Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 czerwca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: sekretarz sądowy Julia Kraszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 czerwca 2024 roku w Warszawie

sprawy z powództwa B. R. i M. R.

przeciwko Syndykowi Masy Upadłości (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w W.

o ustalenie, ewentualnie o unieważnienie, ewentualnie o ustalenie

1. oddala powództwo główne o ustalenie nieważności umowy kredytu,

2. oddala pierwsze powództwo ewentualne o unieważnienie umowy kredytu,

3. ustala, że powodów nie wiążą postanowienia zawarte w:

- § 1 ust. 1 zdanie pierwsze umowy kredytu numer (...) z dnia 16 lipca 2007 roku, w zakresie, w którym przewiduje, że kredyt jest indeksowany kursem CHF,

- § 9 ust. 2 umowy kredytu numer (...) z dnia 16 lipca 2007 roku,

- § 10 ust. 3 umowy kredytu numer (...) z dnia 16 lipca 2007 roku,

- § 14 ust. 3 umowy kredytu numer (...) z dnia 16 lipca 2007 roku,

- § 16 ust. 4 Regulamin kredytu hipotecznego (...),

- § 19 ust. 5 Regulamin kredytu hipotecznego (...)

- § 21 ust. 5 Regulamin kredytu hipotecznego(...)

4. oddala drugie powództwo ewentualne o ustalenie niezwiązania powodów niedozwolonymi postanowieniami umownymi w pozostałej części,

5. zasądza od pozwanego na rzecz powodów całe koszty procesu, których szczegółowe wyliczenie pozostawia Referendarzowi Sądowemu.

Sygn. akt XXVIII C 2905/24

UZASADNIENIE

Strona powodowa (dalej także jako: kredytobiorca, konsument) w ostatecznie sformułowanym żądaniu (k. 251-275) wniosła o:

- ustalenie nieważności umowy kredytu zawartej pomiędzy stronami,

ewentualnie, po pierwsze:

- unieważnienie w całości umowy kredytu hipotecznego, na podstawie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-260/18, zgodnie z wykładnią zawartą w uzasadnieniu oraz sentencji, ze względu na to, że umowa nie może nadal obowiązywać bez niedozwolonych postanowień (warunków), czego domagają się powodowie,

ewentualnie, po drugie:

- ustalenie, że następujące postanowienia umowne zawarte w umowie kredytu oraz w „Regulaminie”, są niedozwolonymi postanowieniami umownymi, niewiążącymi dla powodów, a mianowicie: § 1 ust. 1, § 6 ust. 1, § 9 ust. 2, § 10 ust. 3, § 14 ust. 3 umowy oraz § 2, § 16 ust. 4, § 19 ust. 5, § 19 ust. 5, § 21 ust. 5 Regulaminu.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 16 lipca 2007 r. strona powodowa (...) Bank S.A. w K. (poprzednik prawny pozwanego) zawarły umowę kredytu nr (...), która zawierała postanowienia o następującej treści.

Bank udzielił kredytobiorcy kredytu w kwocie 1.143.946,52 zł indeksowanego kursem CHF. Przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wyniosłaby 520.212,15 CHF, rzeczywista równowartość zostanie określona po wypłacie ostatniej transzy kredytu. Kredytobiorca oświadcza, iż jest świadomy ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§ 1 ust. 1).

Spłata kredytu: 360 miesięcznych rat równych kapitałowo-odsetkowych (§ 1 ust. 2).

Oprocentowanie kredytu jest zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosi 4,29% w skali roku, na które składa się suma obowiązującej stawki DBCHF i stałej marży banku, która wynosi 1,78%. Kredytobiorca oświadcza, iż jest świadomy ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§ 1 ust. 3).

Kredyt jest przeznaczony na:

a)  w wysokości 440.000,00 zł na pokrycie części kosztów budowy domu mieszkalnego na nieruchomości położonej w J.,

b)  w wysokości 92.659,00 zł na spłatę kredytu na zakup samochodu w (...)S.A.,

c)  w wysokości 481.633,00 zł na spłatę kredytu hipotecznego (...) S.A.,

d)  w wysokości 110.871,00 zł na spłatę kredytu w (...) Banku (...)

e)  w wysokości 11.439,47 zł na uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości,

f)  w wysokości 7.119,73 zł na pokrycie składek ubezpieczeniowych,

g)  w wysokości 224,32 zł na uiszczenie kosztów związanych z ustanowieniem hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu (§ 2).

Zabezpieczeniem spłaty kredytu jest cesja na rzecz banku wierzytelności z tytułu umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia, powodzi i innych zdarzeń losowych na sumę ubezpieczeniową odpowiadają wartości odtworzeniowej budynku, a jeżeli wartość odtworzeniowa nie została ustalona lub umowa dotyczy lokalu na kwotę odpowiadającą wartości rynkowej nieruchomości luba na inną kwotę zaakceptowaną przez bank (§ 3 ust. 2).

Zabezpieczeniem spłaty kredytu jest ubezpieczenie od utraty wartości nieruchomości przez okres 5 lat od dnia uruchomienia kredytu, z tym, że bank ma prawo przedłużyć to ubezpieczenie na własny koszt (§ 3 ust. 4).

Warunkami uruchomienia I transzy kredytu są: f) przedłożenie podpisanych przez kredytobiorcę deklaracji ubezpieczeniowych zgodnie z zadeklarowanymi ubezpieczeniami w ramach programu (...), h) kredytobiorca przedłoży dowód zawarcia ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości mającej przedmiot zabezpieczenia wraz z cesją praw na rzecz banku, oświadczeniem ubezpieczyciela o przyjęciu cesji do wiadomości oraz dowodem uiszczenia składki za okres co najmniej jednego roku (§ 5 ust. 1).

„Bankowa tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kurem walut, zwana Tabelą Kursów” - sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzenia tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana była o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązywała przez cały następny dzień roboczy (§ 6 ust. 1).

W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określanego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków (§ 9 ust. 2).

Wysokość zobowiązania będzie ustalona jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF - po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kurem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty (§ 10 ust. 3).

Jeżeli kredytobiorca, mimo upływu okresu wypowiedzenia, nie ureguluje należności, bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez bank w Tabeli Kursów (§ 14 ust. 3).

Dowód: umowa – k. 7-12

W dacie zawarcia powyższej umowy w pozwanym banku obowiązywał Regulamin kredytu hipotecznego (...), który zawierał postanowienia o następującej treści.

Bankowa Tabela kursów walut, zwana Tabelą kursów – sporządzona przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzynarodowym w chwili sporządzenia tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16:00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy (§ 2).

W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, Bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności całego kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów (§ 16 ust. 4).

W przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej, kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującym w banku na podstawie obowiązującej tabeli kursów z dnia wpływu środków (§ 19 ust. 5).

W przypadku kredytu indeksowanego do obcej waluty prowizja za wcześniejszą spłatę przeliczana jest według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w banku Tabeli Kursów z dnia realizacji wcześniejszej spłaty (§ 21 ust. 5).

Obowiązkowym zabezpieczeniem kredytu są: c) cesja wierzytelności z ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych, chyba że przedmiotem zabezpieczenia hipotecznego jest niezabudowana działka gruntu (§ 22 ust. 2)

W przypadku ubezpieczenia nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia kredytu, za wyjątkiem lokali mieszkalnych, suma ubezpieczenia powinna być równa wartości odtworzeniowej nieruchomości, chyba że ww. wartość nie została określona. W pozostałych przypadkach, tj. jeżeli nie została określona wartość odtworzeniowa lub ubezpieczenie dotyczy lokalu mieszkalnego, suma ubezpieczenia powinna być równa wartości rynkowej nieruchomości lub innej zaakceptowanej przez bank (§ 23 ust. 1).

Kredytobiorca jest zobowiązany do utrzymywania ciągłości ubezpieczenia oraz każdorazowego cedowania praw z tych umów na rzecz banku, aż do całkowitej spłaty wszystkich zobowiązań wynikających z umowy kredytu. W przypadku braku udokumentowania przez kredytobiorcę odnowy ubezpieczenia, o którym mowa w ust. 1 i opłacenia składki terminie 14 dni roboczych przed terminem wygaśnięcia ubezpieczenia, bank ma prawo zawrzeć na koszt kredytobiorcy umowę ubezpieczenia z wybranym przez siebie zakładem ubezpieczeniowym na kolejny okres na sumę nie niższą niż określona w poprzedniej umowie ubezpieczenia (§ 23 ust. 2).

Dowód: regulamin - k. 118-122.

Zawarcie powyższej umowy zostało poprzedzone złożeniem przez stronę powodową zaakceptowanego przez bank wniosku o udzielenie kredytu w kwocie 1.125.163 zł, indeksowanego do waluty CHF. Ponadto strona powodowa podpisała „Oświadczenia kredytobiorcy o wyborze waluty obcej”, w którym m.in. wskazano, że w razie wzrostu kursu CHF/PLN o 15,6 %, rata kredytu w kwocie 150.000 zł udzielonego na 15 lat wzrośnie z 1032,91 PLN do 1194,04 PLN. Strona powodowa oświadczyła, że została poinformowała, że powyższa informacja ma charakter wyłącznie przykładowy, z po zapoznaniu się występującym ryzykiem kursowym wnosi o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty obcej.

Dowód: wniosek – k. 111-114, oświadczenie – k. 115.

W wyroku z dnia 28 lipca 2020 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie oddalił powództwo strony powodowej przeciwko pozwanemu o zapłatę kwoty 6.738 zł. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że z urzędu dokonał badania ważności umowy i orzekł, że kredyt indeksowany nie jest sprzeczny z ustawą (w tym art. 353 ^{( 1)} k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe), brak było podstaw do uznania za nieważną umowy kredytu zawartej między stronami. Sąd Rejonowy uznał, że wszystkie postanowienia umowy kredytu dotyczące indeksacji kredytu kursem CHF (§ 1 ust. 1, § 6 ust. 1, § 9 ust. 2 i § 10 ust. 3 umowy kredytu) stanowią niedozwolone postanowienia umowne z powodu obciążenia strony powodowej ryzykiem kursowym i umożliwienia bankowi dowolnego kształtowania kursu waluty obcej. Jednocześnie Sąd Rejonowy stwierdził, że umowa kredytu może dalej obowiązywać po usunięciu z niej niedozwolonych postanowień umownych, a skutkiem tego jest, że umowa staje się umową kredytu złotowego oprocentowanego według stawki oprocentowania bazującej na stopie DBCHF powiększonej o marżę. W konsekwencji strona powodowa zapłaciła pozwanemu zawyżoną część rat kredytu, jednak powództwo o zapłatę zostało oddalone z uwagi na brak wykazania wysokości roszczenia przez stronę powodową.

Powyższy wyrok jest prawomocny.

Dowód: pozew – k. 26-79, wyrok – k. 14, uzasadnienie – k. 15-25.

Strona powodowa zna, rozumie i akceptuje skutki stwierdzenia nieważności umowy oraz nie zgadza się na utrzymanie w mocy zawartych w umowie niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: oświadczenie – k. 277.

Powodowie zaciągnęli kredyt w celu uzyskania środków na m.in. na pokrycie części kosztów budowy domu mieszkalnego przeznaczonego na zaspokojenie swoich potrzeb mieszkaniowych. Nieruchomość ta nie była wynajmowana ani wykorzystywana do prowadzenia działalności gospodarczej. Ponadto kredyt został przeznaczony na pokrycie kosztów samochodu osobowego, który nie służył do prowadzenia działalności gospodarczej oraz na spłatę kredytów konsumpcyjnych w Banku (...) S.A. i w Banku (...) w W.. Powodowie nie negocjowali postanowień umowy kredytu dotyczących powiązania z kursem waluty obcej i sposobu przeliczeń kursowych. Przed zawarciem umowy przedstawiciel banku nie powiedział powodom, w jaki sposób jest tworzona tabela kursowa banku, jak jest ustalana wysokość spreadu obciążającego kredytobiorców, w jaki dokładnie sposób ryzyko kursowe związane z kredytem przekłada się na wysokość rat i zadłużenia kredytobiorców, nie przedstawił historycznego wykresu kursu CHF/PLN, nie przedstawił symulacji obrazującej wpływ zmian kursu CHF/PLN na wysokość rat kredytu i zadłużenie wyliczane w PLN. Powodowie są małżonkami w ustroju ustawowej wspólności majątkowej. Powodowie znają, rozumieją i akceptują skutki stwierdzenia nieważności umowy oraz nie zgadzają się na utrzymanie w mocy zawartych w umowie niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: przesłuchanie powodów – k. 364-365.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony, oraz zeznania strony powodowej, które były spójne, logiczne, konsekwentne i pobawione sprzeczności oraz znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach. Powyższe dowody były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, a pozostałe dowody nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Dowód z opinii biegłego został pominięty, ponieważ rozpoznanie sprawy nie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Sąd pominął dowód z zeznań świadka P. S., gdyż świadek ten nie brał udziału w procesie kredytowym dotyczącym umowy, której dotyczy niniejsza sprawa, a zatem nie był w stanie przedstawić faktów dotyczących okoliczności zawarcia tej umowy, natomiast ogólne informacje dotyczące zawierania podobnych umów oraz funkcjonowania pozwanego banku nie miały istotnego znaczenia dla sprawy.

Sąd pominął dowód z zeznań świadka M. Z., ponieważ przeprowadzenie tego dowodu było niemożliwe, gdyż pozwany (pomimo skierowanego do niego wezwania o stosownej treści) podał nieprawidłowy adres świadka (k. 318). Pozwany wskazał, że nie dysponuje innym adresem świadka (k. 243).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne w części, w jakiej powodowie domagali się ustalenia, że postanowienia umowne zawarte w § 1 ust. 1, § 9 ust. 2, § 10 ust. 3 i § 14 ust. 3 umowy oraz § 16 ust. 4, § 19 ust. 5 i § 21 ust. 5 regulaminu nie wiążą powodów. W pozostałym zakresie powództwo jest niezasadne.

Wniosek o odrzucenie pozwu.

Sąd nie uwzględnił wniosku pozwanego o odrzucenie pozwu z uwagi na brak wystąpienia którejkolwiek z przesłanek, o których mowa w art. 199 § 1 k.p.c. W szczególności zaś brak jest podstaw do uznania, że miedzy stronami toczy się inne postępowanie o to samo roszczenie. Pozwany nie wykazał, aby postępowanie takie się toczyło. Nie sposób zarazem uznać, aby ewentualne postępowanie w przedmiocie zgłoszenia wierzytelności powodów w postępowaniu upadłościowym było tożsame przedmiotowo z niniejszym postępowaniem, w tym zwłaszcza w zakresie powództwa o ustalenie nieważności umowy.

Związanie prawomocnym wyrokiem.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że zgodnie z treścią art. 365 § 1 k.p.c., Sąd jest związany prawomocnym orzeczeniem Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie, w którym oddalił powództwo w sprawie o sygn. akt II C 759/17. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie z urzędu dokonał badania ważności umowy przyjmując, że umowa kredytu jest ważna i zawiera postanowienia abuzywne będące bezskuteczne wobec powodów. Tym samym Sąd Rejonowy oddalił roszczenie strony powodowej o ustalenie nieważności umowy kredytu.

Prawomocny wyrok, z punktu widzenia jego prejudycjalnego znaczenia także w innej sprawie, swą mocą powoduje, że nie tylko nie może być zmieniony lub uchylony, ale że nie jest możliwe odmienne ocenienie i uregulowanie tego samego stosunku prawnego, w tych samych okolicznościach faktycznych i prawnych, między tymi samymi stronami.1

Powaga rzeczy osadzonej rozciąga się również na motywy wyroku w takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu, a przede wszystkim indywidualizacji sentencji wyroku jako rozstrzygnięcia o przedmiocie sporu i w jakim określają one istotę danego stosunku prawnego. Chodzi tylko o te elementy uzasadnienia dotyczącego rozstrzygnięcia co do istoty sprawy, w których sąd wypowiada się w sposób stanowczy o żądaniu (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1957 r., 1 CO 20/57, OSPiKA 1958 nr 10, poz. 261, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 września 1962 r., 1 CR 771/61, OSNCP 1963, nr 7-8, poz. 176, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2010 r., II PK 249/09, OSNP 2011, nr 17-18, poz. 225). 2

Wydanie wyroku w sprawie cywilnej stanowi o osiągnięciu celu postępowania, niezależnie od tego, czy jest to wyrok uwzględniający, czy oddalający powództwo. Wydając wyrok, sąd urzeczywistnia bowiem przewidziane w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawo do sądu przysługujące stronom. Indywidualna norma postępowania, której istnienie taki wyrok potwierdza albo jej zaprzecza, musi być trwała, gdyż tylko ten atrybut stabilizuje stosunki społeczne, do których wyrok się odnosi oraz gwarantuje powagę wymiarowi sprawiedliwości, którego sprawowanie jest funkcją państwa realizowaną przez sądy jako jego organy. 3

Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby (art. 365 § 1 KPC). Prawomocność orzeczenia sądu jest podstawą jego mocy wiążącej, która charakteryzuje się tym, że nikt nie może negować faktu istnienia orzeczenia i jego określonej treści. Przepis ten wyraża również tzw. pozytywny aspekt prawomocności materialnej orzeczenia sądowego przejawiający się w jego mocy wiążącej jako określonego przymiotu prawnego rozstrzygnięcia zawartego w treści orzeczenia. Skutek materialno- prawny prawomocnego orzeczenia oznacza, że prawomocne orzeczenie odpowiada rzeczywistemu stanowi prawnemu, potwierdza go i czyni go niewątpliwym (res iudicata pro veritate habetur). Jeśli zatem, dane zagadnienie prawne zostało prawomocnie rozstrzygnięte w pierwszym procesie, stanowi kwestię wstępną (prejudycjalną) w innym procesie, w którym dochodzone jest inne żądanie. Związanie prawomocnym wyrokiem oznacza, że sąd obowiązany jest uznać, iż kwestia prawna, która była już przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie przez niego rozpoznawanej, kształtuje się tak, jak przyjęto w prawomocnym wcześniejszym wyroku i w późniejszym procesie kwestia ta nie może być już ponownie badana (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2003 r., I CKN 263/01, M. Prawn. 2015, nr 2, s. 85).4

W świetle powyższych wypowiedzi orzecznictwa Sąd Okręgowy uznał, że za wiążące w niniejszej sprawie należy uznać motywy wyroku z dnia 28 lipca 2020 r. Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie, który uznał, że umowa kredytu zawarta przez strony zawiera niedozwolone postanowienia umowne, ale nie jest nieważna. Dokonanie odmiennej oceny prawnej umowy i jej postanowień byłoby niedopuszczalne, bowiem oznaczałoby, że strony mogłyby toczyć również kolejne procesy w przedmiocie oceny prawnej tej samej umowy kredytu i jej postanowień i w każdym z nich dopuszczalne byłoby dokonywanie odmiennej oceny tych samych kwestii, co stałoby w sprzeczności z prawem do sądu i zasadą pewności prawa.

Interes prawny.

Kredytobiorca posiada interes prawny w ustaleniu nieistnienia stosunku prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. Mianowicie okres kredytu wskazany w umowie jeszcze nie upłynął, zaś bank stoi na stanowisku, że umowa jest ważna, domaga się od kredytobiorcy zapłaty kolejnych rat kredytu i nie wyraża zgody na wykreślenie z księgi wieczystej hipoteki zabezpieczającej roszczenia banku wynikające z umowy. Wobec tego powództwo o zapłatę nie kończyłoby definitywnie sporu stron dotyczącego oceny, czy umowa jest ważna.5

Z przyczyn podanych w dalszej części uzasadnienia powództwo o ustalenie nieważności umowy kredytu zostało oddalone. Wobec tego pojawiła się konieczność odpowiedzi na pytanie, czy stronie powodowej przysługuje interes prawny również w zakresie powództwa o ustalenie braku związania poszczególnymi postanowieniami umownymi. Zdaniem Sądu Okręgowego odpowiedź ta powinna być pozytywna. Sąd Okręgowy nie podziela stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 1 czerwca 2022 r., II CSKP 364/22, że sposób sformułowania żądania o uznanie postanowień umowy za abuzywne nie może zostać uznany za prawidłowy ponieważ uniemożliwia pozwanemu podjęcie obrony, zaś sądowi rozpoznanie zgłoszonego żądania. Sąd nie podziela powyższego stanowiska. Należy w szczególności mieć na uwadze stanowisko Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z którym art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, zgodnie z ich wykładnią dokonaną w orzecznictwie, które w celu uwzględnienia wytoczonego przez konsumenta powództwa zmierzającego do stwierdzenia bezskuteczności nieuczciwego warunku w umowie zawartej z przedsiębiorcą wymagają dowodu na istnienie interesu prawnego, w sytuacji gdy uznaje się, że taki interes nie istnieje, jeżeli konsumentowi przysługuje powództwo o zwrot nienależnego świadczenia, lub gdy może on powołać się na tę bezskuteczność w ramach obrony przed powództwem wzajemnym w przedmiocie wyegzekwowania wykonania zobowiązania wytoczonym przeciwko niemu przez tego przedsiębiorcę na podstawie tego warunku.6 Wprawdzie orzeczenie to nie odnosi się wprost do układu procesowego, który występuje w niniejszej sprawie, niemniej jednak z orzeczenia tego wynika zasada, że art. 189 k.p.c. w sprawach z udziałem konsumentów powinien być interpretowany w zgodzie z celami dyrektywy 93/13. Zdaniem Sądu Okręgowego cele te nie mogłyby zostać osiągnięte, gdyby przyjąć, że konsument nie może skutecznie żądać ustalenia przez Sąd, że poszczególne postanowienia umowne nie wiążą go.

Status konsumenta.

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą banku, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku kredytobiorcy, a zatem jest on konsumentem (art. 22 ¹ k.c.).

Indywidualne uzgodnienia.

Ciężar dowodu, że postanowienia umowy wprowadzające powiązanie kredytu z kursem CHF i określające sposób przeliczeń kursowych zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał - nie można bowiem uznać „wyboru waluty” kredytu przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank. Należy przy tym mieć na uwadze, że przedmiot sporu niniejszej sprawy dotyczył wyłącznie klauzul ryzyka kursowego i klauzul przeliczeniowych, a zatem ewentualne negocjacje innych postanowień umownych (dotyczących w szczególności wysokości marży oprocentowania, prowizji, opłat itd.) nie ma tym zakresie żadnego znaczenia. Natomiast postanowienia regulaminu z samej swojej istoty nie podlegały negocjacjom.

Klauzula ryzyka kursowego.

Klauzula ryzyka kursowego (§ 1 ust. 1 zdanie pierwsze umowy w zakresie wprowadzającym indeksację kredytu kursem CHF) określa główne świadczenie umowy kredytu, lecz nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.), ponieważ analiza treści umowy i okoliczności jej zawarcia nie pozwala na stwierdzenie, że kredytobiorca został należycie poinformowany o konsekwencjach ryzyka kursowego związanego z umową. Informacja ta powinna jednoznacznie wskazywać na to, że ryzyko kursowe jest nieograniczone i obejmować realne przykłady obrazujące charakter tego ryzyka i jego potencjalne skutki, takie jak historyczny wykres kursu CHF/PLN za odpowiednio długi okres i symulację obrazującą wpływ znacznego wzrostu tego kursu na wysokość rat kredytu i zadłużenia kredytobiorcy liczonych w PLN. Tymczasem informacje udzielone przez bank tych wymogów nie spełniały. Wobec tego należało uznać, że klauzula ryzyka kursowego kształtuje prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.), skoro pomimo nieuzyskania stosownych informacji konsument, który nie miał dochodów ani oszczędności w CHF, został obciążony nielimitowanym ryzykiem zmiany kursu tej waluty, przed którym nie był w stanie zabezpieczyć się w żaden sposób.

Co więcej, jak już wcześniej wskazało, rozstrzygnięcie zawarte w pisemnych motywach wyroku z dnia 28 lipca 2020 r. Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie w części, w której uznano klauzulę ryzyka kursowego za niedozwolone postanowienie umowne, jest w niniejszej sprawie wiążące.

Klauzule przeliczeniowe.

Klauzule przeliczeniowe (§ 9 ust. 2, § 10 ust. 3 i § 14 ust. 3 umowy oraz § 16 ust. 4, § 19 ust. 5 i § 21 ust. 5 regulaminu) nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały bankowi całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank, a zatem bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Stanowisko to jest utrwalone w orzecznictwie.7

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.8 Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie realizowanie obowiązków umownych przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany regulaminu banku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw) czy kwestia ewentualnego zawarcia przez strony aneksu do umowy kredytu upoważniającego kredytobiorcę do spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało także znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR CHF).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.9 Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,10 zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem11, a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażane tylko saldo zadłużenia. Podsumowując, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce zawartego w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego niedozwolonego postanowienia umownego odnoszącego się do sposobu określania kursu waluty obcej zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.12

Klauzule przeliczeniowe określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. 13, ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń kursowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają istotę umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej.

Co więcej, jak już wcześniej wskazało, rozstrzygnięcie zawarte w pisemnych motywach wyroku z dnia 28 lipca 2020 r. Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie w części, w której uznano klauzul przeliczeniowe za niedozwolone postanowienie umowne, jest w niniejszej sprawie wiążące. W uzasadnieniu tego wyroku wskazano explicite § 9 ust. 2 i § 10 ust. 3 umowy kredytu, niemniej jednak z uwagi na przedstawioną wcześniej argumentację, za niedozwolone postanowienia umowne należy uznać również § 14 ust. 3 umowy oraz § 16 ust. 4, § 19 ust. 5 i § 21 ust. 5 regulaminu. Niedozwolonych postanowień umownych nie stanowią natomiast § 6 ust. 1 umowy i § 2 regulaminu, które określają definicję bankowej tabeli kursów walut, gdyż postanowienia te mają wyłącznie charakter informacyjny, a zatem w ogóle nie kształtują praw i obowiązków konsumenta, wobec czego art. 385 ¹ § 1 k.c. nie ma w stosunku do nich zastosowania.

Klauzule ubezpieczeniowe.

Klauzule ubezpieczeniowe (§ 3 ust. 2 i 4 oraz § 5 ust. 1 lit. f i h umowy, a także § 22 ust. 2 lit. c oraz § 23 ust. 1 i 2 regulaminu) nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG) i nie kształtują praw i obowiązków konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). Zdaniem Sądu nałożenie na kredytobiorcę obowiązku zawarcia umów ubezpieczenia nieruchomości i ubezpieczenia od utraty wartości tej nieruchomości nie narusza praw i obowiązków tego konsumenta, ponieważ tego rodzaju ubezpieczenie jest związane z głównym zabezpieczeniem umowy kredytu, jakim jest kredytowana nieruchomość. Jednocześnie strona powodowa nie wyjaśniła, z jakich przyczyn powyższe postanowienia powinny zostać uznane za niedozwolone.

Powództwo o ustalenie nieważności umowy.

Brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Treść umowy nie naruszała także zasady nominalizmu (art. 358 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 23.01.2009 r.), skoro kredytu udzielono w walucie polskiej, zaś CHF stanowił jedynie walutę indeksacji. Z przyczyn wyjaśnionych w dalszej części uzasadnienia postanowienia umowne obciążające kredytobiorcę nieograniczonym ryzykiem kursowym i dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.), co wyłącza możliwość uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego (art. 353 ¹ k.c.).14

Natomiast w zakresie skutków uznania wcześniej wskazanych postanowień umownych za niedozwolone, należy na wstępie wskazać, że w orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej nie może istnieć bez postanowienia przewidującego jej indeksację i wskazującego walutę tej indeksacji, a zatem nie ma w ogóle możliwości, aby „luka” powstała po tej klauzuli mogła zostać uzupełniona przepisem prawa krajowego i rezultacie umowa kredytu po wyłączeniu z niej klauzuli ryzyka kursowego nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG), a zatem jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.). Również w odniesieniu do samych klauzul przeliczeniowych podnosi się, że skoro postanowienia te określają sposób wykonywania umowy i wobec tego bez nich nie jest możliwe stwierdzenie, jak umowa ma być wykonywana, co oznacza, że umowa po wyłączeniu z niej klauzul przeliczeniowych nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG), a zatem nie wiąże także w pozostały zakresie15, czyli jest w całości nieważna16 (art. 58 § 1 k.c.). Sąd Okręgowy co do zasady podziela to stanowisko, niemniej jednak przyjęcie go w niniejszej sprawie jest wyłączone z mody art. 365 § 1 k.p.c., jak bowiem wcześniej wskazano, w wyroku z dnia 28 lipca 2020 r. Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie stwierdzono, że umowa kredytu zawarta przez strony nie jest nieważna i może obowiązywać po wyłączeniu z niej niedozwolonych postanowień umownych, a ustalenie to jest wiążące w niniejszej sprawie.

Powództwo o unieważnienie umowy.

W ocenie Sądu brak jest podstaw do unieważnienia umowy kredytu. Należy tutaj wyjaśnić, że powództwo o unieważnienie umowy jest jednym z rodzajów powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego, a zatem musi opierać się o podstawę prawną, czyli określony przepis, który przewiduje możliwość unieważnienia umowy. W realiach niniejszej sprawy do rozważenia pozostają zatem art. 388 k.c. i art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Stosownie do art. 388 k.c., z wyzyskiem mamy do czynienia jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo, niedoświadczenie lub brak dostatecznego rozeznania drugiej strony co do przedmiotu umowy, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia. Dla skutecznego wniesienia żądania w oparciu o przywołany powyżej przepis konieczne jest udowodnienie spełnienia kumulatywnie trzech przesłanek, w tym rażącej dysproporcji pomiędzy świadczeniami obu stron. W niniejszej sprawie strony nie znajdowały się w sytuacji przymusowej, podpisały umowę kredytu z własnej woli. Nie sposób też uznać, żeby pozwany wykorzystał przymusowe położenie lub niedołęstwo powodów. Powodowie nie znajdowali się w takich okolicznościach materialnych, osobistych lub rodzinnych, zmuszających ich do zawarcia umowy kredytu. Z uwagi na powyższe, zgłoszone przez powodów żądanie nie mogło zostać uwzględnione w oparciu o art. 388 k.c.

Natomiast art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym w ogóle nie może znaleźć zastosowania do umowy zawartej przez strony. Mianowicie umowa ta została zawarta w dniu 16 lipca 2007 r., a zatem jeszcze przed wejściem w życie powyższej ustawy, co nastąpiło dniu 21 grudnia 2007 r., zgodnie z jej art. 21.

Powództwo o ustalenie niezwiązania postanowieniami umownymi.

Z uwagi na oddalenie powództwa głównego (o ustalenie nieważności umowy) i pierwszego powództwa ewentualnego (o unieważnienie umowy), należało rozpoznać drugie powództwo ewentualne. Powództwo to jest zasadne w przeważającej części. Jak wskazano wcześniej, powodom przysługuje interes prawny (art. 189 k.p.c.) w ustaleniu niezwiązania ich poszczególnymi postanowieniami umownymi. Natomiast same kwestionowane przez stronę powodową postanowienia umowne, czyli klauzula ryzyka kursowego (§ 1 ust. 1 zdanie pierwsze umowy w zakresie wprowadzającym indeksację kredytu kursem CHF) i klauzule przeliczeniowe (§ 9 ust. 2, § 10 ust. 3 i § 14 ust. 3 umowy oraz § 16 ust. 4, § 19 ust. 5 i § 21 ust. 5 regulaminu) stanowią niedozwolone postanowienia umowne i wobec tego nie wiążą strony powodowej (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

Drugie powództwo ewentualne zostało oddalone w części dotyczącej § 6 ust. 1 umowy i § 2 regulaminu (które określają definicję bankowej tabeli kursów walut) oraz w zakresie dotyczącym klauzul ubezpieczeniowych (§ 3 ust. 2 i 4 oraz § 5 ust. 1 lit. f i h umowy, a także § 22 ust. 2 lit. c oraz § 23 ust. 1 i 2 regulaminu).

Koszty procesu.

Stosownie do wyniku postępowania, pozwany został na podstawie art. 100 k.p.c. obciążony całymi kosztami procesu, których szczegółowe wyliczenie zostało pozostawione Referendarzowi Sądowemu na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.

1 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29.03.1994 r. III CZP 29/94.

2 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12.07.2018 r., III CZP 3/18.

3 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8.11.2019 r., III CZP 27/19.

4 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27.10.2021 r., III CZP 109/20.

5 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 163/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.05.2022 r., II CSKP 1030/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 797/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2022 r., II CSKP 701/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., II CSKP 616/22.

6 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 23.11.2023 r., C-321/22, (...) S.A., pkt 77.

7 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.01.2016 r., I CSK 1049/14,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1.03.2017 r., IV CSK 285/16,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.10.2018 r., II CSK 632/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.10.2019 r., IV CSK 309/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18.

8 Por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17.

9 Por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D., pkt 62,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...), pkt 67-70.

10 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78.

11 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 - C-82/21, (...), pkt 76.

12 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

13 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18.

14 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22.

15 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

16 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18.