Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

POSTANOWIENIE

Dnia 6 listopada 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2024 roku w Warszawie posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko ML

o zapłatę

postanawia:

I. na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

czy, w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą złożenie przez konsumenta oświadczenia o potrąceniu jego wierzytelności z wierzytelnością banku o zwrot równowartości kapitału kredytu jest równoznaczne ze zrzeczeniem się przez konsumenta zarzutu przedawnienia powyższej wierzytelności banku,

II. na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. zawiesić postępowanie do czasu udzielenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odpowiedzi na powyższe pytanie prejudycjalne.

WERSJA ZANONIMIZOWANA

dnia 6 listopada 2024 roku

sędzia del.

Michał Maj

Sygn. akt XXVIII C 5785/22

UZASADNIENIE POSTANOWIENIA Z DNIA 6 LISTOPADA 2024 ROKU

- WNIOSEK O WYDANIE ORZECZENIA W TRYBIE PREJUDYCJALNYM

Dnia 6 listopada 2024 roku

1.  Sąd odsyłający.

2.  Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj, adres: ulica (...), (...)-(...) W., telefon: (...), e-mail: @.

3.  Strony w postępowaniu głównym i ich przedstawiciele.

4.  Powód: (...) spółka akcyjna (adres: W) reprezentowany przez adwokata PB (adres: W, e-mail: @, (...)).

5.  Pozwana: ML (adres: J) reprezentowana przez adwokata IG (adres: W, e-mail: @, (...)).

6.  Przedmiot sporu w postępowaniu głównym i istotne okoliczności faktyczne.

7.  W dniu 11.10.2006 r. powód zawarł z pozwaną umowę kredytu hipotecznego, na podstawie której udzielił jej kredytu w kwocie 130.000 PLN (§ 1 ust. 2) na zakup nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny numer (...) położony w S przy ulicy A (§ 1 ust. 1). Umowa została zawarta na okres 360 miesięcy (§ 1 ust. 4). Kredyt był indeksowany (waloryzowany) do waluty CHF (§ 1 ust. 3). Kwota kredytu wyrażona w walucie CHF była określana na podstawie kursu kupna waluty CHF z tabeli kursowej banku z dnia i godziny uruchomienia kredytu (§ 7 ust. 1). Raty kapitałowo-odsetkowe były spłacane w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej banku, obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (§ 11 ust. 4).

8.  Na podstawie powyższej umowy bank udostępnił kredytobiorczyni kwotę 130.000 PLN w dniu 17.10.2006 r.

9.  W dniu 2.04.2019 r. przed Sądem Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi odbyło się w niej posiedzenie w przedmiocie zawezwania (...) S.A. do próby ugodowej dotyczącego szeregu roszczeń kredytobiorczyni związanych z zawarciem w umowie kredytu nieuczciwych warunków umownych, w tym żądanie zwrotu kredytobiorczyni kwot 53.244,39 PLN i 14.692,51 CHF stanowiących świadczenia nienależne spełnione w wykonaniu umowy kredytu, która jest nieważna wobec zawarcia niej nieuczciwych warunków umownych. Przeprowadzenie tego posiedzenia zostało poprzedzone złożeniem wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w dniu 12.10.2017 r.

10.  Niniejsze postępowanie zainicjował bank, który w dniu 16.12.2021 r. wniósł przeciwko kredytobiorczyni pozew, w którym domaga się zasądzenia na jego rzecz od konsumentki kwoty 130.000 PLN z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Powód wskazał, że skoro umowa kredytu jest nieważna, to pozwana powinna zwrócić mu równowartość wypłaconego kapitału kredytu (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.).

11.  W odpowiedzi na pozew z dnia 7.01.2022 r. pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Pozwana zarzuciła, że wierzytelność dochodzona przez powoda jest przedawniona. Niezależnie od tego, pozwana podniosła zarzut potrącenia i przedstawiła do potrącenia przysługującą jej wierzytelność w kwotach 53.244,39 PLN i 14.692,51 CHF z wierzytelnością dochodzoną przez bank.

12.  Właściwe przepisy prawne.

13.  Przepisy polskie.

14.  Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061, ze zm.), dalej: k.c.

15.  Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów (art. 56).

16.  Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (art. 58 § 1).

17.  Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu (art. 117 § 1).

18.  Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne (art. 117 § 2).

19.  Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi (art. 117 § 2 ¹).

20.  W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności (art. 117 ¹ § 1).

21.  Korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szczególności: 1) długość terminu przedawnienia; 2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia; 3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia (art. 117 ¹ § 2).

22.  Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata (art. 118).

23.  Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1).

24.  Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2).

25.  Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości (art. 405).

26.  Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1).

27.  Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 2).

28.  Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym (art. 498 § 1).

29.  Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2).

30.  Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499).

31.  Przepisy Unii Europejskiej.

32.  Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29 - wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 2, s. 288), dalej: dyrektywa 93/13.

33.  Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków (art. 6 ust. 1).

34.  Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami (art. 7 ust. 1).

35.  Uzasadnienie odesłania - co do związku pytania z rozstrzygnięciem sprawy przed sądem odsyłającym.

36.  Umowa kredytu zawarta przez strony w § 7 ust. 1 i § 11 ust. 4 zawiera nieuczciwe warunki umowne (art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13), po których wyłączeniu umowa ta nie może dalej obowiązywać (art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13). Oznacza to, że umowa kredytu jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.), a zatem strony powinny wzajemnie zwrócić sobie wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.). Niniejsza sprawa dotyczy roszczeń banku wobec konsumentki wynikających z nieważności umowy kredytu. Bank domaga się od kredytobiorczyni zwrotu równowartości udostępnionego kapitału w kwocie 130.000 PLN. Zasadność tego roszczenia jako takiego nie budzi wątpliwości sądu odsyłającego, gdyż z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika, że stwierdzenie nieważności umowy kredytu rodzi po stronie konsumenta obowiązek zwrotu kapitału kredytu,1 a w razie nieważności umowy kredytu wynikającej z zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych bank może dochodzić konsumenta zwrotu równowartości kapitału kredytu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od daty wezwania do zapłaty2. W związku z tym roszczenie takie samo w sobie pozostaje zgodne z prawem unijnym. Niemniej jednak analizy wymaga, według jakich zasad przedawnia się roszczenie banku.

37.  W niniejszej sprawie pozwana przedstawiła do potrącenia własną wierzytelność w kwotach 53.244,39 PLN i 14.692,51 CHF. Po przeliczeniu kwoty 14.692,51 CHF na PLN według kursu średniego NBP z dnia wymagalności wierzytelności przedstawionej do potrącenia (co wynika z art. 499 k.c. oraz art. 358 § 2 k.c. stosowanego per analogiam), czyli z dnia 2.04.2019 r., w którym kurs ten wynosił 3,8412 (Tabela nr 065/A/NBP/2019 z dnia 3,8412 r.). Przeliczenie kwoty 14.692,51 CHF według kursu 3,8412 dało kwotę 56 436,87 PLN, a po dodaniu do niej kwoty 53.244,39 PLN – łącznie kwotę 109.681,26 PLN. Tym samym wierzytelności obu stron umorzyły się wzajemnie w zakresie kwoty 109.681,26 zł, a wobec tego na rzecz powodowi przysługuje wobec pozwanej wierzytelność w wysokości stanowiącej różnicę kwot 130.000 PLN i 109.681,26 PLN, czyli 20.318,74 PLN.

38.  Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy istotne znaczenie ma ustalenie, czy złożenie przez pozwaną oświadczenia o potrąceniu (art. 499 k.c.) może zostać uznane za zrzeczenie się przez nią z zarzutu potrącenia (art. 117 § 2 k.c.). Zgodnie z art. 118 k.c., termin przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy wynosi 3 lata i upływa z końcem roku kalendarzowego. Datą rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczenia banku jest data, w której konsument po raz pierwszy zakwestionował wobec banku związanie postanowieniami umowy.3 Zdaniem Sądu w niniejszej sprawie uzasadnione jest przyjęcie, że kredytobiorczyni zakwestionowała względem banku związanie postanowieniami umowy w dacie złożenia do Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia wniosku o zawezwanie banku do próby ugodowej, to jest w dniu 12.10.2017 r. W związku z tym, trzyletni termin przedawnienia roszczenia powoda upłynął z dniem 31.12.2020 r. Tym samym w dacie złożenia pozwu inicjującego niniejsze postępowanie, czyli w dniu 16.12.2021 r., roszczenie dochodzone przez bank było już przedawnione. Skoro roszczenie powoda jest przedawnione, a pozwana podniosła zarzut przedawnienia, sąd odsyłający co do zasady powinien oddalić powództwo. Inaczej byłoby natomiast w razie uznania, że pozwana przez złożenie oświadczenia o potrąceniu zrzekła się zarzutu przedawnienia – w takim bowiem wypadku powództwo nie zostałoby oddalone z uwagi na podniesienie przez pozwaną zarzutu przedawnienia i wówczas sąd odsyłający mógłby zasądzić od pozwanej na rzecz powoda kwotę 20.318,74 PLN. Z tych przyczyn rozstrzygnięcie kwestii przedstawionej Trybunałowi Sprawiedliwości ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

39.  Uzasadnienie odesłania - co do istoty.

40.  W świetle orzecznictwa polskich sądów złożenie oświadczenia o potrąceniu (art. 499 k.c.) zawiera w sobie zrzeczenie się zarzutu przedawnienia (art. 117 § 2 k.c.). Mianowicie w orzecznictwie wskazuje się, że „Strona składająca oświadczenie o potrąceniu własnej należności, niezależnie zresztą od jej istnienia i zaskarżalności, własnym działaniem zmierza do zaspokojenia przedawnionego roszczenie, tym bardziej więc akceptuje jego istnienie, wyraża wolę wywiązania się z własnego obowiązku spełnienia takiego świadczenia, świadomie rezygnuje tym samym z możliwości uchylenia się od jego zaspokojenia przez podniesienie zarzutu przedawnienia.”4 Stanowisko to jest także akceptowane w literaturze.5 Tym samym analiza przepisów kodeksu cywilnego i krajowego orzecznictwa powinna prowadzić do wniosku, że w niniejszej sprawie złożenie przez pozwaną oświadczenia o potrąceniu zawartego w odpowiedzi na pozew stanowiło zrzeczenie się przez pozwaną zarzutu przedawnienia i tym samym zarzut przedawnienia podniesiony przez pozwaną nie może zostać uwzględniony.

41.  Niemniej jednak przyjęcie tego stanowiska może budzić wątpliwości w świetle prawa unijnego, a w szczególności przepisów dyrektywy 93/13. Przede wszystkim wątpliwości może budzić to, czy możliwość uznania oświadczenia pozwanej o potrąceniu za zrzeczenie się zarzutu przedawnienia nie sprzeciwia się celowi art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13. Mianowicie przepis ten wymaga od państw członkowskich, aby zapewniły „stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach”. Tymczasem zaakceptowanie koncepcji, według której złożenie oświadczenia o potrąceniu przez konsumenta stanowi zrzeczenie się zarzutu przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy może się sprzeciwiać temu celowi.

42.  Mianowicie pozwana mogła złożyć oświadczenie o potrąceniu wyłącznie w tym celu, aby spowodować umorzenie wierzytelności powoda, natomiast jej celem nie musiało być ułatwienie powodowi dochodzenia tej wierzytelności. Co więcej, intencją pozwanej niewątpliwie nie było zrzeczenie się zarzutu przedawnienia, skoro pozwana podniosła zarzut przedawnienia w tym samym piśmie procesowym, w którym podniosła zarzut potrącenia. Ponadto pozwana składając oświadczenie o potrąceniu nie wskazała wprost, że zrzeka się zarzutu potrącenia. Pozwana mogła też nie mieć świadomości tego, że złożenie przez nią oświadczenia o potrąceniu może zostać potraktowane jako zrzeczenie się zarzutu potrącenia. W końcu przyjęcie, że złożenie oświadczania o potrąceniu stanowi zrzeczenie się zarzutu przedawnienia mogłoby być sprzeczne z celami ochrony konsumentów, ponieważ w ten sposób mogłoby zniechęcać konsumentów do korzystania z instytucji potrącenia, która ułatwia rozliczenie należności spełnionych w związku z zawarciem w umowie nieuczciwych warunków umownych. Co więcej, względy ochrony konsumentów mogą uzasadniać interpretację prawa krajowego, zgodnie z którą uwzględnienie przedawnionego roszczenia przedsiębiorcy wobec konsumenta powinno zostać zawężone do wyjątkowych i jednoznacznie określonych sytuacji. Za taką interpretacją może przemawiać także zasada pewności prawa.

43.  Z drugiej jednak strony, jeżeli celem pozwanej było umorzenie wierzytelności powoda, to oznacza, że przyjemniej akceptowała istnienie tej wierzytelności, w innym bowiem razie potrącenie wierzytelności przez pozwaną byłoby bezcelowe. Co więcej, pozwana jest w niniejszej sprawie reprezentowana przez adwokata, któremu niewątpliwie są znane krajowe orzecznictwo i literatura prawnicze, które kwalifikują złożenie oświadczenia o potrąceniu jako zrzeczenie się zarzutu przedawnienia. Ponadto argument, że oświadczenie o potrąceniu nie zawierało wyraźnego oświadczenia o zrzeczeniu się zarzutu przedawnienia mógłby zostać odparty w ten sposób, że nie było takiej potrzeby, gdyż czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów (art. 56 k.c.), a te uzasadniają uznanie oświadczenia o potrąceniu za zrzeczenie się zarzutu potrącenia.

44.  Pytanie prejudycjalne.

45.  Mając powyższe na uwadze, Sąd odsyłający uznał za zasadne na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

czy, w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą złożenie przez konsumenta oświadczenia o potrąceniu jego wierzytelności z wierzytelnością banku o zwrot równowartości kapitału kredytu jest równoznaczne ze zrzeczeniem się przez konsumenta zarzutu przedawnienia powyższej wierzytelności banku.

46.  Zawieszenie postępowania przed Sądem odsyłającym.

47.  W związku ze zwróceniem się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na niniejsze pytanie prejudycjalne, należało zawiesić postępowanie przez sądem odsyłającym na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c.

WERSJA ZANONIMIZOWANA

dnia 6 listopada 2024 roku

sędzia del.

Michał Maj

1 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30.04.2014 r., C-26/13, K. i K. R., pkt 84.

2 Vide:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15.06.2023 r., C-520/21, Bank (...)., pkt 84,

- postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11.12.2023 r., C-756/22, Bank (...), pkt 29,

- postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12.01.2024 r., C-488/23, N., pkt 25.

3 Vide uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

4 Vide:

- wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10.09.2014 r., I ACa 1720/13,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11.05.2022 r., I CSK 542/22.

5 Vide:

- Konrad Osajda (red. serii), Witold Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 32, Warszawa 2024, komentarz do art. 117 k.c., pkt 39,

- Małgorzata Balwicka-Szczyrba (red.), Anna Sylwestrzak (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, WKP 2024, komentarz do art. 117 k.c., pkt 21,

- Mariusz Fras (red.), Magdalena Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do art. 117-125, LEX/el. 2019, komentarz do art. 117 k.c., pkt 52.