Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 czerwca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: sekretarz sądowy Julia Kraszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 maja 2024 roku w Warszawie

sprawy z powództwa M. R. i H. R.

przeciwko Syndykowi Masy Upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie o ustalenie i zapłatę

ustala, że umowa pożyczki hipotecznej numer (...)z dnia 16 sierpnia 2010 roku jest nieważna.

Sygn. akt XXVIII C 2240/24

UZASADNIENIE

Strona powodowa (dalej także jako: kredytobiorca, konsument) wniosła o ustalenie nieważności umowy pożyczki hipotecznej zawartej pomiędzy stronami.

Pozwany bank wniósł o oddalenie powództwa.

W dniu 20.07.2023 r. ogłoszono upadłość pozwanego banku, wobec czego postępowanie zostało zawieszone na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c., a do udziału w sprawie został wezwany syndyk masy upadłości pozwanego na podstawie art. 174 § 3 k.p.c. Następnie postępowanie zostało na podstawie art. 180 § 1 pkt 5 lit. b k.p.c. podjęte w zakresie powództwa o ustalenie (powództwo o ustalenie stanowi roszczenie procesowe a nie materialnoprawne i wobec tego nie stanowi ono „wierzytelności, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości” w rozumieniu art. 145 ust. 1 Prawa upadłościowego).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 16.08.2010 r. została zawarta umowa pożyczki hipotecznej nr (...), na podstawie której pozwany udzielił stronie powodowej pożyczki w kwocie 213.044,97 zł na okres 240 miesięcy w celu spłaty pożyczki hipotecznej w (...) Banku (...) S.A. oraz kredytów ratalnych w Banku (...) S.A. (...) Bank S.A. Pożyczka była oprocentowana według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę stawki EURIBOR 3M i stałej marży banku.

Pożyczka była indeksowana kursem EUR (pkt IV części A umowy), umowa przewidywała, że uruchomienie pożyczki następuje w złotych polskich (PLN) przy jednoczesnym przeliczeniu w dniu wypłaty na walutę wskazaną w części szczegółowej umowy (IV) zgodnie z kursem kupna dewiz obowiązującym w banku w dniu uruchomienia, chyba że część szczegółowa umowy (VIII) stanowi inaczej (§ 3 ust. 11 części B umowy) spłata wszelkich zobowiązań z tytułu niniejszej umowy pożyczki będzie dokonywana w złotych polskich (§ 4 ust. 1 części B umowy), wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymagalnej kwoty wyrażonej w walucie EUR – po jej przeliczeniu na PLN – według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kurem walut obcych” (§ 4 ust. 5 części B umowy), bank umożliwi pożyczkobiorcy spłatę zaciągniętej pożyczki w walucie, do której pożyczka jest indeksowana, pod warunkiem: złożenia przez pożyczkobiorcę w banku stosownego pisemnego wniosku w tym zakresie, uiszczenia przez pożyczkobiorcę opłaty wymaganej w tabeli opłat i prowizji, zawarcia przez pożyczkobiorcę z bankiem aneksu w tym zakresie (§ 4 ust. 6 części B umowy). Umowa zawierało ponadto oświadczenie pożyczkobiorcy, że jest świadomy ryzyka związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego (jako czynnika determinującego wysokość zadłużenia oraz wysokość rat spłaty) w całym okresie pożyczki i akceptuje to ryzyko, jest świadomy, że zmiana spreadu walutowego będzie miała wpływ na wyrażoną w złotych wysokość uruchamianej pożyczki oraz rat kapitałowo-odsetkowych w całym okresie pożyczki i akceptuje to ryzyko (§ 9 ust. 3 lit c ppkt iii i iv części B umowy).

Załącznikiem do powyższej umowy było oświadczenie o ryzyku walutowym, w którym strona powodowa oświadczyła, że zapoznała się z poniższymi pojęciami:

- ryzyko walutowe w przypadku pożyczki indeksowanej kursem waluty obcej polega na możliwości zmiany wysokości raty wyrażonej w walucie indeksacyjnej, co jest uzależnione od poziomu kursu waluty indeksacyjnej. Wysokość raty pożyczki może w takim układzie ulegać wahaniom zarówno na korzyść pożyczkobiorcy, obniżając wysokość raty wyrażonej w złotych polskich, jak i na jego niekorzyść podwyższając wysokość raty wyrażonej w złotych polskich. Zmiana kursu waluty indeksacyjnej pożyczki ma także wpływ na całkowitą wysokość zobowiązania pożyczkobiorcy wobec banku w danym dniu, ponieważ pomimo niezmienności nominalnej wysokości salda pożyczki wyrażonego w walucie indeksacyjnej jego wysokość wyrażona w złotych polskich może ulec zmianie na skutek wahań kursu waluty indeksacyjnej zarówno na korzyść jak i niekorzyść pożyczkobiorcy.

- spread walutowy jest to różnica pomiędzy kursem sprzedaży a kursem zakupu waluty obcej ogłaszanym przez bank w tabeli kursów walut. Poziom spreadu ma wpływ na wysokość raty pożyczki indeksowanej wyrażonej w złotych polskich.

Strona powodowa oświadczyła również, że zapoznała się z symulacją modelową, zgodnie z którą pożyczka w kwocie 213.044,97PLN udzielona na 240 miesięcy, spłacana w ratach równych, z marżą 8,45%, udzielona przy stawce referencyjnej EURIBOR w wysokości 0,72 i kursie kupna 1 EUR = 3,7044 wyniosłaby:

- 2.146,69 PLN przy oprocentowaniu wynoszącym 9,17% i kursie sprzedaży wynoszącym 4,0987 (wariant 1),

- 2.447,48 PLN przy oprocentowaniu wynoszącym 9,17% i kursie sprzedaży wynoszącym 4,6730 (wariant 2),

- 3.181,22 PLN przy oprocentowaniu wynoszącym 13,17% i kursie sprzedaży wynoszącym 4,6730 (wariant 6).

Oświadczenie zawierało historię zmian stóp procentowych LIBOR oraz EURIBOR i wykres zmian kursów USD/PLN, EUR/PLN i CHF/PLN za okres od lipca 2009 r. do lipca 2010 r.

Ponadto strona powodowa złożyła oświadczenia o poniższej treści.

Jesteśmy świadomi faktu, że uruchomienie pożyczki i spłata rat pożyczki następuje wg kursu kupna i sprzedaży waluty obcej ustalonego przez bank, do której indeksowana jest pożyczka, a kurs ten powiększony jest o spread walutowy.

Akceptujemy, iż w związku z tym uruchomienie pożyczki następuje wg kursu kupna waluty indeksacyjnej ustalonego przez bank, a spłata rat pożyczki następuje wg kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej ustalonego przez bank.

Akceptujemy, iż poziom spreadu walutowego może być zmienny na zasadach określonych w Regulaminie kredytowania hipotecznego. Możliwe są odchylenia kursu kupna i sprzedaży waluty indeksacyjnej ustalanego przez (...) Bank S.A. odpowiednio:

- 7,5% od kursu rynkowego wymiany walut w przypadku ustalania kursu kupna waluty indeksacyjnej,

- 7,5% od kursu rynkowego wymiany walut w przypadku ustalania kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej.

Bieżące kursy walut zamieszczone są na stronie internetowej (...). Jesteśmy świadomi, że kursy zmieniają się każdego dnia roboczego. Zapoznaliśmy się z poziomami kursów kupna i sprzedaży walut stosowanych przez (...) Bank S.A. na dzień sporządzenia umowy pożyczki.

Oświadczamy, że przedstawiono nam ofertę pożyczki hipotecznej (...) Bank S.A. w złotych polskich oraz że wybraliśmy pożyczkę hipoteczną indeksowaną kursem waluty obcej, będąc uprzednio poinformowani o ryzykach związanych z zaciągnięciem pożyczki hipotecznej indeksowanej kursem waluty obcej.

Oświadczamy, że jesteśmy świadomi faktu, że w przypadku pożyczki hipotecznej indeksowanej kursem waluty obcej ponoszę ryzyko kursowe co oznacza, że zarówno rata pożyczki, jak i wysokość zadłużenia tytułem zaciągniętej pożyczki – przeliczona na PLN na dany dzień – podlega ciągłym wahaniom, w zależności od aktualnego kursu waluty indeksowanej. Jesteśmy świadomi faktu, że rzeczywiste koszt koszty obsługi długu mogą się finalnie okazać znacząco wyższe id wcześniej założonych. Jesteśmy świadomi faktu, że wybierając zadłużenie w walucie obcej, aktualnie korzystam z oprocentowania niższego w porównaniu z kredytem złotowym i spłacam miesięcznie niższą ratę pożyczki. Jesteśmy świadomi faktu, że wynika to ze znacznej różnicy w wysokości stawek referencyjnych, które są podstawą do ustalania oprocentowania pożyczki.

Dowód: umowa z załącznikami – k. 28-34 .

Zawarcie powyższej umowy zostało poprzedzone złożeniem przez stronę powodową wniosku o udzielenie pożyczki w kwocie 206.374,98 zł w walucie EUR.

Dowód: wniosek – k. 105-109.

Strona powoda spłacała raty pożyczki w okresie od dnia 18.08.2010 r. do dnia 19.07.2022 r. W tym okresie kurs EUR/PLN wahał się od 3,9903 do 5,0029, a najwyższa wysokość raty wyniosła 2704,60 zł.

Dowód: zaświadczenie – k. 35-37.

Strona powodowa zna, rozumie i akceptuje skutki stwierdzenia nieważności umowy oraz nie zgadza się na utrzymanie w mocy zawartych w umowie niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: oświadczenie – k. 72,75

Celem pożyczki było uzyskanie środków na refinansowanie poprzedniej pożyczki hipotecznego w (...) Banku (...) S.A. indeksowanej do CHF, która była przeznaczona zakup lokalu mieszkalnego przeznaczonego na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych strony powodowej. Nieruchomość ta nie była wykorzystywana do prowadzenia działalności gospodarczej, natomiast pod adresem nieruchomości była zarejestrowana działalność gospodarcza powódki. Nieruchomość nie była wynajmowana.

Postanowienia umowy pożyczki dotyczące powiązania z kursem waluty obcej i sposobu przeliczeń kursowych nie zostały indywidualnie uzgodnione przez strony. Przed zawarciem umowy przedstawiciel banku nie udzielił informacji, jak sposób bank ustala wysokość kursów walut obcych i spreadu, jak ryzyko kursowe związane z umową przekłada się na wysokość rat i zadłużenia pożyczkobiorcy. W czasie zawierania umowy strona powodowa nie posiadała dochodów ani oszczędności w EUR. Powodowie są małżonkami w ustroju ustawowej wspólności majątkowej. Strona powodowa zorientowała się, że umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne w 2022 r. Strona powodowa zna, rozumie i akceptuje skutki stwierdzenia nieważności umowy oraz nie zgadza się na utrzymanie w mocy zawartych w umowie niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: przesłuchanie stron – k. 336-337, 373.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony, oraz zeznania strony powodowej, które były spójne, logiczne, konsekwentne i pobawione sprzeczności oraz znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach. Powyższe dowody były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, a pozostałe dowody nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Dowód z opinii biegłego został pominięty, ponieważ rozpoznanie sprawy nie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Zeznania świadka P. M. były nieprzydatne dla ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, ponieważ świadek nie był w stanie wskazać żadnych konkretnych faktów w zakresie okoliczności zawarcia umowy, natomiast ogólne informacje dotyczące zawierania podobnych umów oraz funkcjonowania banku nie miały istotnego znaczenia dla sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne.

Interes prawny.

Strona powodowa posiada interes prawny w ustaleniu nieistnienia stosunku prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. Mianowicie okres obowiązywania umowy jeszcze nie upłynął, zaś bank stoi na stanowisku, że umowa jest ważna, domaga się od konsumenta zapłaty kolejnych rat i nie wyraża zgody na wykreślenie z księgi wieczystej hipoteki zabezpieczającej roszczenia banku wynikające z umowy. Wobec tego powództwo o zapłatę nie kończyłoby definitywnie sporu stron dotyczącego oceny, czy umowa jest ważna.1

Brak bezwzględnej nieważności umowy.

Brak jest podstaw do uznania umowy za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów pożyczki powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Z przyczyn wyjaśnionych w dalszej części uzasadnienia postanowienia umowne dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.), co wyłącza możliwość uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego (art. 353 ¹ k.c.).2

Status konsumenta.

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa wiąże się z działalnością gospodarczą banku, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku pożyczkobiorcy, a zatem jest on konsumentem (art. 22 ¹ k.c.).

Oceny tej nie neguje fakt zarejestrowania działalności gospodarczej pod adresem nieruchomości sfinansowanej za środki pochodzące z pożyczki, gdyż rejestracja ta miała charakter jedynie ewidencyjny, skoro w nieruchomości tej nigdy faktycznie nie była prowadzona działalność gospodarcza.

Indywidualne uzgodnienia.

Ciężar dowodu, że postanowienia umowy wprowadzające powiązanie umowy z kursem CHF i określające sposób przeliczeń kursowych zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał - nie można bowiem uznać „wyboru waluty” umowy przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank. Należy przy tym mieć na uwadze, że przedmiot sporu niniejszej sprawy dotyczył wyłącznie klauzul ryzyka kursowego i klauzul przeliczeniowych, a zatem ewentualne negocjacje innych postanowień umownych (dotyczących w szczególności wysokości marży oprocentowania, prowizji, opłat itd.) nie ma tym zakresie żadnego znaczenia.

Klauzula ryzyka kursowego.

Klauzula ryzyka kursowego (pkt IV części A umowy w zakresie wprowadzającym indeksację kursem EUR) określa główne świadczenie umowy, a zarazem została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.). Mianowicie udzielone przez pozwany bank informacje o ryzyku kursowym były prawidłowe. Treść oświadczenia stanowiącego załącznik do umowy pozwalała konsumentowi na uzyskanie potrzebnych informacji o ryzyku powiązanym z niekorzystnym dla niego wzrostem kursu waluty obcej po wypłacie pożyczki. Informacje zostały przedstawione w sposób zarazem przejrzysty i zwięzły i wskazywały skutki wzrostu kursu EUR/PLN. Bank przedstawił konsumentowi historyczny wykres kursu EUR/PLN za okres do lipca 2009 r. do lipca 2010 r., w którym kurs ten wahał się o około 20%. Co więcej, bank wskazał, że w razie wzrostu kursu EUR/PLN z 4,0987 do 4,6730 (przy niezmienionym oprocentowaniu) wysokość raty zwiększy się do z 2.146,69 zł do 2,447,47, czyli o ok.15%, natomiast przy jednoczesnym zwiększeniu oprocentowania z 9,17% do 13,17%, wysokość tej raty wzrośnie do 3.181,22 zł, czyli o niemal 50%. Należy przy tym zauważyć, że umowa została zawarta na okres 20 lat, a przez dotychczasowy okres 14 lat wysokość kursu EUR/PLN i wysokość rat pożyczki przez zdecydowaną większość czasu osiągała wartość niższą od wartości maksymalnych przedstawionych w powyższej symulacji. Kurs EUR/PLN przekroczył zakładaną w symulacji wartość 4,6730 jedynie w 2022 r., po czym spadł i obecnie utrzymuje sią na poziomie 4,3-4,4, a zatem w środkowym przedziale pomiędzy 4,0987 a 4,6730, a jednocześnie na podobnym poziomie jak przez większość czasu wykonywania umowy pożyczki. Co więcej, powodowie nigdy nie zapłacili raty w maksymalnej przewidywanej w symulacji wysokości 3.181,22 zł (najwyższa wysokość raty wyniosła 2704,60 zł, a średnia wysokość rat wynosiła około 2.000 zł, co stanowi nawet niższą kwotę od przewidywanej w symulacji).

Wobec tego Sąd uznał, że w realiach niniejszej sprawy nie można uznać klauzuli ryzyka kursowego za niejednoznaczną, ani przyjąć, że kształtuje ona prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Klauzule przeliczeniowe.

Klauzule przeliczeniowe (§ 3 ust. 11 i § 4 ust. 5 części B umowy) nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia konsument został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały bankowi całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank, a zatem bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie.

Należy przy tym zauważyć, że wskazane w oświadczeniu pożyczkobiorcy stanowiącym załącznik do umowy możliwe odchylenie wynoszące „7,5% od kursu rynkowego wymiany walut” nie pozwala na ustalenie górnych ani dolnych granic kursów stosowanych przez bank, ponieważ w oświadczeniu nie wskazano na to, według jakiej metodologii miałby być ustalany „kurs rynkowy”. Co więcej, powyższe oświadczenie stanowiło wyłącznie jednostronne oświadczenie wiedzy konsumenta, a nie zgodne oświadczenie woli obu stron, co oznacza, że nie stanowiło części umowy stron i wobec tego nie był związany nawet wyżej wskazanym odchyleniem i co za tym idzie posiadał pełną swobodę w ustalaniu wysokości kursów walut obcych.

Powyższej oceny nie zmienia także brzmienie § 4 ust. 6 części B umowy, zgodnie z którym strony mogły zawrzeć aneks do umowy, pozwalający na regulowanie rat bezpośrednio w walucie obcej. Po pierwsze, postanowienie to mogłoby ewentualnie mieć znaczenia dla oceny abuzywności klauzuli przeliczeniowej dotyczącej spłaty pożyczki, ale już nie dla klauzuli przeliczeniowej dotyczącej ustalenia przez bank salda zadłużenia przy wykorzystaniu kursu kupna z tabeli bankowej – nawet gdyby konsument hipotetycznie od samego początku spłacał pożyczkę w EUR, to nie zmieniłoby to faktu, że bank miał pełną dowolność w ustaleniu początkowego salda zadłużenia. Po drugie, powyższe postanowienie przewidywało jedynie możliwość zawarcia aneksu pozwalającego na spłatę rat w walucie obcej, co oznacza, że w realiach niniejszej sprawy strona powodowa w dacie zawarcia umowy nie miała możliwości spłaty rat pożyczki w EUR. Po trzecie, zawarcie powyższego aneksu nie było bezwarunkowe, ale zostało uzależnione od uiszczenia przez konsumenta opłaty w wysokości wynikającej z tabeli opłat i prowizji. Po czwarte, należy podzielić pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, że "to, że istnieje wariant wyboru spłaty należności bezpośrednio w walucie obcej, pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, gdyż każdy wariant powinien być zgodny z przepisami konsumenckimi. Nie może być tak, że Bank - przykładowo - daje wybór, z których jeden spełnia wymogi prawa konsumenckiego, drugi zaś nie."3 Stanowisko to znajduje oparcie także w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.4

W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń konsumenta, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Stanowisko to jest utrwalone w orzecznictwie.5

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.6 Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie realizowanie obowiązków umownych przez konsumenta bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw) czy kwestia ewentualnego zawarcia przez strony aneksu do umowy upoważniającego konsumenta do spłaty rat pożyczki bezpośrednio w walucie obcej. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało także znaczenia, że wybór pożyczki powiązanej z kursem waluty obcej pozwalał konsumentowi na skorzystanie z niższego oprocentowania (EURIBOR).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.7 Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,8 zaś w niniejszej sprawie konsument nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem9, a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy pożyczki indeksowanej do waluty obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażane tylko saldo zadłużenia. Podsumowując, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce zawartego w umowie pożyczki indeksowanej lub denominowanej niedozwolonego postanowienia umownego odnoszącego się do sposobu określania kursu waluty obcej zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.10

Klauzule przeliczeniowe określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. 11, ponieważ nie tylko samo powiązanie umowy z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń kursowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają istotę umowy pożyczki indeksowanej do waluty obcej. Skoro zaś postanowienia te określają sposób wykonywania umowy i wobec tego bez nich nie jest możliwe stwierdzenie, jak umowa ma być wykonywana, co oznacza, że umowa po wyłączeniu z niej klauzul przeliczeniowych nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG), a zatem nie wiąże także w pozostały zakresie12, czyli jest w całości nieważna13 (art. 58 § 1 k.c.).

1 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 163/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.05.2022 r., II CSKP 1030/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 797/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2022 r., II CSKP 701/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., II CSKP 616/22.

2 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22.

3 Por. wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 14.12.2010 r. XVII AmC 426/09.

4 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21.09.2023 r., C-139/22, (...), pkt 52-57.

5 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.01.2016 r., I CSK 1049/14,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1.03.2017 r., IV CSK 285/16,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.10.2018 r., II CSK 632/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.10.2019 r., IV CSK 309/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18.

6 Por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17.

7 Por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D., pkt 62,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...), pkt 67-70.

8 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78.

9 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 - C-82/21, (...), pkt 76.

10 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

11 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18.

12 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

13 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18.