Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 czerwca 2025 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Joanna Kiełkowska

Protokolant: stażysta Karol Pierzynowski

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 czerwca 2025 roku w Warszawie

sprawy z powództwa R. R. i M. R.

przeciwko Syndykowi Masy Upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W.

o ustalenie

ustala, że umowa kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF nr (...), sporządzona dnia 17 września 2008 roku, a zawarta w dniu 18 września 2008 roku przez powodów z (...) Bank S.A. z siedzibą w K. jest nieważna.

Sygn. akt XXVIII C 2333/25

UZASADNIENIE

wyroku częściowego z dnia 30 czerwca 2025 roku

Powodowie R. R. i M. R. pozwem z dnia 12 grudnia 2022 roku ( data stempla pocztowego k. 68) wniesionym przeciwko pozwanemu (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W., domagali się w ramach żądania głównego:

1.  ustalenia że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF zawarta w dniu 17 września 2008 r. z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą w K., jest nieważna,

2.  zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 55.096,12 zł i 85.750,09 CHF z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnych świadczeń poniesionych na poczet nieważnej umowy kredytu w okresie od 6 października 2008 r. do 17 października 2022 r. w postaci rat kredytu, prowizji, składek ubezpieczeniowych i innych opłat.

Ponadto, powodowie zgłosili roszczenia ewentualne, bliżej opisane w petitum pozwu i wnieśli o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz zwrotu kosztów procesu i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w wysokości podwójnej stawki minimalnej dla każdego z powodów z osobna.

W odpowiedzi na pozew, którego odpis został doręczony pozwanemu (...) Bank S.A. z siedzibą w W. w dniu 16 stycznia 2023 r. (epo k.113), strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany zakwestionował istnienie podstaw do uznania umowy kredytu za nieważną, jak również do uznania jej postanowień za abuzywne, gdyż bank dopełnił obowiązków informacyjnych w zakresie ryzyka walutowego, a powodowie mieli możliwość negocjowania treści postanowień umownych. Niezależnie od dalej idących zarzutów, pozwany wskazywał, że nawet po wyłączeniu z umowy klauzul przeliczeniowych - w przypadku uznania ich za niedozwolone, umowa może dalej być wykonywana jako kredyt walutowy albo po uzupełnieniu przez sąd powstałej luki przepisem dyspozytywnym o średnim kursie NBP.

Z ostrożności procesowej, na wypadek ustalenia nieważności umowy kredytu, pozwany zgłosił również zarzut potrącenia swojej wierzytelności z tytułu zwrotu kwoty wypłaconego kredytu w wysokości 418.633,56 zł z wierzytelnością powodów objętą pozwem, a na wypadek jego nieuwzględniania, zarzut zatrzymania kwoty zasądzonego ewentualnie na rzecz strony powodowej świadczenia, do czasu zaofiarowania przez nią zwrotu świadczenia otrzymanego od pozwanego, tj. kwoty wypłaconego kredytu.

W dniu 04 marca 2025 r. wydane zostało postanowienie o: 1) zawieszeniu postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 K.p.c. z uwagi na ogłoszenie w dniu 20 lipca 2023 r. upadłości pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą w W., 2) wezwaniu do udziału w sprawie Syndyka Masy Upadłości pozwanej spółki, 3) o podjęciu zawieszonego postępowania na podstawie art. 180 § 1 pkt 5 lit. b K.p.c. w części dotyczącej żądania o ustalenie (k. 199).

Powodowie złożyli oświadczenie o woli uznania umowy za nieważną po pouczeniu przez Sąd, na rozprawie w dniu 20 maja 2025 r. (k. 240v).

Pozwany – Syndyk masy upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa o ustalenie, podtrzymując dotychczasową argumentację strony pozwanej (protokół rozprawy z 30 czerwca 2025 r.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W 2008 r. powodowie R. R. z zawodu hydraulik i M. R. z zawodu urzędnik państwowy, oboje posiadający wykształcenie średnie, postanowili zaciągnąć kredyt w wysokości ok. 400.000 zł na budowę domu w K., z przeznaczeniem na własne potrzeby bytowe. W sprawie kredytu zwrócili się do kilku banków, które odmówiły udzielenia im kredytu złotowego w wysokości, jakiej potrzebowali. W (...)Banku S.A. zaproponowano im kredyt indeksowany do waluty CHF, na który powodowie się zdecydowali, z uwagi na odmowy innych banków.

Przed zawarciem umowy kredytu w placówce (...) Banku S.A. odbyły się 2 lub 3 spotkania. Doradca kredytowy Banku nie poinformował powodów o ryzyku związanym z umową. Zachwalał natomiast kredyt w CHF jako korzystny i popularny i zapewniał o stabilności kursu waluty CHF.

Powodom nie wytłumaczono poprawnie mechanizmu indeksacji i roli CHF w umowie, w tym, że kurs CHF będzie miał wpływ na saldo zadłużenia i wysokość raty. Nie przedstawiono im historycznych kursów CHF, ani symulacji rat na wypadek znacznego wzrostu kursu CHF, przykładowo o 50% czy 100%, która uwzględniałaby wysokość poszczególnych rat i wysokość pozostałego do spłaty salda zadłużenia wyrażonego w PLN oraz ich wpływ na łączne koszty kredytu. Nie wyjaśniono także powodom, w jaki sposób Bank będzie ustalał kurs CHF na potrzeby przeliczenia salda i rat kredytu oraz stosowania spreadu. Przed podpisaniem umowy, nie był poruszony temat tabel kursowych banku.

Przed zawarciem umowy nie zaproponowano powodom spłacania kredytu bezpośrednio w walucie indeksacji.

Był to pierwszy kredyt powodów, którzy nie uzyskiwali dochodów w walucie CHF.

W dniu 11 lipca 2008 r. powodowie złożyli do (...) Banku S.A. wniosek o kredyt hipoteczny, na standardowym druku banku, w którym zwrócili się o udzielenie kredytu w kwocie 400.000 zł, indeksowanego kursem waluty CHF, na okres 30 lat, na budowę domu systemem gospodarczym oraz na sfinansowanie kosztów ubezpieczenia i prowizji kredytowej.

(dowód: przesłuchanie powodów w charakterze strony k. 239v-240, wniosek kredytowy k. 138-145).

W dniu 18 września 2008 r. doszło do zawarcia przez powodów R. R. i M. R. (dalej też: „Kredytobiorca”) z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą w K. (dalej też: „Bank”) umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF (dalej „Umowa”). Przy zawarciu umowy wykorzystano wzorzec umowny stworzony przez Bank. Powodowie nie negocjowali umowy i podpisali gotowy projekt umowy kredytowej przygotowany przez Bank.

(dowód przesłuchanie powodów w charakterze strony k. 239v-240, umowa kredytu k. 29-34v).

Zgodnie § 1 ust. 1 Umowy, Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 418.633,56 zł, indeksowanego kursem CHF. Wskazano przy tym, że przy założeniu uruchomienia całości kredytu w dacie sporządzenia umowy, równowartość kredytu wynosiłaby 210.157,41 CHF. Jednocześnie zastrzeżono, że rzeczywista równowartość zostanie określona po wypłacie ostatniej transzy kredytu. Kredytobiorca oświadczył dalej, że jest świadomy ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko.

Spłata kredytu miała nastąpić w 360 miesięcznych równych ratach kapitałowo-odsetkowych (§ 1 ust. 2 Umowy). Wskazano, że rata kapitałowo-odsetkowa przy założeniu uruchomienia całości kredytu w dacie sporządzenia umowy wynosiłaby równowartość 1.135,89 CHF, natomiast rzeczywista wysokość rat odsetkowych lub kapitałowo-odsetkowych miała zostać określona w harmonogramie spłat (§ 1 ust. 4 Umowy).

Całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy kredytu wynosił 410.950,40 zł i nie uwzględniał ryzyka kursowego, a ostateczna wysokość całkowitego kosztu kredytu uzależniona była od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania (§ 1 ust. 7 Umowy).

Kredyt, według § 2 Umowy przeznaczony był:

a)  w wysokości 400.000,00 zł na pokrycie części kosztów budowy domu mieszkalnego na nieruchomości opisanego w § 3 ust. 1 Umowy kredytowej,

b)  w wysokości 8.372,67 zł na uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości,

c)  w wysokości 8.780,67 zł na pokrycie składek ubezpieczeniowych, o których mowa w § 4 ust. 1,

d)  w wysokości 224,32 zł na uiszczenie kosztów związanych z ustanowieniem hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu,

e)  w wysokości 1.255,90 zł na uiszczenie składki z tytułu Pakietowego Ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki.

Oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 5,06% w skali roku, na które składa się suma obowiązującej stawki DBCHF i stałej marży Banku, która wynosiła 2,25%. Kredytobiorca oświadczył, że jest świadomy ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§ 1 ust. 3 Umowy).

Według § 13 ust. 1-2, oprocentowanie miało ulegać zmianie w pierwszym dniu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu DBCHF. Natomiast indeks DBCHF dla każdego miesiąca miał być obliczany jako średnia arytmetyczna stawek LIBOR 3m, obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca, poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę.

Zabezpieczeniem spłaty kredytu była: 1) hipoteka kaucyjna na rzecz Banku w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170% kwoty kredytu określonej w § 1 ust. 1 na nieruchomości położonej w K. nr (...); 2) ubezpieczenie z tytułu pakietowego ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki, 3) cesja na rzecz Banku wierzytelności z tytułu umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia, powodzi i innych zdarzeń losowych na sumę ubezpieczeniową odpowiadającą wartości odtworzeniowej budynku, 4) weksel in blanco wraz z deklaracją do czasu przedstawienia w Banku odpisu z KW nieruchomości zawierającego prawomocny wpis hipoteki na rzecz Banku lub do końca ochrony ubezpieczeniowej z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, w zależności co nastąpi później, 5) ubezpieczenie od ryzyka utraty wartości nieruchomości przez okres 5 lat od dnia uruchomienia kredytu, z tym że Bank miał prawo przedłużyć to ubezpieczenie na własny koszt (§ 3 Umowy).

W § 6 Umowy zdefiniowano niektóre pojęcia używane w Umowie. W ust. 1 zawarto definicję „Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą Kursów” – objaśniając, że jest sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

§ 9 ust. 2 Umowy stanowił, że w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków.

Kredytobiorca zobowiązał się dokonywać w okresie objętym umową spłaty rat kapitałowo-odsetkowych i odsetkowych w terminach, kwotach i na rachunek wskazany w aktualnym harmonogramie spłat. Harmonogram spłat Kredytobiorca miał otrzymać w szczególności po wypłacie kredytu, każdej transzy kredytu, zmianie oprocentowania każdorazowo na okres 24-miesięczny (§ 10 ust. 1 Umowy). Wysokość zobowiązania Kredytobiorcy miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty (§ 10 ust. 3 Umowy).

Zgodnie z § 14 ust. 3 Umowy jeżeli Kredytobiorca, mimo upływu okresu wypowiedzenia, nie uregulował należności, Bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia, miał dokonać przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów. Poczynając od dnia przewalutowania Bank pobierał od wymagalnego kapitału karne odsetki w wysokości 2-krotności oprocentowania kredytów udzielanych w PLN (nie indeksowanych do waluty obcej) przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika DBPLN oraz marży obowiązującej w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy.

W sprawach nieuregulowanych w Umowie zastosowanie miały mieć przepisy Kodeksu cywilnego, Prawa bankowego oraz Regulaminu do umowy kredytu hipotecznego, który stanowił integralną część Umowy (§ 25 ust. 1 Umowy).

(dowód: umowa kredytu k. 29-34v) .

Umowa nie zawierała żadnych informacji o sposobie ustalania kursu franka szwajcarskiego, który miał mieć zastosowanie przy realizacji Umowy, poza definicją „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut”. Także pracownicy Banku nie wyjaśnili powodom w jaki sposób Bank będzie ustalał kurs CHF do przeliczenia salda kredytu na CHF i wysokości rat w PLN. Nie omówiono z powodami czym są i w jaki sposób są ustalane przez Bank tabele kursowe.

(dowód: umowa kredytu k. 29-34v, przesłuchanie powodów w charakterze strony k. 239v-240).

Wypłata kredytu, w łącznej wysokości 418.633,56 zł, nastąpiła w czterech transzach w okresie od 06 października 2008 roku do 15 kwietnia 2010 roku. Bank przeliczył kwotę wypłaconego kredytu w wysokości 418.633,56 zł na kwotę 173.498,91 CHF, po stosowanym przez siebie kursie, który w datach wypłaty poszczonych transz kredytu wynosił: 2,0680 zł, 2,7614 zł, 2,5269 zł, 2,5128 zł.

(dowód: potwierdzenie wypłaty środków z dnia 27.10.2022 r. k. 54).

Strony umowy zawarły w dniu 16 września 2011 r. Aneks nr 1, na mocy którego umożliwiono powodom spłatę rat kredytu bezpośrednio w walucie indeksacyjnej CHF (§ 1 ust. 4 Aneksu). W Aneksie znalazły się również zapisy o sposobie określania przez Bank kursu kupna i sprzedaży waluty CHF, który ma zastosowanie do przeliczenia kwoty uruchamianego kredytu i obliczania należności z tytułu rat kredytu i odsetek kredytu (§ 1 ust. 7 Aneksu). Ponadto w aneksie umieszczono postanowienia dotyczące postępowania stron na wypadek przedterminowej częściowej bądź całkowitej spłaty kredytu (§ 1 ust. 14 i 15 Aneksu).

(dowód: Aneks nr 1 k. 45-46).

Powodowie dokonywali spłaty kredytu w walucie PLN do listopada 2011 r., a następnie spłacali kredyt w walucie CHF.

(dowód: zaświadczenie pozwanego z dnia 17.10.2022 r. k. 52-53v).

Powodowie pozostają w związku małżeńskim od 2007 r. i przez cały czas trwania małżeństwa mają wspólność ustawową. Nie posiadali przed zawarciem spornej umowy żadnych kredytów ani pożyczek powiązanych z walutą obcą i nigdy nie prowadzili działalności gospodarczej. Powódka w dacie zawierania umowy kredytu była bezrobotna. Nigdy nie uzyskiwała dochodów w walucie obcej. Natomiast powód od 2005 r. pracuje za granicą i uzyskuje dochody w walucie EUR.

Kredyt został wykorzystany zgodnie z celem. Powodowie zamieszkali w kredytowanym domu i nadal tam mieszkają.

Powodom nie zaproponowano kredytu indeksowanego w walucie, w której powód otrzymywał dochody.

O tym, że umowa może zawierać postanowienia abuzywne powodowie dowiedzieli się w okolicach sierpnia 2022 r.

(dowód : przesłuchanie powodów w charakterze strony k. 239v-240, wniosek kredytowy k. 138-145) .

W dniu 03 października 2022 r. pełnomocnik powodów złożył do pozwanego Banku reklamację do umowy kredytu, zarzucając nieważność umowy z uwagi na zawarte w niej zapisy niedozwolone, wzywając do unieważnienia tej umowy i do rozliczenia przez Bank wzajemnych świadczeń.

Pozwany pismem z dnia 17 października 2022 r. negatywnie rozpoznał reklamację uznając, że umowa kredytu jest ważna i nie zawiera klauzul abuzywnych.

(dowód: reklamacja z 03.10.2022 r. k. 47-50, odpowiedź pozwanego Banku z 17.10.2022 r. k. 51-51v).

(...) Bank S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawym (...) Bank S.A. z siedzibą w K., z którym powodowie zawarli powyższą Umowę.

Postanowieniem z dnia 20 lipca 2023 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze (...), Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie ogłosił upadłość (...) Bank S.A. z siedzibą w W..

( okoliczności bezsporne) .

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych w jego opisie dowodów z kserokopii dokumentów oraz przesłuchania powodów w charakterze strony.

Jako wiarygodne Sąd uznał dowody z dokumentów. Strony nie kwestionowały, że oświadczenia w nich zawarte zostały złożone przez osoby, które podpisały te dokumenty, ani autentyczności dokumentów złożonych w zwykłych kserokopiach. Wskazać należy, że w postępowaniu cywilnym niepoświadczone kserokopie dokumentów mają moc dowodową. Nie było przesłanek, aby z urzędu powziąć wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej w zakresie, w jakim stanowiły podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie, tym bardziej, że źródło ich pochodzenia nie budziło wątpliwości.

Przebieg procesu zawierania spornej umowy kredytu Sąd ustalił w głównej mierze na podstawie zeznań powodów, a w niewielkim zakresie na podstawie dowodów z dokumentów. Sąd z ostrożnością podchodził do oceny zeznań powodów, którzy niewątpliwie są zainteresowani określonym rozstrzygnięciem. Tym niemniej, należało ocenić te zeznania jako wiarygodne, gdyż po pierwsze były rzeczowe, spójne i logiczne, a po drugie podobne do zeznań szeregu innych powodów w podobnych sprawach, zawierających w tym samym czasie umowy kredytu indeksowanego z poprzednikiem prawnym pozwanego lub innymi bankami. Wiedzę na ten temat Sąd powziął orzekając w innych, analogicznych sprawach.

W oparciu o zeznania powodów Sąd ustalił, że pracownicy Banku nie udzielili powodom wyczerpujących informacji na temat ryzyka walutowego oraz sposobu ustalania przez Bank kursu CHF do przeliczeń umowy. Zeznania powodów nie pozostają w tym zakresie w sprzeczności z podpisanym przez nich oświadczeniem o świadomości ryzyka kursowego zawartym w § 1 ust. 1 Umowy, zawierającym lakoniczną treść, która jest niewystarczająca do udowodnienia szczegółowego poinformowania powodów o ryzyku kursowym, a zwłaszcza uprzedzenia o możliwej nagłej i drastycznej zmianie kursu tej waluty w perspektywie 30 lat spłaty kredytu, tym bardziej, że przed zawarciem umowy doradca kredytowy w Banku udzielił powodom uspakajających informacji o stabilności kursu CHF.

Z dokumentów wynika zatem jedynie, że powodowie zostali ogólnie poinformowani o istnieniu ryzyka walutowego, jednakże brak jest jakichkolwiek dowodów wskazujących na to, że informacje te miały charakter szczegółowy, zrozumiały i dostosowany do indywidualnej sytuacji finansowej powodów, przy uwzględnieniu waluty, w jakiej otrzymywali dochody.

Za wiarygodne Sąd uznał także zeznania powodów o tym, że postanowienia umowy nie były negocjowane, co znajduje potwierdzenie w treści umowy zawartej na wzorcu stosowanym przez pozwany bank.

Sąd pominął na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 K.p.c. dowód z dokumentu w postaci pisemnych zeznań świadka P. S. w sprawie I C 2851/18 Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie, uznając go – w świetle tezy dowodowej pozwanego, za nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy. Okoliczności związane ze sposobem ustalania kursów wobec umownej możliwości ich dowolnego kształtowania nie miała znaczenia, zaś sposób finansowania kredytów indeksowanych przez bank nie stanowi przedmiotu postępowania.

Ponadto, na podstawie 235 ² § 1 pkt 4 K.p.c. Sąd pominął dowód z zeznań świadka R. B. jako niemożliwy do przeprowadzenia, po uprzednim określeniu w trybie art. 242 K.p.c. terminu na przeprowadzenie tego dowodu do dnia 30 czerwca 2025 r. (k. 240v) i po uprzednim zobowiązaniu strony pozwanej w trybie art. 242 ¹ K.p.c. do dołożenia starań w celu zapewnienia stawiennictwa świadka na rozprawie (k. 252). Świadek dwukrotnie wezwany na rozprawę (na dzień 20 maja 2025 r. i 30 czerwca 2025 r.) nie stawił się, a pełnomocnik pozwanego nie dołożył starań w celu zapewnienia stawiennictwa świadka na rozprawie w dniu 30 czerwca 2025 r. Biorąc zatem pod uwagę, że przeprowadzone zostały już wszystkie dowody, dalsze odraczanie rozprawy oznaczałoby zwłokę w rozpoznaniu sprawy.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 K.p.c., Sąd pominął także dowód z opinii biegłych sądowych, zgłoszony przez obie strony albowiem okoliczności, których stwierdzeniu miał służyć ten dowód, były nieistotne dla wyniku postępowania. Strona powodowa i w części także strona pozwana, wniosły bowiem o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wysokości nadpłat w sytuacji wyeliminowania z umowy mechanizmu indeksacji, zatem odnosiły się one do roszczenia o zapłatę i nie mogły mieć znaczenia dla oceny nieważności umowy. Ponadto, Sąd miał na uwadze – w odniesieniu do wniosku pozwanego, że ocena abuzywności spornych klauzul przeliczeniowych dokonywana jest na płaszczyźnie zastosowania norm prawa materialnego, a dowód z opinii biegłego rozstrzygnięciu takich kwestii nie może służyć. Zatem zgłoszony przez pozwanego dowód z opinii biegłego, który miał także wykazać okoliczności związane ze sposobem wykonania umowy przez pozwanego, pozostawał bez znaczenia dla oceny abuzywności postanowień zawartej umowy z uwagi to, że oceny tej dokonuje się na datę zawarcia umowy.

Natomiast odnośnie innych dowodów ze zgłoszonych przez strony dokumentów, to nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd uznał, że służą one wyłącznie wzmocnieniu argumentacji prawnej stron, co nie miało przełożenia na ustalenie stanu faktycznego (art. 227 K.p.c.).

Czyniąc ustalenia faktyczne, Sąd uwzględnił także zgodne twierdzenia stron w trybie art. 229 K.p.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Powództwo główne w zakresie, w jakim zawieszone postępowanie zostało podjęte, zasługiwało na uwzględnienie, tj. w odniesieniu do żądania ustalenia nieważności umowy kredytu.

Zdaniem Sądu umowa kredytu zawiera szereg postanowień abuzywnych, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi regulacjami prawnymi, co skutkuje jej nieważnością.

Na wstępie rozważań należy wskazać, że uzasadnienie wyroku sporządza się w sposób zwięzły (art. 327 ¹ §2 K.p.c.). Nie ma więc potrzeby czy obowiązku wyrażania szczegółowego stanowiska do wszystkich poglądów prezentowanych przez strony, o ile nie miały one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1998 roku, II UKN 282/98, Legalis nr 44600, uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2017 roku, VI ACa 1651/15). Dotyczy to zwłaszcza spraw, których problematyka była przedmiotem licznych wypowiedzi Sądu Najwyższego i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w ostatnim czasie.

Poza sporem w niniejszej sprawie była okoliczność zawarcia między powodami
i poprzednikiem prawnym pozwanego przedmiotowej umowy kredytu.

Istota sporu sprowadza się zatem przede wszystkim do ustalenia ważności umowy kredytu.

W ocenie Sądu, brak jest podstaw do uznania umowy za bezwzględnie nieważną.

Umowę kredytu, będącą przedmiotem sporu, należy zakwalifikować jako umowę kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, w tym przypadku kursem CHF. W umowach takich, wartość kredytu wyrażana jest w treści umowy i wypłacana kredytobiorcy w złotówkach, ale zostaje przeliczona na walutę obcą według klauzuli umownej opartej na kursie kupna tej waluty obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu. Tak przeliczona kwota stanowi następnie podstawę ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych określana jest zatem w walucie indeksacji, ale ich spłata dokonywana jest w złotówkach, po kursie obowiązującym w banku na dzień płatności raty.

Samo zawarcie umowy kredytu indeksowanego, także przed uregulowaniem tego rodzaju kredytu wprost w ustawie, mieściło się w granicach swobody umów (art. 353 ¹ K.c.).

W dacie zawarcia spornej umowy (18 września 2008 r.) ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 1997 r. Nr 140, poz. 939, z późn. zm.) nie zawierała uregulowań, które odnosiłyby się do umów kredytu indeksowanego/denominowanego w walucie obcej. Tym niemniej, obecnie nie budzi wątpliwość dopuszczalności zawierania takich umów zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353 ¹ K.c.) w okresie przed ich uregulowaniem wprost w ustawie. Potwierdzeniem tego stanowiska jest ustawa z dnia 11 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984 - "ustawa antyspreadowa"), a zwłaszcza te jej przepisy, które znajdują zastosowanie także w odniesieniu do umów zawartych przed dniem jej wejścia w życie, w zakresie niespłaconej jeszcze części pożyczki/ kredytu. (art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 75b Prawa bankowego w zw. z art. 4 i art. 5 ust. 1 ustawy antyspreadowej). Dopuszczalność umowy kredytu indeksowanego i denominowanego przed wejściem w życie tej ustawy jest także ugruntowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok SN z 27 lutego 2019 r. w sprawie II CSK 19/18 i powołane tam wcześniejsze orzecznictwo).

W ocenie Sądu przedmiotowa umowa nie jest sprzeczna z przepisami Prawa bankowego i zawiera wszelkie wymagane elementy (w tym kwotę kredytu i sposób jej spłaty). Natomiast inną kwestią jest, że sporna umowa zawiera postanowienia abuzywne.

Mając na uwadze, że powodowie zawierali tę umowę jako konsumenci, Sąd zobowiązany był do zbadania z urzędu – niezależnie od twierdzeń strony powodowej - czy sporna umowa kredytu nie zawiera postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ^{( 1 )}K.c. Przepis ten przewiduje szczególną – odbiegającą od zasad ogólnych – sankcję niwelującą niekorzystne skutki zastosowania klauzul abuzywnych (zawieszona bezskuteczność na korzyść konsumenta), co prowadzi do wyłączenia, w zakresie stosowania reżimu określonego w art. 385 ^{( 1)} i n. K.c., ogólnych regulacji prawnych określających konsekwencje naruszenia właściwości (natury) stosunku prawnego, w tym art. 58§1 i 2 w zw. z art. 353 ^{( 1 )}K.c. (por. wyrok SN z 13 maja 2022 r. II CSKP 464/22, wyrok SN z 18 maja 2022 r. II CSKP 1316/22, wyrok SN z 9 września 2022 r. II CSKP 794/22, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 roku, III CZP 40/22).

Zatem w pierwszej kolejności należało ocenić zawartą umowę w świetle przepisów art. 385 ¹ – 385 ³ K.c.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 K.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z treści tego przepisu wynika zatem, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki pozytywne:

- zawarte zostały w umowach z konsumentami,

-postanowienie nie było postanowieniem uzgodnionym indywidualnie,

-nie było postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron,

-kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

-rażąco naruszając jego interesy.

Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest w przypadku jednej z dwóch przesłanek negatywnych, tj. gdy postanowienie umowne:

- zostało indywidualnie uzgodnione konsumentem,

- określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.

Oceny czy postanowienie umowne jest niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 K.c., dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy.

W ocenie Sądu, wyniki postępowania dowodowego w niniejszej sprawie prowadzą do wniosku o abuzywnym charakterze niektórych postanowień umownych.

Dotyczy to w szczególności:

- § 1 ust. 1 Umowy w zakresie odnoszącym się do waloryzacji kredytu walutą obcą i wprowadzających ryzyko zmiany kursu w trakcie obowiązywania umowy,

- § 9 ust. 2 Umowy w zakresie odnoszącym się do wyliczenia wysokości salda zadłużenia na podstawie ustalonego przez pozwany Bank kursu kupna CHF z dnia uruchomienia kredytu,

- § 10 ust. 3 Umowy w zakresie odnoszącym się do wysokości rat kredytowych w złotych na podstawie ustalonego przez pozwany Bank kursu sprzedaży CHF z dnia spłaty.

Status konsumenta

W niniejszej sprawie wykazane zostało, że powodowie w dacie zawierania umowy posiadała status konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹ K.c. Zgodnie z treścią tego przepisu, za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Brak bezpośredniego związku czynności prawnych konsumenta z działalnością gospodarczą lub zawodową jest najistotniejszym i najbardziej charakterystycznym elementem pojęcia konsumenta. Zatem dyskwalifikujący skutek, w świetle powołanego przepisu, ma jedynie bezpośredni związek umowy kredytu z prowadzoną działalnością gospodarczą i co więcej, powiązanie to musi zachodzić w dacie zawierania umowy.

Treść wniosku kredytowego i zawartej umowy jednoznacznie wskazuje na jej konsumencki charakter. Także z zeznań powodów, uznanych za wiarygodne wynika, że kredyt został zaciągnięty na sfinansowanie kosztów budowy domu jednorodzinnego, w celu zaspokojenia ich własnych potrzeb bytowych. W kredytowanej nieruchomości powodowie przez cały mieszkają i nigdy nie prowadzili działalności gospodarczej.

Brak jest zatem jakiegokolwiek powiązania spornej umowy z działalnością gospodarczą. Tym samym, w pełni zasadne jest uznanie statusu konsumenckiego powodów.

Indywidualne uzgodnienia

Przepis art. 385 ¹ § 3 zd. 1 K.c., który określa sposób rozumienia przesłanki braku indywidualnego uzgodnienia treści postanowienia umownego, kładzie nacisk na rzeczywiste oddziaływanie konsumenta na postanowienia umowne, a nie na potencjalną możliwość.

Sporna umowa została zawarta przy zastosowaniu standardowego wzorca umownego stosowanego przez poprzednika prawnego pozwanego, o czym świadczy jednoznacznie treść umowy. Z zeznań powodów wynika, że nie negocjowali umowy. Pozwany nie udowodnił, aby konkretne postanowienia wzorca, dotyczące mechanizmu indeksacji, zostały zmienione w umowie z powodami, a także, aby poza teoretyczną możliwością podjęcia negocjacji przez powodów, rzeczywiście została stworzona możliwość negocjacji zapisów umowy. Skoro sporna umowa została zawarta przy zastosowaniu standardowego wzorca umownego stosowanego przez poprzednika prawnego pozwanego, to postanowienia tej umowy obejmuje domniemanie, że nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył.

Sam wybór we wniosku kredytowym określonego produktu oferowanego przez poprzednika prawnego pozwanego w postaci kredytu indeksowanego kursem CHF nie świadczy o rzeczywistym wpływie konsumenta na kształt klauzuli waloryzacyjnej i przeliczeniowej, skoro treść umowy, a w szczególności powyższe klauzule, były przygotowane przez przedsiębiorcę.

O indywidualnym uzgodnieniu treści umowy można bowiem mówić wtedy, gdy strony wprowadzają do umowy nowe, nieprzewidziane wcześniej przez bank rozwiązania, a więc gdy konsument ma rzeczywisty wpływ na postanowienia umowy. Konieczne jest zatem udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji, w ramach których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie.

Klauzula ryzyka walutowego

Klauzula ryzyka walutowego zawarta w § 1 ust. 1 Umowy, zawierająca mechanizm przeliczeń według reguły, że kwota kredytu wyrażona w PLN przeliczana jest na CHF, podobnie jak spłacane w złotówkach raty kapitałowo – odsetkowe, określa główne świadczenia umowy kredytu, lecz nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 K.c.).

Klauzula ta jest nietransparentna, co należy wiązać z brakiem informacji udzielonych powodom przed zawarciem umowy. Powodowie nie zostali przy zawieraniu umowy prawidłowo poinformowani o realnej skali ryzyka kursowego związanego z zawieraną umową waloryzowaną walutą obcą.

Wprawdzie pozwany twierdził, że powodowie zostali pouczeni o istniejącym ryzyku kursowym związanym z ww. umową i byli świadomi tego ryzyka, jednak twierdzenia tego nie udowodnił Prawidłowego wyjaśnienia ryzyka kursowego nie może dowodzić standardowe oświadczenie zawarte w § 1 ust. 1 Umowy, gdyż nie wynika z niego zakres przekazanych informacji. Natomiast z zeznań powodów, uznanych za wiarygodne wynika, że przed zawarciem umowy nie informowano ich o ryzku związanym z umową, nie pokazano też symulacji wzrostu zobowiązań z umowy kredytu w razie znacznego wzrostu kursu CHF, ani nawet historycznych kursów CHF. Otrzymali natomiast uspakajające informacje od doradcy Banku o stabilności waluty CHF i atrakcyjności oferowanego kredytu.

Tak przekazywanych informacji nie można uznać za jednoznaczne i zrozumiale unaoczniające konsumentowi nieograniczone ryzyko wiążące się z tego rodzaju umową. Opierając się na zapewnieniach doradcy Banku, powodowie nie uzyskali rzetelnej informacji pozwalającej zrozumieć, jak poważne dla ich sytuacji finansowej mogą być konsekwencje związania się umową kredytu indeksowanego kursem CHF na 30 lat, zwłaszcza o możliwej nagłej i drastycznej zmianie kursu CHF. Powodowie nie uświadamiali sobie w istocie ryzyka ekonomicznego związanego z oferowaną umową.

Powyższej oceny nie zmienia okoliczność, że powód od 2005 r. pracuje za granicą i uzyskuje dochody w EUR. O ile powód mógł wiedzieć, że kursy walut obcych mogą się zmieniać, to jednak nie można było oczekiwać, że ma świadomość ich znacznego wzrostu. Ponadto, obowiązki informacyjne przedsiębiorcy wobec konsumenta muszą być spełnione gdy konsument nie posiada wiedzy o oferowanym produkcie porównywalnej z bankiem. Z okoliczności sprawy nie wynika, aby poprzednik prawny pozwanego przed zawarciem umowy weryfikował stan wiedzy powodów na temat ryzyka kursowego i znajomość mechanizmów przeliczeniowych. Natomiast z zeznań powodów wynika, że był to ich pierwszy kredy powiązany z walutą obca.

Przede wszystkim jednak, jak zostało wykazane, powodom, którzy nie otrzymywali dochodów w walucie indeksacji, nie zapewniono przed zawarciem umowy informacji wystarczających do podjęcia świadomej i rozważnej decyzji. Nie wyjaśniono bowiem jak na wysokość raty kredytu, a także salda zadłużenia w PLN, wpłynęłyby silna deprecjacja zarówno środka płatniczego kraju, w którym powód miał miejsce pracy (zatem waluty EUR), jak i kraju, w którego walucie mieli dokonywać spłaty (zatem PLN). Nie uświadomiono powodów, których jedynymi dochodami były wówczas dochody powoda w EUR, że tylko stałe dochody w walucie indeksacji, pozwalają – co do zasady, uchronić kredytobiorcę przed skutkami ewentualnych przyszłych wahań kursowych, gdyż sytuacja płacowa z reguły powiązana jest z sytuacją gospodarczą kraju środka płatniczego. Należy podkreślić, że zarobki powoda w EUR nie rekompensowały w stopniu adekwatnym deprecjacji waluty polskiej (w jakiej powodowie zgodnie z umową mieli spłacać kredyt), do waluty indeksacji (CHF). W okresie od zawarcia umowy (18 września 2008 r.) do daty 30 czerwca 2025 r. kurs EUR do PLN według tabeli A NBP wzrósł z 3,3710 zł do 4,2419 zł podczas gdy kurs CHF do PLN wzrósł z 2,1259 zł do 4,5336 zł. Ponadto, deprecjacja względem waluty CHF dotyczyła nie tylko złotego, ale również EUR. Kurs CHF do EUR na przestrzeni od daty zawarcia umowy – do czerwca 2025 wzrósł o blisko 70%, co jest informacją powszechnie znaną.

W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, kredytobiorca-konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej (szeroko rozumianego), ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku zmian kursowych waluty kredytu. W tym obszarze, względem przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem, stawiane są wysokie wymagania - nie wystarczy przekazywanie konsumentowi informacji - nawet licznych, w tym pozwalających konsumentowi na zrozumienie, że zmiana kursu może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, ani przedstawienie mu ewentualnych wahań kursów wymiany. Istotne jest zwrócenie uwagi na powagę zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolności do spłacania kredytu. Wymagana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej informacja co do tego, że konsekwencje silnej deprecjacji mogą być trudne do udźwignięcia dla konsumenta, nie powinna ograniczać się do ogólnego stwierdzenia o jej wpływie na wysokość zadłużenia czy nawet rat, ale obrazować ów wpływ konkretnymi wyliczeniami w tym uświadamiać, że deprecjacja taka może powodować utratę zdolności do spłaty kredytu, z czym wiąże się poważne ryzyko utraty nieruchomości - stanowiącej częstokroć miejsce zamieszkania konsumenta - obciążonej hipoteką zabezpieczającą spłatę kredytu (por. wyroki z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, (...) i in. przeciwko (...) SA, pkt 59, 50, z dnia 20 września 2018 r., C-51/17, (...) Bank (...), pkt 74-75, z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank (...), pkt 34-35, 40, 43, 46, z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19-C-782/19, (...), pkt 56, 69, 71, 72, 74, postanowienia z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie C-119/17, L. L., O. L. przeciwko (...)., pkt 25 i n. i z dnia 6 grudnia 2021 r., C-670/20, (...) Bank (...), pkt 34, teza).

W tym względzie okoliczność, że powodowie w Umowie (§ 1 ust. 1), złożyli oświadczenie, że są świadomi ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, nie ma sama w sobie znaczenia dla oceny, czy przedsiębiorca spełnił wspomniany wymóg przejrzystości. Z oświadczenia tego nie wynika, jaki rozmiar ryzyka akceptowali powodowie, np. czy na poziomie wzrostu kursu CHF o 100%, 50% czy też o 10%, a także czy byli świadomi wielkości rat kredytowo – odsetkowych przy znacznym odchyleniu kursowym. Ciężar zaś udowodnienia, że konsument otrzymał niezbędne informacje, spoczywa na przedsiębiorcy. Pozwany w toku postępowania nie zdołał tej okoliczności wykazać.

W okolicznościach sprawy, postanowienia zawierające klauzulę ryzyka walutowego rażąco naruszały interesy powodów, gdyż wobec niewprowadzenia do umowy żadnego górnego pułapu wzrostu kursu dla powodów, ani nie zaproponowania im zabezpieczenia od takiego ryzyka, prowadziło to do nielimitowanego obciążenia wzrostem kursu CHF, co negatywnie rzutowało na wysokość ich obciążeń z tytułu kredytu.

Realizacja przedmiotowej umowy prowadziła do sytuacji, że powodowie mieli spłacić kwotę niewspółmiernie większą, niż wykorzystany kredyt.

Naruszenia dobrych obyczajów należy upatrywać w całkowitym i nieograniczonym obciążeniu powodów ryzykiem zmiany kursu walut (tak Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 4 listopada 2020 roku, w sprawie V ACa 300/20). Tymczasem druga strona umowy, bank, posiadał instrumenty mające na celu minimalizację ponoszonego ryzyka w postaci transakcji dokonywanych na rynku międzybankowym (SWAP/CIRS) jak również w postaci kształtowania kursów walut w wewnętrznych tabelach, stosowanych do przeliczeń w umowach indeksowanych/denominowanych do waluty obcej.

Klauzula kursowa

Klauzula kursowa zawarta w umowie kredytowej określa główne świadczenia stron. Postanowienia zawarte w § 9 ust. 2 i § 10 ust. 3 Umowy przyznawały wyłącznie Bankowi uprawnienie do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron, przez stosowanie bliżej niesprecyzowanego mechanizmu przeliczenia waluty, zarówno kwoty kredytu, jak i rat kapitałowo-odsetkowych, wyliczanych w oparciu o Bankową Tabelę kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut.

Według zapisów Umowy, kwota wypłacanych środków kredytu miała być przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli kursów, obowiązującego w dniu uruchomienia środków (§ 9 ust. 2 Umowy). Z kolei wysokość zobowiązań z tytułu rat kredytu wyrażonych w CHF, miała być przeliczana według kursu sprzedaży walut określonego w powyższej tabeli, obowiązującego w dniu spłaty (§ 10 ust. 3 Umowy).

W Umowie nie ma zapisów - poza samą definicją Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut ( w § 6 ust. 1 Umowy), na temat zasad kształtowania kursów walut przez kredytodawcę. Przeciętny konsument, a za takiego należy uznać powodów, nie był w stanie, w ocenie Sądu, zrozumieć i zweryfikować, jak druga strona umowy kształtuje kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kieruje. Tak właśnie było w przypadku powodów, którym pomimo niejasnych zapisów umowy, nie udzielono dodatkowych wyjaśnień, które przybliżałyby stosowany mechanizm ustalenia kursów na potrzeby wykonania umowy w taki sposób, aby mieli możliwość samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez bank. Co więcej, z zeznań powodów wynika, że w ogóle przed zawarciem umowy nie było poruszone zagadnienie sposobu ustalania kursu waluty do przeliczeń. W efekcie przeliczenie kwoty kapitału kredytu na CHF nastąpiło po kursie ustalonym przez poprzednika prawnego pozwanego w sporządzanej przez niego tabeli kursów walut, tak samo obliczana była wysokość rat, którymi kredytobiorcy mieli spłacać kapitał i odsetki.

W świetle powyższego należało uznać, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, prostym i zrozumiałym językiem i nie spełniały kryterium jednoznaczności, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu.

Stwierdzona niejednoznaczność postanowień przeliczeniowych pozwala na dokonanie przez Sąd oceny, czy przedmiotowe postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 K.c.).

W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że klauzula pozwalająca na pełną swobodę decyzyjną banku przy kształtowaniu kursu waluty obcej jest klauzulą niedozwoloną, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ^{( 1)} § 1 K.c.). Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na CHF w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie z CHF na PLN w chwili wymagalności poszczególnych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta.

Zastosowane w przedmiotowej umowie konstrukcje pozwalały bankowi jednostronnie wpływać na wyjściową wysokość salda kredytu, a także na wielkość świadczeń należnych mu z tytułu spłaty, co oznacza nadużycie pozycji banku, jako silniejszego kontrahenta umowy. Chodzi zarówno o dowolność w ustaleniu kursu po jakim przeliczało się kredyt w momencie jego wypłaty i raty kredytu, jak i o stosownie mechanizmu spreadu walutowego ( § 9 ust. 2 i § 10 ust. 3 Umowy), który poprzez różnice pomiędzy kursem zakupu danej waluty a kursem sprzedaży tej waluty, stanowi dochód banku, a jednocześnie zwiększa koszty kredytu dla konsumenta. Takie rozwiązania umowne są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy klienta banku, który jako strona słabsza, pozbawiony był realnego wpływu na kształt tych zapisów.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9; z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, nie publ.; z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, nie publ. i z dnia 29 sierpnia 2013 r. I CSK 660/12, nie publ.).

Bez znaczenia musiało pozostać, w jaki sposób pozwany bank rzeczywiście stosował abuzywne postanowienia umowne, czy stosowane przez niego tabele kursowe mają charakter zbliżony do rynkowych ani powszechność ich stosowania przez banki. Znaczenie miało to, że w umowie nie określono precyzyjnie od czego zależy kurs waluty, tym samym, że bank miał możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania kredytobiorcy. O tym bowiem, czy postanowienie jest niedozwolone decydują okoliczności z chwili zawarcia umowy. Nie ma więc znaczenia jak umowa była wykonywa później i jakie kursy bank faktycznie ustalał (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 oraz orzecznictwo TSUE przytoczone w uzasadnieniu tej uchwały).

W okolicznościach niniejszej sprawy, także zatem postanowienia dotyczące przeliczeń kursowych ocenić trzeba jako abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 K.c.

W konsekwencji obie klauzule - walutowa i spreadowa, składające się na mechanizm indeksacji kredytu w spornej umowie, są od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść strony powodowej, która mogła udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na te postanowienia i w ten sposób przywrócić im skuteczność z mocą wsteczną.

W przedmiotowej sprawie powodowie zgody takiej nie udzielili domagając się uznania umowy za nieważną w całości, także po pouczeniu przez sąd o skutkach stwierdzenia nieważności (protokół rozprawy z 20 maja 2025 r. k. 240v).

Przy braku zgody na związanie postanowieniami abuzywnymi, zachodzi konieczność ich eliminacji z umowy.

Jak już zostało wskazane, klauzule składające się na mechanizm indeksacji w umowie wiążącej strony ( § 1 ust. 1, § 9 ust. 2, § 10 ust. 3 Umowy) stanowią elementy określające główne świadczenia stron umowy kredytu indeksowanego. Odnoszą się one bowiem bezpośrednio do elementów przedmiotowo istotnych umowy kredytu, a zatem do oddania i zwrotu sumy kredytowej, której wysokość wprost kształtują.

Wyeliminowanie z umowy łączącej strony abuzywnych postanowień umownych nie pozwala na jej utrzymanie w mocy albowiem brak jest postanowień regulujących elementy umowy o charakterze essentialia negotii, co przemawia za niezwiązaniem stron stosunkiem prawnym wynikającym z umowy i jest tożsame w skutkach z jej nieważnością.

Co do możliwości uzupełnienia przez sąd powstałej luki po niedozwolonej klauzuli umownej, należy mieć na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 roku, C-260/18, który wykluczył uzupełnianie luk w umowie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, w szczególności odwołujących się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów i to niezależnie od zgody stron, a także w wyroku z dnia 18 listopada 2021 roku, C 212/20, w którym wskazano, że art. 5 i 6 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron. W konsekwencji art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi możliwość uzupełnienia umowy przez zmianę treści owego warunku. Możliwość taka istniałaby tylko w przypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

Także Sąd Najwyższy, opowiedział się za możliwością zastąpienia niedozwolonej klauzuli umownej jedynie wtedy, gdy jej brak naraża konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 roku, I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo). Na niedopuszczalność zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych odsyłających do kursu waluty wynikającego z tabeli bankowej odesłaniem do kursu średniego waluty obcej ustalanego przez Narodowy Bank Polski, względnie ogólnie pojmowanego „kursu rynkowego”, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w licznych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2022 r., II CSKP 45/22; zob. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 163/22, II CSKP 285/22 i II CSKP 382/22, z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22 i z dnia 20 lutego 2023 r., II CSKP 809/22; w nowszym orzecznictwie - np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2023 r., II CSKP 820/23).

Wobec wyraźnego stanowiska strony powodowej oraz kierując się powyższą wykładnią, którą Sąd rozpoznający sprawę podziela, brak jest podstaw do podejmowania próby zastąpienia postanowień niedozwolonych innymi przepisami dyspozytywnymi, w tym średnim kursem NBP i tym samym utrzymania umowy w mocy.

Należy także wziąć pod uwagę, że abuzywny charakter w niniejszej sprawie mają nie tylko klauzule przeliczeniowe (spreadowe), ale również klauzula waloryzacyjna (ryzyka walutowego). Sąd podziela stanowisko dominujące w nowszej judykaturze Sądu Najwyższego, że bez abuzywnych klauzul przeliczeniowych (spreadowych) umowa kredytu indeksowanego nie może nadal obowiązywać, gdyż ich wyeliminowanie prowadzi do upadku klauzuli ryzyka walutowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, co jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, niż zamierzone przez strony, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu (por. postanowienie SN z 7 grudnia 2023 r., I CSK 3838/23 i orzecznictwo tam powołane).

W konsekwencji, po wyeliminowaniu z Umowy postanowień uznanych za abuzywne, które określają główny przedmiot umowy i niezastąpieniu ich innymi postanowieniami, Sąd ustalił, że Umowa nie mogłaby obowiązywać, gdyż brak jest elementów istotnych dla tej umowy, tj. określenia świadczenia stron, także w rozumieniu art. 353 ¹ K.c. To oznacza, że umowa kredytu jest nieważna, bo nie może istnieć po usunięciu z niej niedozwolonych postanowień umownych.

Dokonanej oceny nie zmienia fakt zawarcia Aneksu nr 1 do Umowy w dniu 16 września 2011 r. z tej przyczyny, że o tym, czy postanowienie jest niedozwolone decydują okoliczności z chwili zawarcia umowy. Nie ma więc znaczenia jak umowa była wykonywana później i ewentualne jej zmiany, zwłaszcza że brak jest podstaw do uznania, że Aneks nr 2 stanowił odnowienie w rozumienia art. 506 K.c. Na taki zamiar stron nie wskazuje treść Aneksu, a w myśl art. 506 § 2 K.c. w razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia.

W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że zmiany stosunku zobowiązaniowego dotyczące jedynie czasu, miejsca, lub sposobu spełnienia świadczenia (co miało miejsce w okolicznościach niniejszej sprawy) oraz zmiany w zabezpieczeniu, oprocentowaniu lub innych dodatkowych świadczeniach, jak również wystawienie nowego dokumentu, nie stanowią per se odnowienia. Nowację zobowiązania stanowi zazwyczaj tak daleko idąca zmiana istotnych postanowień umowy, że nadaje ona nowemu stosunkowi prawnemu inny charakter prawny i nie mogą już do niej mieć zastosowania przepisy określające dotychczasowy rodzaj umowy (vide: postanowienie SN z 13.05.2024 r., I CSK 468/23, LEX nr 3714769 i przywołane w nim wcześniejsze orzeczenia). Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę, w całości podziela ten pogląd.

Sąd stoi na stanowisku, że przepisy o niedozwolonych postanowieniach umownych (art. 385 ¹ K.c. i nast.), mają pierwszeństwo względem przepisów regulujących naruszenia ograniczeń swobody umów wynikające z zasad współżycia społecznego (art. 58 § 2 K.c.) i właściwości (natury) stosunku prawnego (art. 353 ¹ K.c.). Wprowadzają bowiem instrument wzmocnionej względem zasad ogólnych, w tym wynikających z art. 353 ¹ K.c., kontroli postanowień narzuconych przez przedsiębiorcę pod kątem poszanowania interesów konsumentów, uzupełniony szczególną sankcją mającą niwelować niekorzystne skutki zastosowania klauzul abuzywnych (por. wyrok SN z 13 maja 2022 r., II CSKP 464/22). Jeśli postanowienia spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, to nie są one uznawane za nieważne w oparciu art. 58 K.c., czy art. 353 ¹ K.c., lecz nie wiążą one konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ K.c., który ma charakter szczególny i powinien mieć pierwszeństwo zastosowania przed normami o charakterze ogólnym (vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 roku, III CZP 40/22). W związku z tym, Sąd nie odnosi się do kwestii nieważności Umowy w oparciu o art. 58 K.c., czy też sprzeczności postanowień Umowy z przepisem art. 353 ¹ K.c.

Sąd nie analizował pod kątem art. 385 ¹§1 K.c. innych jeszcze postanowień umowy, gdyż nie było to konieczne do rozstrzygnięcia o ważności całej umowy.

Interes prawny

Sąd przyjął, że powodowie posiadają interes prawny w domaganiu się na podstawie art. 189 K.p.c. ustalenia nieważności umowy.

Interes prawny występuje wówczas, gdy istnieje niepewność prawa lub stosunku prawnego zarówno z przyczyn faktycznych, jak i prawnych.

Zobowiązanie wynikające z zawartej umowy kredytu tworzy wieloletni stosunek prawny między stronami. W sytuacji sporu między stronami co do ważności umowy kredytu, tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie, istnieje niepewność co do stanu prawnego. Wniesienie powództwa o zapłatę, w wyniku którego Sąd jedynie przesłankowo ustaliłby ważność umowy, na podstawie której strona powodowa domaga się zapłaty określonej kwoty na podstawie art. 405 K.c. w zw. z art. 410 § 2 K.c., nie zabezpieczałoby interesów tej strony na przyszłość. Wydany wyrok w tym zakresie nie posiadałby powagi rzeczy osądzonej co do przyszłych świadczeń objętych umową kredytu. Zgodnie z treścią art. 365 § 1 K.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Moc wiążąca dotyczy tylko orzeczenia sądu, nie zaś jego uzasadnienia.

Wydany natomiast wyrok co do ważności umowy kredytu wywoła takie konsekwencje prawne w stosunkach między stronami, w wyniku których ich sytuacja prawna zostanie określona jednoznacznie i usunie niejasność, czy na stronach ciążą dalej obowiązki wynikające z umowy kredytu, np. spłata rat.

Biorąc pod uwagę, że umowa kredytu nadal trwa, gdyż spłatę kredytu ustalono na 30 lat, Sąd uznał, że strona powodowa niewątpliwie ma interes prawny w domaganiu się ustalenia nieważności spornej umowy.

W ocenie Sądu, ogłoszenie w toku postępowania upadłości pozwanego (...) Bank S.A. nie stanowi przeszkody do kontynuowania procesu (po obligatoryjnym zawieszeniu postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 K.p.c. i wezwaniu do sprawy syndyka masy upadłości) w zakresie żądania o ustalenie nieważności umowy kredytu (nieistnienia stosunku prawnego z umowy kredytu).

Podejmując zawieszone postępowanie z udziałem syndyka pozwanej spółki, w zakresie dotyczącym ustalenia, Sąd miał na uwadze, że postępowanie sądowe z powództwa kredytobiorcy będącego konsumentem o ustalenie nieważności umowy kredytu (nieistnienia stosunku prawnego z umowy kredytu), prowadzone przeciwko bankowi, co do którego w toku postępowania ogłoszono upadłość, nie jest sprawą „o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości” w rozumieniu art. 145 ust. 1 Prawa upadłościowego, a tym samym może być podjęte z chwilą ustalenia osoby pełniącej funkcję syndyka, podzielając w tym zakresie stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w uchwale z dnia 19 września 2024 r. w sprawie III CZP 5/24.

Z powyższych przyczyn, żądanie ustalenia nieważności umowy kredytu zostało uznane przez Sąd za uzasadnione i w tym zakresie powództwo uwzględnione, o czym Sąd orzekł w sentencji wyroku częściowego. Ponieważ wyrok częściowy nie stanowi orzeczenia kończącego sprawę w instancji, Sąd nie orzekał o kosztach postępowania (art. 108 K.p.c.).

sędzia Joanna Kiełkowska