Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Joanna Iwona Golda-Pauszek

Protokolant: Małgorzata Zielińska

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2023 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa D. D. (1) i D. D. (2)

przeciwko (...)Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie o ustalenie i zapłatę

I.  ustala, że umowa kredytu nr (...) z dnia 12 czerwca 2008 r. jest nieważna,

II.  zasądza od (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. :

1)  na rzecz D. D. (1) kwotę 19.023,49 zł ( dziewiętnaście tysięcy dwadzieścia trzy i 49/100 złotych ) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13 lipca 2023 r. do dnia zapłaty

2)  na rzecz D. D. (2) kwotę 19.023,49 zł ( dziewiętnaście tysięcy dwadzieścia trzy i 49/100 złotych ) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13 lipca 2023 r. do dnia zapłaty

3)  na rzecz powodów D. D. (1) i D. D. (2) łącznie kwotę 70.441,91 zł ( siedemdziesiąt tysięcy czterysta czterdzieści jeden i 91/100 złotych ) oraz kwotę 69.714,04 CHF ( sześćdziesiąt dziewięć tysięcy siedemset czternaście i 04/100 franków szwajcarskich ) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13 lipca 2023 r. do dnia zapłaty

- z tym, że spełnienie świadczenia powinno nastąpić za jednoczesnym zaofiarowaniem przez powodów ( jednego lub obojga) pozwanemu kwoty 387.000 zł ( trzysta osiemdziesiąt siedem tysięcy złotych ) albo zabezpieczeniem roszczenia pozwanego o zapłatę tej kwoty

III.  w pozostałym zakresie powództwo główne oddala,

IV.  zasądza od (...)S.A. z siedzibą w W. na rzecz D. D. (1) i D. D. (2) koszty procesu w całości wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie , w tym koszty zastępstwa procesowego w wysokości jednej stawki minimalnej pozostawiając szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu.

Sygn. XXVIII C 1233/23

UZASADNIENIE

Strona powodowa w pozwie doprecyzowanym pismem z dnia 9 czerwca 2023 r. D. D. (1) i D. D. (2) wniosła o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów za okres od dnia 12 czerwca 2008 r. do dnia 19 maja 2009 r. tj. za okres, w którym nie istniał pomiędzy powodami ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej o zasądzenie na rzecz powodów w częściach równych kwoty 38.046,99 zł oraz za okres od dnia 19 grudnia 2009 r. do dnia 15 grudnia 2022 r. tj. za okres, w którym obowiązuje pomiędzy powodami ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej o zasądzenie łącznie na rzecz powodów kwoty 70.441,91 zł oraz 69.714,04 CHF

- wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 101.652,07 zł i 52.175,08 CHF od dnia 16 kwietnia 2020 r. do dnia zapłaty, od kwoty 6.836,87 zł oraz 17.538,96 CHF od dnia 29 września 2022 r. do dnia zapłaty

- ustalenie nieważności umowy o kredyt hipoteczny nr (...).

Złożono również żądania ewentualne o ustalenie i zapłatę związane z tzw. odfrankowieniem kredytu.

Pozwany w odpowiedzi na pozew i odpowiedzi na modyfikację powództwa wniósł o oddalenie powództwa w całości jako bezzasadnego, z tym że zadeklarował gotowość zawarcia ugody oraz o zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Nadto w piśmie z dnia 27 czerwca 2023 r. Podniósł zarzut zatrzymania do czasu zwrotu przez powodów na rzecz pozwanego kwoty 387.000,00 złotych, wypłaconej powodom przez pozwanego w związku z podpisaniem umowy.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 12 czerwca 2008 r. powodowie podpisali z (...)S.A., będącym poprzednikiem pozwanego Banku, Umowę o kredyt mieszkaniowy (...). Kredyt hipoteczny przeznaczony był na finansowanie kosztów nabycia lokalu mieszkalnego położonego w W., przy ul. (...) lok. (...). Umowa składała się z Części Szczególnej Umowy, zwanej dalej „CSU” i Części Ogólnej Umowy, zwanej dalej „COU”.

Integralną częścią umowy były „Ogólne warunki udzielania przez (...)S.A. kredytu mieszkaniowego (...)”.

W § 1 Części Szczególnej Umowy („CSU”) poprzednik prawny pozwanego zobowiązał się udzielić powodom kredytu denominowanego udzielonego w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 193.575,17 CHF.

Zgodnie z dalszymi postanowieniami umownymi, kredyt mieszkaniowy (...) jest udzielany w złotych (§ 1 ust. 1 COU).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu wypłacona w złotych, zostanie określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów, obowiązującą w banku w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 1 ust. 2 COU).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, zmiana kursu waluty oraz zmiana wysokości spreadu walutowego wpływa na wypłacane w złotych przez bank kwoty transz kredytu oraz na spłacane w złotych przez kredytobiorcę kwoty rat kapitałowo-odsetkowych (§ 1 ust. 3 pkt 1 COU).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca (§ 1 ust. 3 pkt 2 COU).

Bank pobiera następujące prowizje i opłaty z tytułu udzielanego kredytu: prowizję za udzielenie kredytu (§ 7 ust. 1 pkt 1 COU).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, prowizje pobierane są w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej (§ 8 ust. 5 COU).

Do przeliczenia kwot prowizji z waluty polskiej na złote, stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów, obowiązującej w banku w dniu zapłaty prowizji, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 8 ust. 6 COU).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, wypłata środków następuje w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość wypłaconej kwoty wyrażonej w walucie obcej (§ 12 ust. 1 COU).

Do przeliczeń kwot walut uruchamianego kredytu stosuje się kurs kupna waluty obcej według Tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu wypłaty środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§12 ust. 3 COU).

Spłata następowała w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej (§ 15 ust. 7 pkt 2 COU)

Do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu, stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według TABELI KURSÓW OBOWIĄZUJĄCEJ W Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 15 ust. 7 pkt 3 COU).

(Dowód: umowa k. 51-58).

Podpisanie umowy poprzedzało złożenie wniosku kredytowego, w którym zawarto oświadczenie kredytobiorców, że zostali poinformowani o ponoszeniu przez nich ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty, w przypadku zaciągniętego kredytu denominowanego w walucie obcej oraz przyjmują do wiadomości i akceptują to ryzyko ( wnioski kredytowe – k. 211-215).

Ponadto powodowie w dniu 13 maja 2008 r. podpisali oświadczenie, że zostali poinformowani przez bank, że ponoszą ryzyko zmiany kursu waluty oraz zmiany wysokości spreadu walutowego i akceptują to ryzyko oraz przyjmują do wiadomości, że zmiany kursów walut oraz zmiany wysokości spreadu walutowego w trakcie obowiązywania umowy mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz wysokość raty (oświadczenie – k. 228-229)

Powodowie kredyt zaciągnęli w zakupu mieszkania. Powodowie obecnie nie mieszkają w kredytowanym mieszkaniu, mieszkali w nim z przerwami do 2017 r. . Mieszkanie było wynajmowane w latach 2013-2015 a następnie w 2017 r. do chwili obecnej. Powodowie zawarli związek małżeński w grudniu 2009 r. i od tego momentu łączy ich ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.

Powodowie byli zapewniani, że kredyt denominowany walutą CHF jest najlepszą opcją oraz bezpieczną. Podkreślano powodom, że CHF jest stabilną walutą. Nieruchomość nie była wykorzystywana na prowadzenie działalności gospodarczej.

(Protokół, przesłuchanie powodów – k. 246-247, 308-309v).

Środki finansowe z Umowy kredytu zostały Kredytobiorcom, po złożeniu przez nich dyspozycji wypłaty, wypłacone w złotych polskich w kwocie 387.000,00 zł – okoliczność bezsporna . (Zaświadczenie Banku k. 59-64).

W dniu 7 lipca 2012 r. strony podpisały Porozumienie do Umowy, zgodnie z którym umożliwiono kredytobiorcom spłatę kredytu bezpośrednio w walucie CHF.

(Porozumienie – k. 227-227v).

Kredyt wypłacono w kwocie 387.000 zł.

W wykonaniu zawartej umowy powodowie od zawarcia umowy do dnia 15 września 2022 r. zapłacili na rzecz pozwanego 108.488,90 zł i 69.714,04 CHF tytułem rat kapitałowo - odsetkowych

(Zaświadczenie Banku k. 59-64)

Pouczeni o konsekwencjach prawnych i faktycznych upadku umowy powodowie oświadczyli, że są świadomi skutków stwierdzenia nieważności umowy, zgadzają się na objęcie ich ochroną konsumenta i nie chcą być związani zawartą umową w całości. (Protokół, przesłuchanie powodów – k. 246-247, 308-309v).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych powyżej dowodów. Sąd dał wiarę dokumentom związanym z procesem zawarcia umowy kredytowej, zwłaszcza że nie były kwestionowane przez żadną ze stron procesu. Sąd nie znalazł przeto podstaw, by poddawać w wątpliwość moc dowodową i autentyczność tychże dokumentów.

Sąd pominął dowody z pozostałych dokumentów, w tym w szczególności w postaci raportów, ocen, ekspertyz, stanowisk, wzorców umowy, pism niepochodzących od stron, albowiem nie miały one znaczenia dla ustalenia faktów, a jedynie prezentowały stanowisko strony, która je przedstawiła. Sąd potraktował wskazane dokumenty jako wzmocnienie argumentacji stron – pozbawionych jednak znaczenia dla ustalenia okoliczności faktycznych w przedmiotowej sprawie.

Sąd pominął zgłoszony przez obie strony dowód z opinii biegłego sądowego, albowiem uznał, iż nie ma on znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd pominął także dowód z zeznań świadków M. M., A. K. (1) i A. K. (2). W ocenie Sądu ich zeznania nie przyczyniłyby się bowiem do ustalenia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Sąd uznał, iż decydujące znaczenie dla oceny postanowień umownych ma ocena umowy i załączonych do niej dokumentów.

Sąd uznał, iż nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy okazały się zeznania świadka I. K. (k.335-335v), albowiem świadek nie pamiętała powodów oraz okoliczności zawierania umowy kredytowej przez nich z pozwanym Bankiem. Podobnie Sąd ocenił zeznania świadka A. G. (k.308-309) z uwagi na fakt, iż świadek była pełnomocnikiem Banku, który podpisywał umowę a świadek nie uczestniczyła w czynnościach z kredytobiorcami.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo - zasługiwało na uwzględnienie w przeważającej części. Oddaleniu pozew podlegał w zakresie roszczenia odsetkowego, z uwagi na uwzględnienie zarzutu zatrzymania.

Ciężar dowodu, że postanowienia § 1 ust. 1 CSU dotyczący powiązania kredytu z waluta CHF (klauzula ryzyka walutowego) oraz, iż § 1 ust. 2 COU, 12 ust. 3 . 8 ust. 6 COU § 15 ust. 7 pkt 3 COU (dalej: klauzule przeliczeniowe) zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ^{( 1)} § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał - nie można bowiem uznać „wyboru waluty” kredytu przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank.

Obie grupy postanowień umownych określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają samą istotę umowy kredytu denominowanego w walucie obcej.

Należy dostrzec, iż w uzasadnieniu wyroku nie ma obowiązku wyrażania szczegółowego stanowiska do wszystkich poglądów prezentowanych przez strony, o ile nie miały one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1998 r. w sprawie II UKN 282/98, Legalis 44600, oraz wyrok ETPCZ z 21 lipca 2015 r. w sprawie D. przeciwko Turcji 41721/04, Legalis 1378918). Przeważająca część zagadnień prawnych składających się na decyzje procesowe znalazło już swoje rozstrzygnięcie na poziomie Sądu Apelacyjnego i nie wymaga nadmiernie szerokiego omówienia. Dlatego mając niniejsze na uwadze Sąd stosownie do wymogów art. 327 ^{( 1)} § 2 k.p.c. sporządził niniejsze uzasadnienie w sposób możliwie zwięzły.

Sąd nie znalazł również podstaw, by wyłączyć w niniejszej sprawie zastosowanie przepisu art. 385 ¹ § 1 k.c. w szczególności poprzez uznanie, iż zawarta umowa była wynikiem indywidualnych negocjacji. Umowa zawarta została przy wykorzystaniu wzoru przygotowanego przez pozwany Bank, nie była przedmiotem negocjacji, albowiem jej zapisy w żaden sposób nie odbiegają od zapisów innych umów stosowanych przez Bank przy udzielaniu kredytów powiązanych z walutą obcą. Powodowie mogli podpisać umowę w kształcie zaproponowanym przez Bank lub z kredytu zrezygnować.

Wskazać należy, iż w niniejszej sprawie znalazły się postanowienia umowne rażąco naruszające równowagę kontraktową między stronami tj. kształtujące prawa i obowiązki kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające jego interesy.

W wyroku TSUE z dnia 20.09.2017 r. w sprawie C–186/16 R. A. i in. przeciwko (...) Trybunał wyodrębnił klauzulę ryzyka walutowego jako niezależną grupę postanowień umowy kredytu, która musi być badana przez sąd meriti w ramach kontroli postanowień wzorca umownego a zastrzeżony w nim mechanizm podlegać musi ocenie, czy właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku kursu waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

Odnosząc powyższe do całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności zeznań powodów wskazać należy, iż klauzula ryzyka walutowego nie pozwalała na zrozumienie kredytobiorcy wszelkich konsekwencji finansowych wiążących się z zawarciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności dotyczących konsekwencji wzrostu kursu waluty na saldo zadłużenia przeliczone na złotówki. Trudno bowiem uznać, mając na uwadze, iż strona powodowa nie osiągała dochodów w CHF, że gdyby faktycznie uzmysłowiono jej ryzyko jakie wiąże się z zaciągnięciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności możliwego wpływu wzrostu kursu na saldo zadłużenia przeliczne na złotówki (że może wzrastać mimo regularnej spłaty kredytu), że zdecydowałaby się na zawarcie takiej umowy.

W niniejszej sprawie nie można uznać, iż strona powodowa rozumiała konsekwencje ekonomiczne możliwego spadku waluty krajowej dla swoich zobowiązań finansowych.

Klauzula ta nie została sformułowana prostym jasnym językiem, a co za tym idzie w sposób niejednoznaczny w rozumieniu przepisu art. 358 ¹ k.c.

Tym samym wskazać należy, iż klauzula ta kształtuje prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy kredytobiorcy. Wskazać należy bowiem, iż tak należy ocenić fakt znacznego wzrostu zadłużenia salda kredytu przeliczanego na złote, który ma miejsce z uwagi na wzrost kursu franka szwajcarskiego w okresie od zawarcia umowy do chwili obecnej. Tym samym spłata kredytu przez kilkanaście lat zgodnie z harmonogramem nie powoduje realnego zmniejszenia salda zadłużenia przelicznego na złotówki, stosownie do dokonywanych wpłat. Dodatkowo wzrost kursu CHF ma wpływ na wzrost samej raty kredytowej .

Również klauzule przeliczeniowe nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu (różnicy pomiędzy kursem kupna i sprzedaży waluty obcej), pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a służyły jedynie pokryciu kosztów udzielenia przez bank kredytu i zabezpieczenia banku przed ryzykiem kursowym, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały pozwanemu bankowi w istocie całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank. Tym samym również w przypadku tych postanowień uznać należy, iż są one sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy kredytobiorcy. Nie podziela przy tym Sąd argumentacji pozwanego, iż ustalanie przez Bank kursów nie miało miejsca z przekroczeniem granic wyznaczonych przez prawo, uznając spread za dodatkowy, niczym nie uzasadniony zarobek Banku (poza oprocentowaniem i prowizją).

Ponadto w ocenie Sądu rozproszenie w wielu miejscach umowy ww. klauzul oraz odwołanie w treści umowy do innych załączników, z całą pewnością nie ułatwiało prawidłowego odczytywania i zrozumienia ich treści, a co za tym idzie utrudniało podjęcie świadomej decyzji przez konsumenta.

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy. Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany regulaminu pozwanego banku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw). Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR CHF). W ocenie Sądu niższe oprocentowanie nie rekompensowało kredytobiorcom nieograniczonego ryzyka kursowego jakie na siebie przyjęli zawierając przedmiotową umowę.

Podkreślenia wymaga, że zmiany wynikające z zawarcia porozumienia nie niwelują abuzywności postanowień umowy dotyczących wypłaty czy spłaty kredytu, bowiem decydujący dla określenia niedozwolonego charakteru warunków umowy jest wspomniany już moment zawarcia umowy (tak min. w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku, sygn. akt V CSK 382/18, LEX 2771344). Oznacza to, że późniejsze ewentualne zmiany umowy (tj. porozumienia, aneksy) nie mają prawnego znaczenia w kwestii oceny, czy postanowienia umowy są niedozwolone.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG. Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta, zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem.

Jak zostało to wskazane w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r. III CZP 40/22 sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczania kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli w treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.

Klauzula ryzyka kursowego określa główny przedmiot umowy tj. samą kwotę kredytu i charakteryzuje jej istotę, a zatem uznanie tego postanowienia umownego za niedozwolone skutkuje brakiem możliwości wykonywania umowy kredytu i tym samym powoduje jej nieważność. Także uznanie samych klauzul przeliczeniowych za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje nieważnością całej umowy kredytu, ponieważ postanowienia te oznaczają główny przedmiot umowy i określają sposób jej wykonywania – skoro zaś nie jest możliwe określenie sposobu wykonywania umowy, to musi ona być uznana za nieważną.

Jednocześnie strona powodowa stanowczo wyraziła zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadoma wynikających z tego konsekwencji.

Brak jest również podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów powiązanych z walutą obca było dopuszczalne, jednak fakt, iż umowa zawierała postanowienia umowne obciążające kredytobiorcę nieograniczonym ryzykiem kursowym oraz dawała bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ k.c.).

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd w pkt I sentencji wyroku ustalił nieważność umowy uznając, iż zostały spełnione przesłanki z art. 189 k.p.c. warunkujące dopuszczalność takiego rozstrzygnięcia. Bank uważa, że umowa jest ważna, domaga się jej wykonywania zatem powództwo o zapłatę nie zabezpiecza należycie interesu prawnego konsumenta.

Z uwagi na nieważność umowy kredytu, dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znalazły przepisy art. 405 - 410 k.c. W najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budzi już żadnych wątpliwości zagadnienie, że jeżeli w następstwie zastosowania przedstawionych reguł umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna (nieważna), świadczenia spełnione na jej podstawie powinny być postrzegane jako świadczenia nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. ( vide: uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 roku, I CSK 242/18, Legalis nr 1966950 i z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, OSNC zb. dod. 2021/B/20, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku, III CZP 11/20, Legalis nr 2532281).

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl zaś art. 410 § 1 i 2 k.c., przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Powodowie uiścili wobec pozwanego Banku kwotę wskazaną w punkcie II wyroku, zatem należność w tej wysokości należało zasądzić na rzecz strony powodowej od pozwanego tytułem zwrotu nienależnego świadczenia od zawarcia umowy do dnia 15 września 2022 r.

Roszczenie powodów nie było przedawnione. Strona powodowa dochodziła w niniejszej sprawie zwrotu świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.). Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu i świadczeniu nienależnym nie przewidują żadnego szczególnego terminu przedawnienia, a zatem zastosowanie znajdują zasady ogólne. Zgodnie z art. 118 k.c. i art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych przed dniem 9.07.2018 r. przedawnia się po upływie terminu 10 lat, a roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych od tej daty przedawnia się po upływie 6 lat, z końcem roku kalendarzowego. Termin przedawnienia roszczenia konsumenta o zwrot świadczeń spełnionych na podstawie umowy kredytu, która jest nieważna bądź zawiera niedozwolone postanowienia umowne rozpoczyna bieg z dniem, w którym konsument dowiedział się (lub przy zachowaniu należytej staranności powinien był się dowiedzieć) o tym, że umowa jest nieważna lub że zawiera niedozwolone postanowienia umowne. Z przeprowadzonych w sprawie dowodów z dokumentów i przesłuchania strony powodowej nie wynika, aby dowiedziała się o zawarciu w umowie niedozwolonych postanowień umownych wcześniej niż w 2019 r., a zatem należało przyjąć, że w tym roku rozpoczął się bieg terminu przedawnienia (art. 120 § 1 k.c.) roszczenia kredytobiorcy o zapłatę, który nie upłynął jeszcze w dniu złożenia pozwu, kiedy to doszło do przerwania biegu tego terminu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).

Wskazać należy, iż pełnomocnik pozwanego był umocowany do złożenia oświadczenia o skorzystaniu z prawa zatrzymania i podniesienia zarzutu zatrzymania. W ocenie Sądu, należy mieć także na względzie, że pozwana sprzeciwiając się zasadności powództwa z jakichkolwiek przyczyn, może dodatkowo podnieść zarzut zatrzymania (procesowy, samodzielny bądź łączący w sobie również czynność materialnoprawną), niezwiązany z podstawowym motywem obrony przed powództwem. Sąd zajmie się tym zarzutem w razie uznania, że zasadniczy sposób obrony pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie [Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534)].

W uzasadnieniu uchwały z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, iż kredytodawca może skorzystać z prawa zatrzymania w celu uniknięcia zagrożeń związanych z niewypłacalnością kredytobiorcy (konsumenta). Sąd Najwyższy uznał, że obowiązek zwrotu kapitału jest czymś więcej niż zobowiązanie do świadczenia wzajemnego, ma charakter bardziej podstawowy niż obowiązek zapłaty oprocentowania. Stanowisko to zostało powtórzone w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21.

Zgodnie zatem z art. 496 k.c., jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Z kolei w myśl art. 497 k.c. przepis artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w razie rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej.

Nadmienić należy, iż roszczenie strony pozwanej o zwrot kapitału nie uległo przedawnieniu, albowiem w ocenie Sądu dopiero w chwili złożenia przez powodów oświadczenia o świadomości skutków prawnych nieważności wraz z żądaniem upadku umowy – pozwany miał jasność co do swojej sytuacji prawnej, a co za tym idzie mógł zażądać zwrotu.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł, że spełnienie świadczenia powinno nastąpić za jednoczesnym zaofiarowaniu przez powodów na rzecz których świadczenia zasądzono pozwanemu kwoty 387.000,00 zł.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Sąd zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej odsetki ustawowe za opóźnienie od powyższych kwot od dnia następującego po dniu pouczenia strony powodowej o skutkach ustalenia nieważności umowy. W tym momencie należy odwołać się do uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. o sygn. akt III CZP 6/21, zgodnie z którym dopiero z chwilą gdy powód pouczony przez sąd o skutkach nieważności umowy oświadczy, iż godzi się na te skutki i akceptuje je występuje skutek w postaci definitywnej nieważności umowy. Dopiero wówczas powstaje po obu stronach obowiązek zwrotu spełnionych świadczeń i występuje po stronie pozwanego stan opóźnienia. Dalej idące żądanie odsetkowe Sąd oddalił jako nieuzasadnione. Nadmienić należy, iż powodowie cały czas podtrzymywali żądanie ewentualne, a pierwotnie złożony pozew nie uwzględniał okoliczności, iż w chwili zawierania umowy kredytowej powodowie nie mieli wspólności ustawowej małżeńskiej

O kosztach procesu Sąd orzekł (pkt IV wyroku) na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. wobec wygrania przez stronę powodową sprawy niemalże w całości zasądzając od pozwanego na jej rzecz w całości koszty postępowania pozostawiając szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu.

Sędzia Joanna Iwona Golda - Pauszek

ZARZĄDZENIE

(...)

Sędzia Joanna Iwona Golda - Pauszek