Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 sierpnia 2023 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: Bartłomiej Ściechowski

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 sierpnia 2023 roku w Warszawie

sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko B. Ł., J. Ł. (1) i P. Ł.

o zapłatę

i sprawy z powództwa wzajemnego B. Ł., J. Ł. (1) i P. Ł.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I. w sprawie z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W. przeciwko B. Ł., J. Ł. (1) i P. Ł. o zapłatę:

1. oddala powództwo,

2. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz B. Ł. kwotę 3.617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych),

3. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz J. Ł. (1) kwotę 3.617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych),

4. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz P. Ł. kwotę 3.617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych),

II. w sprawie z powództwa wzajemnego B. Ł., J. Ł. (1) i P. Ł. przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. o ustalenie i zapłatę:

1. ustala, że umowa kredytu numer (...) z dnia 15 września 2005 roku jest nieważna,

2. zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz B. Ł. kwotę 185.763,51 zł (sto osiemdziesiąt pięć tysięcy siedemset sześćdziesiąt trzy złote 51/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 17 maja 2022 roku do dnia zapłaty,

3. oddala powództwo wzajemne w pozostałej części,

4. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz B. Ł. kwotę 1.800 zł (tysiąc osiemset złotych),

5. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz J. Ł. (1) kwotę 1.800 zł (tysiąc osiemset złotych),

6. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz P. Ł. kwotę 1.800 zł (tysiąc osiemset złotych),

7. nakazuje ściągnąć od (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 1.000 zł (tysiąc złotych) tytułem brakującej opłaty sądowej, od której uiszczenia B. Ł. została zwolniona.

Sygn. akt XXVIII C 4396/21

UZASADNIENIE

(...) S.A. w W. (dalej także jako: bank, powód, pozwany wzajemnie) wniósł o zasądzenie od B. Ł., J. Ł. (1) i P. Ł. (dalej także jako: kredytobiorcy, konsumenci, pozwani, powodowie wzajemni) in solidum kwoty 281.329,73 zł ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26.07.2019 r. do dnia zapłaty. Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa

B. Ł., J. Ł. (1) i P. Ł. w powództwie wzajemnym ostatecznie sformułowanym żądaniu (k. 505) wnieśli o ustalenie nieważności umowy kredytu zawartej pomiędzy stronami i zasądzenie od banku na rzecz B. Ł. kwoty 217.014,67 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Pozwany wzajemnie wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 15.09.2005 r. została zawarta umowa kredytu nr (...), na podstawie której pozwany udzielił B. Ł. i J. Ł. (2) kredytu w kwocie 235.000 zł na okres 192 miesięcy w celu zrefinansowania kredytu mieszkaniowego przyznanego przez (...) S.A. umową z dnia 20.06.1997 r.

Kredyt był waloryzowany walutą CHF (§ 1 ust. 3). Kwota kredytu wyrażona w walucie CHF została określona na podstawie kursu kupna waluty w CHF z tabeli kursowej banku z dnia i godziny uruchomienia kredytu (§ 7 ust. 1 zdanie drugie), a raty kapitałowo-odsetkowe miały być spłacane w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży z tabeli kursowej banku obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (§ 12 ust. 4).

Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej (§ 11 ust. 1), oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym wynosiło początkowo 2,95% (§ 1 ust. 8), a zmiana wysokości oprocentowania kredytu mogła nastąpić w przypadku zmiany stopy referencyjnej określonej dla danej waluty oraz zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w Unii Europejskiej), którego waluta jest podstawą waloryzacji (§ 11 ust. 2).

Prowizja wynosiła 3.760 zł (§ 1 ust. 7), a prowizja tytułem ubezpieczenia spłaty kredytu wynosiła 470 zł (§ 1 ust. 7A).

Dowód: umowa – k. 17-21.

W dacie zawarcia powyższej umowy w pozwanym banku obowiązywał Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych – w ramach (...)hipotecznych o następującej treści: W ramach (...) występują dwie różne oferty: a. w złotych, b. w walutach (pkt I.2). Bank udziela kredytów i pożyczek złotowych waloryzowanych kursem następujących walut obcych: USD/EUR/CHF lub innych walut obcych wskazanych przez mBank według tabeli kursowej Banku (§ 1 ust. 2). Kredyt waloryzowany udzielany jest w złotych polskich, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez Kredytobiorcę walutę obcą (§ 1 ust. 4). Wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitało-odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem przyjętej waluty określana jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej Banku na dzień spłaty (§ 24 ust. 2). Wysokość rat odsetkowych i kapitałowo-odsetkowych kredytu waloryzowanego wyrażona w złotych, ulega comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty, według tabeli kursowej Banku na dzień spłaty (§ 24 ust. 3).

Dowód: regulamin – k. 261-266 .

Zawarcie powyższej umowy zostało poprzedzone złożeniem przez stronę powodową zaakceptowanego przez bank wniosku o udzielenie kredytu w kwocie 225.000 zł, w walucie CHF. We wniosku wskazano, że kredytobiorcy są małżonkami, prowadzą działalność gospodarczą pod firmą (...), J. Ł. (2) posiada wykształcenie wyższe, B. Ł. posiada wykształcenie wyższe niepełne.

Dowód: wniosek – k. 267-268, decyzja – k. 269-270.

Spadek po J. Ł. (2), zmarłym dnia 4.12.2007 r., nabyli z dobrodziejstwem inwentarza: B. Ł., J. Ł. (1) i P. Ł., po 1/3 części każde z nich.

Dowód: akt zgonu – k. 111, postanowienie – k. 114.

W dniu 14.04.2009 r. został zawarty aneks do umowy, którym bank (...) ustalili, że kredyt będzie spłacany przez B. Ł..

Dowód: aneks – k. 22.

W dniu 30.04.2009 r. został zawarty aneks do umowy, którym bank i B. Ł. przedłużyli okres kredytowania do 312 miesięcy, tj. do dnia 1.10.2031 r.

Dowód: aneks – k. 23.

W dniu 20.10.2016 r. B. Ł. zostało doręczone oświadczenie banku o wypowiedzeniu powyższej umowy kredytu z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia z powodu zaległości w spłacie należności z tytułu umowy kredytu w wysokości 66.066,21 CHF.

Dowód: wypowiedzenie – k. 32-34.

B. Ł., J. Ł. (1) i P. Ł. są współwłaścicielami nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę nr (...) w K., obciążonej hipoteką umowną kaucyjną do kwoty 352.500 zł zabezpieczającej wierzytelności z tytułu powyższej umowy kredytu.

Dowód: księga wieczysta – k. 29-31.

Kredyt został uruchomiony kwotą 235.000 zł. Bank pobrał w okresie od dnia 2.11.2005 r. do dnia 26.11.2018 r. łącznie kwotę 212.784,67 zł tytułem rat kredytu, z czego:

- 42.646,74 zł w okresie od dnia 2.11.2005 r. do dnia 3.12.2007 r.

- 170.137,93 zł w okresie od dnia 2.01.2008 r. do dnia 26.11.2018 r.

Dowód: zaświadczenie – k. 220-226509-512.

B. Ł. i J. Ł. (2) zaciągnęli kredyt w celu uzyskania środków na zrefinansowanie poprzedniego kredytu mieszkaniowego przeznaczonego na zaspokojenie swoich potrzeb mieszkaniowych (budowę domu). Kredytowana nieruchomość nie była wykorzystywana do prowadzenia działalności gospodarczej. Kredytobiorcy nie negocjowali postanowień umowy kredytu dotyczących powiązania z kursem waluty obcej i sposobu przeliczeń kursowych. Przed zawarciem umowy przedstawiciel banku nie powiedział, w jaki sposób jest tworzona tabela kursowa banku, jak jest ustalana wysokość spreadu obciążającego kredytobiorców, w jaki dokładnie sposób ryzyko kursowe związane z kredytem przekłada się na wysokość rat i zadłużenia kredytobiorców, nie przedstawił historycznego wykresu kursu CHF/PLN, nie przedstawił symulacji obrazującej wpływ zmian kursu CHF/PLN na wysokość rat kredytu i zadłużenie wyliczane w PLN. W czasie zawierania umowy kredytu kredytobiorcy nie mieli dochodów ani oszczędności w CHF oraz nie mieli żadnego wykształcenia ani doświadczenia zawodowego w dziedzinach ekonomii, finansów i bankowości. J. Ł. (2) miał wtedy wykształcenie wyższe, a B. Ł. wyższe niepełne. Kredytobiorcy prowadzili działalność gospodarczą niezwiązaną z kredytem. B. Ł. i J. Ł. (2) posiadali rozdzielność majątkową. Początkowo wszystkie należności z tytułu umowy kredytu były opłacane wyłącznie przez J. Ł. (2), natomiast po jego śmierci wszelkie należności spłacała B. Ł.. B. Ł. zorientowała się, że umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne w 2019 r. Pozwani (powodowie wzajemni) od dnia wniesienia odpowiedzi na pozew znają, rozumieją i akceptują skutki stwierdzenia nieważności umowy oraz nie zgadzają się na utrzymanie w mocy zawartych w umowie niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: przesłuchanie pozwanych (powodów wzajemnych) – k. 522-523, 5686-569.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony, oraz zeznania pozwanych (powodów wzajemnych), które były spójne, logiczne, konsekwentne i pobawione sprzeczności oraz znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach. Powyższe dowody były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, a pozostałe dowody nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Dowód z opinii biegłego został pominięty, ponieważ rozpoznanie sprawy nie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka M. D. został cofnięty..

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo główne jest niezasadne, natomiast zasadne jest przeważającej części powództwo wzajemne.

Status konsumenta i przedsiębiorcy.

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą banku, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku kredytobiorców, a zatem należy ich uznać za konsumentów (art. 22 ¹ k.c.).

Indywidualne uzgodnienia.

Ciężar dowodu, że postanowienia umowy wprowadzające powiązanie kredytu z kursem CHF i określające sposób przeliczeń kursowych zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał - nie można bowiem uznać „wyboru waluty” kredytu przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank. Natomiast postanowienia regulaminu z samej swojej istoty nie podlegały negocjacjom.

Klauzula ryzyka kursowego.

Klauzula ryzyka kursowego (§ 1 ust. 3 umowy) określała główne świadczenie umowy kredytu, lecz nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.), ponieważ analiza treści umowy i okoliczności jej zawarcia nie pozwala na stwierdzenie, że kredytobiorca został należycie poinformowany o konsekwencjach ryzyka kursowego związanego z umową. Informacja ta powinna jednoznacznie wskazywać na to, że ryzyko kursowe jest nieograniczone i obejmować realne przykłady obrazujące charakter tego ryzyka i jego potencjalne skutki, w tym w szczególności historyczny wykres kursu CHF/PLN za okres co najmniej kilkunastu lat i symulację wpływu wzrostu tego kursu o co najmniej kilkadziesiąt procent na wysokość rat kredytu i zadłużenia kredytobiorcy liczone w PLN. Tymczasem informacje udzielone przez bank tych wymogów nie spełniały. Wobec tego należało uznać, że klauzula ryzyka kursowego kształtuje prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.), skoro pomimo nieuzyskania stosownych informacji konsument, który nie miał dochodów ani oszczędności w CHF, został obciążony nielimitowanym ryzykiem zmiany kursu tej waluty, przed którym nie był w stanie zabezpieczyć się w żaden sposób.

Umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej nie może istnieć bez postanowienia przewidującego jej indeksację i wskazującego walutę tej indeksacji. A zatem nie ma w ogóle możliwości, aby „luka” powstała po tej klauzuli mogła zostać uzupełniona przepisem prawa krajowego. W rezultacie umowa kredytu po wyłączeniu z niej klauzuli ryzyka kursowego nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG), a zatem jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.).

Klauzule przeliczeniowe.

Do klauzul przeliczeniowych zawartych w § 7 ust. 1 zdaniu drugim umowy i § 12 ust. 4 umowy znajduje zastosowanie art. 479 ⁴³ k.p.c. (mający w niniejszym wypadku nadal zastosowanie na podstawie art. 9 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw). Na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone zostało wpisane stosowane przez bank postanowienia o tożsamej treści (pozycja nr 5743 i 7770). Zgodnie z art. 479 ⁴³ k.p.c., wyroki Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów mają skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanych za niedozwolone postanowień wzorca umowy do rejestru. Na powyższy skutek stosowania art. 479 ⁴³ k.p.c. wskazano w orzecznictwie ¹ i pozostaje on w zgodzie z celami art. 6 i 7 dyrektywy 93/13. ² Niemniej jednak, indywidualna kontrola postanowienia umownego także prowadzi do wniosku, że stanowi ono niedozwolone postanowienie umowne art. 385 ¹ § 1 k.c.).

Klauzule przeliczeniowe (§ 7 ust. 1 zdanie drugie i § 12 ust. 4 umowy oraz § 24 ust. 2 i 3 regulaminu) nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały bankowi całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank, a zatem bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy. ³ Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany regulaminu pozwanego banku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw) czy kwestia ewentualnego zawarcia przez strony aneksu do umowy kredytu upoważniającego kredytobiorcę do spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR CHF).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG. ⁴ Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta, ⁵ zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem ⁶ , a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażane tylko saldo zadłużenia.

Klauzule przeliczeniowe określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń kursowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają samą istotę umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. Uznanie tych klauzul za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje nieważnością całej umowy kredytu ⁷ (art. 58 § 1 k.c.), ponieważ skoro określają one sposób wykonania umowy kredytu, to bez nich nie jest wiadomo, jak ta umowa ma być wykonywana, a zatem umowa ta po wyłączeniu z niej klauzul przeliczeniowych nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG).

Nieważność umowy kredytu oznacza, że żadnej ze stron nie przysługuje żadne roszczenie oparte na tej umowie, a zatem powództwo główne należało oddalić.

Bezwzględna nieważność umowy.

Brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Treść umowy nie naruszała także zasady nominalizmu (art. 358 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 23.01.2009 r.), skoro kredytu udzielono w walucie polskiej, zaś CHF stanowił jedynie walutę indeksacji. Jak wyjaśniono wcześniej, postanowienia umowne obciążające kredytobiorcę nieograniczonym ryzykiem kursowym oraz dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.), co wyłącza możliwość uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej (art. 353 ¹ k.c.). ⁸

Interes prawny.

Roszczenie o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy wynikającego z nieważności umowy zasługuje na uwzględnienie, ponieważ umowa kredytu jest nieważna, a kredytobiorca posiada interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. Mianowicie okres kredytu wskazany w umowie jeszcze nie upłynął, zaś bank stoi na stanowisku, że umowa jest ważna, domaga się od kredytobiorcy zapłaty kolejnych rat kredytu i nie wyraża zgody na wykreślenie z księgi wieczystej hipoteki zabezpieczającej roszczenia banku wynikające z umowy. Wobec tego powództwo kredytobiorcy o zapłatę nie kończyłoby definitywnie sporu stron dotyczącego oceny, czy umowa jest ważna. ⁹ Powyższej oceny nie zmienia fakt wypowiedzenia umowy kredytu, ponieważ wypowiedzenie było bezskuteczne wobec jej nieważności.

Świadczenie nienależne.

Nieważność umowy kredytu ex tunc oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne ( condictio sine causa) podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast fakt, że bankowi przysługuje wobec kredytobiorcy analogiczne roszczenie sam z siebie nie może uzasadniać oddalenia powództwa kredytobiorcy o zapłatę na podstawie art. 411 pkt 2 lub 4 k.c. ¹⁰ Nie zachodzą także przesłanki do zastosowania art. 409 k.c. lub art. 5 k.c.

Bank wypłacił kredytobiorcom kwotę 235.000 zł a zatem przysługiwało mu wobec konsumentów roszczenie o zapłatę tej kwoty. Niemniej jednak na wezwanie Sadu pełnomocnik banku stanowczo wskazał, że w niniejszej sprawie dochodzi wyłącznie roszczenia wynikającego z umowy kredytu, natomiast nie dochodzi zapłaty świadczenia nienależnego ani żadnego roszczenia opartego na założeniu nieważności umowy kredytu, także na zasadzie ewentualności. Tym samym zasądzenie na rzecz powoda kwoty 235.000 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego nie było możliwe, gdyż jako roszczenie oparte na podstawie faktycznej negowanej przez bank stanowiło ono roszczenie, którego bank nie dochodził w niniejszym procesie, co naruszałoby art. 321 § 1 k.p.c.

Bank pobrał łącznie kwotę 212.784,67 zł tytułem rat kredytu, a zatem kwota ta stanowi świadczenie nienależne podlegające zwrotowi, podobnie jak pobrane przez bank prowizje w kwotach 3.760 zł i 470 zł. Niemniej jednak powództwo wzajemne o zapłatę nie zostało uwzględnione w całości. Mianowicie z powództwem o zapłatę wystąpiła wyłącznie B. Ł., tymczasem z jej przesłuchania wynikało, że aż do śmierci J. Ł. (2) wszelkie należności z tytułu umowy kredytu były dokonywane wyłącznie przez niego, a w tym czasie małżonkowie posiadali rozdzielność majątkową. Tym samym wierzytelność o zwrot prowizji oraz rat kredytu opłaconych w latach 2005-2007 weszła do majątku osobistego J. Ł. (2), a następnie do spadku po nim. W podanym okresie bank pobrał prowizje w kwotach 3.760 zł i 470 zł i raty kredytu w kwocie 42.646,74 zł, czyli łącznie 46.876,74 zł. Z tej kwoty B. Ł. przysługuje jako spadkobierczyni J. Ł. (2) 1/3 części, czyli 15.625,58 zł. Ponadto B. Ł. przysługuje także roszczenie o zwrot kwoty 170.137,93 zł tytułem równowartości rat kredytu uiszczonych w latach 2008-2018, które wówczas były opłacane wyłącznie przez B. Ł.. Wobec tego od banku na rzecz B. Ł. zasądzono łącznie kwotę 185.763,51 zł.

Należy także zauważyć, że powyższe roszczenie B. Ł. nie wygasło pomimo złożenia przez jej pełnomocnika zarzutu potrącenia. Wprawdzie bowiem zarzut potrącenia złożony przez pełnomocnika procesowego może stanowić materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu, niemniej jednak w niniejszym wypadku oświadczenie takie nie wywołało skutków materialnoprawnych, ponieważ w momencie złożenia pisma procesowego zawierającego zarzut potrącenia wierzytelność objęta potrąceniem nie była wymagalna (art. 498 § 1 k.c.) z uwagi na brak wcześniejszego wezwania do zapłaty (art. 455 k.c.), a ponadto samo pismo procesowe zawierające zarzut potrącenia, nawet gdyby uznać je za oświadczenie o potrąceniu (art. 499 k.c.), nie zostało nigdy doręczone bankowi, a jedynie jego pełnomocnikowi procesowemu, który nie był upoważniony d odbierania oświadczeń materialnoprawnych.

Przedawnienie.

Roszczenie konsumenta o zwrot świadczenia nienależnego przedawnia po upływie wynikającego z art. 118 k.c. terminu 6 lat na koniec roku kalendarzowego (10 lat co do roszczenia o zwrot świadczeń spełnionych przed dniem 9.07.2018 r., zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw). Termin przedawnienia roszczenia konsumenta o zwrot świadczeń spełnionych na podstawie umowy kredytu, która jest nieważna bądź zawiera niedozwolone postanowienia umowne rozpoczyna bieg z dniem, w którym konsument dowiedział się (lub przy zachowaniu należytej staranności powinien był się dowiedzieć) o tym, że umowa jest nieważna lub że zawiera niedozwolone postanowienia umowne. ¹¹ , a z przeprowadzonych dowodów wynika, że miało to miejsce najwcześniej w 2019 r. Wobec tego w tym roku rozpoczął się bieg terminu przedawnienia (art. 120 § 1 k.c.) roszczenia kredytobiorcy o zapłatę, który nie upłynął jeszcze w dniu złożenia pozwu wzajemnego, kiedy to doszło do przerwania biegu tego terminu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Tym samym roszczenie B. Ł. nie jest przedawnione.

Odsetki.

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Wezwanie to nastąpiło z chwilą doręczenia odpisu pisma procesowego z dnia 24.03.2022 r., który zawierał precyzyjnie sformułowane żądanie, a w treści uzasadnienia wyraźnie powołano się na nieważność umowy wynikającą z zawarcia w niej niedozwolonych postanowień umownych. Treść żądania nie pozostawiała zatem jakichkolwiek wątpliwości co do tego, że kredytobiorcy nie zgadzają się na utrzymanie w mocy niedozwolonych postanowień umownych, są świadomi wszystkich konsekwencji związanych z nieważnością umowy i akceptują je. Także w toku przesłuchania kredytobiorcy potwierdzili, że już w dacie wniesienia powyższego pisma pozwu znali, rozumieli i akceptowali wszystkie skutki nieważności tej umowy. Odpis powyższego pisma procesowego został doręczony w dniu 2.05.2022 r. (k. 526), co oznacza, że bank powinien był spełnić świadczenie w terminie 14 dni od tej daty, a zatem popadł w opóźnienie z dniem 17.05.2022 r. i od tej daty na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zostały od niego zasądzone odsetki ustawowe za opóźnienie. Jedynie na marginesie Sąd zauważa, że kredytobiorcy zostali szczegółowo pouczeni o skutkach nieważności umowy kredytu jeszcze wcześniej, tj. na rozprawie w dniu 25.04.2022 r. (k. 523).

Koszty procesu.

Bank został obciążony całymi kosztami procesu, zarówno z powództwa głównego, które przegrał w całości (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.), jak i z powództwa wzajemnego, które przegrał niemal w całości (art. 100 k.p.c.), dlatego został obciążony kosztami opłat skarbowych od pełnomocnictw (po 17 zł), jak i kosztami zastępstwa prawnego - 10.800 zł (§ 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie) w sprawie z powództwa głównego i 5.400 zł (§ 2 pkt 6 w zw. z § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie) w sprawie z powództwa wzajemnego.

Koszty procesu zasądzono bez odsetek ustawowych za opóźnienie, ponieważ postępowanie w niniejszej sprawie zostało wszczęte w dniu 25.07.2019 r. (k. 47), a zatem przed dniem 7.11.2019 r., wobec czego art. 98 § 1 ¹ k.p.c. nie miał zastosowania z mocy art. 9 ust. 6 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw.

Koszty sądowe.

B. Ł. została zwolniona w całości od kosztów sądowych (k. 231), a zatem równowartością opłaty od pozwu obciążono bank na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c.

ZARZĄDZENIE

(...)

1 por.:

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.11.2015 r., III CZP 17/15,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.07.2021 r. I CSKP 222/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2022 r., II CSKP 796/22,

2 por.:

- pkt 44 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26.04.2012 r., C-472/10, N. H.,

- pkt 47 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21.12.2016 r., C-119/15, Biuro (...)

3 por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17,

4 por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D.,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, (...),

5 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78,

6 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 - C-82/21, (...), pkt 76,

7 por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18,

8 por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22,

9 por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 163/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.05.2022 r., II CSKP 1030/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 797/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2022 r., II CSKP 701/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., II CSKP 616/22,

10 por.:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

11 por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 9.07.2020 r., (...) i (...), C-698/18 i C-699/18,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16.07.2020 r., (...) i (...), C-224/19 i C-259/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22.04.2021 r., (...) Slovakia, C-485/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10.06.2021 r., (...), C-776/19 - C-782/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., (...), C-80/21 – C-82/21,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13.01.2022 r., III CZP 61/22