Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 września 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Piotr Grenda
Protokolant:	protokolant sądowy Bartosz Sztukowski

po rozpoznaniu w dniu 22 sierpnia 2024 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa T. M., Ż. M.

przeciwko Raiffeisen Bank (...) z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie ewentualnie zapłatę i ustalenie

1.  ustala, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta w 28 grudnia 2007 roku pomiędzy powodami, a poprzednikiem prawnym pozwanego jest nieważna;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda T. M. kwotę 36.212,80 CHF (trzydzieści sześć tysięcy dwieście dwanaście 80/100 franków szwajcarskich) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 lipca 2024 roku do dnia zapłaty;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki Ż. M. kwotę 36.212,80 CHF (trzydzieści sześć tysięcy dwieście dwanaście 80/100 franków szwajcarskich) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 lipca 2024 roku do dnia zapłaty;

4.  umarza postępowanie w pozostałym zakresie;

5.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów koszty procesu w całości wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt XXVIII C 1682/22

UZASADNIENIE

Powodowie T. M., Ż. M. (dalej także jako: kredytobiorca, konsument) wniosła o:

1.  ustalenie, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta w dniu 28 grudnia 2007 r. przez strony jest nieważna;

2.  zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 149.705,37 zł oraz kwoty 118.604,15 CHF jako zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 7 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty.

Powodowie wnieśli o zasądzenie solidarnie (ewentualnie łącznie) od strony pozwanej na rzecz strony powodowej zwrotu kosztów postepowania według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej w kwocie 102,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia orzeczenia do dnia zapłaty na zasadzie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Pismem z dnia 14 sierpnia 2024 r. powodowie na postawie art. 203 § 1 k.p.c. cofnęli częściowo pozew tj. w zakresie części roszczenia o zapłatę w zakresie: kwoty 149.705,37 zł, odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od tej kwoty od dnia 7 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty, kwoty 46.178,55 CHF, odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od kwoty 118.604,15 CHF od dnia 7 grudnia 2021 r. do dnia 12 lipca 2024 r.

- bez zrzeczenia się roszczenia w powyższej części.

Powodowie wnoszą ostatecznie o ustalenie, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta w dniu 28 grudnia 2007 r. przez strony jest nieważna oraz o zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 72.425,60 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 lipca 2024 r. do dnia zapłaty.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 28.12.2007 r. została zawarta umowa kredytu nr (...), na podstawie której (...) S.A. (poprzednik prawny pozwanego) udzielił stronie powodowej kredytu w kwocie 800.000,00 zł na okres 360 miesięcy w celu zakupu domu na rynku wtórnym. Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę stawki LIBOR CHF 3M i stałej marży banku. Kredyt był indeksowany do waluty CHF (§ 2 ust. 1 zdanie drugie).

Zgodnie z „Regulaminem kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególnych transz. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, saldo zadłużenia z tytułu kredytu obliczane jest według kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz. Aktualne saldo zadłużenia w walucie kredytu kredytobiorca otrzymuje listownie na podstawie postanowień § 11. (§ 7 ust. 4) W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej raty kredytu podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego, o którym mowa w ust. 1 według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu (§ 9 ust. 2 pkt 1).

Dowód: umowa – k. 66-70, regulamin – k. 72-80.

Zawarcie powyższej umowy zostało poprzedzone złożeniem przez stronę powodową zaakceptowanego przez bank wniosku o udzielenie kredytu w kwocie 800.000,00 zł, w walucie CHF. W dacie zawarcia umowy powodowie nie prowadzili działalności gospodarczej.

Ponadto strona powodowa podpisała oświadczenie, że została zapoznana z kwestią ryzyka kursowego związanego z udzieleniem kredytu indeksowanego do waluty obcej, jest świadoma tego ryzyka i rezygnuje z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych, zna postanowienia regulaminu odnoszące się do kredytów indeksowanych do waluty obcej, jest świadoma, że ponosi ryzyko kursowe związane z wahaniem kursów waluty, do której jest indeksowany kredyt, ryzyko kursowe ma wpływ na wysokość zobowiązania względem banku, wynikającego z umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu, kredyt zostanie wypłacony w złotych na zasadach wypłaconych w regulaminie, saldo zadłużenia kredytu jest wyrażone w walucie obcej, raty kredytu są wyrażone w walucie obcej i podlegają spłacie w złotych na zasadach opisanych w regulaminie.

Dowód: wniosek – k. 227-229, oświadczenia – k. 231, decyzja – k. 233.

W dniu 28.01.2008 r. strony zawarły aneks nr 1, na mocy którego dokonano obniżenia kwoty kredytu udzielonego kredytobiorcy na postawie umowy o 100.000,00 zł do kwoty 700.000,00 zł.

Dowód: aneks nr 1 – k. 81-82.

Kredyt został uruchomiony w dniu 31.01.2008 r. kwotą 700.000,00 zł. Powodowie w okresie od 28.12.2007 r. do 06.10.2021 r. uiścili łącznie na rzecz pozwanego kwotę 149.705,37 zł oraz kwotę 118.604,15 CHF tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych.

Dowód: zaświadczenie – k. 100-119, historia transakcji – k. 312-315.

W dniu 07.09.2011 r. strony zawarły aneks nr 2 do umowy, na mocy którego umożliwiono powodom spłatę kredytu bezpośrednio w walucie indeksacji (CHF).

Dowód: aneks nr 2 – k. 83-86.

W dniu 24.11.2021 r. powodowie wezwali pozwany Bank do zapłaty wszystkich kwot zapłaconych przez powodów w związku z wykonywaniem umowy, w szczególności kwot zapłaconych tytułem spłaty rat kredytu od dnia zawarcia umowy do dnia 6 października 2021 r. w wysokości 149.705,37 zł i 118.604,15 CHF, jako świadczeń nienależnych w związku z tym, że ww. umowa jest nieważna. Bank otrzymał ww. pismo w dniu 29 listopada 2021 r.

Dowód: przedsądowe wezwanie do zapłaty – k. 87-88v, data nadania i odbioru – k. 94-95.

W dniu 21 czerwca 2024 r. pozwany Bank wezwał powodów do zwrotu na swoją rzecz równowartości kwoty kapitału wypłaconego na podstawie umowy kredytu w wysokości 700.000,00 zł w terminie do dnia 14 lipca 2024 r.

Dowód: wezwanie do zapłaty – k. 316-316v.

W dniu 4 lipca 2024 r. powodowie wezwali pozwany Bank do zapłaty na ich rzecz , w terminie 7 dni od otrzymania wezwania kwoty 35.247,96 CHF, tytułem zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych, pobranych od nich nienależnie przez Bank w wykonaniu nieważnej umowy w okresie od 29 października 2021 r. do 28 czerwca 2024 r.

Dowód: wezwanie do zapłaty – k. 317.

W dniu 12 lipca 2024 r. powodowie złożyli do pozwanego Banku oświadczenie, że dokonują potrącenia wierzytelności poznanego w wysokości 700.000,00 zł tytułem roszczenia o zwrot kwoty wypłaconej w wykonaniu nieważnej umowy kredytu z przysługującą im wierzytelnością w wysokości:

- 35.247,96 CHF, ze skutkiem na dzień 12 lipca tytułem zwrotu spłat rat kredytu, której równowartość na dzień 12 lipca 2024 r. wynosi kwotę 153.846,77 zł – w skutek potrącenia wierzytelność umarza się w całości, a wierzytelność Banku pozostaje nieumorzona w kwocie 546.153,23 zł;

- 43.718,07 zł, ze skutkiem na dzień 12 lipca 2024 r., tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie, liczonych od kwoty 149.705,37 zł za okres od dnia 7 grudnia 2021 r. do dnia 12 lipca 2024 r. – wskutek potrącenia ich wierzytelność umarza się w całości, a wierzytelność Banku pozostaje nieumorzona w kwocie 502.435,16 zł;

- 34.635,66 CHF, ze skutkiem na dzień 12 lipca 2024 r., tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie, liczonych od kwoty 118.604,15 CHF za okres od dnia 7 grudnia 2021 r. do dnia 12 lipca 2024 r., której równowartość na dzień 12 lipca 2024 r. wynosi kwotę 151.174,27 zł – wskutek potrącenia ich wierzytelności powyższa wierzytelność umarza się w całości, a wierzytelność Banku pozostaje nieumorzona w kwocie 351.260,89 zł;

- 149.705,37 zł, ze skutkiem na dzień 12 lipca 2024 r., tytułem zwrotu spłat rat kredytu, pobranych od dnia zawarcia umowy do 6 października 2021 r.- wskutek potrącenia ich wierzytelność umarza się w całości, a wierzytelność Banku pozostaje nieumorzona w kwocie 201.555,52 zł;

- 118.604,15 CHF, ze skutkiem na dzień 12 lipca 2024 r., tytułem zwrotu spłat rat kredytu – której równowartość na dzień 12 lipca 2024 r. wynosi kwotę 517.671,53 zł – wskutek potrącenia wierzytelności Banku umarza się w całości, a ich wierzytelność pozostaje nieumorzona w kwocie 316.116,01 zł – która po przeliczeniu po kursie NBP z dnia 12 lipca 2024 r. – stanowi kwotę 72.425,60 CHF.

Pozwany otrzymał ww. pismo w dniu 15 lipca 2024 r.

( oświadczenie powodów o potrąceniu wierzytelności – k. 318-318v, potwierdzenie nadania i doręczenia – k. 319-320)

Powód prowadzi działalność gospodarczą od 16.10.2006 r. pod firmą (...) w przedmiocie „działalność agentów specjalizujących się w sprzedaży pozostałych określonych towarów”

Dowód: wydruk CEiDG – k. 251-253

Kredyt został zaciągnięty w celu zakupu nieruchomości. Powodowie chcieli zaciągnąć kredyt w walucie PLN, ale nie mieli zdolności kredytowej. Powodowie zaciągnęli kredyt w (...). Powodów zapewniano, że kredyt jest bezpieczny, a waluta stabilna. Doradca kredytowy nie porównywał korzyści i ryzyk między kredytem złotówkowym a walutowym. Powodom nie przedstawiono żadnych wykresów dotyczących kursu CHF. Doradca nie wyjaśnił powodom pojęcia „spreadu”. Nie poinformował ich, że zmiana kursu CHF może wpłynąć na wysokość całego zadłużenia. . Powodowie otrzymali informację, że mają spłacać co miesiąc około 4.500 zł. Powodom nie mówiono o żadnych zabezpieczeniach przed ryzykiem zmian kursowych. Początkowo powodowie spłacali kredyt w PLN, a następnie bezpośrednio w CHF. Powód prowadzi działalność gospodarcza od 2006 r. związaną z doradztwem handlowym. W dacie zawarcia umowy kredytu powód pracował w oparciu o umowę o pracę, a działalność była zawieszona. Kredytowana nieruchomość nie miała żadnego związku z działalnością gospodarczą. W dacie zawarcia umowy powód miał zarejestrowana działalność gospodarczą w poprzedniej nieruchomości. Potem adres działalności gospodarczej powód przeniósł na aktualny adres. Aktualnie powód prowadzi działalność gospodarczą związaną z doradztwem handlowym. Powód nie przetrzymuje danych klientów w kredytowanej nieruchomości. Powód mieszka w kredytowanej nieruchomości od 2009 r. Powodowie są małżeństwem. Od 23 maja 2017 r. mają rozdzielność majątkową. Powodowie spłacają kredyt po połowie.

Dowód: przesłuchanie strony powodowej – k. 302v-303.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony, oraz zeznania strony powodowej, które były spójne, logiczne, konsekwentne i pobawione sprzeczności oraz znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach. Powyższe dowody były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, zaś pozostałe dowody zostały pominięte, ponieważ nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a ich przeprowadzenie skutkowałoby zbędnym przedłużeniem postępowania.

Dowód z opinii biegłego został pominięty, ponieważ przeprowadzenie przez biegłego wyliczeń byłoby zbędne wobec stwierdzenia, że umowa kredytu jest nieważna, a rozpoznanie sprawy nie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Dowód z zeznań świadka A. S. zgłoszony przez pozwany bank został pominięty, gdyż świadek nie brał udziału w procesie kredytowym dotyczącym umowy, której dotyczy niniejsza sprawa, a zatem nie był w stanie przedstawić faktów dotyczących okoliczności zawarcia tej umowy, natomiast ogólne informacje dotyczące zawierania podobnych umów oraz funkcjonowania pozwanego banku nie miały istotnego znaczenia.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne.

Interes prawny.

Kredytobiorca posiada interes prawny w ustaleniu nieistnienia stosunku prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. Mianowicie okres kredytu wskazany w umowie jeszcze nie upłynął, zaś bank stoi na stanowisku, że umowa jest ważna, domaga się od kredytobiorcy zapłaty kolejnych rat kredytu i nie wyraża zgody na wykreślenie z księgi wieczystej hipoteki zabezpieczającej roszczenia banku wynikające z umowy. Wobec tego powództwo o zapłatę nie kończyłoby definitywnie sporu stron dotyczącego oceny, czy umowa jest ważna.1

Brak bezwzględnej nieważności umowy.

Brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Treść umowy nie naruszała także zasady nominalizmu (art. 358 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 23.01.2009 r.), skoro kredytu udzielono w walucie polskiej, zaś CHF stanowił jedynie walutę indeksacji. Z przyczyn wyjaśnionych w dalszej części uzasadnienia postanowienia umowne obciążające kredytobiorcę nieograniczonym ryzykiem kursowym i dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.), co wyłącza możliwość uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego (art. 353 ¹ k.c.).2

Status konsumenta.

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą banku, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku kredytobiorcy, a zatem jest on konsumentem (art. 22 ¹ k.c.). Powód prowadzi działalność gospodarczą od 2006 r., a więc już przed zawarciem przedmiotowej umowy kredytu.

Oceny tej nie neguje fakt zarejestrowania przez powoda działalności gospodarczej pod adresem nieruchomości sfinansowanej za środków pochodzących z kredytu, ponieważ rejestracja ta miała charakter wyłącznie ewidencyjny, gdyż w nieruchomości tej nigdy faktycznie nie była prowadzona działalność gospodarcza. Ponadto sama rejestracja miała miejsce już po zawarciu umowy kredytu. Tymczasem chwilą decydującą o uznaniu określonej osoby fizycznej jako konsumenta, jest chwila dokonywania czynności prawnej.3

Indywidualne uzgodnienia.

Ciężar dowodu, że postanowienia umowy wprowadzające powiązanie kredytu z kursem CHF i określające sposób przeliczeń kursowych zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał - nie można bowiem uznać „wyboru waluty” kredytu przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank. Należy przy tym mieć na uwadze, że przedmiot sporu niniejszej sprawy dotyczył wyłącznie klauzul ryzyka kursowego i klauzul przeliczeniowych, a zatem ewentualne negocjacje innych postanowień umownych (dotyczących w szczególności wysokości marży oprocentowania, prowizji, opłat itd.) nie ma tym zakresie żadnego znaczenia. Natomiast postanowienia regulaminu z samej swojej istoty nie podlegały negocjacjom.

Klauzula ryzyka kursowego.

Klauzula ryzyka kursowego (§ 2 ust. 1 zdanie drugie umowy) określa główne świadczenie umowy kredytu, lecz nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.), ponieważ analiza treści umowy i okoliczności jej zawarcia nie pozwala na stwierdzenie, że kredytobiorca został należycie poinformowany o konsekwencjach ryzyka kursowego związanego z umową. Informacja ta powinna jednoznacznie wskazywać na to, że ryzyko kursowe jest nieograniczone i obejmować realne przykłady obrazujące charakter tego ryzyka i jego potencjalne skutki, takie jak historyczny wykres kursu CHF/PLN za odpowiednio długi okres i symulację obrazującą wpływ znacznego wzrostu tego kursu na wysokość rat kredytu i zadłużenia kredytobiorcy liczonych w PLN. Tymczasem informacje udzielone przez bank tych wymogów nie spełniały. Wobec tego należało uznać, że klauzula ryzyka kursowego kształtuje prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.), skoro pomimo nieuzyskania stosownych informacji konsument, który nie miał dochodów ani oszczędności w CHF, został obciążony nielimitowanym ryzykiem zmiany kursu tej waluty, przed którym nie był w stanie zabezpieczyć się w żaden sposób.

Umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej nie może istnieć bez postanowienia przewidującego jej indeksację i wskazującego walutę tej indeksacji. A zatem nie ma w ogóle możliwości, aby „luka” powstała po tej klauzuli mogła zostać uzupełniona przepisem prawa krajowego. W rezultacie umowa kredytu po wyłączeniu z niej klauzuli ryzyka kursowego nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG), a zatem jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.).

Klauzule przeliczeniowe.

Klauzule przeliczeniowe (§ 7 ust. 4 i § 9 ust. 2 pkt 1 regulaminu) nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały bankowi całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank, a zatem bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Stanowisko to jest utrwalone w orzecznictwie.4

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.5 Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie realizowanie obowiązków umownych przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany regulaminu banku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw) czy kwestia ewentualnego zawarcia przez strony aneksu do umowy kredytu upoważniającego kredytobiorcę do spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało także znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR CHF).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.6 Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,7 zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem8, a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażane tylko saldo zadłużenia. Podsumowując, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce zawartego w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego niedozwolonego postanowienia umownego odnoszącego się do sposobu określania kursu waluty obcej zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.9

Klauzule przeliczeniowe określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. 10, ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń kursowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają istotę umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. Skoro zaś postanowienia te określają sposób wykonywania umowy i wobec tego bez nich nie jest możliwe stwierdzenie, jak umowa ma być wykonywana, co oznacza, że umowa po wyłączeniu z niej klauzul przeliczeniowych nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG), a zatem nie wiąże także w pozostały zakresie11, czyli jest w całości nieważna12 (art. 58 § 1 k.c.).

Świadczenie nienależne.

Nieważność umowy kredytu ex tunc oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne ( condictio sine causa) podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast fakt, że bankowi przysługuje wobec kredytobiorcy analogiczne roszczenie sam z siebie nie może uzasadniać oddalenia powództwa kredytobiorcy o zapłatę na podstawie art. 411 pkt 2 lub 4 k.c.13 Nie zachodzą także przesłanki do zastosowania art. 409 k.c. lub art. 5 k.c.

Nieważność umowy kredytu oznacza zatem, że bank powinien zwrócić kredytobiorcy pobrane od niego raty kredytu związane z wykonywaniem umowy kredytu. Strona powodowa uiściła wobec pozwanego kwotę 149.705,37 zł i 118.604,15 CHF tytułem spłaty rat kredytu w okresie od dnia 28.12.2007 r. do dnia 06.10.2021 r.

Pismem z dnia 14 sierpnia 2024 r. powodowie na postawie art. 203 § 1 k.p.c. cofnęli częściowo pozew tj. w zakresie części roszczenia o zapłatę w zakresie: kwoty 149.705,37 zł, odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od tej kwoty od dnia 7 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty, kwoty 46.178,55 CHF, odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od kwoty 118.604,15 CHF od dnia 7 grudnia 2021 r. do dnia 12 lipca 2024 r. - bez zrzeczenia się roszczenia w powyższej części. Powodowie wnieśli ostatecznie o ustalenie, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta w dniu 28 grudnia 2007 r. przez strony jest nieważna oraz o zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 72.425,60 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 lipca 2024 r. do dnia zapłaty.

Powodowie w oświadczeniu o potrąceniu z dnia 12 lipca 2024 r. wskazali, że w zakresie wierzytelności powodów potrąceniu (umorzeniu) uległy kwoty: 35.247,96 CHF która obejmowała spłaty kredytu nieobjęte powództwem, kwota 149.705,37 zł, odsetki ustawowe za opóźnienie liczone od kwoty 149.705,37 zł od dnia 7 grudnia 2021 r. do dnia zapłaty, 46.178,55 CHF, odsetki ustawowe za opóźnienie liczone od kwoty 118.604,15 CHF od dnia 7 grudnia 2021 r. do dnia 12 lipca 2024 r. W wyniku potrącenia wierzytelność powodów pozostała nieumorzona w kwocie 72.425,60 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następującego po dniu potracenia, czyli od 13 lipca 2024 r. do dnia zapłaty.

Należy również zaznaczyć, że uwzględnienie w toku procesu dokonanego przez powodów potrącenia było dopuszczalne również w świetle art. 203 ¹ k.p.c. Celem tego przepisu jest dążenie do skoncentrowania materiału procesowego w taki sposób, aby kwestię potencjalnego potrącenia, jako podnoszonego przez pozwanego zarzutu obronnego, transponować do procesu maksymalnie szybko, zapobiegając ryzyku przewlekłości postepowania w razie powołania się na niego chociażby na końcowym etapie postępowania. Jednakże zdaniem Sądu odróżnić należy objętą hipotezą omawianego przepisu sytuację podniesienia przez pozwanego zarzutu potrącenia i powołania go w procesie od sytuacji mającej miejsce w niniejszym postępowaniu, kiedy to strona powodowa złożyła oświadczenie o wzajemnym potrąceniu wierzytelności, a pozwany jedynie powołał i wykazał to twierdzenie w sporze, która to sytuacja pozostaje poza zakresem przedmiotowej normy. W ocenie Sądu Okręgowego konieczne było uwzględnienie stanu, jaki wynikał ze złożenia przez powodów oświadczenia o potrąceniu na datę zamknięcia rozprawy (art. 316 k.p.c.), gdyż jest to kwestia zastosowania prawa materialnego, które Sąd stosuje z urzędu ( iura novit curia)

Wobec cofnięcia przez powodów części roszczenia bez zrzeczenia się roszczenia, Sąd na podstawie art. 355 k.p.c., w pkt. 3. wyroku umorzył postępowanie co do roszczenia o zapłatę kwoty 149.705,37 zł i 46.178,55 CHF ze względu na złożenie przez powodów oświadczenia o potrąceniu wierzytelności.

Sposób zasądzenia świadczenia.

Wskazać nadto należy, że zgodnie z zeznaniami złożonymi przez powodów w dacie zawarcia umowy o kredyt byli małżeństwem, ale od 23 maja 2017 r. mają rozdzielność majątkową. Powodowie spłacają kredyt po połowie. Zatem zgodnie z żądaniem powodów Sąd zasądził dochodzone kwoty po ½. Sąd zasądził na rzecz każdego z powodów kwotę 36.212,80 CHF.

Zarzut przedawnienia.

Zarzut przedawnienia podniesiony przez pozwanego był nieskuteczny. Strona powodowa dochodziła w niniejszej sprawie zwrotu świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.). Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu i świadczeniu nienależnym nie przewidują żadnego szczególnego terminu przedawnienia, a zatem zastosowanie znajdują zasady ogólne. Zgodnie z art. 118 k.c. i art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych przed dniem 9.07.2018 r. przedawnia się po upływie terminu 10 lat, a roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych od tej daty przedawnia się po upływie 6 lat, z końcem roku kalendarzowego. Termin przedawnienia roszczenia konsumenta o zwrot świadczeń spełnionych na podstawie umowy kredytu, która jest nieważna bądź zawiera niedozwolone postanowienia umowne rozpoczyna bieg z dniem, w którym konsument dowiedział się (lub przy zachowaniu należytej staranności powinien był się dowiedzieć) o tym, że umowa jest nieważna lub że zawiera niedozwolone postanowienia umowne.14

Z przesłuchania powodów wynika, że dowiedzieli się o niedozwolonych postanowieniach umownych zawartych w ich umowie kredytu w 2022 r. i od daty jego złożenia należy liczyć bieg terminu przedawnienia (art. 120 § 1 k.c.) ich roszczenia o zapłatę, który nie upłynął jeszcze w dniu złożenia pozwu, kiedy to doszło do przerwania biegu tego terminu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).

Odsetki.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Jeśli dłużnik świadczenia pieniężnego spełnia je z opóźnieniem wierzyciel ma prawo domagać się odsetek ustawowych za opóźnienie. Zgodnie z art. 455 k.c. roszczenie bezterminowe staje się wymagalne z chwilą wezwania dłużnika do zapłaty.

Sąd zasądził na rzecz powodów od pozwanego odsetki ustawowe za opóźnienie od ww. kwot od dnia 13 lipca 2024 r. (tj. od dnia następnego po wystosowaniu przez powodów oświadczenia o potrąceniu, co nastąpiło w dniu 12.07.2024 r.) do dnia zapłaty.

Koszty procesu.

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie 4. wyroku na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zasądzając od pozwanego na rzecz powodów całość poniesionych przez nich kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu. Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od zasądzonych kosztów procesu Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie, liczone od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Zarządzenie: odpis wyroku wraz z uzasadnieniem proszę doręczyć pełnomocnikom stron.

1 por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 163/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.05.2022 r., II CSKP 1030/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 797/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2022 r., II CSKP 701/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., II CSKP 616/22,

2 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22.

3 vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9.02.2012 r., V ACa 96/12,

4 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.01.2016 r., I CSK 1049/14,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1.03.2017 r., IV CSK 285/16,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.10.2018 r., II CSK 632/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.10.2019 r., IV CSK 309/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18.

5 Por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17.

6 Por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D., pkt 62,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...), pkt 67-70.

7 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78.

8 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 - C-82/21, (...), pkt 76.

9 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

10 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18.

11 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

12 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18.

13 Por.:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6.07.2021 r., III CZP 41/20,

- uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

14 por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 9.07.2020 r., (...) i (...), C‑698/18 i C‑699/18,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16.07.2020 r., (...)i (...), C‑224/19 i C‑259/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22.04.2021 r., (...), C-485/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10.06.2021 r., (...), C-776/19 - C-782/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., (...), C-80/21 – C-82/21,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13.01.2022 r., III CZP 61/22.