Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 października 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Krzysztof Świderski
Protokolant:	sekretarz sądowy Gabriela Kloc

po rozpoznaniu w dniu 2 października 2024 roku w Warszawie na rozprawie sprawy

z powództwa J. Ś. i M. Ś.

przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w G.

o ustalenie i zapłatę

1.  Ustala, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego nr (...)- (...) zawartej w dniu 16 stycznia 2004 roku pomiędzy powodami, a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w K. (którego pozwany jest następcą prawnym).

2.  Zasądza od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w G. na rzecz powodów J. Ś. i M. Ś. do majątku objętego ustawową wspólnością majątkową małżeńską powodów kwotę 240.962,86 zł (dwieście czterdzieści tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt dwa złote osiemdziesiąt sześć groszy) oraz kwotę 52.262,40 CHF (pięćdziesiąt dwa tysiące dwieście sześćdziesiąt dwa franki szwajcarskie czterdzieści centymów) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od każdej z tych kwot od dnia 27 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty.

3.  Ustala, że koszty procesu ponosi w całości pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w G., pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt XXVIII C 4092/23

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 18 października 2024r.

Pozwem z dnia 23 lutego 2024 r. powodowie J. Ś. oraz M. Ś. wnieśli o ustalenia nieistnienia stosunku prawnego w związku z nieważnością umowy kredytu hipotecznego nr (...)- (...) zawartą w dniu 16 stycznia 2004 r. z Bankiem (...) S.A. z siedzibą w K. (którego pozwany jest następcą prawnym) oraz zasądzenie od pozwanego łącznie 240.962,86 zł i 52.262,40 CHF wraz z odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15-go od dnia doręczenia odpisu pozwu.

W uzasadnieniu wskazali, że na podstawie ww. umowy dokonali szeregu płatności tytułem zapłaty rat kapitałowo-odsetkowych i m.in. ze względu na abuzywność postanowień dotyczących przeliczenia kwoty kredytu ze złotych na franki szwajcarskie, umowa jest nieważna. (pozew – k. 4 – 27)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości; zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu z należnymi odsetkami, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, z uwzględnieniem uiszczonych opłat skarbowych od pełnomocnictw.

W uzasadnieniu strona pozwana podniosła, że powodowie nie posiadają interesu prawnego w żądaniu ustalenia. Ponadto przedmiotowa umowa jest zgodna z art. 69 Prawa bankowego, nie narusza godnych obyczajów i była indywidualnie uzgadniana. Wskazano, iż ww. umowa mogła być rozliczana bezpośrednio w walucie CHF. spłata kredytu mogła się odbywać. Podkreślono, że powodowie zostali należycie pouczeni o ryzyku kursowym. (odpowiedź na pozew – k. 71 – 98)

W piśmie z dnia 11 września 2023 r. pozwany podniósł zarzut skorzystania z prawa zatrzymania świadczeń spełnionych przez powodów na rzecz banku do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu 117.052,53 zł tj. kwoty udostępnionego kapitału kredytu. (pismo pozwanego z załączn k. 143-153).

Powodowie załączyli oświadczenie o skutkach stwierdzenia abuzywności niektórych postanowień umowy oraz skutkach ustalenia nieważności umowy będącej przedmiotem niniejszej sprawy do pisma z dnia 24 sierpnia 2023 roku. (pismo z 24 sierpnia 2023 r. z załączn. - k 137-139).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie J. Ś. i M. Ś. chcieli uzyskać kredyt celem zakupu domu jednorodzinnego. Przed zawarciem umowy powodowie nie zostali w sposób rzetelny poinformowani na czym polega mechanizm dotyczący przeliczania kwoty udostępnianego kredytu i o ryzyku z tym związanym. Nie została udzielona przez pracownika banku informacja o tym, że wraz ze wzrostem kursu waluty będzie wzrastało saldo całego zadłużenia i w jaki sposób wyliczana będzie wysokość rat kredytu. Nie przedstawiono także hipotetycznych symulacji znacznego wzrostu kursu franka szwajcarskiego. Nie poinformowano powodów w jaki sposób ustalane są kursy w banku. Umowa została sporządzona na wzorcu umownym

Powodowie zawarli umowę jako konsumenci. Powód w chwili zawarcia umowy był zatrudniony w firmie budowlanej na umowę o pracę, zaś powódka była zatrudniona na stanowisku zastępcy dyrektora w fabryce tekstylnej. Od 2011 r. do 2017 r. powódka prowadziła działalność gospodarczą polegającą na doradztwie handlowym, która była zarejestrowana w kredytowanej nieruchomości w której zamieszkiwali. Od 2017 r. powódka prowadzi również sklep internetowy. Powodowie w chwili zawarcia umowy pozostawali w związku małżeńskim i nadal w nim pozostają. Przez cały czas łączy ich wspólność majątkowa małżeńska. (wniosek kredytowy – k. 103-105, informacje o zatrudnieniu k. 107-108, arkusz oceny zdolności kredytowej – k. 110-112, zeznania powodów – k. 196v-197).

W dniu 16 stycznia 2004 r. powodowie zawarli z Bankiem (...) S.A. siedzibą w K. (którego pozwany jest następcą prawnym) umowę kredytu hipotecznego nr (...)- (...). Zgodnie z postanowieniami zawartymi w niniejszej umowie:

Bank udzielił kredytobiorcy kredytu denominowanego w wysokości 119.000,00 CHF, a Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania i zwrotu kredytu wraz z odsetkami zgodnie z warunkami niniejszej umowy. Jako cel kredytu określono finansowanie zaliczek wpłacanych na poczet zakupu od dewelopera budynku mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...) (numer realizacyjny nr (...) o powierzchni użytkowej 131,9 mkw wraz z przynależnym garażem budowanym na działce (...)). Kredyt został udzielony na okres 300 miesięcy. (§ 2 ust.1 i 2 umowy)

Zgodnie z § 4 ust. 1 i 2 umowy oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu sporządzenia umowy wynosiło 2,54833 %. Oprocentowanie w całym okresie kredytowania stanowiło sumę stawki LIBOR dla terminów 6 – miesięcznych i marży w wysokości 2,20%.

W § 7 ust. 1 umowy wskazano min., że prawnym zabezpieczeniem spłaty kredytu jest hipoteka zwykła w wysokości 119.000 CHF i hipoteka kaucyjna do kwoty 64.400,00 CHF ustanowiona na kredytowanej nieruchomości; cesja na rzecz Banku praw z polisy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i zdarzeń losowych.

W przypadku kredytów walutowych zastosowanie miały również postanowienia zawarte w załączniku nr 7 do umowy kredytu (§16 pkt 2 umowy).

Zgodnie z § 24 integralną część umowy stanowiły min. postanowienia dotyczące kredytów walutowych – załącznik nr. 7.

W ust. 1 załącznika numer 7 do umowy wskazano, że w związku z zaciągnięciem kredytu walutowego, Kredytobiorca oświadcza, że jest mu znane oraz wyjaśnione przez Bank ryzyko zmiany kursu waluty, w której zaciągnął zobowiązanie kredytowe i jest świadomy ponoszenia przez siebie tego ryzyka.

W ust. 2 pkt 2 załącznika nr 7 do umowy określono, że kwota kredytu kub transzy kredytu wypłacona jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w Banku w dniu wypłaty kwoty kredytu lub transzy kredytu, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku (...) S.A. ogłoszoną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku.”

W ust. 2 pkt 4) załącznika nr 7 do umowy wskazano, że kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w Banku w dniu dokonania spłaty, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku (...) S.A. ogłoszoną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku. (umowa k. 31-34, załącznik nr. 7 k. 35, załączniki nr 1 i 5 k 114,116)

W dniu 1 lipca 2004 r. została zawarty Aneks do umowy zgodnie z którym wprowadzone zostały zmiany do załącznika nr 3 do umowy. ( Aneks nr 1 k. 118).

Wypłata kredytu nastąpiła w walucie PLN, w formie bezgotówkowej. (wniosek o wypłatę kredytu k 116).

W umowie ani w załącznikach do umowy nie określono sposobu ustalania przez bank kursów walut. Nie zostały również zawarte informacje o sposobie ustalania samej tabeli kursowej, czy też kursu franka szwajcarskiego, jak również nie wskazano sposobu zabezpieczenia kredytobiorcy przed potencjalnym ryzykiem kursowym.

Powodowie w okresie od zawarcia umowy do grudnia 2022 r. włącznie uiścili na rzecz Banku kwotę 240.962,86 zł i kwotę 52.262,40 CHF tytułem spłaty rat kredytu (kapitałowo-odsetkowych) (zaświadczenie Banku 36-39).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów, które uznał za wiarygodne albowiem ich treść i autentyczność nie budziła wątpliwości i nie była kwestionowana przez strony oraz zeznania powodów.

Należy przy tym podkreślić, że kserokopia dokumentu (której nie nadano cech odpisu) wprawdzie nie jest dokumentem w rozumieniu art. 243 ¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz. U. z 2021 r., poz.1805 ze zm., dalej: „ k.p.c.”), jest natomiast od dnia 8 września 2016 roku wprost innym środkiem dowodowym z art. 308 k.p.c., będącym dowodem pośrednim co do istnienia dokumentu o określonej treści (podobnie, jak np. fotografia dokumentu), przeprowadzanym w procesie w oparciu o przepisy o dowodzie z dokumentów (art. 308 k.p.c.).

Zeznania powodów są wiarygodne, spójne i logiczne. W pełni korelowały z dowodami w postaci dokumentów związanych z zawarciem i realizacją przedmiotowej umowy.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c., Sąd pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. (postanowienie – k. 196).

W ocenie Sądu okoliczności sprawy pozwalały na ocenę nieważności umowy, a także abuzywności postanowień umownych bez potrzeby odwołania się do dowodów z opinii biegłych.

Ponadto opi­nia biegłego nie może być źródłem materiału faktycznego sprawy, bowiem rolą biegłego nie jest dokonywanie samodzielnych ustaleń faktycznych istotnych dla zastosowania określonej normy prawnej, gdyż to strony winny wykazywać fakty, z których wywodzą skut­ki prawne, zaś zadaniem biegłego jest jedynie naświetlenie wyjaśnianych okoliczności z punktu widzenia wiadomości specjalnych, przy uwzględnieniu zebranego w toku pro­cesu i udostępnionego mu materiału sprawy.

Nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia załączone do akt publikacje, ekspertyzy czy opinie prawne. Nie stanowią one bowiem dowodu w postępowaniu cywilnym, nie są w żaden sposób wiążące dla Sądu i stanowią jedynie subiektywną ocenę autora, co do rozumienia czy też stosowania określonych instytucji prawnych.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne w całości.

W pierwszej kolejności należało ustalić, czy powodowie posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia, że nie istnieje stosunek prawny wynikający ze spornej umowy.

Zgodnie z treścią art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Interes prawny to interes odnoszący się do szeroko rozumianych praw oraz stosunków prawnych i w obecnym stanie prawnym występuje nie tylko wtedy, gdy bezpośrednio zagrożona jest sytuacja prawna powoda, ale i wówczas, gdy w związku z zachowaniem pozwanego uzasadnione jest ustalenie stosunku prawnego lub prawa w celu usunięcia niepewności co do tego prawa lub stosunku prawnego z przyczyn faktycznych lub prawnych (tak w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 września 2020 roku, sygn. VII AGa 815/19)

Oceniając istnienie interesu prawnego, należy mieć na względzie to, czy wydanie rozstrzygnięcia w konsekwencji doprowadzi do usunięcia niejasności i pojawiających się wątpliwości danego stosunku prawnego oraz czy spór powstały na tym tle zakończy się definitywnie na wszystkich innych płaszczyznach tegoż stosunku ewentualnie, czy mu zapobiegnie ( tak w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 września 2022 roku, sygn. VII Aca 424/21).

W ocenie Sądu usunięcie wszelkich niepewności związanych z wywiązywaniem się przez powodów z wynikających z przedmiotowej umowy zobowiązań na rzecz pozwanego banku jest możliwe jedynie poprzez powództwo o ustalenie. Dalej idące roszczenia o zapłatę mogą dotyczyć jedynie świadczeń, które zostały spełnione, a tymczasem celem roszczenia powodów jest podważenie skuteczności oraz ważności umowy i braku podstaw do uiszczania już spełnionych świadczeń, jak również tych, których termin wymagalności jeszcze nie nastąpił. Dlatego też orzeczenie w sprawie o zapłatę nie zakończyłoby definitywnie istniejącego pomiędzy stronami umowy sporu.

Należy również podkreślić, że wynikająca z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca prawomocnego orzeczenia nie reguluje wprost przedmiotowych granic związania orzeczeniem, co wywołuje wątpliwości co do zakresu tego związania. Sentencją wyroku objęte jest rozstrzygnięcie o żądaniach stron (art. 325 k.p.c.), którego faktyczne i prawne podstawy zawiera uzasadnienie (art. 328 § 2 k.p.c.). Wynikająca z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca wyroku dotyczy związania sentencją, a nie uzasadnieniem wyroku innego sądu, czyli przesłankami faktycznymi i prawnymi przyjętymi za jego podstawę, gdyż zakresem prawomocności materialnej jest objęty tylko ostateczny wynik rozstrzygnięcia, a nie jego przesłanki ( tak min. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2000 roku, II CKN 655/98, LEX nr 51062).

W związku z powyższym należy stwierdzić, że powodowie posiadają interes prawny w ustaleniu, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z w/w umowy.

Zawarta pomiędzy powodami, a poprzednikiem prawnym pozwanego umowa kredytu jest czynnością konsensualną, dwustronnie zobowiązującą i odpłatną.

Definicja umowy kredytu została zawarta w art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2022 roku, poz. 2324 ze zm.), zgodnie z którym przez umowę kredytu bankowego bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Natomiast stosownie do treści art. 69 ust. 2 ustawy Prawo bankowe, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy, 2) kwotę i walutę kredytu, 3) cel, na który kredyt został udzielony, 4) zasady i termin spłaty kredytu, 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Należy przy tym wskazać, że zawarcie pomiędzy powodami, a poprzednikiem prawnym pozwanego umowy kredytu miało miejsce przed zmianą ustawy Prawo bankowe, dokonaną ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. (Dz.U. z 2011 roku, Nr 165, poz. 984). Na skutek zmiany ustawy dodano art. 69 ust. 2 pkt 4a, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa kredytu powinna zawierać szczegółowe zasady określenia sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo - odsetkowych oraz zasady przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Została również wprowadzona regulacja zawarta w art. 69 ust. 3 zdanie 1 Prawa bankowego, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w tej walucie oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie.

Podkreślenia wymaga, że powyższe zmiany nie niwelowały abuzywności postanowienia umownego dotyczącego wypłaty czy spłaty kredytu, bowiem decydujący dla określenia niedozwolonego charakteru warunków umowy jest moment zawarcia umowy. (tak min. w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku, sygn. akt V CSK 382/18, LEX 2771344). Oznacza to, że późniejsze ewentualne zmiany umowy (tj. aneksy) nie mają prawnego znaczenia w kwestii oceny czy postanowienia umowy są niedozwolone.

Dlatego też zawarcie aneksu do umowy, nie sanuje wadliwej od początku umowy. Zawarcie przez strony nieświadomej nieważności umowy aneksu dotyczącego jednego z jej postanowień pozostaje bezskuteczne, gdyż aneks taki nie niweluje wadliwości całej nieważnej umowy. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 29 kwietnia 2021 r. wydanym w sprawie C-19/20, fakt wprowadzenia ustawy antyspreadowej i aneksowania w związku z tym umów kredytów nie może mieć jakiegokolwiek wpływu na ograniczenie ochrony konsumenckiej, a zatem, możliwe jest dokonywanie przez sądy krajowe oceny kwestionowanych przez konsumentów klauzul indeksacyjnych/denominacyjnych.

Powyższe przepisy nie zawierają definicji kredytu indeksowanego ani denominowanego. W doktrynie przyjmuje się, że kredyt denominowany lub indeksowany do waluty obcej to kredyt udzielony w złotych polskich, którego kwota jest odnoszona do waluty obcej. Kredyt taki jest kredytem złotowym, jednak na skutek denominacji lub indeksacji, saldo kredytu wyrażane jest w walucie obcej, do której kredyt został denominowany lub indeksowany. Kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kredytu bądź w walucie, do której kredyt został denominowany lub indeksowany bądź w walucie polskiej, po przeliczeniu raty wyrażonej w walucie.

W niniejszej sprawie zawarta pomiędzy powodami, a poprzednikiem prawnym pozwanego umowa miała charakter kredytu denominowanego, bowiem kwota kredytu została wskazana w umowie w walucie obcej (podobnie jak harmonogram spłaty kredytu), wypłata kredytu nastąpiła w walucie polskiej, zaś umowa przewidywała, że w takiej też walucie będą spłacane raty kapitałowo – odsetkowe (kredyt walutowy to kredyt udzielony w innej niż PLN walucie, który w tej walucie jest wypłacany i spłacany).

W ocenie Sądu wprowadzenie do umowy kredytu bankowego postanowień dotyczących indeksacji kredytu mieści się w granicach swobody umów i nie jest sprzeczne z istotą umowy kredytu przewidzianą w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, również w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy. (tak min. w wyroku Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r., sygn. akt V CSK 382/18, w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 1049/14, na dopuszczalność zawarcia umowy kredytu indeksowanego przed rokiem 2011 wskazywał min. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 lutego 2019 r. w sprawie II CSK 19/18). Należy podkreślić, że po zawarciu będącej przedmiotem niniejszej sprawy umowy, zostały przez ustawodawcę uregulowane obowiązki i uprawnienia wiążące się z umowami kredytu indeksowanego i denominowanego - min. we wskazanej ustawie z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, co potwierdza, że przed wejściem w życie tej ustawy dopuszczalne było zawieranie umów o kredyt indeksowany i denominowany zgodnie z zasadą autonomii woli stron (art. 353 ¹ ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. z 2022 r., poz. 1360 ze zm., dalej: „k.c.”).

W ocenie Sądu zawarta pomiędzy powodami, a poprzednikiem prawnym pozwanego umowa jest nieważna, bowiem zawiera szereg postanowień niedozwolonych (abuzywnych), które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi regulacjami prawnymi.

Skutkiem nieważności ww. umowy jest nieistnienie wynikającego z niej stosunku prawnego. Należy bowiem wskazać, iż gdy żądanie zmierza do ustalenia nieistnienia stosunku prawnego, jego podstawę faktyczną mogą stanowić w szczególności takie okoliczności faktyczne, które wskazują na to, że mająca być źródłem tego stosunku czynność prawna (np. umowa) jest nieważna albo w ogóle nie została dokonana. Zarówno nieważność czynności prawnej, jak i jej nieistnienie (brak tej czynności) powodują, że stosunek prawny, który miałby z czynności prawnej wynikać, nie powstaje, a zatem nie istnieje ( tak min. w wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2015 roku, II CSK 56/15, Legalis nr 1361401 i postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2017 roku, V CZ 70/17, Legalis nr 1715441).

Stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2 k.c.). W myśl § 3 nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). Na podstawie art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Jak wynika z powyższego, aby postanowienie mogło zostać uznane za niedozwolone muszą zostać spełnione łącznie cztery przesłanki tj.:

1)  umowa musi być zawarta z konsumentem,

2)  postanowienie umowy nie może być uzgodnione indywidualnie,

3)  postanowienie winno kształtować prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy,

4)  postanowienie nie dotyczy głównych świadczeń stron określonych w sposób jednoznaczny.

Wszystkie te przesłanki zostały spełnione.

Powodowie zawarli przedmiotową umowę kredytu będąc konsumentami. Zgodnie z art. 22 ¹ k.c. za konsumenta uważa się bowiem osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Funkcjonalna definicja konsumenta przyjmuje jako punkt wyjścia pełnioną w danej chwili oraz sytuacji rolę ekonomiczną osoby fizycznej (która to osoba może następnie w innej już sytuacji pełnić rolę przedsiębiorcy).

Z wniosku o zawarcie umowy, z umowy kredytu, czy też zeznań powodów jednoznacznie wynikało, że uzyskany kredyt miał być i został przeznaczony na zakup domu mieszkalnego. Powodowie zawarli umowę jako konsumenci. W chwili zawarcia umowy powodowie byli zatrudnieni na umowy o pracę, nie prowadzili działalności gospodarczej, zaś środki z kredytu zostały przeznaczone na cele mieszkaniowe . Powódka wprawdzie od 2011 prowadzi działalność gospodarczą, jednak jej prowadzenie nie miało jakiegokolwiek związku z zawartą umową kredytu, zaś Sąd dokonuje oceny czy kredytobiorcy posiadają status konsumenta na chwilę zawarcia umowy.

Dlatego niewątpliwe strona powodowa posiadała więc wtedy status konsumenta, w rozumieniu art. 22 ¹ k.c., a postanowienia umowy, dotyczące jej praw i obowiązków, podlegają na podstawie ocenie przez pryzmat art. 385 ¹ -385 ³ k.c.

W związku z tym, że postanowienia umowne będące przedmiotem analizy w niniejszej sprawie stanowią postanowienia wzorca umownego, to obejmuje je domniemanie, iż nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył.

Oceniając następną przesłankę z art. 385 ^{( 1)} k.c. należy wskazać, że w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. „rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast „działanie wbrew dobrym obyczajom” w zakresie kształtowania treści takiego stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Rażące będą wszystkie te wypadki, w których dojdzie do szczególnie odczuwalnego odbiegania od zasad uczciwego wyważenia praw i obowiązków stron. Ocena, czy dane postanowienie wzorca umowy, kształtując prawa i obowiązki konsumenta, "rażąco" narusza interesy konsumenta (art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.), uzależniona jest od tego, czy wynikająca z tego postanowienia nierównowaga praw i obowiązków stron (nierównowaga kontraktowa) na niekorzyść konsumenta jest istotna, znacząca. Ustalenie, czy klauzula wzorca umowy powoduje taką nierównowagę, dokonane może być w szczególności przez porównanie sytuacji konsumenta w razie zastosowania tej klauzuli z sytuacją, w której byłby konsument, gdyby zastosowane zostały obowiązujące przepisy prawa. Znacząca nierównowaga kontraktowa na niekorzyść konsumenta pozostaje sprzeczna z dobrymi obyczajami (wymogami dobrej wiary, por. art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13), gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem tej nierównowagi ( tak min. w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2013 r., C-415/11, w sprawie M. A. przeciwko C. C., T. i M. (C.), w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 roku, sygn. akt I CK 832/04, Legalis nr 71468, w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ.).

Niewątpliwie postanowienia umowne dotyczące mechanizmu ustalania kursów waluty na podstawie tabel kursowych banku wraz marżą banku, której ani wysokość ani sposób wyliczenia nie są znane, są sprzeczne z dobrymi obyczajami, naruszają rażąco interesy konsumenta i równowagę kontraktową stron, pozostawiające bankowi swobodę w zakresie określania wysokości kursu. Klauzule te nie zawierają jednoznacznej treści - pozwalając na pełną swobodę decyzyjną banku, a zatem są klauzulami niedozwolonymi w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc . (tak min. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2022 r., sygn.. II CSKP 285/22, wyroku sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r., sygn. III CZP 40/22, wyroku sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., sygn.. II CSK 483/18 , uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego o mocy zasady prawnej z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, uchwale Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17).

W rozpoznawanej sprawie w umowie kredytu zostało zawartych szereg takich klauzul niedozwolonych, a mianowicie : § 16 ust. 2 umowy, ust. 2 pkt 2 i pkt 4 Załącznika nr 7 do umowy kredytu, zgodnie z którymi kwota kredytu lub transzy kredytu wypłacona miała być w złotych polskich po przeliczeniu kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w Banku w dniu wypłaty kwoty kredytu lub transzy kredytu, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku (...) S.A. ogłaszaną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku (ust. 2 pkt 2), zaś kwota spłaty podlegała przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w Banku w dniu dokonania spłaty zgodnie z Tabelą kursów walut Banku (...) S.A. ogłaszaną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku (ust. 2 pkt 4).

Sprzeczne z dobrymi obyczajami w niniejszej sprawie są te postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku prawnego, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami umowy. Przede wszystkim wskazać należy, że nierównowaga oraz ustawowa sprzeczność z dobrymi obyczajami przejawia się w tym, że w umowie kredytu nie został sprecyzowany sposób ustalania kursu waluty w tabelach Banku, pozostawiając tym samym w tym zakresie pełną swobodę pozwanemu. Nie zostały wskazane żadne obiektywne i weryfikowalne kryteria ustalania wysokości zobowiązania kredytobiorców. Zawarcie tego rodzaju umowy było związane z powstaniem ryzyka kursowego polegającego na możliwości istotnej zmiany wysokości zobowiązania jednej ze stron na skutek znacznej zmiany kursu waluty, zaś skala tego ryzyka była nieograniczona.

Wskazane powyżej niedozwolone postanowienia nie wskazują zatem według jakich, obiektywnych kursu, ma nastąpić przeliczanie rat i kapitału kredytu – nie precyzując przy tym warunków ustalania przez bank wysokości zobowiązań powodów odnoszących się do uruchomienia kredytu, jak i jego spłaty. Z tych względów nie było możliwe określenie ostatecznego kosztu kredytu i konsekwencji finansowych związanych ze stosowaniem klauzul waloryzacyjnych i marży Banku, nie była również możliwa weryfikacja w jaki sposób pozwany kształtował wysokość marży i w oparciu o jakie zasady.

Naruszeniem dobrych obyczajów był również brak rzetelnego i wyczerpującego poinformowania powodów o tym, w jaki sposób wyliczana jest marża banku, a także o ryzyku zmiany kursu waluty.

W ocenie Sądu powodowie nie zostali prawidłowo poinformowani o realnej skali tego ryzyka, a w szczególności tego, że wzrost kursu będzie rzutować na saldo całego kapitału kredytu. Nie jest wystarczająca ogólna informacja zawarta w ust. 1 Załącznika nr 7 do umowy, zgodnie z którą powodowie oświadczyli, że jest im znane oraz wyjaśnione przez Bank ryzyko zmiany kursu waluty, w której zaciągnęli zobowiązanie kredytowe i są świadomi ponoszenia przez siebie tego ryzyka Nie została zaprezentowana powodom szczegółowa symulacja, z której wynikałoby jakie kwoty będą musieli uiścić na rzecz pozwanego w przypadku istotnego wzrostu kursu franka szwajcarskiego. Z materiału dowodowego nie wynika, aby pośrednik, czy też pracownik banku przedstawił powodom w wyczerpujący i rzetelny sposób informację o możliwych znacznych wahaniach kursu waluty indeksacji, co mogłoby mieć znaczący wpływ na wysokość raty kredytowej i całego salda zadłużenia. Nie sposób zatem uznać, że została zachowana zasada równorzędności podmiotów czy porównywalności wysokości ich świadczeń. Podkreślić należy, iż samo odebranie oświadczenia o tym, że konsument jest świadomy ryzyka kursowego, nie spełnia wymogu udzielenia rzetelnej i jasnej informacji w powyższym zakresie.

Brak zatem podstaw do stwierdzenia, że powodowie w oparciu o przedstawione informacje mogli zakładać, że istnieje realne ryzyko gwałtownego i znaczącego wzrostu kursu waluty i jakie konsekwencje dla ich zobowiązania się z tym wiążą. Nie sposób również stwierdzić, że w związku z tym, że w momencie zawierania umowy powodowie, którzy nie mieli do czynienia z produktami bankowymi byli świadomi skutków i ryzyk jakie były związane z zawarciem takiej umowy.

Wobec powyższego w ocenie Sądu wskazane klauzule waloryzacyjne, które wprowadziły do umowy nieograniczone ryzyko kursowe, uzależniając wysokość salda w PLN i raty w PLN od przyszłych kursów CHF, nie zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem – pomimo, że taki obowiązek spoczywa na przedsiębiorcy i jednoznacznie wynika z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – min. z wyroku z dnia 18 listopada 2021 roku, sygn. C 212/20, w którym Trybunał stwierdził, że postanowienia w tym zakresie powinny być sformułowane według jasnych i zrozumiałych kryteriów, tak aby umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę ( por. m.in. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 18 listopada 2021 roku, sygn. C 212/20). Wskazane powyżej postanowienia nie mogły zostać uznane za jednoznaczne i sformułowane prostym językiem, gdyż odsyłały do nieokreślonych w umowie wielkości, tj. do kursów z tabel kursów walut obowiązujących w pozwanym banku. (a wcześniej u poprzednika prawnego pozwanego).

W wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 12 lutego 2014 r. w sprawie C-26/13 wskazano, że ocena tego, czy warunek umowny został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinna uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności informacje udzielone konsumentowi przy zawarciu umowy oraz nie powinna ograniczać się do aspektów ściśle formalnych i językowych, a uwzględniać również konsekwencje ekonomiczne zastosowania warunku i jego ewentualny stosunek do pozostałych warunków umownych. Jak zostało wyżej wskazane warunki te wobec powodów nie zostały spełnione, tym bardziej, że postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji są rozproszone, zawarte w różnych częściach umowy.

Należy również podkreślić, że dla oceny danego postanowienia na podstawie art. 385 ¹ k.c. bez znaczenia pozostaje sposób wykonywania umowy przez strony. Nie miało zatem znaczenia dla rozstrzygnięcia, czy pozwany Bank korzystał z możliwości, wynikających ze spornych postanowień umownych (w tym dotyczących naliczania marży), zaś wystarczającym dla uznania postanowienia za niedozwolone jest sama możliwość przedsiębiorcy postępowania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta.

Kwestionowane postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, których elementem jest ryzyko kursowe, stanowią klauzule określające główne świadczenia stron („główny przedmiot umowy” w rozumieniu dyrektywy 93/13 , tak również w wyrokach Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej: C-260/18, C-118/17, C-51/17, pkt. 68 oraz C-186/16), jednakże wskazany powyżej niejednoznaczny sposób ich sformułowania (umożliwiający Bankowi dowolne kształtowanie wysokości zobowiązania konsumenta poprzez wprowadzenie niejasnych mechanizmów przeliczeniowych) pozwala na ich kontrolę na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c. Należy podkreślić, że w umowie nie wskazano ani wysokości marży, ani obiektywnych i weryfikowalnych podstaw jej ustalenia, a zatem odesłanie do tabel kursów NBP staje się niemożliwe do obiektywnego zweryfikowania. Umowa ta nie została indywidualnie wynegocjowana, bowiem Bank posługiwał się gotowym wzorcem umowy o standardowej dla wszystkich kredytobiorców treści. Z materiału dowodowego znajdującego się w sprawie nie wynika, aby powodowie mieli możliwość negocjowania postanowień w zakresie ryzyka kursowego.

W ocenie Sądu o niedozwolonym charakterze postanowień zawartych w § 16 ust. 2 umowy, ust 2 pkt 2 i pkt i 4 załącznika nr 7 do umowy świadczy zamieszczenie klauzul o podobnym brzmieniu w rejestrze klauzul niedozwolonych pod numerem (...) . Wpis ten został dokonany na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 maja 2013 roku (sygn. akt VI ACa 441/13, Legalis nr 1049239). Jednoznacznie wskazano w nim, iż niedozwolone jest postanowienie, w którym wskazano jedynie termin ustalania kursu waluty przejętego do rozliczeń spłaty rat kapitałowo-odsetkowych, a nie określono sposobu ustalania tego kursu.

Należy przy tym wskazać, że uznanie wzorca umownego za niedozwolony w ramach kontroli abstrakcyjnej musi stanowić prejudykat dla analogicznego rozstrzygnięcia przeprowadzanego w ramach kontroli incydentalnej (tak min . w wyroku Sądu Najwyższego z 7 lipca 2021 roku, I CSKP 222/21, Legalis nr 2606148).

Reasumując, jak zostało wcześniej wskazane, przedmiotowa umowa kredytu jest nieważna ze względu na to, że abuzywne są jej postanowienia określające mechanizm waloryzacji. Bez tych postanowień umowa nie może dalej wiązać gdyż brak jest zasadniczych jej elementów, tj. określenia świadczenia stron. Nie może więc znaleźć zastosowania art. 385 ¹ § 2 kc czy też art. 6 ust. 1 in dyrektywy nr 93/13.

Skutkiem uznania za niedozwolone postanowień umownych dotyczących zasad ustalania kursów walut, jest konieczność ich pominięcia przy ustalaniu treści stosunku prawnego wiążącego konsumenta. Postanowienia takie przestają wiązać już od chwili zawarcia umowy. W konsekwencji łączący strony stosunek umowny nie przewiduje zastosowania mechanizmu indeksacji w kształcie określonym pierwotną umową: pozostaje sformułowanie o indeksacji i przeliczeniu świadczeń bez precyzyjnego wskazania sposobu określania kursów. W szczególności nie jest możliwe zastosowanie kursu LIBOR i marży banku, gdyż jest to rozwiązanie zupełnie nie wynikające z oświadczeń woli stron (tak min. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18).

Brak uzgodnienia przez strony wysokości świadczenia głównego jest równoznaczny z nieważnością umowy. Bez takich bowiem postanowień nie może dojść do ważnego zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej (tak m. in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 września 2020 roku, V ACa 44/19, LEX nr 3102217, w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18).

Ponadto w ocenie Sądu, zawarte w przedmiotowej umowie i załączniku nr 7 do umowy, wskazane powyżej postanowienia dotyczące waloryzacji są sprzeczne są z naturą stosunku zobowiązaniowego, a jednocześnie stanowią klauzule abuzywne - co w przypadku konsumentów prowadzi do konieczności uznania umowy za nieważną.

Stosownie bowiem do treści art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Wskazać należy, iż uczestnicy obrotu prawnego mają zagwarantowane prawo swobody zawierania umów i tym samym gwarancję poszanowania tej zasady przez osoby trzecie, a także organy władzy państwowej. Z zasady swobody umów wyrażonej w art. 353 ¹ k.c. wynika wprost, że strony mogą kształtować stosunek prawny według własnej woli, jednak zgodnie z przepisami bezwzględnie obowiązującymi, właściwością stosunku prawnego i zasadami współżycia społecznego. Zasada swobody umów nie ma charakteru bezwzględnego, a zadaniem sądu rozpoznającego daną sprawę jest ocena łączącego strony stosunku zobowiązaniowego pod kątem zgodności jego treści i celu z ustawą, zasadami współżycia społecznego, jak również zgodności z właściwością (naturą) stosunku prawnego. Przekroczenie przez strony zasady swobody umów poprzez naruszenie wyżej wymienionych kryteriów może oznaczać nieważność umowy bądź jej części.

Postanowienia umowne dotyczące waloryzacji nie odwołują się do obiektywnych, jasnych, jednoznacznych zewnętrznych wskaźników na które żadna ze stron nie ma wpływu. Zasady ustalania kursów zostały przekazane do wyłącznych uprawnień pozwanego, nie określając bliżej kryteriów ustalania ich wysokości. Na podstawie takich postanowień umownych, bank może jednostronnie modyfikować wskaźniki, według których obliczana jest zarówno wysokość kapitału kredytu do spłaty, jak i wysokości rat kredytu (kapitałowo – odsetkowych). Waloryzacja kredytu na podstawie przedmiotowej umowy odbywa się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez pozwanego i to uprawnienie banku do określania wysokości kursów CHF na gruncie zawartej umowy nie doznaje formalnie żadnych określonych ograniczeń. Jakiekolwiek ograniczenie w tym zakresie nie wynika także z żadnych przepisów prawa.

Ponadto nie jest dopuszczalne, aby postanowienia umowne dawały jednej ze stron uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony.

W ocenie Sądu powyższe jest równoznaczne z tym, że postanowienia dotyczące indeksacji - w zakresie, w jakim odsyłają do kursów waluty ustalonych jednostronnie przez Bank w Tabelach kursowych (pozostawiając tylko jednej stronie możliwość dowolnej zmiany jej warunków) są sprzeczne są z naturą stosunku zobowiązaniowego.

Przedmiotowa umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, bowiem powodowie nie zostali prawidłowo poinformowani o realnej skali ryzyka związanego ze wzrostem kursu waluty, a w szczególności tego, że wzrost kursu będzie rzutować na saldo całego kapitału kredytu. Nadmiernie natomiast zostały wyeksponowane przez pracownika banku potencjalne korzyści dla powodów wynikające z pozornie niskiego oprocentowania, zupełnie bagatelizując kwestie ryzyka kursowego. W istocie wykorzystano zaufanie i dobrą wiarę konsumenta, przedstawiając mu jedynie fragment bardzo złożonego stosunku prawnego.

Ponadto przedmiotowa umowa kredytu rażąco narusza interesy ekonomiczne powodów, bowiem powodowie byli zobowiązani do spłaty znacznie wyższej kwoty, niż otrzymany kredyt z odsetkami i prowizją – przy czym wysokość zobowiązania do spłaty jest ustalana przez pozwanego.

Należy przy tym podkreślić, że, okoliczność czy oraz w jakim zakresie pozwany Bank korzystał z możliwości dowolnej modyfikacji stosunku zobowiązaniowego poprzez określenie kwoty świadczenia, czy też stosowany przez niego kurs był kursem rynkowym, nie ma znaczenia, gdyż istotna jest sama okoliczność, iż w przedmiotowej umowie Bank miał zapewnioną taką możliwość poprzez doliczanie wysokości marży.

Naruszenie któregokolwiek z wymienionych w art. 353 ¹ k.c. kryteriów spowoduje nieważność czynności prawnej, która zgodnie z art. 58 k.c. zostanie uznana za sprzeczną z prawem. Zgodnie bowiem z treścią art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

W ocenie Sądu, brak jest zaś takich przepisów ustawy, którymi można by zastąpić kwestionowane postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji – bez których nie ma możliwości ustalenia głównych świadczeń stron. Pozostawienie umowy w takiej formie, stanowiłoby naruszenie art. 353 ¹ kc wyrażającego zasadę swobody umów. Byłoby sprzeczne z istotą, naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować. Bez takich bowiem postanowień nie może dojść do ważnego zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej (tak m. in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie w wyroku z 4 września 2020 roku, V ACa 44/19, LEX nr 3102217).

Należy też podkreślić, że po ewentualnym wyeliminowaniu klauzul kursowych w kredycie waloryzowanym do waluty obcej, nie byłoby wiadomo, w jakiej wysokości mają być spłacane raty, skoro były one wyrażone w walucie obcej, co czyni umowę niewykonalną (tak. np. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, czy też w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2022 r., II CSKP 701/22). Wyeliminowanie klauzuli odwołującej się do kursu kupna waluty czyniłoby wadliwym pierwsze przeliczenie i tym samym wielkości ustalone w harmonogramie. Natomiast brak oznaczenia właściwego kursu sprzedaży przekreślałby rozliczenie wpłat ratalnych. W obydwu przypadkach wykonanie umowy wymagałby jej uzupełnienia o dodatkowe rozwiązania, a powodowie nie wyrazili na to zgody.

Nie jest przy tym możliwe, jak zostało wcześniej wskazane, zastosowanie kursu LIBOR i marży banku, gdyż jest to rozwiązanie zupełnie nie wynikające z oświadczeń woli stron (tak min. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2022 roku, II CSKP 293/22, czy też w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2022 r. sygn. II CSKP 520/22, Legalis nr 2698157 ).

Stosownie zaś do § 3 art. 58 k.c. jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

W ocenie Sądu, przedmiotowa umowa nie zostałaby zawarta bez postanowień dotkniętych nieważnością, brak bowiem przesłanek do stwierdzenia, że pozwany wyraziłby zgodę na zawarcie umowy o kredyt wypłacony w PLN z zastosowaniem stawki referencyjnej właściwej dla waluty CHF (stawki LIBOR). Ponadto kredyty złotowe z oprocentowaniem LIBOR, mimo że nie zostały zakazane przez ustawodawcę, nie były udzielane przez banki.

Z powyższych względów orzeczono jak w pkt 1 wyroku.

Wobec ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z w/w umowy – z powodu jej nieważności, strony powinny zwrócić sobie kwoty świadczone na podstawie tejże umowy (tak min. w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., w sprawie III CZP 11/20 i uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. w sprawie III CZP 6/21). W związku z tym zasadne było roszczenie powodów o zapłatę, którego podstawę stanowią przepisy art. 405 - 410 kc.

Przepis art. 405 k.c. stanowi, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Zgodnie z art. 410 § 1 i 2 kc, przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Powodowie w okresie od zawarcia umowy do grudnia 2022 r. włącznie uiścili na rzecz Banku kwotę 240.962,86 zł i kwotę 52.262,40 CHF tytułem spłaty rat kredytu (kapitałowo-odsetkowych) (zaświadczenie Banku 36-39).

Nieważność umowy kredytu ex tunc oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne (podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.).

W związku z treścią art. 411 pkt 1 k.c., należy wskazać, że po stronie spełniającego świadczenie musi istnieć pozytywna wiedza o braku powinności spełnienia świadczenia i nie może być z nią utożsamiana jedynie wątpliwość, co do obowiązku świadczenia (tak min. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1997 r., III CKN 236/97, OSNC 1998/6/101). Przede wszystkim powodowie wywiązywali się z postanowień umowy, a brak spełnienia przedmiotowych świadczeń mógł spowodować możliwość wypowiedzenia umowy przez bank i postawienia kredytu w stan natychmiastowej wymagalności. Ponadto należy podzielić stanowisko, że przewidziany w art. 411 pkt 1 k.c. wyjątek dotyczący świadczeń spełnionych w wykonaniu nieważnej czynności prawnej obejmuje także świadczenia spełnione w wykonaniu niewiążącego konsumenta postanowienia umownego (art. 385 ¹ § 2 k.c.), gdyż w przeciwnym razie powstałaby luka w prawie. (tak Sąd Apelacyjny w Łodzi w uzasadnieniu wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., I ACa 1209/13)

Brak również podstaw, aby świadczenie na podstawie umowy zawartej w oparciu o narzucone przez bank nieuczciwe warunki czyniło zadość zasadom współżycia społecznego - o czym stanowi art. 411 pkt 4 kc.

Należy również wskazać, że stosownie do treści art. 411 pkt 4 kc, nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna. Jednak przypadki, w których podstawa świadczenia jest nieważna, nie są objęte zakazem unormowania art. 411 pkt 4 kc, co pozwala na zwrot kwot nienależnie wpłaconych. Przepis art. 411 pkt 4 kc nie ma zastosowania do świadczenia nienależnego, gdyż dotyczy zobowiązań istniejących, acz niewymagalnych. W takich wypadkach podstawa nie powstała, więc brak jest roszczenia, które mogłoby jeszcze nie być wymagalne.

Brak również podstaw do stwierdzenia, że zwrot świadczenia nie należał się powodom w związku z treścią art. 409 k.c. – okoliczność ta nie została przez pozwanego udowodniona.

W ocenie Sądu podniesiony przez pozwanego w piśmie z dnia 11 września 2023 r. zarzut zatrzymania jest niezasadny. (art. art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.) – bowiem uwzględnienie zarzutu byłoby sprzeczne z dyrektywą Rady 93/13 EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Należy bowiem podkreślić, że w orzeczeniu z dnia 8 maja 2024 r. w sprawie C-424/22 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał na niezgodność powoływania się przez instytucję bankową na prawo zatrzymania z art. 6 ust.1 i art. 7 ust.1 dyrektywy Rady 93/13 EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Podkreślenia również wymaga, że dochodzenie przez powodów roszczeń nie może być utożsamiane z nadużyciem ich uprawnień wynikających z posiadania statusu konsumenta, w szczególności nadużycie tego prawa nie może przejawiać się w wytoczeniu niniejszego powództwa, jak również w samym kwestionowaniu postanowień ww. umowy. Ponadto nie sposób mówić o nieproporcjonalności sankcji, skoro niniejsza sprawa stanowi konsekwencję zawartych w umowy nieuczciwych postanowień narzuconych przez bank.

Odnosząc się do podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczeń powódki, należy wskazać, że jest niezasadny. Sąd podziela stanowisko, iż żądanie ustalenia nieważności umowy nie ulega przedawnieniu ( tak min. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1976 roku, II CR 288/76, OSNCP 1977 nr 5-6, poz. 91).

W ocenie Sądu najwcześniejszym momentem, z którym można wiązać początek biegu terminu przedawnienia roszczeń o zwrot świadczonych przez kredytobiorcę kwot jest dzień w którym powodowie dowiedzieli się lub mieli obiektywną możliwość dowiedzenia się o zawartych w umowie postanowieniach niedozwolonych. Takim dniem jest niewątpliwie dzień opublikowania wyroku Trybunału w sprawie C-260/18 (D.), którego wydanie było szeroko komentowane w Polsce. Tezy płynące z tego orzeczenia, dotyczące m.in. niemożności uzupełniania luk w umowie powstałych na skutek eliminacji warunków nieuczciwych z odwołaniem się do przepisów o charakterze ogólnym (co było przedmiotem niektórych rozstrzygnięć sądowych) niewątpliwie, winny stanowić impuls dla kredytobiorców do przedsięwzięcia czynności zmierzających do ochrony swoich praw. Dlatego też, mając na względzie konieczną do przyjęcia fikcję z art. 120 § 1 k.c., w ocenie Sądu data 4 października 2019 r., tj. dzień następujący po dniu opublikowania orzeczenia wyznaczać winna początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę kwot już przez kredytobiorcę uiszczonych. Ponadto nawet gdyby upłynął wówczas zachodziłyby przesłanki wynikające z art. 117 ¹ § 2 pkt 3 k.c.

W związku z tym, że powodowie zawarli umowę będąc w związku małżeńskim, w którym nadal pozostają i łączy ich ustrój wspólności ustawowej, wskazane w pkt 2 wyroku kwoty zostały zasądzone, na podstawie art. 31 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 roku, poz. 1359 ze zm.) do majątku objętego ustawową wspólnością majątkową małżeńską powodów.

Z uwagi na nieważność ww. umowy kredytu oraz wykazanie roszczenia o zapłatę co do wysokości, na podstawie wskazanych powyżej przepisów orzeczono jak w pkt 2 wyroku.

Odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonych od pozwanego na rzecz powodów kwot zostały zasądzone, na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c., od dnia 27 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty – tj. od dnia następnego po upływie 14 dni od doręczenia pozwanemu odpisu pozwu z po k. 61).

W ocenie Sądu, powodowie już w chwili wniesienia pozwu byli zdecydowani, aby domagać się ustalenia, że zawarta przez nich z bankiem umowa kredytu jest nieważna – min. w związku z zawartymi w umowie postanowieniami abuzywnymi. Fakt dodatkowego pouczenia przez Sąd powodów (w toku niniejszego procesu) o skutkach prawnych odmowy potwierdzenia klauzul abuzywnych nie był zatem podstawą do podjęcia przez powodów ww. decyzji.

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie 3 wyroku na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. Powodowie wygrali sprawę w całości, dlatego też od pozwanego zostały zasądzone koszty postępowania na ich rzecz w całości. Na podstawie art. 108 § 1 zdanie drugie k.p.c. Sąd pozostawił ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Mając na względzie powyższe okoliczności, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

Zarządzenie: (...)