Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Maciej Nawrocki

Protokolant: Filip Ślesicki

po rozpoznaniu w dniu 18 lipca 2024 r. w Warszawie, na rozprawie

sprawy z powództwa J. G., P. G.

przeciwko (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I.  ustala, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) z dnia 18 maja 2009 roku zawarta pomiędzy J. G. i P. G. a (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G. (poprzednikiem prawnym pozwanego) jest nieważna;

II.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powodów J. G. i P. G. łącznie 280 652, 44 zł (dwieście osiemdziesiąt tysięcy sześćset pięćdziesiąt dwa złote czterdzieści cztery grosze) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 06 marca 2023 roku do dnia zapłaty;

III.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rzecz powodów J. G. i P. G. łącznie 11 834 zł (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery złote) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt XXVIII C 4632/23

UZASADNIENIE

W pozwie, złożonym w dniu 9 marca 2023 roku (k. 85 – data nadania przesyłki poleconej) przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. (dalej też jako (...) S.A.” lub „Bank”), powodowie J. G. i P. G. wnieśli o ustalenie nieważności umowy kredytu mieszkaniowego (...) nr (...) (...) (...) z dnia 18 maja 2009 r. zawartej z (...) Bank (...) S.A. w G. (poprzednikiem prawnym pozwanego) oraz zasądzenie od strony pozwanej łącznie na rzecz powodów kwoty 280.652,44 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 07 marca 2023 r. do dnia zapłaty, przy czym datą wymagalności roszczenia jest 06 marca 2023 r.

Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz każdego z nich zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

(pozew k. 4-24).

W odpowiedzi na pozew strona pozwana Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych. Ponadto strona pozwana podniosła zarzut braku interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności spornej umowy.

(odpowiedź na pozew k.105–138)

Dnia 19 czerwca 2023 r. do Sądu wpłynęło pismo pełnomocnika powodów z dnia 13 czerwca 2023 r. (data nadania k. 186) zawierające podpisane przez powodów oświadczenie o świadomości skutków uznania postanowień umowy za abuzywne (w związku z przesłanym powodom pouczeniami, których otrzymanie potwierdzili podczas rozprawy w dniu 18 lipca 2024 r.). Niniejsze pismo zostało doręczone pełnomocnikowi pozwanego w dniu 19 czerwca 2023 r.

(oświadczenie 184–185v., doręczenie k. 188-189v., protokół rozprawy z dnia 18 lipca 2024 r. k. 215-216v.)

Do dnia ostatniej rozprawy w sprawie strony podtrzymywały swoje dotychczasowe stanowiska.

(protokół rozprawy z dnia 18 lipca 2024 r. k. 215-216v.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

W dniu 31 marca 2009 roku powodowie zwrócili się do (...) Bank S.A. z siedzibą w G. (poprzednika prawnego pozwanego (...) S.A. w W.) o udzielenie kredytu hipotecznego w kwocie 310.000, 00 zł z przeznaczeniem na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym. Jako walutę kredytu wskazano frank szwajcarski (CHF). Wnioskowany okres spłaty kredytu oznaczono na 360 miesięcy, a system spłat na raty malejące. Docelowe zabezpieczenie kredytu stanowiła hipoteka ustanowiona na kredytowanej nieruchomości. Ponadto ustanowiono zabezpieczenie w okresie przejściowym w postaci ubezpieczenia kredytu. W pkt VI wniosku ust. 6 i 7 zawarto oświadczenia wskazujące, iż powodowie zostali poinformowani o ryzyku zmiennej stopy procentowej i ryzyku zmiany kursu waluty oraz spreadu walutowego. Potwierdzili, że otrzymali propozycję kredytu w walucie PLN i odrzucili tą ofertę. W formularzu danych Wnioskodawców stanowiącym załącznik do powyższego wniosku, wskazano, że powódka w chwili składania wniosku pozostawała w związku małżeńskim, była zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas określony w szkole podstawowej jako nauczyciel oraz posiadała wykształcenie wyższe, natomiast powód w chwili składania wniosku posiadał wykształcenie wyższe, był zatrudniony na umowę o pracę w firmie (...) S.A. jako młodszy kierownik projektu oraz w firmie (...) S.A. jako konsultant ds. wdrożeń ( wniosek o kredyt mieszkaniowy (...) k. 159-160v., formularz danych osobowych k. 161-162, zaświadczenie o zatrudnieniu k. 164).

W dniu 18 maja 2009 r. powodowie oraz (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G. zawarli umowę nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...). Umowa ta składała się z Części A CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA UMOWY (dalej jako: „CSU”) oraz Części B CZĘŚĆ OGÓLNA UMOWY (dalej jako: „COU”).

W § 1 ust. 1 CSU wskazano, że przedmiotowy kredyt był kredytem denominowanym, udzielonym w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 105.146,97 CHF jednak nie więcej niż 301.204, 00 zł.

W § 1 ust. 2 CSU podano, że przeznaczeniem kredytu było finansowanie kosztów zakupu własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w P. w kwocie 105.146,97 CHF.

W § 1 ust. 3 CSU wskazano okres kredytowania od 18.05.2009 roku do 10.05.2039 roku.

Zgodnie z § 1 ust. 4 CSU oprocentowanie kredytu wynosić miało 4.30333% p.a. (w przypadku uruchomienia środków w dniu podpisania Umowy). Wskazano, że marża Banku w dniu udzielenia kredytu wynosiła 3,9 % p.a. a rzeczywista roczna stopa procentowa wynosiła 4,97 % p.a. (§ 1 ust. 5, 7 CSU).

Stosownie do § 2 ust. 1 CSU całkowity koszt udzielonego kredytu wynosił szacunkowo 184.727,16 zł, w tym: prowizja za udzielenie kredytu denominowanego w wysokości 6397,56 zł; szacunkowa kwota odsetek pobieranych przez Bank przez cały okres kredytowania w wysokości 178.329,60 zł. Natomiast pozostałe koszty łącznie wynosiły szacunkowo 9.597,75 zł (§ 2 ust. 3 CSU). Łączna szacunkowa kwota wszystkich kosztów, opłat i prowizji związanych z zawarciem Umowy o kredyt wynosić miała 6397,56 zł (§ 2 ust. 2 CSU).

W § 3 CSU ustanowiono zabezpieczenia spłaty kredytu: 1) hipotekę kaucyjną do kwoty 451.806,00 zł, ustanowioną na rzecz Banku na nieruchomości, położonej w P.; 2) cesję na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych. Zabezpieczeniem przejściowym było ubezpieczenie kredytu w (...) S.A.

Stosownie do § 4 ust. 1 – 4 CSU kredyt miał zostać uruchomiony po spełnieniu przez powodów warunków uruchomienia nie później niż w ciągu 5 dni, w transzach, na wskazany rachunek bankowy.

W § 4 ust. 7 CSU wskazano, że wypłata środków z kredytu denominowanego odbywa się na zasadach określonych w COU, zaś w § 5 ust. 7 CSU wskazano, że zasady spłaty określone są w COU.

Kredyt mieszkaniowy (...) jest udzielany w złotych (§ 1 ust. 1-2 COU). W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu wypłacana w złotych zostanie określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany wg kursu kupna tej waluty zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu uruchomienia środków w momencie dokonywania przeliczeń kursowych.

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej zmiana kursu walut oraz zmiana wysokości spreadu walutowego wpływa na wypłacanie w złotych przez Bank kwoty transz kredytu oraz na spłacanie w złotych przez kredytobiorcę kwoty rat kapitałowo odsetkowych (§ 1 ust. 3 pkt 1 COU). Ryzyko związane ze zmianą kursu waluty oraz zmianą wysokości spreadu walutowego ponosi Kredytobiorca, z uwzględnieniem w szczególności § 12 ust. 3 oraz § 20 ust. 6 (§ 1 ust. 3 pkt 2 COU).

Oprocentowanie kredytu ustalane jest według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę odpowiedniej stopy bazowej oraz marży Banku. (§ 2 ust. 1 COU).

Stopa bazowa odpowiada obowiązującej w ostatnim dniu roboczym przed dniem uruchomienia środków stawce LIBOR 3M – w przypadku kredytów indeksowanych w USD lub CHF (§ 2 ust. 2 pkt 3 COU).

Całkowity koszt kredytu może ulec zmianie w przypadku zmiany kursów walut (§ 6 ust. 2 pkt 6 COU).

Bank pobiera następujące prowizje i opłaty z tytułu udzielonego kredytu: prowizję za zmianę waluty kredytu – liczoną procentowo od kwoty pozostającej do spłaty, prowizja płatna jest najpóźniej w dniu podpisania aneksu do umowy (§ 7 ust. 1 pkt 4 COU).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, prowizje pobierane są w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Do przeliczenia kwot prowizji z waluty obcej na złote stosuje się kurs sprzedaży danej waluty wg Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu zapłaty prowizji w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 8 ust. 5-6 COU).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, wypłata środków następuje w złotych w kwocie stanowiącej równowartość wpłaconej kwoty wyrażonej w walucie obcej. Do przeliczeń kwot walut uruchamianego kredytu stosuje się kurs kupna waluty obcej wg Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu wypłaty środków w momencie dokonywania przeliczeń (§ 13 COU)kursowych. W przypadku kredytu denominowanego wypłacanego w złotych, gdy przyznana kwota na skutek różnic kursowych okaże się na dzień uruchomienia ostatniej transzy kredytu kwotą:

1) przewyższająca kwotę wymaganą do realizacji celu określonego w CSU, Bank uruchomi środki w wysokości, stanowiącej równowartość w walucie kredytu kwoty niezbędnej do realizacji tego celu oraz dokona pomniejszenia salda zadłużenia poprzez spłatę kwoty niewykorzystanej,

2) niewystarczającą do realizacji celu mieszkaniowego określonego w CSU, kredytobiorca zobowiązany jest do zbilansowania inwestycji ze środków własnych lub ze środków przeznaczonych na dowolny cel (§ 13 COU).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej harmonogram spłat kredytu wyrażony jest w walucie obcej, spłata następuje w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej lub w walucie w jakiej kredyt jest denominowany. Do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty wg Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych (§ 15 ust.7 COU)

(umowa kredytu k. 47-60)

W wykonaniu powyższej Umowy kredytu Bank uruchomił kredyt w dwóch transzach w okresie od 12.06.2009r. do 03.07.2009r. w łącznej wysokości 105.146,97 CHF, przeliczając jednocześnie zadłużenie kredytobiorcy na równowartość kwoty 294.979,86 PLN, stosując kursy kupna tej waluty z Tabeli kursów Banku z dnia wypłaty. W okresie od dnia zawarcia umowy do dnia 10 listopada 2022 roku powodowie uiścili łącznie na rzecz Banku kwotę 280.652,44 zł tytułem rat kapitałowo-odsetkowych.

( zaświadczenie Banku k. 78-82v., wniosek o wypłatę transzy k.170)

Powodowie zawarli umowę w celu zakupu lokalu mieszkalnego. Cel został zrealizowany. Do 2020 r. powodowie zamieszkiwali w mieszkaniu, jednakże obecnie jest ono wynajmowane, a pieniądze otrzymane tytułem najmu są przeznaczane na spłatę kredytu. W dacie zawarcia umowy powodowie nie prowadzili działalności gospodarczej. Powodowie pozostają w związku małżeńskim i łączy ich ustawowa wspólność majątkowa małżeńska.

Powodowie nie korzystali z usług pośrednika kredytowego. Do Banku (...) powodowie trafili przypadkowo kiedy szukali dla siebie korzystnej umowy kredytu. W banku odbyły się ok. 3 spotkania. W momencie badania zdolności kredytowej powodów poinformowano ich, że mają zdolność jedynie na kredyt w CHF. Nie rozmawiano z powodami na temat ryzyka kursowego. Kredyt został wypłacony powodom w kwocie ok. 300.00,00 zł i jest spłacany do chwili obecnej w PLN. Do spłaty pozostało powodom nadal 52.000,00 CHF pomimo długoletniej spłaty. Pracownik Banku nie przedstawił powodom historycznych kursów CHF. Wspominał tylko o stabilności kursu. Powodowie nie rozmawiali z pracownikiem banku o potencjalnym wzroście kredytu. Nie rozmawiali o wpływie kursu na saldo kredytu. Nie pokazywano powodom żadnych symulacji na przyszłość. Nie rozmawiano z powodami o tabelach kursowych. Nie proponowano powodom ubezpieczenia się przed ryzykiem kursowym. Poza wyborem sposobu spłaty rat tj. równych albo malejących oraz marży Banku inne postanowienia umowy były nienegocjowalne. Powodowie nie mieli świadomości o stosowaniu przez Bank dwóch kursów kupna i sprzedaży. Pracownik Banku nie wyjaśnił pojęcia spreadu walutowego. Nie zaproponowano powodom spłaty kredytu bezpośrednio w CHF. Powodom zależało na otrzymaniu kredytu w walucie PLN ponieważ zarabiali w PLN. Powodowie zapoznali się z umową dopiero w dniu jej zawarcia. O niedozwolonych postanowieniach w umowie powodowie dowiedzieli się dopiero około października 2022 r. po konsultacji umowy z kancelarią prawną.

(przesłuchanie powodów w charakterze strony k. 215v.-216)

Pismem z dnia 23 lutego 2023 roku zatytułowanym przedsądowe wezwanie do zapłaty pełnomocnik powodów wezwał Bank do niezwłocznego uznania Umowy za nieważną oraz do zwrotu świadczeń spełnionych przez powodów na rzecz pozwanego w kwocie 280.652,44 zł w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania. Niniejsze wezwanie zostało doręczone pozwanemu w dniu 27 lutego 2023r.

( wezwanie k. 65-66, zpo k.70-70v.)

Do chwili zamknięcia rozprawy w niniejszej sprawie Bank nie zapłacił Kredytobiorcom żądanych przez nich kwot ( okoliczności bezsporne).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił przede wszystkim na podstawie dowodów złożonych do akt sprawy przez strony, które miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy oraz przesłuchania powodów w charakterze strony. W odniesieniu do części dokumentów strony nie zakwestionowały autentyczności ani rzetelności ich sporządzenia, a także nie zażądały złożenia przez stronę przeciwną ich oryginałów (zgodnie z art. 129 k.p.c.). Podobnie i Sąd badając te dokumenty z urzędu, nie dopatrzył się w nich niczego, co uzasadniałoby powzięcie jakichkolwiek wątpliwości co do ich wiarygodności i mocy dowodowej, dlatego też stanowiły one podstawę dla poczynionych w sprawie ustaleń. W ocenie Sądu dowody te tworzą razem zasadniczo spójny i nie budzący wątpliwości w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a przez to zasługujący na wiarę materiał dowodowy, tym bardziej, że źródło ich pochodzenia nie budziło wątpliwości.

Warto zwrócić uwagę, iż w postępowaniu cywilnym niepoświadczone kserokopie dokumentów mają moc dowodową (podobne stanowisko zajął w analogicznej sprawie Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z 4 września 2020 roku, sygn. akt XXVII Ca 1537/19). Kserokopia dokumentu (której nie nadano cech odpisu) wprawdzie nie jest dokumentem w rozumieniu art. 243 ¹ k.p.c., ale wbrew poprzednio wyrażanym poglądom - od dnia 8 września 2016 roku jest wprost innym środkiem dowodowym z art. 308 k.p.c., będącym dowodem pośrednim co do istnienia dokumentu o określonej treści (podobnie, jak np. fotografia dokumentu), przeprowadzanym w procesie w oparciu o przepisy o dowodzie z dokumentów (art. 308 k.p.c. in fine).

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd oparł się także na zeznaniach powodów złożonych bezpośrednio podczas rozprawy, które mimo ich oczywistego zainteresowania końcowym rozstrzygnięciem, pozwoliły na uznanie ich za w pełni wiarygodne, spójne i logiczne, jak również korelujące z pozostałym materiałem dowodowym w postaci dokumentów związanych z zawarciem i realizacją przedmiotowej umowy. Zeznania złożone przez powodów były szczere, konkretne i szczegółowe w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. Opisali oni proces poprzedzający podjęcie decyzji o zawarciu umowy oraz przedstawili relację z zawarcia umowy. Wynika z nich jednoznacznie, iż nie negocjowali postanowień umowy oraz pozostawali w przekonaniu, że bank oferuje im bezpieczny produkt finansowy.

Sąd pominął jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy zawnioskowany przez pozwanego dowód z opinii biegłego. Kwestie stosowania mechanizmów służących do ustalania tabel kursowych, ich relacji wobec kursów NBP czy innych banków, to fakty, które nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie z uwagi na ocenę prawną przedmiotowej Umowy, dokonaną w dalszej części uzasadnienia.

Na kanwie niniejszej sprawy zasadniczy spór pomiędzy stronami dotyczył wyłącznie kwestii materialnoprawnych i koncentrował się na ocenie postanowień umownych stosowanych przez pozwanego, na podstawie których ten zatrzymał dochodzoną pozwem kwotę, przez pryzmat ich zgodności z przepisami prawa chroniącymi konsumentów, a zakazujących m. in. stosowania klauzul abuzywnych we wzorcach umownych stosowanych przez przedsiębiorców, tj. art. 385 ¹ § 1 k.c. – art. 385 ³ k.c. Zdaniem Sądu kwestie poruszone w opiniach to fakty, które nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie z uwagi na ocenę prawną przedmiotowej Umowy, dokonaną w dalszej części uzasadnienia.

Warto nadmienić, że zaświadczenie dotyczące dokonanych przez powodów spłat zostało wydrukowane z bazy pozwanego Banku, a zatem nie budziło wątpliwości Sądu, podobnie jak sposób rozliczenia kwoty dochodzonej pozwem, jako kwoty będącej sumą faktycznie dokonanych wpłat. Dokonane obliczenia nie budziły wątpliwości, znajdowały oparcie w zaświadczeniu banku i z pewnością nie wymagały wiadomości specjalnych.

Ponadto Sąd postanowił pominąć ze względu na brak istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy załączone do akt wydruki z różnego rodzaju opiniami, które nie są dla tutejszego Sądu w żadnym zakresie wiążące i mogą być jedynie traktowane jako twierdzenia stron na poparcie swojego stanowiska. W ocenie Sądu, dokonanie ustaleń stanu faktycznego możliwe było na podstawie pozostałych dowodów zebranych w niniejszej sprawie – w szczególności przedstawionych przez strony dokumentów oraz zeznań powoda, które jednoznacznie wskazują, że zawarta umowa wykazuje wszystkie cechy umowy adhezyjnej (typowe zapisy dla umów tego rodzaju stosowane przez danego przedsiębiorcę), co doprowadziło Sąd do wniosku, iż jej zapisy te nie zostały ustalone na drodze negocjacji pomiędzy stronami.

Wniosek o przesłuchanie świadków wskazanych w odpowiedzi na pozew został cofnięty przez pełnomocnika pozwanego na rozprawie.

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo główne zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Trzeba wskazać, że w uzasadnieniu wyroku nie ma potrzeby czy obowiązku wyrażania szczegółowego stanowiska do wszystkich poglądów prezentowanych przez strony, o ile nie miały one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1998 roku, II UKN 282/98, Legalis nr 44600).

Poza sporem w niniejszej sprawie była okoliczność zawarcia między stronami umowy o kredyt.

Podkreślić trzeba, że kwestia oceny ważności tego rodzaju umowy (określonej według wzorca umownego), jak w niniejszej sprawie była wielokrotnie przedmiotem oceny tutejszego Sądu. W orzecznictwie sądowym, w zasadzie jednoznacznie prezentowany jest w tym zakresie pogląd, podzielany przez Sąd w tym składzie, że umowa taka zawiera postanowienia abuzywne.

Mając na uwadze żądania zgłoszone w pozwie, należało dokonać rozstrzygnięcia co do żądania stwierdzenia nieważności umowy. Sąd uznał, że powodowie posiadają niewątpliwie interes prawny w ustaleniu nieważności. Stosownie do treści art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w rozumieniu art. 189 stanowi obiektywną (czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetyczną potrzebę uzyskania wyroku odpowiedniej treści. Odnosi się do szeroko rozumianych praw oraz stosunków prawnych i w obecnym stanie prawnym występuje nie tylko wtedy, gdy bezpośrednio zagrożona jest sytuacja prawna powoda, ale i wówczas, gdy w związku z zachowaniem pozwanego uzasadnione jest ustalenie stosunku prawnego lub prawa w celu usunięcia niepewności co do tego prawa lub stosunku prawnego z przyczyn faktycznych lub prawnych (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 września 2020 roku, VII AGa 815/19, Legalis 2530826).

Interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów tj. definitywnie zakończy spór istniejący albo prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, co więcej nie podlega ochronie w drodze innego środka (wyroki SN: z 11.07.2019 r., V CSK 23/18, LEX nr 2712226; z 24.05.2017 r., III CSK 155/16, LEX nr 2329437; z 4.10.2001 r., I CKN 425/00, LEX nr 52719; z 8.05.2000 r., V CKN 29/00, LEX nr 52427; z 9.02.2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012/7–8, poz. 101; z 14.03.2012 r., II CSK 252/11, OSNC 2012/10, poz. 120; z 19.09.2013 r., I CSK 727/12, LEX nr 1523363; wyrok SA w Poznaniu z 5.04.2007 r., III AUa 1518/05, OSA 2008/9, poz. 30; postanowienie SA w Poznaniu z 28.09.2012 r., I ACz 1611/12, LEX nr 1220598). Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 marca 2002 r. II CKN 919/99, Lex nr 54376, powództwo ustalające spełnia realnie swą funkcję wówczas "gdy oczekiwane rozstrzygnięcie wywoła takie skutki między stronami, w następstwie których ich sytuacja prawna zostanie określona jednoznacznie i tym samym wyeliminowane zostanie, wynikające z błędnego przekonania co do (nie-) przysługiwania powodowi określonych uprawnień, ryzyko naruszenia w przyszłości jego praw". Jeśli do naruszenia doszło, interes prawny zachodzi z reguły tylko wtedy, gdy zainteresowany nie ma innej możliwości obrony, a strona przeciwna kwestionuje istnienie lub nieistnienie jego prawa lub stosunku prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 1997 r., II CKN 201/97, M.Prawn. 1998/2/3, czy wyrok z dnia 29 marca 2001 r., I PKN 333/00, Prok. i Pr. 2002/2/4, z dnia 8 stycznia 2002 r., I CKN 723/99, Lex nr 53132, z dnia 22 listopada 2002 roku, IV CKN 1519/00, Lex nr 78333).

Reasumując strona powodowa niewątpliwie posiada interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie, bowiem z tego stosunku wynikają jeszcze inne dalej idące skutki. Orzeczenie co do ustalenia nieważności pozwala określić, czy strony łączy kwestionowana umowa kredytowa oraz daje podstawę do dokonania wzajemnych rozliczeń pomiędzy stronami.

Dokonując analizy poszczególnych postanowień Umowy, w szczególności w zakresie, w jakim odsyłają one do kursów waluty ustalanych jednostronnie przez Bank – stwierdzić należało, że naruszają one granice swobody umów, gdyż są sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego. Powyższe prowadziło do stwierdzenia sprzeczności umowy z art. 353 ¹ k.c. Zgodnie z tym przepisem strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną, a elementów konstrukcyjnych tej umowy należy poszukiwać w art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tj. Dz.U. Nr 72, poz. 665), obowiązującym na dzień zawarcia przedmiotowej umowy, zgodnie z którym bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, zaś kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W ust. 2 ww. artykułu wskazano, iż umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Istotą umowy kredytu jest oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty, wykorzystanie tej kwoty przez kredytobiorcę, a następnie jej zwrot wraz z odsetkami oraz zapłata na rzecz banku prowizji od udzielonego kredytu (opcjonalnie). Zgodnie z jednolitą linią orzecznictwa Sądu Najwyższego, przed wejściem w życie ww. ustawy z dnia 29 lipca 2011 r., tzw. „ustawy antyspreadowej”, dopuszczalne było na zasadzie swobody umów zaciągnięcie zobowiązania kredytowego w walucie obcej z równoczesnym zastrzeżeniem, że wypłata i spłata kredytu będzie dokonywana w walucie krajowej (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 25.03.2011 r., IV CSK 377/10; z 29,04.2015 r., V CSK 445/14; z 22.01.2016 r., I CSK 1049/14; z 27.02.2019 r., II CSK 19/18 oraz z 11.12.2019 r., V CSK 382/18). Argumentem przemawiającym za dopuszczalnością zawierania umów o kredyt indeksowany/denominowany przed wejściem w życie ww. ustawy nowelizującej było właśnie wprowadzenie do ustawy Prawo bankowe przepisu dotyczącego kredytów indeksowanych/ denominowanych do waluty innej niż polska. Racjonalny ustawodawca nie wprowadziłby bowiem do porządku prawnego umowy, co do której zachodzą przesłanki do stwierdzenia jej nieważności. Umowa kredytu indeksowanego/denominowanego, przewidującego spread walutowy, mieściła się więc w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowiła jej możliwy wariant (art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 69 Prawa bankowego).

W zakresie tego rodzaju umów, jak umowa będąca przedmiotem oceny w niniejszej sprawie, trzeba zwrócić uwagę aktualnie dominujący trend w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Wskazać należy w tym zakresie przede wszystkim na uchwałę Sądu Najwyższego Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21 (OSNC 2021 nr 9, poz. 56, str. 1), w której Sąd Najwyższy stwierdził, że: 1. Niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ § 1 KC) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną.

2. Jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 KC). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.

Z kolei w uchwale z dnia z dnia 28 kwietnia 2022 r. III CZP 40/22 (OSNC 2022 nr 11, poz. 109, str. 42) Sąd Najwyższy stwierdził, że sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ KC.

Wyżej powołane uchwały i treść uzasadnień miała znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a sąd orzekający w tym składzie podziela tam wyrażone poglądy, które z pewnością można odnieść również do kredytu denominowanego, jak w niniejszej sprawie. Wskazać należy, że kredyt denominowany to kredyt, w którym zobowiązanie wyrażone jest w umowie w walucie obcej, wypłata kredytu następuje w walucie polskiej. W takim kredycie waluta obca nie jest jedynie miernikiem waloryzacji, lecz wyraża wartość zobowiązania pieniężnego (podobnie: H. Ciepła: Dochodzenie roszczeń z umów kredytów frankowych, Warszawa 2021, str. 17). Taki charakter miała umowa zawarta przez strony w niniejszej sprawie.

W przypadku kredytu denominowanego, który podlegał wypłacie tylko w PLN (jak w niniejszej sprawie), skutek w postaci stwierdzenia abuzywności klauzuli przeliczeniowej dotyczącej wypłaty kredytu w złotych po kursie kupna banku jest jeszcze bardziej ewidentny aniżeli w przypadku innych umów kredytu powiązanych z walutą obcą. Skoro kwota kredytu była wyrażona w CHF, lecz wypłata kredytu była możliwa tylko w PLN, to wyłączenie z umowy regulującej sposób przeliczenia CHF na PLN dla celu wypłaty kredytu powoduje, że nie jest w ogóle możliwe ustalenie kwoty PLN, w której kredyt ma zostać wypłacony, a tym samym nie jest możliwe ustalenie treści podstawowego świadczenia banku, o którym mowa w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe. Stanowisko to znajduje oparcie w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wskazał, że „umowa jest umową kredytu denominowanego, w której określono kwotę kredytu w walucie obcej i przewidziano jednocześnie, że wypłata powinna nastąpić w złotych. Eliminacja klauzuli przeliczeniowej w takiej umowie sprawia, że nie wiadomo, jaką kwotę powinien wypłacić bank. Oznacza to, że brakuje niezbędnego elementu konstrukcyjnego stosunku prawnego i niemożliwe jest jego uzupełnienie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.05.2022 r., II CSKP 650/22).

Trzeba również zwrócić uwagę, że konstrukcja kredytu denominowanego determinowała to, że zakres swobody banku w kształtowaniu praw i obowiązków stron był jeszcze dalej idący aniżeli przy kredycie indeksowanym. Mianowicie w kredycie indeksowanym kwota kredytu była od początku podana w PLN, a zatem umowa przewidywała wprost wysokość świadczenia, które ma spełnić bank. Natomiast z uwagi na fakt, że w kredycie denominowanym kwota kredytu była wskazana w CHF, a jej wypłata była dokonywana w PLN po dokonaniu przeliczenia przez bank, oznaczało to, że w tego rodzaju kredycie bank decyduje nie tylko o wysokości świadczeń spełnianych przez kredytobiorcę, ale także o wysokości świadczenia spełnianego przez siebie.

Dokonując oceny ważności umowy trzeba podkreślić, że w tej sprawie bez znaczenia była kwestia jej wykonania, tj. spełnienia przez powodów świadczenia w walucie CHF. Istotne jest, jakie mechanizmy i postanowienia zostały zawarte w umowie, jej treść, a nie faktyczne wykonywanie.

W tym aspekcie trzeba zatem wskazać, że z treści postanowień przedmiotowej Umowy nie wynika, jaka konkretnie kwota w złotych polskich miała zostać wypłacona powodom przez Bank tytułem kredytu. Nie można więc uznać, aby strony doszły do porozumienia co do wszystkich essentialia negotii umowy kredytu. Powodowie w chwili zawierania Umowy znali jedynie kwotę w CHF, stanowiącą podstawę ustalenia salda ich zadłużenia, natomiast o tym, jaka kwota w PLN zostanie im wypłacona dowiedzieli się dopiero w dniu wypłaty kredytu. Przy czym wskazać należy, iż powodowie nie mogli sami ustalić wysokości tej kwoty, ponieważ kursy walut obcych w tworzonej przez Bank Tabeli kursów nie były publikowane z wyprzedzeniem, lecz w konkretnym dniu, w którym miały obowiązywać. Postanowienia przedmiotowej Umowy określały zatem kwotę w CHF, którą Bank miał postawić do dyspozycji Kredytobiorcy, natomiast wypłacie podlegać miała kwota w PLN, stanowiąca równowartość podanej w Umowie kwoty w CHF (po jej przeliczeniu według kursu kupna waluty, obowiązującego w Tabeli kursów Banku w dniu wypłaty). Postanowienia Umowy nie dawały jasnej, przejrzystej i obiektywnej podstawy do ustalenia wysokości kwoty kredytu, która miała być wypłacona powódce w PLN. Pomiędzy stronami nie doszło zatem do precyzyjnego i jednoznacznego określenia kwoty kredytu.

Z postanowień Umowy w sposób niebudzący wątpliwości wynikało, że Bank miał oddać do dyspozycji Kredytobiorcy kwotę w złotych polskich. Dodać przy tym należy, iż powodowie, wnioskując o kredyt, wskazali, iż są zainteresowani otrzymaniem konkretnej kwoty w złotych polskich na sfinansowanie zakupu nieruchomości, natomiast pozwany Bank nie deklarował, że posiada środki w walucie obcej i gotów jest realnie udostępnić je Kredytobiorcy. Waluta CHF pojawiła się we wniosku kredytowym i w samej Umowie, tylko jako element mechanizmu przeliczeniowego, służący obniżeniu kosztów udzielanego kredytu, ponieważ z walutą CHF wiązało się niższe oprocentowanie niż dla kredytów złotowych.

W zawartej przez strony umowie kredytu zostały zawarte postanowienia rażąco naruszające równowagę kontraktową między stronami. Są to § 1 ust. 1 i 2 CSU (Części Szczególnej Umowy), § 2 ust. 1 pkt 1 CSU, § 4 ust. 7 CSU, § 5 ust. 7 CSU oraz § 1 ust. 1 -3 pkt 1-2 COU (Części Ogólnej Umowy), § 8 ust. 5-6 COU, § 13 COU i § 15 ust. 7 COU. Analiza przywołanych wyżej postanowień dotyczących waloryzacji prowadzi do konkluzji, że nie odwołują się one do ustalanych w sposób neutralny kursów CHF, czy jakichś obiektywnych, zewnętrznych wskaźników, czy czynników, na które żadna ze stron nie ma wpływu. Zasady ustalania kursów zostały natomiast przekazane do wyłącznych uprawnień pozwanego, nie określając bliżej kryteriów ustalania ich wysokości.

W ocenie Sądu, w świetle takich postanowień umownych, bank może jednostronnie i arbitralnie modyfikować wskaźniki, według których obliczana jest zarówno wysokość kapitału kredytu do spłaty, jak i świadczeń kredytobiorcy (rat kredytowych). Waloryzacja kredytu na podstawie przedmiotowej umowy odbywa się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez pozwanego i to uprawnienie banku do określania wysokości kursów CHF na gruncie zawartej umowy nie doznaje formalnie żadnych określonych ograniczeń. Jakiekolwiek ograniczenie w tym zakresie nie wynika także z żadnych przepisów prawa.

Sąd w niniejszym składzie w pełni podziela stanowisko, iż określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14, OSNC 2016, Nr 11, poz. 134, z dnia 1 marca 2017 roku, IV CSK 285/16, LEX nr 2308321, z dnia 19 września 2018 r., I CNP 39/17, LEX nr 2559417, z dnia 24 października 2018 roku, II CSK 632/17, LEX nr 2567917, z dnia 13 grudnia 2018 roku, V CSK 559/17, LEX nr 2618543, z dnia 27 lutego 2019 roku, II CSK 19/18, LEX nr 2626330, z dnia 4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 roku, I CSK 242/18, LEX nr 2690299, z dnia 29 października 2019 roku, IV CSK 309/18, OSNC 2020/7-8/64).

Określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów jest zatem sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku zobowiązaniowego, co stanowi przekroczenie zasady swobody umów określonej w art. 353 ¹ k.c.

Mając jednak na względzie, że ww. postanowienia spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą powodów w rozumieniu art. 385(1) k.c. ( por: uchwała Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2022 r., III CZP 40/22 (Legalis nr 2686192). Sankcja określona w art. 3851 § 1 k.c. winna być bowiem traktowana jako lex specialis wobec sankcji z art. 58 § 1 k.c. (por. K. Osajda, w: Kodeks cywilny. Komentarz, uwagi do art. 3531; por. M. Safjan, w: Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44910, red. K. Pietrzykowski, uwagi do art. 353 ¹).

Stwierdzić trzeba, że zasady ustalania kursów zostały przekazane do wyłącznych uprawnień pozwanego, nie określając żadnych kryteriów ustalania ich wysokości. Druga strona umowy (Kredytobiorca) nie miała możliwości weryfikacji, czy kursy walut zostały ustalone przez Bank zgodnie z zasadami, gdyż zasady nie zostały sformułowane. Kursy te mogły więc zostać ustalone przez Bank dowolnie i bez ograniczeń. Należało zatem stwierdzić, że jedna strona umowy przez dowolne określenie kursu waluty stosowanego do przeliczeń walutowych na etapie wypłaty i spłaty kredytu mogła jednostronnie kształtować wysokość zobowiązania zarówno swojego (przy wypłacie kredytu) jak i drugiej strony tej samej umowy (przy spłacie rat kredytu).

W tym miejscu należy zaakcentować, iż w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, iż podpisując umowę kredytu denominowaną w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w wypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Ponadto, przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane z zawarciem takiej umowy (vide: wyrok z 10.06.2021 r., C-776/19, Legalis nr 2581726). W ocenie Sądu zasadne są więc twierdzenia powodów w przedmiocie abuzywności klauzul waloryzacyjnych, tj. § 1 ust. 1 i 2 CSU (Części Szczególnej Umowy), § 2 ust. 1 pkt 1 CSU, § 4 ust. 7 CSU, § 5 ust. 7 CSU oraz § 1 ust. 1 -3 pkt 1-2 COU (Części Ogólnej Umowy), § 8 ust. 5-6 COU, § 13 COU i § 15 ust. 7 COU.

Stosownie do treści art. 385 ¹ k.c. przedmiotem oceny pod kątem abuzywności nie jest cała umowa, lecz konkretne postanowienie w niej zawarte, co nie wyklucza uznania za niedozwolone wielu postanowień kształtujących treść danej umowy. Dotyczy to postanowienia umownego, które kształtuje prawa lub obowiązki konsumenta, a więc zawierającego treść normatywną.

Ustawodawca wymienia następujące przesłanki uznania danego postanowienia za niedozwolone w rozumieniu 385 ¹ k.c.:

1. zawarte zostały w umowach z konsumentami,

2. nie zostały uzgodnione indywidualnie,

3. kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

4. rażąco naruszają jego interesy,

Dodatkowo, w zdaniu drugim ustawodawca określił, że nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Wszystkie te przesłanki muszą wystąpić łącznie, zadanie Sądu polega na ocenie każdej z poszczególnych przesłanek. Trzeba podkreślić, że oceny czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.) dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy.

W niniejszej sprawie nie ulegało jednak wątpliwości Sądu, iż powodowie posiadali w dacie zawarcia umowy status konsumenta w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Brak bezpośredniego związku czynności prawnych konsumenta z działalnością gospodarczą lub zawodową jest najistotniejszym i najbardziej charakterystycznym elementem pojęcia konsumenta. Niewątpliwie powodowie zawierając sporną umowę kredytu działali jako konsumenci. W dacie zawarcia umowy nie prowadzili działalności gospodarczej. Umowa została zawarta w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych i jako taka zawarta z Bankiem.

W tym miejscu dodać należy, iż dla objęcia ochroną na podstawie art. 385 ¹ k.c. nie mają znaczenia żadne osobiste cechy konsumenta takie jak wykształcenie, wykonywany zawód, stan wiedzy, stan majątkowy czy poziom staranności, zorientowania i uwagi przy zawieraniu umowy z przedsiębiorcą. Normatywna definicja konsumenta wynikająca z art. 22 ¹ k.c. nie odnosi się do cech osobowych konkretnego podmiotu, w tym jego wiedzy i doświadczenia, a ocenie statusu konsumenta nie powinny służyć okoliczności pozaustawowe nie wynikające z tego przepisu. W konsekwencji wedle judykatury znajomość zagadnień związanych z obrotem instrumentami finansowymi, dążenie do odniesienia korzyści finansowych z takich transakcji, świadome podejmowanie ryzyka inwestycyjnego nie świadczy per se o tym, że czynności te nie zmierzają do zaspokojenia osobistych potrzeb konsumpcyjnych ( por. postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 18 czerwca 2020 roku, w sprawie II CSK 623/19, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2015 roku, w sprawie I CSK 216/14, Glosa 2016, nr 3, str. 66, z dnia 13 czerwca 2013 roku, w sprawie II CSK 515/11, z dnia 13 czerwca 2012 roku, w sprawie II CSK 515/11, i z dnia 08 czerwca 2004 roku, w sprawie I CK 635/03).

Co do kwestii indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy Sąd nie podziela stanowiska jakoby fakt podpisania przez powodów umowy oznaczał uznanie przez nich postanowień umowy, a co za tym idzie indywidualne ich uzgodnienie w ramach akceptacji. Z uwagi na okoliczność, że postanowienia umowne będące przedmiotem analizy na gruncie rozpoznawanej sprawy stanowią postanowienia wzorca to obejmuje je domniemanie, iż nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył. Podobne stanowisko przyjął Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 26 sierpnia 2020 r. w sprawie VI ACa 801/19 odwołując się do treści art. 3 ust. 2 dyrektywy 93/13 zwrócił uwagę na fakt iż warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Ponadto wskazał, iż fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Powyższe oznacza, że negocjowanie niektórych z postanowień umownych, nie oznacza, że negocjacji tym samym podlegały niedozwolone postanowienia umowne.

Sąd orzekający w niniejszym składzie w pełni podziela ugruntowany już w orzecznictwie pogląd, iż niejasny i niepoddający się weryfikacji mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III C 159/17). Ponadto zgodnie ze stanowiskiem TSUE, wyrażonym w wyroku z dnia 18 listopada 2021 roku w sprawie C-212/20, art. 5 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę. Natomiast kwestionowane postanowienia tych wymogów nie spełniają.

Powodowie nie zostali prawidłowo poinformowani o możliwej, realnej skali ryzyka, z jakim związany jest mechanizm wzrostu kursu waluty na spłatę całego kapitału kredytu. Nie przedstawiono im symulacji, która pokazywałaby jakie kwoty będą musieli uiszczać w wypadku np. ponad dwukrotnego wzrostu kursu franka szwajcarskiego. Nie sposób zakładać równorzędności podmiotów w sytuacji, gdy saldo kredytu może teoretycznie rosnąć w sposób nieograniczony. Należy stwierdzić, że umowa kredytu wiążąca strony rażąco narusza interesy ekonomiczne powodów, którzy finalnie musieliby spłacić kwotę o wiele wyższą niż wykorzystany kredyt z odsetkami i prowizją. W efekcie pozwany otrzymuje świadczenie o wiele wyższe niż suma kapitału, odsetek i prowizji, do czego nie ma żadnej podstawy w przepisach prawa.

Analizując zebrany materiał dowodowy Sąd nie odniósł wrażenia o rzetelnym poinformowaniu powodów o ryzyku walutowym zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że nie przedstawiono powodom żadnego dokumentu obrazującego w sposób rzetelny i zrozumiały ryzyka zmiennej stopy procentowej oraz o ryzyku zmian i cen rynkowych nieruchomości. Rzetelne poinformowanie to takie, które przedstawia symulację poszczególnych rat, na przestrzeni wielu lat- na okres w którym została zawarta umowa oraz ustalenie ostatecznej kwoty spłaty. Umowa nie zawierała jakichkolwiek mechanizmów ograniczających nadmierne ryzyko walutowe, co świadczy o tym, iż ww. umowa kredytu kształtuje obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Wypełnia więc ona dyspozycję art. 385 ¹ § 1 k.c. W odniesieniu do kwestii świadomości konsumentów na tle umów kredytowych obarczonych ryzykiem walutowym wypowiadał się ponadto Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 27 lutego 2019 (sygn. akt II CSK 19/18) Sąd Najwyższy stwierdził, że z „zawartego w umowie kredytowej oświadczenia kredytobiorców, że są świadomi ryzyka walutowego nie można wyciągać daleko idących wniosków. Z jednej strony chodzi o ryzyko rynkowe wynikające z prawdopodobieństwa zmiany kursu wymiany lub stopy procentowej, a z drugiej, w tej sprawie prawnie irrelewantne, ryzyko kredytowe prawdopodobieństwa niespłacenia kredytu. Rzeczywistość pokazała, że określenie nawet w przybliżeniu skali ryzyka walutowego związanego z kredytami walutowymi, w szczególności, jeśli chodzi o skalę zmiany kursu CHF okazało się złudne i daleko nietrafione”. W wyroku z dnia 29 października 2019 r. (IV CSK 309/18) Sąd Najwyższy wskazał, że „w kontekście oceny transparentności, nie ma większego znaczenia odebranie od pozwanego kredytobiorcy oświadczenia, o bardzo ogólnej treści, że „w związku z zaciągnięciem kredytu walutowego, kredytobiorca oświadcza, że jest mu znane oraz wyjaśnione przez Bank ryzyko zmiany kursu waluty, w której zaciągnął zobowiązanie kredytowe i jest świadomy ponoszenia przez siebie tego ryzyka”.

Podsumowując, podkreślenia wymaga, że konstrukcja umowy była narzucona przez pozwanego według wzorca, zaś powodowie mogli jedynie umowę zaakceptować, gdyż w przeciwnym razie nie uzyskaliby kredytu. Tym sposobem pozwany bank, wprowadzając klauzule waloryzacyjne oparte o kursy walut wskazane w sporządzanych przez niego tabelach, przypisał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego do waluty CHF i wysokości całej wierzytelności. Nie budziło także wątpliwości Sądu, że obciążenie powodów praktycznie nieograniczonym ryzykiem kursowym, godziło w ich interesy ekonomiczne.

Dlatego powszechnie przyjmuje się, że tego rodzaju klauzule waloryzacyjne stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ kc (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2020 roku, V ACa 143/20, Legalis nr 2493839, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 12 marca 2020 roku, I ACa 257/19, Legalis nr 2331056).

Skutkiem uznania za niedozwolone postanowień umownych dotyczących zasad ustalania kursów walut, jest konieczność ich pominięcia przy ustalaniu treści stosunku prawnego wiążącego konsumenta. Postanowienia takie przestają wiązać już od chwili zawarcia umowy. Oznacza to, że nie stanowią elementu treści stosunku prawnego i nie mogą być uwzględniane przy rozpoznawaniu spraw związanych z jego realizacją. Przywołane wyżej postanowienia umowne wypełniają w oczywisty sposób znamiona niedozwolonych postanowień umownych w myśl art. 385 ¹ kc oraz art. 385 ³ pkt 8 kc. Ich skutkiem jest wyeliminowanie klauzuli waloryzacyjnej z umowy, która nie może być zastąpiona żadnymi innymi przepisami czy warunkami umowy, co w efekcie prowadzi do nieważności umowy.

Sąd uznał, że nie jest możliwe zastosowanie kursu LIBOR i marży banku, gdyż tego typu rozwiązanie zupełnie nie wynika z oświadczeń woli stron (podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, OSNC zb. dod. 2021/B/20, z 10 maja 2022 roku, II CSKP 285/22, z 13 maja 2022 roku, II CSKP 293/22). Przedmiotowa umowa kredytu jest nieważna również z tego względu, że abuzywne są jej postanowienia określające mechanizm waloryzacji. Bez tych postanowień umowa nie może dalej wiązać gdyż brak jest zasadniczych jej elementów, tj. określenia świadczenia stron. Nie może więc znaleźć zastosowania art. 385 ^{( 1)} § 2 kc czy też art. 6 ust. 1 in fine dyrektywy nr 93/13. Pozostawienie umowy w kształcie okrojonym poprzez wyeliminowanie z niej klauzul indeksacyjnych określających główne świadczenia stron umowy, stanowiłoby naruszenie art. 353 ^{( 1)} kc wyrażającego zasadę swobody umów. Byłoby sprzeczne z istotą, naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować. Bez takich bowiem postanowień nie może dojść do ważnego zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej (tak uznał m. in. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 4 września 2020 roku, V ACa 44/19, LEX nr 3102217). Dalsze utrzymanie umowy kredytowej, po wyeliminowaniu klauzul zakwestionowanych przez kredytobiorców, nie jest możliwe, dlatego trzeba przyjąć upadek całej umowy (zob . wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, OSNC zb. dod. 2021/B/20; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 listopada 2019 roku, I ACa 268/19, Legalis nr 2282846).

W związku z powyższym, Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy. Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany regulaminu pozwanego banku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw).

Za trafnością takiej argumentacji pośrednio przemawia także orzecznictwo TSUE, z którego wynika zakaz uzupełniania powstałej w ten sposób luki w umowie przepisami dyspozytywnymi – w szczególności pozwalającym na zastosowanie kursu średniego NBP (zob. wyrok z dnia 3 października 2019 roku, C-260/18, Legalis nr 2230278; z dnia 29 kwietnia 2021 roku, C-19/20, Legalis nr 2562735). Stanowiska tego nie zmienia wyrok z 2 września 2021 roku (sygn. C-932/19, Legalis nr 2606025) m.in. z tego powodu, że w Polsce nie wprowadzono ustawowego kursu wymiany walut w umowach kredytów. Brak możliwości zastosowania średniego kursu NBP potwierdził także Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 2 marca 2022 roku (sygn. II CSKP 520/22, Legalis nr 2698157).

Z uwagi na przesądzenie o ustaleniu skutku w postaci nieważności umowy kredytu (o czym orzeczono w pkt. I sentencji wyroku) trzeba przyjąć, że dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405 - 410 kc. Na podstawie powołanych przepisów powodowie zasadnie domagają się kwot wskazanych w pozwie, jako wynikających z dokonanych przez nich wpłat. W tym miejscu należy wskazać, iż dochodzoną pozwem kwotę Sąd zasądził zgodnie z żądaniem zawartym w treści pozwu. Kwota żądana przez powodów ma oparcie w wyliczeniach dokonanych przez nich i odpowiada kwocie wskazanej przez pozwanego w wystawionym przez niego zaświadczeniu, jej ustalenie nie wymagało wiadomości specjalnych, tym samym Sąd w pkt II sentencji wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powodów do ich majątku wspólnego objętego ustawową wspólnością małżeńską kwotę 280.652,44 zł.

Zwrócić należy uwagę, że nieważność umowy kredytu oznacza, że kredytobiorcy nie wiążą nie tylko postanowienia zobowiązujące do regulowania rat kredytu, ale także wszelkich innych należności pobieranych przez bank na swoją rzecz. Tym samym bank powinien zwrócić kredytobiorcom wszelkie pobrane od nich opłaty i prowizje związane z umową kredytu, w tym w szczególności prowizję od udzielenia kredytu, opłatę przygotowawczą, opłaty za podwyższone ryzyko, wyceny, inspekcje, odsetki karne itd. Nieważność umowy kredytu obejmowała nieważność także wszystkich jej postanowień umownych, nakładających na powódkę obowiązek regulowania składek ubezpieczeniowych, których beneficjentem (ubezpieczonym) jest bank, takich jak ubezpieczenie pomostowe i ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. Tego rodzaju ubezpieczenia dawało ochronę ubezpieczeniową bankowi, a tym samym nawet po przekazaniu składek ubezpieczenia towarzystwu ubezpieczeniowemu pozostaje on beneficjentem ubezpieczenia, a zatem pozostawał wzbogacony (art. 409 k.c.) dzięki uzyskaniu ochrony ubezpieczeniowej.

Warto nadmienić, iż w niniejszej sprawie żądanie ustalenia nieważności umowy nie ulega przedawnieniu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1976 roku, II CR 288/76, OSNCP 1977 nr 5-6, poz. 91). Również w świetle orzecznictwa TSUE (zob. wyrok z dnia 10 czerwca 2021 roku, C-776/19, Legalis nr 2581726) oraz Sądu Najwyższego (uchwała z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899), a zatem nie doszło do przedawnienia roszczeń powodów. Nieważność umowy była przesłanką uwzględnienia żądania zapłaty. Tym samym termin przedawnienia określony w art. 118 k.c. z pewnością nie upłynął. Wskazać przy tym należy, że momentem, z którym można wiązać początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o zwrot świadczonych przez kredytobiorców kwot jest na kanwie sprawy niniejszej dzień opublikowania wyroku Trybunału w sprawie C-260/18 (D.), którego wydanie było szeroko komentowane w Polsce. Tezy płynące z tego orzeczenia, dotyczące m.in. niemożności uzupełniania luk w umowie powstałych na skutek eliminacji warunków nieuczciwych z odwołaniem się do przepisów o charakterze ogólnym (co było przedmiotem niektórych rozstrzygnięć sądowych) niewątpliwie, winny stanowić asumpt dla kredytobiorców do przedsięwzięcia czynności zmierzających do ochrony swoich praw. Dlatego też, mając na względzie konieczną do przyjęcia fikcję z art. 120 § 1 k.c., w ocenie Sądu data 4 października 2019 r., tj. dzień następujący po dniu opublikowania orzeczenia wyznaczać winna początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę kwot już przez kredytobiorcę uiszczonych. Orzeczenie było bowiem niezwłocznie opublikowane na powszechnie dostępnych stronach internetowych Trybunału oraz było przedmiotem szerokiej relacji medialnej, co należy traktować w kategoriach faktu powszechnie znanego. Tym samym roszczenia dochodzone pozwem nie przedawniły się przy uwzględnieniu terminu ogólnego z art. 118 k.c. Przyjęcie odmiennej tezy godziłoby w zasadę skuteczności dyrektywy (e ffet utile). Poszukiwanie wcześniejszego początku biegu terminu przedawnienia, jeżeli założenie to nie jest obalone szczególnymi okolicznościami danej sprawy, np. wcześniejszym wyraźnym kwestionowaniem przez konsumenta klauzul przeliczeniowych czy indeksacyjnych i następczym wieloletnim zaniechaniem dochodzenia swoich praw na drodze sądowej, nie byłoby do pogodzenia z zasadami ochrony praw konsumenta, odstraszającym skutkiem dyrektywy oraz byłoby wątpliwe z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, gdyż usprawiedliwiałoby przedsiębiorcę z korzystania z nieuczciwych warunków. Tym samym, wobec wystąpienia przez powodów na drogę sądową należy uznać, że ich roszczenie o zapłatę nie uległo przedawnieniu.

Sąd zasądził na rzecz powodów J. G. i P. G. odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 280.652,44 zł, wskazanej w punkcie II sentencji wyroku od dnia 06 marca 2023 r. tj. zgodnie z żądaniem zawartym w treści pozwu od dnia następnego po upływie 7 dni od dnia doręczenia pozwanemu przedsądowego wezwania do zapłaty (które to doręczenie nastąpiło w dniu 28 lutego 2023 r. k.70v.) do dnia zapłaty.

W ocenie Sądu, strona powodowa już w chwili wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie była zdecydowana, aby domagać się ustalenia, że zawarta przez nią z bankiem umowa kredytu jest nieważna w związku z zawartymi w umowie postanowieniami abuzywnymi. Wskazać należy, iż fakt późniejszego pouczenia przez Sąd (w toku niniejszego procesu) o skutkach prawnych odmowy potwierdzenia klauzul abuzywnych nie był zatem podstawą do podjęcia przez powodów ww. decyzji. Przedmiotową decyzję strona powodowa podjęła bowiem już wcześniej. Powyższe stanowisko znajduje oparcie w wyroku TSUE z dnia 7 grudnia 2023 r. w sprawie C-140/22, w którym Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że w kontekście uznania nieważności w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową ze względu na to, iż umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać, stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą wykonywanie praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, jest uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia, w którym twierdzi on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy z jednej strony faktu, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą nieważność wspomnianej umowy, a z drugiej - konsekwencji tego uznania nieważności, i po trzecie, że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną.

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt. III sentencji na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. z zw. z art. 108 § 1 k.p.c. Pozwany de facto przegrał sprawę w całości, zatem obciążał go obowiązek zwrotu całości kosztów procesu poniesionych przez powódkę. Ich wysokość to 11.834 zł, na którą to sumę złożyły się: uiszczona opłata od pozwu w wysokości 1.000 złotych, opłata skarbowa od dokumentu pełnomocnictwa w wysokości 34 złotych oraz wynagrodzenie pełnomocnika powodów w osobie adwokata w wysokości 10.800,00 złotych. Zostało ono ustalone na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie. Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od zasądzonych kosztów procesu Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie, liczone od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Mając na uwadze powyższe okoliczności i treść przepisów prawa, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

sędzia Maciej Nawrocki

ZARZĄDZENIE

(...)

sędzia Maciej Nawrocki