CSK 382/18 i w wyroku z 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III CSK 159/15 oraz Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 14 marca 2019 roku w sprawie (...) C-118/17 i w wyroku z 12 lutego 2014 roku w sprawie (...) C-26/13 oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 26 sierpnia 2020 roku, w sprawie VI ACa 801/19). W związku z tym ustalić należało, czy sformułowane zostały one w sposób jednoznaczny. W ocenie Sądu, postanowienia te nie spełniają tego kryterium. Na podstawie kwestionowanych postanowień umownych nie było bowiem możliwe precyzyjne określenie kwoty kredytu w CHF oraz kwoty spłaty w CHF bez odniesienia do Tabeli Kursów, tworzonej jednostronnie przez Bank. Przy czym – o czym była już mowa wyżej – ani w umowie ani w Regulaminie nie zostały określone w jednoznaczny i weryfikowalny sposób kryteria, w oparciu o które Bank ustalał kursy walut, w tym nie wskazano żadnych kryteriów co do górnej granicy kursów ustalanych jednostronnie przez Bank.

W powołanym wyżej wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-26/13 wskazano, że ocena tego, czy warunek umowny został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinna uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności informacje udzielone konsumentowi przy zawarciu umowy oraz nie powinna ograniczać się do aspektów ściśle formalnych i językowych, a uwzględniać również konsekwencje ekonomiczne zastosowania warunku i jego ewentualny stosunek do pozostałych warunków umownych.

Mając powyższe na uwadze, rozważyć należało także, czy informacje udzielone powodom przez pozwany Bank były wystarczające do podjęcia przez nich świadomej i rozważnej decyzji.

Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 września 2018 roku w sprawie C-51/17 warunki umowy powinny być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, co zobowiązuje instytucje finansowe do dostarczenia kredytobiorcom informacji wystarczających do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Wymóg ten oznacza zatem, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta. Ponadto w wyroku w sprawie C-609/16, wydanym w dniu 10 czerwca 2021 roku – a więc wprawdzie po ogłoszeniu wyroku w niniejszej spawie – Trybunał Sprawiedliwości potwierdził wyrażane już we wcześniejszych wyrokach stanowisko, że wymogu przejrzystości warunków umownych nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym. Ponieważ ustanowiony przez dyrektywę nr 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażania warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, a więc wymóg przejrzystości ustanowiony w tej dyrektywie, musi podlegać wykładni rozszerzającej (wyrok z dnia 03 marca 2020 roku w sprawie C‑125/18).

Wskazać należy, za Sądem Apelacyjnym w Warszawie (wyrok z dnia 26 sierpnia 2020 roku, w sprawie VI ACa 801/19), że świadomość ryzyka kursowego to taki stan, w którym kredytobiorca w chwili zawierania umowy kredytu ma wiedzę, jak kształtowałoby się jego zadłużenie oraz koszty obsługi spłaty kredytu w przypadku silnej deprecjacji złotówki względem danej waluty obcej, z której kursem dany kredyt został powiązany, ale w oparciu o treść umowy kredytu, która ma zostać zawarta, a nie przez bliżej niedookreślone symulacje, które mogą być powiązane z jej treścią.

Natomiast z dowodów zgromadzonych w niniejszej sprawie nie wynika, aby strona pozwana sprostała powyższemu obowiązkowi. Nie wynika z nich bowiem, aby pozwany Bank przed zawarciem przedmiotowej umowy, wykonując ciążący na nim obowiązek informacyjny, przedstawił w rzetelny sposób informację o tym, że mogą wystąpić znaczne wahania kursu waluty indeksacji, co może mieć znaczący wpływ na wysokość raty kredytowej. Nie przedstawiono w szczególności powodom – którzy nie uzyskiwali dochodów w walucie indeksacji – symulacji rat kredytowych przy założeniu znacznego wzrostu kursu CHF. Nie przedstawiono im także – znanych przecież przez Bank – wahań kursu CHF z ostatnich lat przed zawarciem umowy. Pomimo, że w druku Informacji wskazano, że załącznikiem do niej jest Historia zmiany kursu franka szwajcarskiego do złotego, strona pozwana nie złożyła tego załącznika, zaś powodowie nie pamiętali, aby takie historyczne kursy zostały im przedstawione (k. 358). Przy czym wskazać należy, iż ciężar dowodu w powyższym zakresie spoczywał na stronie pozwanej, która nie przedstawiła dowodu na wykazanie faktu wywiązania się w sposób rzetelny z obowiązku informacyjnego wobec powodów. Podkreślić należy, iż samo odebranie od powodów oświadczenia o tym, że są świadomi ryzyka kursowego, nie spełnia wymogu udzielenia rzetelnej i jasnej informacji w powyższym zakresie. Nie można uznać, że powodowie w oparciu o przedstawione im informacje mogli zakładać, że istnieje realne ryzyko gwałtownego i radykalnego wzrostu kursu CHF wobec waluty PLN oraz że uzyskali od Banku informacje pozwalające im ocenić, jakie konsekwencje ekonomiczne ma dla ich zobowiązania radykalny wzrost kursu waluty indeksacji.

W ocenie Sądu, podpisanie przez powodów sporządzonej na formularzu Banku – a więc opracowanej przez stronę pozwaną – „Informacji dla wnioskodawców (…)”, samo przez się nie oznacza, że pozwany Bank wypełnił w sposób należyty obowiązek informacyjny. Udzielana Kredytobiorcy informacja o ryzyku kursowym powinna być jasna i zrozumiała dla niego. W taki też sposób powinien być mu przedstawiony, a w miarę potrzeby zobrazowany na przykładach (symulacjach, wykresach), mechanizm przeliczeniowy. Zawarta w powyższym formularzu informacja o ryzyku kursowym była bardzo ogólna, niepoparta żadnymi przykładami, obrazującymi w jaki sposób zmieniłaby się wysokość raty kredytowej oraz saldo zadłużenia na skutek wzrostu kursu waluty, do której kredyt był indeksowany. Gdyby powodom rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to założyć można, iż nie decydowaliby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat. Gdyby kredytujący Bank zamierzał wystarczająco poinformować kredytobiorcę będącego osobą fizyczną – konsumentem o niebezpieczeństwach wynikających z kredytu powiązanego z kursem waluty obcej, to nie proponowałby w ogóle zawierania takich umów kredytowych, zdając sobie sprawę jako profesjonalista, że umowa taka może zostać łatwo oceniona jako nieuczciwa (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 29 października 2019 roku w sprawie IV CSK 309/18).

Wobec uznania, że kwestionowane postanowienia umowne odnosiły się do świadczenia głównego i nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, możliwe było przejście do badania kolejnych przesłanek z art. 385 ¹ k.c.

W ocenie Sądu, kwestionowane postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Przez rażące naruszenie interesów konsumenta należy rozumieć nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom (w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego) oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku (tak w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 października 2020 roku, w sprawie I ACa 709/19). Ocena zachowań w świetle dobrych obyczajów następuje najczęściej poprzez odwołanie się do takich wartości jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację tych wartości, uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem braku równowagi stron (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2016 roku w sprawie I CSK 125/15 i z dnia 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III C 159/17).

Sąd orzekający w niniejszym składzie w pełni podziela ugruntowany już w orzecznictwie pogląd, iż niejasny i niepoddający się weryfikacji mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III C 159/17). Ponadto niewątpliwie dobre obyczaje narusza także całkowite i nieograniczone obciążenie konsumenta ryzykiem zmiany kursu walut (tak w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 04 listopada 2020 roku, w sprawie V ACa 300/20).

Zgodnie natomiast z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Dodać należy, iż dla oceny danego postanowienia na podstawie art. 385 ¹ k.c. nie ma żadnego znaczenia sposób wykonywania umowy przez strony. W okolicznościach niniejszej sprawy nie podlegało zatem badaniu i nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia, czy pozwany Bank korzystał z możliwości, wynikających ze spornych postanowień umownych, a więc czy ustalane przez niego kursy walut w Tabeli Kursów były zawyżone w stosunku do kursów NBP lub kursów ustalanych przez inne banki. Postanowienie jest niedozwolone, jeśli stwarza dla przedsiębiorcy samą możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta. Za rażąco sprzeczne z interesem konsumenta uznać należy już samo skonstruowanie mechanizmu ustalania wartości świadczenia jednostronnie przez Bank, ponieważ mechanizm ten narusza równowagę kontraktową, umożliwiając przedsiębiorcy wpływ na kształtowanie obowiązków umownych konsumenta.

W tym miejscu wskazać również należy, iż wprawdzie strony postępowania w dniu 15 grudnia 2012 roku zawarły Aneks Nr (...), sporządzany w dniu 30 listopada 2012 roku, w którym zmieniono zapisy umowne dotyczące sposobu ustalania przez Bank kursów kupna i sprzedaży walut w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku, jednakże jego podpisanie nie spowodowało sanowania postanowień abuzywnych, zawartych w umowie kredytowej i w Regulaminie. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29 kwietnia 2021 roku, wydanym w sprawie C-19/20, sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, kiedy konsument wyraził wolną i świadomą zgodę na zmianę nieuczciwego warunku i na rezygnację z ochrony przed nieuczciwymi postanowieniami umownymi. Natomiast w niniejszej sprawie powodowie takiej zgody nie wyrazili, wręcz przeciwnie – wnosząc do strony pozwanej reklamację, w której powołali się na nieważność umowy kredytowej oraz na abuzywność postanowień dotyczących mechanizmu indeksacji – domagali się objęcia ich w/w ochroną.

Kolejno wskazać należy, iż ugruntowane jest już w orzecznictwie sądów polskich i Trybunału Sprawiedliwości stanowisko, zgodnie z którym nie jest możliwe uzupełnienie przez sąd luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę (m.in. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 03 października 2019 roku w sprawie C-260/18).

W powołanym wyżej wyroku w sprawie C-260/18 Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, sąd może przyjąć zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. W wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 roku w sprawie C-19/20 Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem podlegają przepisom prawa krajowego, przy czym kwestia utrzymywania się w mocy takiej umowy powinna być oceniana z urzędu przez sąd krajowy zgodnie z obiektywnym podejściem na podstawie tych przepisów.

Wobec powyższego, ustalić należało, czy w tych konkretnych okolicznościach po wyeliminowaniu z umowy postanowień uznanych za abuzywne, umowa ta może nadal obowiązywać.

W pierwszej kolejności powtórzyć należy, iż opisywana wyżej klauzula indeksacyjna stanowi element określający główne świadczenie stron umowy kredytu indeksowanego. Wobec tego, stwierdzić należy, iż usunięcie postanowienia określającego główne świadczenia stron, prowadzi do tego, że pomiędzy stronami brak jest zgody na zawarcie umowy. To prowadzi zaś do wniosku, że na skutek stwierdzenia abuzywności wskazanych postanowień umownych, umowę należy uznać za nieważną.

Kolejno wskazać należy, iż wyeliminowanie z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji prowadzi nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również pośrednio do zamknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją. Usunięcie tych postanowień z umowy powoduje, że umowa ta nie może nadal obowiązywać bez tych warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (por. powołany już wyżej wyrok w sprawie C-260/18).

Po wyeliminowaniu z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji – a więc postanowień wyznaczających naturę tego stosunku zobowiązaniowego – umowę należałoby uznać za nieważną także na podstawie art. 353 ¹ k.c. jako sprzeczną z naturą zobowiązania. Wyeliminowanie z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji doprowadziłoby bowiem do takiego zniekształcenia tego stosunku zobowiązaniowego, że nie odpowiadałby on już jego naturze, której istotą jest wprowadzenie postanowień dotyczących indeksacji, pozwalających na ustalenie salda zadłużenia w walucie obcej a następnie zastosowanie do tak ustalonego salda zadłużenia oprocentowania ustalonego według stawki LIBOR.

Reasumując – niezależnie od tego, czy przedmiotową umowę uznać za nieważną na skutek sprzeczności postanowień dotyczących mechanizmu indeksacji z art. 353 ¹ k.c. czy też uznać ją za nieważną z powodu stwierdzenia abuzywności tych postanowień, prowadzących w konsekwencji do nieważności umowy, rozstrzygnięcie co do żądań powodów byłoby identyczne.

W tym miejscu wskazać należy, iż zbędne okazało się odnoszenie do zarzutów dotyczących bezskuteczności poszczególnych postanowień umownych dotyczących ustanowienia zabezpieczeń na rzecz Banku także w postaci ubezpieczeń. Skoro – jak wyżej ustalono – przedmiotowa umowa jest nieważna, to powoduje to jej upadek w całości, a więc łącznie z w/w postanowieniami umownymi.

Wobec ustalenia, że przedmiotowa umowa jest nieważna w całości, strony powinny zwrócić sobie kwoty świadczone na podstawie tej umowy. Zasadne jest zatem żądanie powodów zasądzenia od strony pozwanej kwot stanowiących sumę rat kapitałowo – odsetkowych i składek na ubezpieczenie, uiszczonych przez nich na podstawie tej umowy.

W tym miejscu wskazać należy, iż Sąd nie podzielił zarzutów strony pozwanej dotyczących przedawnienia roszczenia powodów. W ocenie Sądu – mając na uwadze m.in. treść wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 kwietnia 2021 roku w sprawie C-485/19 – uznać należało, iż termin przedawnienia roszczeń powodów o zwrot kwot wpłaconych na podstawie nieważnej umowy, a więc o zwrot świadczenia nienależnego – zaczął biec dla powodów nie od chwili dokonania poszczególnych spłat rat kredytu oraz wpłat innych kwot świadczonych na podstawie tej umowy, lecz od chwili, kiedy powodowie uświadomili sobie istnienie w umowie nieuczciwych postanowień umownych i powołali się wobec strony pozwanej na nieuczciwe postanowienia umowne, skutkujące nieważnością umowy, co w niniejszej sprawie nastąpił w reklamacji z dnia 19 września 2019 roku. W piśmie tym powodowie wezwali stronę pozwaną do zwrotu sumy wpłaconych przez nich rat kapitałowo – odsetkowych oraz składek na ubezpieczenia, powołując się przy tym na nieważność umowy, na podstawie której dokonywali tych wpłat. Skoro zatem pozew w niniejszej sprawie został wniesiony w dniu 28 listopada 2019 roku, to roszczenia powodów o zapłatę nie przedawniły się.

Podstawę prawną żądania powodów o zapłatę stanowił art. 410 § 2 k.c., zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Skoro – jak wyżej ustalono – przedmiotowa umowa jest nieważna, a więc nie istnieje stosunek zobowiązaniowy, to strony powinny zwrócić sobie kwoty świadczone na jej podstawie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku, w sprawie III CZP 11/20). Żądanie powodów o zasądzenie od strony pozwanej kwot, wpłaconych przez nich na podstawie oraz w związku z tą umową – a więc rat kapitałowo – odsetkowych oraz składek na ubezpieczenie – uznać należało za uzasadnione w całości. Na zasądzoną od strony pozwanej łącznie na rzecz powodów kwotę 167 216,27 zł oraz kwotę 89 488,06 CHF składały się: kwota 149 582,85 zł, stanowiąca sumę rat kapitałowo – odsetkowych za okres od października 2009 roku do listopada 2012 roku oraz kwota 17 633,42 zł, stanowiąca część sumy wpłaconych składek na ubezpieczenie za okres od 05 lutego 2010 roku do 05 sierpnia 2019 roku a także suma rat kapitałowo – odsetkowych za okres od grudnia 2012 roku do sierpnia 2019 roku w wysokości 89 488,06 CHF.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione po wezwaniu dłużnika do wykonania. W niniejszej sprawie powodowie w reklamacji z dnia 19 września 2019 roku, powołując się na nieważność umowy o kredyt, wezwali pozwany Bank do zwrotu w terminie 14 dni od dnia otrzymania tego pisma całej kwoty, stanowiącej sumę wpłaconych przez nich rat kapitałowo – odsetkowych oraz wszelkich kwot wynikających z obciążenia ich kosztami ubezpieczeń i stosowania przez Bank podwyższonej marży do czasu ustanowienia wszystkich zabezpieczeń. Bank otrzymał to pismo w dniu 19 września 2019 roku. Zasadne okazało się zatem roszczenie powodów o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu, tj. od dnia 28 listopada 2019 roku, do dnia zapłaty.

Skoro roszczenie główne powodów zostało uwzględnione w całości, to Sąd w ogóle nie orzekał o roszczeniu ewentualnym.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., obciążając nimi w całości przegrywającą sprawę stronę pozwaną. Na zasądzoną od strony pozwanej łącznie na rzecz powodów kwotę składały się: opłata sądowa od pozwu w wysokość 1 000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powodów, będącego adwokatem, w wysokości 10 800 zł (zgodnie z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 roku, Dz.U. z 2015 roku, poz. 1800) oraz opłaty skarbowe od pełnomocnictw w łącznej wysokości 51 zł. Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od zasądzonych kosztów procesu Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie, liczone od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)