Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 grudnia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie, XXVIII Wydział Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: sędzia Katarzyna Dawid – Birska

Protokolant: stażysta Monika Struj

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 grudnia 2024 roku w Warszawie

sprawy z powództwa P. P. i V. P.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i o zapłatę

I.  ustala, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 24 października 2008 roku, zawarta pomiędzy powodami a poprzednikiem prawnym strony pozwanej, jest nieważna;

II.  zasądza od strony pozwanej:

a)  na rzecz powoda kwotę 6 295,87 chf (sześć tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt pięć franków szwajcarskich i osiemdziesiąt siedem centymów),

b)  na rzecz powódki kwotę 6 295,88 chf (sześć tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt pięć franków szwajcarskich i osiemdziesiąt osiem centymów)

- obie w/w kwoty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia 18 czerwca 2024 roku do dnia zapłaty;

III.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

IV.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów w udziałach po ½ (jednej drugiej) części kwotę 11 834 zł (dwanaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym kwotę 10 800 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt XXVIII C 5974/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 30 grudnia 2024 roku

W pozwie, wniesionym w dniu 14 maja 2021 roku (k. 57 – data nadania przesyłki poleconej) przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. (dalej też jako (...) Bank (...) S.A.” lub „Bank”), powodowie V. P. i P. P. domagali się:

1.  zasądzenia od strony pozwanej na ich rzecz solidarnie kwoty 111 514,21 zł oraz 54 806,79 CHF wraz z odsetkami za opóźnienie w wysokości ustawowej, liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, na którą składają się:

a)  111 161,91 zł oraz 54 806,79 CHF tytułem zwrotu świadczenia nienależnego w postaci spłaty kredytu (suma rat kapitałowo - odsetkowych),

b)  352,30 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego w postaci uiszczonych prowizji,

2.  ustalenia, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 24 października 2008 roku, zawarta pomiędzy nimi a (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. (obecnie strona pozwana), jest nieważna.

Ponadto powodowie wnieśli o zabezpieczenie roszczenia oraz o zasądzenie od strony pozwanej na ich rzecz solidarnie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając żądania pozwu, powodowie wyjaśnili, że ich podstawę faktyczną stanowi, zawarta przez nich w dniu 24 października 2008 roku z poprzednikiem prawnym strony pozwanej (...) Bankiem S.A. – umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) oraz że wskazana w umowie kwota kredytu 415 000 zł miała być waloryzowana kursem waluty frank szwajcarski, a kurs tej waluty miał ustalić Bank jednostronnie. Wskazali, że na podstawie tej umowy uiścili łącznie na rzecz strony pozwanej kwoty 111 514,21 zł oraz 54 806,79 CHF tytułem rat kredytu oraz prowizji. Następnie zarzucili, że postanowienia § 2 ust. 2, § 4 ust. 1a i § 9 ust. 2 tej umowy stanowią postanowienia abuzywne a skutkiem tego jest nieważność całej umowy. Na zakończenie wskazali, że posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności w/w umowy oraz uzasadnili wniosek o zabezpieczenie (k. 3 – 43 – pozew).

Postanowieniem z dnia 07 lipca 2021 roku Sąd oddalił wniosek powodów o zabezpieczenie roszczenia (k. 67 – postanowienie Sądu z dnia 07 lipca 2021 roku).

W odpowiedzi na pozew strona pozwana (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. W pierwszej kolejności z ostrożności procesowej i na wypadek przyjęcia przez Sąd dopuszczalności tzw. „odfrankowania” umowy kredytu, strona pozwana podniosła zarzut przedawnienia roszczeń powodów w zakresie obejmującym rzekome nadpłaty powstałe w okresie od dnia zawarcia umowy kredytu do dnia 14 maja 2011 roku z uwagi na fakt, że roszczenia te powstały na więcej niż 10 lat przed wniesieniem pozwu. Kolejno z ostrożności procesowej i na wypadek unieważnienia przez Sąd umowy kredytu podniosła ewentualny zarzut potrącenia wierzytelności powodów o zapłatę, dochodzonej w niniejszej sprawie kwoty z wzajemną wierzytelnością pozwanego Banku o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu, to jest kwoty 415 000 zł oraz wierzytelności pozwanego Banku z tytułu tzw. wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału, to jest kwoty 552 637,36 zł, czyli łącznie kwoty 967 637,36 zł. Również z ostrożności procesowej i na wypadek unieważnienia przez Sąd umowy kredytu oraz nieuwzględnienia przez Sąd ewentualnego zarzutu potrącenia, strona pozwana podniosła ewentualny zarzut zatrzymania kwoty 415 000 zł, stanowiącej roszczenie pozwanego Banku w stosunku do powodów o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu oraz kwoty 552 637,36 zł, stanowiącej roszczenie strony pozwanej o zwrot tzw. wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału, czyli łącznie kwoty 967 637,36 zł.

Uzasadniając swoje stanowisko procesowe, strona pozwana w pierwszej kolejności podniosła, że kredyt indeksowany do waluty CHF nie jest kredytem złotowym, że walutą takiego kredytu jest CHF a walutą wypłaty i spłaty kredytu jest PLN. Kolejno podniosła, iż brak jest podstaw do uznania przedmiotowej umowy za nieważną oraz że nie jest ona sprzeczna z art. 353 ¹ k.c., z zasadami współżycia społecznego ani z art. 69 ustawy Prawo bankowe. Następnie odniosła się do zarzutów powodów, dotyczących abuzywności kwestionowanych przez nich postanowień umowy, podając, że nie stanowią one klauzul niedozwolonych a nawet jeżeli tak uznać, to tylko te postanowienia nie wiązałyby stron a umowa mogłaby być dalej wykonywana np. poprzez zastosowanie przepisu dyspozytywnego. Ponadto wskazała na niekorzystne skutki stwierdzenia nieważności umowy dla powodów, podnosząc, iż w takim wypadku Bankowi przysługiwałyby roszczenia o zwrot kapitału i wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Na zakończenie uzasadniła ewentualne zarzuty potrącenia i zatrzymania (k. 83 - 165– odpowiedź na pozew).

Na rozprawie w dniu 10 lutego 2023 roku pełnomocnicy stron zgodnie oświadczyli, że sporna umowa kredytu została podpisana zarówno przez pełnomocników Banku jak i przez powodów. Pełnomocnik strony pozwanej oświadczył, że nie kwestionuje, że wysokość spłat powodów w okresie wskazanym w pozwie wynosiła tyle, ile powodowie wskazali w pozwie. Ponadto zgłosił on bezpośrednio wobec powodów oświadczenie o skorzystaniu przez Bank z prawa zatrzymania w zakresie kwoty 415 000 zł. Pełnomocnik powodów został zobowiązany do złożenia pisma przygotowawczego, w którym wskaże, jaką kwotę powodowie spłacili z majątku wspólnego oraz jaką kwotę powodowie spłacili po ustaniu pomiędzy nimi wspólności majątkowej małżeńskiej oraz do złożenia dowodu, z którego wynikałaby data ustania wspólności majątkowej małżeńskiej pomiędzy powodami - w terminie 2 tygodni pod rygorem zawieszenia postępowania. Pełnomocnik strony pozwanej został zobowiązany do złożenia repliki na w/w pismo pełnomocnika powodów, w którym odniesie się do wysokości spłat, podanych w tym piśmie - w terminie 2 tygodni od dnia doręczenia tego pisma pod rygorem uznania, że strona pozwana nie kwestionuje tych wysokości (k. 387v, k. 389 – 389v – protokół z rozprawy z dnia 10 lutego 2023 roku).

W piśmie z dnia 24 lutego 2023 roku powodowie wskazali, że z majątku wspólnego spłacili na rzecz strony pozwanej kwotę 86 199,10 zł, a po ustaniu pomiędzy nimi wspólności majątkowej kwoty 25 315,11 zł oraz 54 806,79 CHF (k. 398 – pismo powodów z dnia 24 lutego 2023 roku).

W piśmie z dnia 01 lipca 2024 roku strona pozwana podniosła:

1.  zarzut potrącenia wierzytelności powodów o zapłatę, dochodzonej w niniejszej sprawie kwoty z wzajemną jej wierzytelnością wskazaną poniżej, tj.:

a)  415 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu, wypłaconego na podstawie umowy kredytu,

b)  81 139,60 zł tytułem kwoty należnej Bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu, wypłaconą na podstawie umowy kredytu, w związku z koniecznością urealnienia świadczenia Banku;

2.  zarzut zatrzymania (na wypadek nieuwzględnienia zarzutu potrącenia), wskazanej niżej wierzytelności strony pozwanej, tj.:

a)  415 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu, wypłaconego na podstawie umowy kredytu,

b)  81 139,60 zł tytułem kwoty należnej Bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu, wypłaconą na podstawie umowy kredytu, w związku z koniecznością urealnienia świadczenia Banku.

Do pisma tego strona pozwana załączyła skierowane bezpośrednio do powodów: pismo z dnia 27 maja 2024 roku, w którym wezwała powodów do zapłaty kwot 415 000 zł i 81 139,60 zł, oraz pismo z dnia 18 czerwca 2024 roku, zatytułowane „oświadczenie o potrąceniu/skorzystaniu z prawa zatrzymania” (k. 412 – 427 – pismo strony pozwanej z dnia 01 lipca 2024 roku z załącznikami).

Na rozprawie w dniu 17 grudnia 2024 roku – bezpośrednio poprzedzającej ogłoszenie wyroku – pełnomocnik strony pozwanej oświadczył, że nie kwestionuje wysokości spłat, podanej przez powodów. Ostatecznie pełnomocnicy stron, w ich imieniu, podtrzymali dotychczasowe stanowiska procesowe i argumentację w sprawie (k. 433 – 433v – protokół z rozprawy z dnia 17 grudnia 2024 roku).

Sąd ustalił, co następuje:

W 2008 roku małżonkowie P. P. i V. P. planowali polepszyć warunki zaciągniętego przez nich już wcześniej - w Banku (...) - kredytu w walucie euro. Kredyt ten był przeznaczony na przebudowę lokalu mieszkalnego, w którym wówczas mieszkali. Zamierzali zaciągnąć kolejny kredyt na lepszych warunkach, aby spłacić kredyt w Banku (...). Aby uzyskać informacje o ofertach kredytowych banków, skorzystali z usług doradcy finansowego z firmy (...), który doradził im zaciągnięcie kredytu, powiązanego z walutą frank szwajcarski (CHF) w (...) Banku S.A. Doradca poinformował ich, że kurs waluty CHF nie wzrośnie więcej niż o 10 – 20 %. Wiedzieli oni, że kursy waluty CHF stosowane do tej umowy będzie ustalać Bank. Nie otrzymali informacji, w jaki sposób Bank będzie ustalał te kursy. Zakładali, że będą to kursy średnie NBP. Doradca przedstawił im historyczne kursy waluty CHF, obrazujące, że kurs tej waluty spadał. Otrzymali informację, że kredyt, powiązany z walutą CHF jest korzystniejszy od kredytu złotowego i że rata przy tym kredycie jest niższa.

( dowód: k. 387v - 388v – przesłuchanie powoda P. P. w charakterze strony; k. 388v - 389 - przesłuchanie powódki V. P. w charakterze strony)

W dniu 24 października 2008 roku P. P. i V. P. (dalej też jako „Kredytobiorca” lub „Kredytobiorcy”) oraz (...) Bank S.A. z siedzibą w W. (dalej jako „Bank”) zawarli umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) (dalej jako „Umowa”).

Zgodnie z § 1 ust. 2 Umowy jej integralną część stanowiły „Ogólne Warunki Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów na Cele Mieszkaniowe i Pożyczek hipotecznych w (...) Banku S.A.” (dalej jako „OWKM”) stanowiące załącznik nr 1 do Umowy, co do których Kredytobiorca oświadczył, że zapoznał się z ich treścią i na stosowanie których wyraził zgodę.

W § 2 ust. 1 Umowy wskazano, że Bank na wniosek z dnia 01 października 2008 roku udzielić miał Kredytobiorcy kredytu w kwocie 415 000,00 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF na okres 300 miesięcy od dnia 24 października 2008 roku do dnia 03 października 2033 roku na zasadach określonych w Umowie i OWKM.

Zgodnie z § 2 ust. 2 Umowy kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla tej waluty zgodnie z „Tabelą kursów”, obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu.

Stosownie do § 3 ust. 1 pkt 1) Umowy celem kredytu była spłata kredytu hipotecznego nr (...) w (...).

§ 4 ust. 1 Umowy stanowił, że uruchomienie kredytu nastąpić miało jednorazowo w formie przelewu na rachunek bankowy podany w zaświadczeniu z (...), zaś § 4 ust. 1a – że kredyt wykorzystywany miał być w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu.

Zgodnie z § 8 ust. 1 i 2 Umowy oprocentowanie (stopa procentowa) kredytu w całym okresie kredytowania miało być zmienne i stanowić sumę zmiennej stawki odniesienia oraz stałej marży Banku w wysokości 2,05 punktów procentowych. W dniu zawarcia Umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 5,01% w stosunku rocznym.

W § 9 ust. 2 zdanie 2 – 4 Umowy wskazano, że wysokość rat kapitałowo – odsetkowych określona miała być w CHF, a ich spłata miała być dokonywana w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo – odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów”, obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych w złotych zależeć miała od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty miała mieć wpływ na ostateczną wysokość spłaconego przez Kredytobiorcę kredytu.

W § 10 ust. 1 Umowy wskazano, że prawne zabezpieczenie spłaty udzielonego kredytu, odsetek, a także innych związanych z kredytem należności, stanowiły: hipoteka umowna kaucyjna do wysokości 830 000,00 zł, ustanowiona na nieruchomości, wskazanej w tym ustępie; cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia lokalu mieszkalnego od ognia i innych zdarzeń losowych.

W § 11 ust. 4 i 5 Umowy zostały zawarte oświadczenia, że Kredytobiorca poinformowany został przez Bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumie wynikające z tego konsekwencje oraz że akceptuje zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie wskazane w § 2 Umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 Umowy oraz warunków jego spłaty określone w § 9 Umowy.

( dowód: k. 45 – 51v – kserokopia umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) Nr (...) wraz z OWK)

W wykonaniu powyższej Umowy Bank wypłacił kredyt w kwocie 415 000 zł, którą po przeliczeniu na walutę CHF według kursu kupna tej waluty z Tabeli kursów Banku z dnia wypłaty, zaksięgował jako saldo zadłużenia Kredytobiorców w wysokości 167 649,67 CHF.

( dowód: k. 52 – kserokopia zaświadczenia Banku z dnia 05 lutego 2021 roku)

Środki pieniężne, pochodzące z w/w Umowy kredytu, zostały przeznaczone na spłatę innego kredytu, zaciągniętego przez Kredytobiorców na remont lokalu, który służył zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych Kredytobiorców do listopada 2020 roku. Od 2021 roku lokal ten jest przez nich wynajmowany.

V. P. nigdy nie prowadziła działalności gospodarczej. Natomiast P. P. w dacie zawarcia Umowy oraz obecnie prowadzi praktykę lekarską. Nigdy nie wykonywał tej działalności w tym lokalu. Nie ma w nim gabinetu. Działalność ta była zarejestrowana w tym lokalu.

Kredytobiorcy w dacie zawarcia Umowy oraz obecnie pozostają w związku małżeńskim. W dniu 07 maja 2012 roku zawarli w formie aktu notarialnego umowę majątkową małżeńską, ustanawiając między nimi rozdzielności majątkowej. Do czasu ustanowienia rozdzielności majątkowej kredyt spłacali z majątku wspólnego, a po tym czasie kredyt spłacali wspólnie w udziałach równych.

O tym, że w/w Umowa może zawierać postanowienia niedozwolone Kredytobiorcy uświadomili sobie w około 2019 roku.

( dowód: k. 387v - 388v – przesłuchanie powoda P. P. w charakterze strony; k. 388v - 389 - przesłuchanie powódki V. P. w charakterze strony; k. 399 – 400 – kserokopia aktu notarialnego)

W wykonaniu powyższej Umowy w okresie od jej zawarcia do 03 lutego 2021 roku Bank pobrał od Kredytobiorców łącznie kwoty 111 514,21 zł oraz 54 806,79 CHF tytułem spłaty rat kapitałowo – odsetkowych i prowizji.

(fakt bezsporny)

Pismem z dnia 27 maja 2024 roku Bank wezwał Kredytobiorców do zapłaty w terminie do dnia 17 czerwca 2024 roku kwoty 415 000 zł tytułem zwrotu nominalnej wartości kapitału kredytu oraz kwoty 81 139,60 zł tytułem kwoty należnej Bankowi ponad nominalną kwotę kapitału kredytu w związku z koniecznością urealnienia świadczenia Banku. Pismo to Kredytobiorcy odebrali w dniu 10 czerwca 2024 roku.

Następnie pismem z dnia 18 czerwca 2024 roku Bank złożył Kredytobiorcom oświadczenie o potrąceniu kwoty 415 000 zł i kwoty 81 139,60 zł z wierzytelnością dochodzoną przez nich w niniejszym postępowaniu sądowym. Pismo to Kredytobiorcy odebrali w dniu 26 czerwca 2024 roku.

( dowód: k. 416 – 417 – kserokopia wezwania do zapłaty; k. 423 – 424 – wydruki śledzenia przesyłek – wezwania do zapłaty; k. 425 – 425v – kserokopia oświadczenia o potrąceniu/skorzystaniu z prawa zatrzymania; k. 426 – 427 – wydruki śledzenia przesyłek – oświadczenia o potrąceniu/skorzystaniu z prawa zatrzymania)

(...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Banku S.A. z siedzibą w W., z którym Kredytobiorcy zawarli powyższą Umowę.

Do chwili zamknięcia rozprawy w niniejszej sprawie Bank nie zapłacił Kredytobiorcom żądanych przez nich kwot.

( fakty bezsporne )

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił przede wszystkim na podstawie wskazanych w jego opisie dowodów z kserokopii dokumentów a także z przesłuchania powodów w charakterze strony.

Dowody z dokumentów Sąd ocenił jako wiarygodne. Strony postępowania nie kwestionowały, że oświadczenia w nich zawarte zostały złożone przez osoby, które podpisały te dokumenty. Nie kwestionowały także prawdziwości i autentyczności dokumentów złożonych w zwykłych kserokopiach. Sąd nie znalazł także podstaw, aby z urzędu powziąć wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej w zakresie, w jakim stanowiły podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie.

Odnośnie dowodu z przesłuchania powodów, wskazać należy, iż w swoich zeznaniach zrelacjonowali oni przebieg zdarzeń, związanych z zawarciem Umowy kredytu, akcentując, że oferta kredytu indeksowanego do CHF została im przedstawiona jako korzystna dla nich oraz że nie otrzymali informacji, w jaki sposób Bank będzie ustalał kursy CHF, służące przeliczeniom.

Oceniając zeznania powodów, Sąd miał na uwadze, że są oni bezpośrednio zainteresowani korzystnym dla siebie rozstrzygnięciem niniejszej sprawy. Jednakże – mając na uwadze treść ich zeznań oraz okoliczność, że w większości znalazły one potwierdzenie w innych dowodach zgromadzonych w sprawie – Sąd co do zasady ocenił je jako wiarygodne.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły także same twierdzenia stron o okolicznościach faktycznych sprawy. W zakresie, w jakim druga strona je przyznała lub im nie zaprzeczyła, uznać należało je za bezsporne (art. 229 – 230 k.p.c.).

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął dowody: z zeznań świadków M. Ś. i I. K., zgłoszonych w pkt II lit. a pkt 1 i 2 odpowiedzi na pozew (k. 83 - 84); z dokumentów, wymienionych w pkt II lit. c ppkt 4 - 7 odpowiedzi na pozew (k. 85); z opinii biegłego sądowego, zgłoszonej w pkt II lit. d odpowiedzi na pozew (k. 85 - 86). W ocenie Sądu, dowody te nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Co do dowodów z zeznań w/w świadków, to Sąd miał na uwadze, iż nie brali oni udziału w zawieraniu przedmiotowej Umowy z powodami, a więc ich zeznania dotyczyć mogłyby jedynie ogólnego opisania istniejącej w Banku procedury zawierania umów kredytu hipotecznego, zaś ustalenia te nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Odnośnie dowodu z opinii biegłego sądowego, zgłoszonego przez stronę pozwaną oraz z prywatnych wyliczeń strony pozwanej na wypadek unieważnienia Umowy kredytu, to fakty, które miały być wykazane tymi dowodami, nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie wobec oceny prawnej przedmiotowej Umowy, dokonanej w dalszej części uzasadnienia.

Natomiast co do zgłoszonych przez stronę pozwaną dowodów z dokumentów w postaci pisma KNF, analizy ZBP i opinii prawnej dr hab. I. W., to wskazać należy, iż mogły one stanowić jedynie dowody na wykazanie faktów, że dokumenty te zostały sporządzone przez ich autorów oraz mogły one stanowić wyłącznie wzmocnienie argumentacji prawnej strony, która się na nie powołała. Nie mogły one jednak stanowić podstawy ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie, nie miały one bowiem istotnego znaczenia dla jej rozstrzygnięcia.

Sąd zważył, co następuje:

Żądanie powodów o ustalenie nieważności Umowy kredytu, zasługiwało na uwzględnienie w całości. Natomiast żądanie powodów o zapłatę co do zasady zasługiwało na uwzględnienie, jednakże ostatecznie zostało ono uwzględnione wyłącznie co do kwoty 12 591,75 CHF a w pozostałej, przeważającej części, zostało ono oddalone na skutek podniesienia przez stronę pozwaną i częściowego uwzględnienia przez Sąd zarzutu potrącenia.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż stanowisko powodów okazało się uzasadnione w części, opierającej się na zarzucie nieważności Umowy kredytu na skutek usunięcia z niej klauzul indeksacyjnych. Do wniosku o nieważności Umowy prowadzi analiza jej postanowień pod kątem abuzywności.

Kolejno wskazać należy, iż w uzasadnieniu wyroku nie ma potrzeby i nie ma obowiązku wyrażania szczegółowego stanowiska do wszystkich poglądów prezentowanych przez strony, o ile nie miały one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 29 października 1998 roku w sprawie II UKN 282/98, Legalis 44600, oraz wyrok ETPCZ z 21 lipca 2015 roku w sprawie D. przeciwko Turcji 41721/04, Legalis 1378918). Dopuszczalne – a w świetle brzmienia art. 327 ^{( 1)} § 2 k.p.c. wręcz konieczne – jest rozprawienie się z poszczególnymi zarzutami niejako en bloc, poprzez zaprezentowanie odmiennego zapatrywania w kwestii faktów lub prawa nie pozostawiające przestrzeni dla racjonalnej obrony pozostałych zarzutów, które – przy uwzględnieniu koncepcji sądu – stają się wówczas bezprzedmiotowe ( por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 20 grudnia 2017 roku w sprawie VI ACa 1651/15, Legalis 1733044). Większość zagadnień prawnych składających się na decyzje procesowe znalazło już rozstrzygnięcie – przynajmniej na poziomie Sądu Apelacyjnego – i nie wymaga nadmiernie szerokiego omówienia. Wobec tego, Sąd – stosownie do wymogów art. 327 ^{( 1)} § 2 k.p.c. – sporządził niniejsze uzasadnienie w sposób możliwie zwięzły.

Przechodząc do prawnej analizy przedmiotowej Umowy, wskazać należy, iż mają do niej zastosowanie przepisy ustawy Prawo bankowe.

Zgodnie zaś z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe (Dz.U z 2002 roku, Nr 72, poz. 665, t.j. z późn. zm.) (dalej też jako „UPrB”) – w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia spornej Umowy – przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do art. 69 ust. 2 cytowanej ustawy umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Z powyższego wynika zatem, że umowa kredytu jest umową nazwaną, dwustronnie zobowiązującą. Na jej podstawie bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji drugiej strony – kredytobiorcy kwotę środków pieniężnych (kwotę kredytu), a kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić kwotę wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami. Uprawnienie kredytobiorcy polega na tym, że może domagać się od banku wypłaty kredytu a obowiązek polega na tym, że ma zwrócić wypłaconą mu kwotę wraz z odsetkami. Umowa kredytu jest umową odpłatną, gdyż na kredytobiorcę nakłada obowiązek zapłacenia bankowi odsetek oraz prowizji, które mają charakter wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych banku. Ponadto jest to umowa konsensualna, czyli dochodzi do skutku w wyniku samego uzgodnienia przez strony jej podstawowych postanowień. Przedmiotem kredytu musi być określona kwota pieniężna. W umowie muszą być także określone zasady spłaty sumy kredytu.

Ponadto wskazać należy, iż sporna Umowa została zawarta przed zmianą ustawy Prawo bankowe, dokonaną ustawą z dnia 29 lipca 2011 roku (Dz.U. z 2011 roku, Nr 165, poz. 984), na mocy której dodano art. 69 ust. 2 pkt 4a UPrB, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa kredytu powinna zawierać szczegółowe zasady określenia sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo - odsetkowych oraz zasady przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu.

Ustawa ta wprowadziła także uregulowanie, zawarte w art. 69 ust. 3 zdanie 1 UPrB, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo – odsetkowych bezpośrednio w tej walucie oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie.

Powyższe nie stanowi ustawowej definicji kredytu indeksowanego lub denominowanego. Przyjmuje się jednak, że kredyt denominowany lub indeksowany do waluty obcej to kredyt udzielony w złotych polskich, którego kwota jest odnoszona do waluty obcej. Kredyt taki jest kredytem złotowym, z tym, że na skutek denominacji lub indeksacji, saldo kredytu wyrażane jest w walucie obcej, do której kredyt został denominowany lub indeksowany. Kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kredytu bądź w walucie, do której kredyt został denominowany lub indeksowany bądź w walucie polskiej, po przeliczeniu raty wyrażonej w walucie. Wypłata kredytu indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej następuje w złotych polskich, zaś operacja z walutą obcą dokonywana jest jedynie „na papierze” dla celów księgowych, do faktycznego przekazania wartości dewizowych nie dochodzi. Do faktycznego obrotu dewizowego dochodzi dopiero wówczas, gdy strony uzgodnią, że spłata kredytu przez kredytobiorcę następować będzie w walucie, do której kredyt indeksowano lub denominowano.

Mając powyższe na uwadze, dokonać należy rozróżnienia pomiędzy kredytem indeksowanym do waluty obcej a kredytem czysto walutowym. W przeciwieństwie do kredytu indeksowanego, kredyt walutowy to kredyt udzielony w innej niż PLN walucie, a zatem również w tej walucie wypłacany i spłacany. W niniejszej sprawie z uwagi na to, iż środki finansowe zostały wypłacone Kredytobiorcy w walucie polskiej oraz Umowa przewidywała, że w takiej też walucie Kredytobiorca będzie spłacać raty kapitałowo – odsetkowe, z całą pewnością należy mówić o kredycie indeksowanym, nie zaś kredycie walutowym.

W tym miejscu dla usystematyzowania terminologii, dotyczącej przedmiotowej Umowy, wskazać należy, iż w niniejszej sprawie mamy do czynienia z kredytem indeksowanym do waluty obcej. Kwota kredytu została bowiem w Umowie wyrażona w złotych polskich a saldo zadłużenia poprzez odesłanie do kursu CHF miało być wyrażone w walucie obcej. W treści tej Umowy mylnie zatem użyto sformułowania, że przedmiotowy kredyt jest „denominowany” do waluty CHF. Kredyt denominowany to taki, w którym kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej. Natomiast w niniejszej sprawie kwota do wypłaty – kwota kredytu została wyrażona w złotych polskich, a więc jest to kredyt indeksowany do waluty obcej, a nie denominowany.

Kolejno, odnosząc się do podniesionego przez powodów zarzutu, że przedmiotowa Umowa narusza art. 69 UPrB, wskazać należy, iż w § 2 Umowy podano, że Bank miał udzielić Kredytobiorcy kredytu w kwocie w kwocie 415 000 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF na okres 300 miesięcy na zasadach określonych w Umowie i OWKM, a kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla tej waluty zgodnie z „Tabelą kursów”, obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu. Stosownie zaś do § 4 ust. 1a Umowy kredyt wykorzystywany miał być w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania danej transzy. Natomiast § 9 ust. 2 zdanie 3 Umowy stanowił, że spłata rat kapitałowo – odsetkowych dokonywana miała być w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo – odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów”, obowiązującą w Banku w dniu spłaty.

Umowa nie jest zatem sprzeczna z art. 69 ust. 1 i 2 UPrB. W Umowie tej określono kwotę w złotych polskich, która podlegać będzie wypłacie Kredytobiorcy, zaś jakiej kwocie w CHF będzie odpowiadać ta kwota, miało zostać ustalone w dniu wypłaty kredytu. Kwota otrzymanego kredytu była zatem znana. Natomiast strony w Umowie ustaliły, że wartość wypłaconej w PLN kwoty zostanie przeliczona do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli kursów walut. Również wysokość rat kredytowych, spłacanych w PLN, miała być przeliczona na CHF z tym, że według kursu sprzedaży tej waluty. Inną kwestią jest natomiast stosowanie do wymienionych przeliczeń kursu waluty, ustalonego jednostronnie przez Bank, o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Zaznaczenia wymaga, że o tym, iż walutą kredytu był PLN świadczy nie tylko kwota kredytu, wskazana jednoznacznie w Umowie w PLN, ale także waluta zabezpieczenia hipotecznego, w którym wartość hipoteki umownej kaucyjnej do wysokości 830 000,00 zł (§ 10 ust. 1 pkt 1) Umowy). Zgodnie zaś z art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2001 roku, Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) – w brzmieniu obowiązującym na datę zawarcia analizowanej Umowy – hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Jeżeli wierzytelność zgodnie z prawem została wyrażona w innym pieniądzu niż pieniądz polski, hipotekę wyraża się w tym innym pieniądzu. Gdyby zatem wierzytelność – czyli kredyt – była wyrażona w CHF, również hipoteka powinna zostać wyrażona w CHF.

Zgodnie zatem z w/w postanowieniami przedmiotowej Umowy, kredyt miał być wypłacony w złotych polskich, indeksowany kursem innej waluty – CHF. Natomiast z walutą CHF powiązana była inna stopa referencyjna niż dla PLN, tj. nie WIBOR, lecz LIBOR. Kwota wypłacona powodom w PLN zgodnie z Umową w dniu uruchomienia kredytu miała być przeliczona na CHF według kursu kupna CHF określonego w „Tabeli kursów”. Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych miała zaś być ustalana z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu spłaty, zgodnie z „Tabelą kursów”.

Zastosowany w Umowie mechanizm indeksacji nie zmieniał kwoty i waluty kredytu, wyrażonej w PLN, a stanowił on jedynie klauzulę przeliczeniową, mocą której strony ustaliły, że zobowiązanie wyrażone w walucie polskiej w dniu uruchomienia kredytu, a zatem z chwilą wykonania zobowiązania Banku do wypłaty kredytu (co nastąpić miało w PLN), miało zostać przeliczone na walutę obcą – na CHF, Kredytobiorca zobowiązany był do dokonania spłaty kredytu – przy czym wysokość rat, uiszczanych w PLN, obliczona miała być według kursu CHF.

Kolejno wskazać należy, iż zgodnie z jednolitą linią orzecznictwa Sądu Najwyższego, przed wejściem w życie w/w ustawy z dnia 29 lipca 2011 roku, tzw. „ustawy antyspreadowej”, dopuszczalne było na zasadzie swobody umów zaciągnięcie zobowiązania kredytowego w walucie obcej z równoczesnym zastrzeżeniem, że wypłata i spłata kredytu będzie dokonywana w walucie krajowej ( por. wyroki Sądu Najwyższego: z 25 marca 2011 roku, IV CSK 377/10; z 29 kwietnia 2015 roku, V CSK 445/14; z 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14; z 27 lutego 2019 roku, II CSK 19/18 oraz z 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18). Argumentem przemawiającym za dopuszczalnością zawierania umów o kredyt indeksowany do waluty obcej przed wejściem w życie w/w ustawy nowelizującej było właśnie wprowadzenie do ustawy Prawo bankowe przepisu dotyczącego kredytów indeksowanych do waluty innej niż polska. Racjonalny ustawodawca nie wprowadziłby bowiem do porządku prawnego umowy, co do której zachodzą przesłanki do stwierdzenia jej nieważności.

Umowa kredytu indeksowanego, przewidującego spread walutowy, mieściła się zatem w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowiła jej możliwy wariant (art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 69 UPrB).

W ocenie Sądu, samo wprowadzenie do Umowy postanowienia przewidującego mechanizm indeksacji – z wyżej wskazanych już względów – nie było sprzeczne z treścią art. 69 ust. 1 UPrB, gdyż nie naruszało zasady swobody umów, wyrażonej w art. 353 ¹ k.c. Natomiast inną kwestią jest sposób określenia przez pozwany Bank mechanizmu indeksacji poprzez odesłanie do kursów walut, ustalanych w Tabelach kursowych, tworzonych przez Bank, o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

I.  NIEDOZWOLONE POSTANOWIENIA UMOWNE

Odnosząc się do zarzutów powodów, dotyczących abuzywności kwestionowanych postanowień, zawartych w Umowie, wskazać należy, iż w ocenie Sąd, postanowienia te, określające sposoby wyliczenia kwoty kredytu, podlegającej spłacie i wysokości rat kredytu, stanowią postanowienia niedozwolone, a tym samym nie wiążą powodów. Przy czym, w ocenie Sądu, wyeliminowanie tych postanowień z przedmiotowej Umowy prowadzi w niniejszej sprawie do jej upadku, a więc do jej nieważności.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień, określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Wskazać należy, iż regulacja, zawarta w art. 385 ^{( 1)} – 385 ^{( 3)} k.c., stanowi implementację dyrektywy 93/13, co rodzi określone konsekwencje dla wykładni tych przepisów. Przede wszystkim musi ona prowadzić do takich rezultatów, które pozwolą urzeczywistnić cele dyrektywy. Sądy krajowe, stosując prawo wewnętrzne, zobowiązane są tak dalece, jak jest to możliwe, by dokonywać jego wykładni w świetle brzmienia i celu tej dyrektywy, tak by osiągnąć przewidziany w niej rezultat, a zatem zastosować się do art. 288 akapit trzeci Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ( tak. m.in. wyrok TSUE C-377/14). Krajowe sądy i trybunały powinny tak wykładać prawo wewnętrzne, aby w pełni uwzględniało ono nie tylko literę, ale i ducha prawa unijnego ( tak E. Łętowska w: System prawa prywatnego T.5 – Zobowiązania część ogólna, Warszawa 2013, s. 30). Stosując zatem art. 385 ^{( 1)} k.c. należy stosować wykładnię przyjazną dla prawa unijnego – w szczególności potwierdzoną orzeczeniami Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako „TSUE” lub „Trybunał Sprawiedliwości”).

W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie zostały spełnione wszystkie przesłanki, określone w powołanym wyżej art. 385 ¹ k.c., pozwalające uznać postanowienia łączącej strony Umowy, dotyczące mechanizmu indeksacji, za klauzule abuzywne.

Z dowodów zgromadzonych w sprawie jednoznacznie wynika, że Bank zawarł przedmiotową Umowę w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie czynności bankowych (art. 43 ¹ k.c.), natomiast powodowie zawarli ją jako konsumenci (art. 22 ¹ k.c.). Środki pochodzące z kredytu miały zostać przeznaczone – i faktycznie zostały przeznaczone – na spłatę innego kredytu, zaciągniętego na remont mieszkania, które służyło zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych powodów do listopada 2020 roku. Od 2021 roku mieszkanie to jest przez nich wynajmowane. Powódka nigdy nie prowadziła działalności gospodarczej. Natomiast powód w dacie zawarcia Umowy prowadził praktykę lekarską. Nigdy nie wykonywał tej działalności w w/w mieszkaniu. Nie miał w nim gabinetu. Działalność ta była zarejestrowana w tym mieszkaniu. W tych okolicznościach nie sposób zatem uznać, aby pomiędzy działalnością gospodarczą powoda, a przedmiotową Umową, istniał jakikolwiek związek. Podkreślić przy tym należy, iż zarejestrowanie w kredytowanej nieruchomości działalności gospodarczej, przy braku jakiegokolwiek dalszego korzystania z tej nieruchomości na potrzeby prowadzenia takiej działalności, nie powoduje utraty statusu konsumenta, albowiem brak jest tu bezpośredniego związku pomiędzy tą działalnością a celem, na który został udzielony kredyt (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13 kwietnia 2022 roku, w sprawie VI ACa 458/21).

Ponadto wskazać należy, za Sądem Apelacyjnym w Warszawie (wyrok z dnia 29 września 2022 roku w sprawie I ACa 256/21, LEX nr 3447231), że o statusie konsumenta na tle przepisu art. 22 ¹ k.c. rozstrzyga kilka elementów, z których kluczowym jest niezwiązany z działalnością gospodarczą lub zawodową charakter czynności prawnej dokonywanej z przedsiębiorcą. Kryterium to oznacza, że status konsumenta nie podlega ocenie in abstracto, lecz w relacji do konkretnej czynności prawnej. Okoliczność, że osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową nie pozbawia jej per se atrybutu konsumenta. Osoba taka może bowiem korzystać ze statusu konsumenta, jeżeli dokonywana przez nią czynność nie jest bezpośrednio związana z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należało, iż powodom przysługiwał status konsumentów, a więc że uprawnieni są oni do ochrony, przewidzianej w art. 385 ¹ k.c.

Nie budziło również wątpliwości, że postanowienia przedmiotowej Umowy, dotyczące indeksacji, nie były uzgadniane z powodami indywidualnie przed zawarciem Umowy. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.). Przy czym należy podkreślić, że wzorce są to klauzule, opracowane przed zawarciem umowy i wprowadzane do stosunku prawnego przez jedną ze stron w ten sposób, że druga strona nie ma wpływu na ich treść. Są one zwykle opracowywane w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i w sposób jednolity określają one treść przyszłych umów, stąd strona która wyraziła zgodę na stosowanie wzorca nie może zmieniać jego treści według swojej woli. Ciężar dowodu, że dane postanowienie umowne zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 ¹ § 4 k.c.). Natomiast strona pozwana w niniejszej sprawie nie wykazała, aby powodowie mieli jakikolwiek wpływ na postanowienia umowne dotyczące klauzul indeksacyjnych. Samo zaakceptowanie przez powodów kwestionowanych postanowień poprzez podpisanie przedmiotowej Umowy nie oznacza, że postanowienia te zostały z nimi indywidulanie uzgodnione bądź że mieli oni realny wpływ na ich treść.

Kolejno wskazać należy, iż sporne postanowienia stanowią główny przedmiot umowy ( por. m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 11 grudnia 2019 roku w sprawie V CSK 382/18 i w wyroku z 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III CSK 159/15 oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 14 marca 2019 roku w sprawie D. C-118/17 i w wyroku z 12 lutego 2014 roku w sprawie K. C.-26/13 oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 26 sierpnia 2020 roku, w sprawie VI ACa 801/19). W związku z tym ustalić należało, czy sformułowane zostały one w sposób jednoznaczny. W ocenie Sądu, postanowienia te nie spełniają tego kryterium. Na podstawie kwestionowanych postanowień umownych nie było bowiem możliwe precyzyjne określenie kwoty kredytu w CHF oraz kwoty spłaty w CHF bez odniesienia do „Tabeli kursów”, tworzonej jednostronnie przez Bank. Przy czym – o czym była już mowa wyżej – kryteria, w oparciu o które Bank ustalał kursy walut, nie zostały w ogóle określone, nie wskazano także żadnej górnej granicy kursów ustalanych jednostronnie przez Bank.

W powołanym wyżej wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-26/13 wskazano, że ocena tego, czy warunek umowny został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinna uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności informacje udzielone konsumentowi przy zawarciu umowy oraz nie powinna ograniczać się do aspektów ściśle formalnych i językowych, a uwzględniać również konsekwencje ekonomiczne zastosowania warunku i jego ewentualny stosunek do pozostałych warunków umownych.

Zgodnie z wyrokiem TSUE z dnia 20 września 2018 roku w sprawie C-51/17 warunki umowy powinny być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, co zobowiązuje instytucje finansowe do dostarczenia kredytobiorcom informacji wystarczających do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Wymóg ten oznacza zatem, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta. Ponadto w wyroku z dnia 10 czerwca 2021 roku w sprawie C-609/16 TSUE potwierdził wyrażane już we wcześniejszych wyrokach stanowisko, że wymogu przejrzystości warunków umownych nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym. Ponieważ ustanowiony przez dyrektywę nr 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażania warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, a więc wymóg przejrzystości ustanowiony w tej dyrektywie, musi podlegać wykładni rozszerzającej ( wyrok z 03 marca 2020 roku w sprawie C‑125/18).

Wskazać należy za Sądem Apelacyjnym w Warszawie ( wyrok z 26 sierpnia 2020 roku, w sprawie VI ACa 801/19), że świadomość ryzyka kursowego to taki stan, w którym kredytobiorca w chwili zawierania umowy kredytu ma wiedzę, jak kształtowałoby się jego zadłużenie oraz koszty obsługi spłaty kredytu w przypadku silnej deprecjacji złotówki względem danej waluty obcej, z której kursem dany kredyt został powiązany, ale w oparciu o treść umowy kredytu, która ma zostać zawarta, a nie przez bliżej niedookreślone symulacje, które mogą być powiązane z jej treścią.

Mając powyższe na uwadze, rozważyć należało, czy informacje udzielone powodom przez Bank były wystarczające do podjęcia przez nich świadomej i rozważnej decyzji.

Z dowodów zgromadzonych w niniejszej sprawie nie wynika, aby Bank sprostał powyższemu obowiązkowi informacyjnemu. Nie wynika z nich bowiem, aby przed zawarciem przedmiotowej Umowy Bank, wykonując ciążący na nim obowiązek informacyjny, przedstawił w rzetelny sposób informację o tym, że mogą wystąpić znaczne wahania kursu waluty, do której kredyt indeksowano, co może mieć znaczący wpływ na wysokość raty kredytowej. Nie przedstawiono w szczególności powodom symulacji rat kredytowych przy założeniu znacznego wzrostu kursu CHF. Nie przedstawiono im także – znanych przecież przez Bank – wahań kursu CHF z ostatnich lat przed zawarciem Umowy. Przy czym wskazać należy, iż ciężar dowodu w powyższym zakresie spoczywał na stronie pozwanej.

Podkreślić należy, iż udzielana kredytobiorcy informacja o ryzyku kursowym powinna być jasna i zrozumiała dla niego. W taki też sposób powinien być mu przedstawiony, a w miarę potrzeby zobrazowany na przykładach (symulacjach, wykresach), mechanizm przeliczeniowy. Takich działań zaś Bank z całą pewnością nie podjął.

Nie można zatem uznać, że powodowie w oparciu o przedstawione im informacje mogli zakładać, że istnieje realne ryzyko gwałtownego i radykalnego wzrostu kursu CHF wobec waluty PLN oraz że uzyskali od Banku informacje pozwalające im ocenić, jakie konsekwencje ekonomiczne ma dla ich zobowiązania radykalny wzrost kursu waluty CHF.

Gdyby powodom rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to założyć można, iż nie zdecydowaliby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy w perspektywie jej spłacania przez kilkadziesiąt lat. Gdyby kredytujący Bank zamierzał wystarczająco poinformować kredytobiorcę będącego osobą fizyczną – konsumentem, o niebezpieczeństwach wynikających z kredytu powiązanego z kursem waluty obcej, to nie proponowałby w ogóle zawierania takich umów kredytowych, zdając sobie sprawę jako profesjonalista, że umowa taka może zostać łatwo oceniona jako nieuczciwa (por. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 29 października 2019 roku w sprawie IV CSK 309/18).

Wobec uznania, że kwestionowane postanowienia umowne (§ 2, § 4 ust. 1a i § 9 ust. 2 zdanie 3 Umowy) odnosiły się do świadczeń głównych i nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, możliwe było przejście do badania kolejnych przesłanek z art. 385 ¹ k.c.

W ocenie Sądu, kwestionowane postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Przez rażące naruszenie interesów konsumenta należy rozumieć nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom (w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego) oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku ( tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 22 października 2020 roku, w sprawie I ACa 709/19). Ocena zachowań w świetle dobrych obyczajów następuje najczęściej poprzez odwołanie się do takich wartości jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację tych wartości, uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem braku równowagi stron ( por. wyroki Sądu Najwyższego z 15 stycznia 2016 roku w sprawie I CSK 125/15 i z 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III CSK 159/17).

Sąd orzekający w niniejszym składzie w pełni podziela ugruntowany już w orzecznictwie pogląd, iż niejasny i niepoddający się weryfikacji mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną ( tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III CSK 159/17). Ponadto zgodnie ze stanowiskiem TSUE, wyrażonym w wyroku z dnia 18 listopada 2021 roku w sprawie C-212/20, art. 5 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę. Natomiast kwestionowane postanowienia tych wymogów nie spełniają.

Dodać również należy, iż niewątpliwie dobre obyczaje narusza także całkowite i nieograniczone obciążenie konsumenta ryzykiem zmiany kursu walut ( tak Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 04 listopada 2020 roku, w sprawie V ACa 300/20).

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należało, że obciążenie powodów praktycznie nieograniczonym ryzykiem kursowym oraz niepoinformowanie ich o konsekwencjach zawarcia umowy, godziło w ich interesy. Nie było ono przy tym uzasadnione usprawiedliwionymi interesami Banku. Dodatkowo sam mechanizm indeksacji, o czym była mowa wyżej, został przez pozwany Bank skonstruowany w sposób nieuczciwy i rażąco naruszający interesy powodów, jako konsumentów.

Wskazać należy, iż przedmiotowa Umowa przenosiła ryzyko kursowe na konsumenta nie tylko mocą poszczególnych postanowień umowy (zwłaszcza zawartych w oświadczeniu o zapoznaniu z ryzykiem), ale samą jej konstrukcją. Po wypłacie kredytu Bank miał otrzymać jego zwrot w ratach z umówionymi odsetkami stosownie do harmonogramu spłat wyrażonego w walucie obcej. Ewentualny wzrost kursu waluty nie wpływał zatem na zwiększenie się świadczenia należnego Bankowi wyrażonego w tej walucie. Niezależnie od aktualnego kursu Bank jest w stanie uzyskać świadczenie zastrzeżone dla siebie w Umowie, tymczasem ciężar spełnienia tego świadczenia spoczywa wyłącznie na konsumencie. To stanowi nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków konsumenta na jego niekorzyść, a zatem stanowi o naruszeniu jego interesów. Znaczące – niekiedy nawet dwukrotne – zwiększenie salda zadłużenia w PLN i związane z tym proporcjonalne powiększenie należności odsetkowych nakazują określić to naruszenie jako rażące. Tym samym obie przesłanki uznania klauzuli za abuzywną zostały spełnione ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 13 lipca 2005 roku w sprawie I CSK 832/04).

Zgodnie natomiast z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Dodać należy, iż dla oceny danego postanowienia na podstawie art. 385 ¹ k.c. nie ma żadnego znaczenia sposób wykonywania umowy przez strony. W okolicznościach niniejszej sprawy nie podlegało zatem badaniu i nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia, czy pozwany Bank korzystał z możliwości, wynikających ze spornych postanowień umownych, a więc czy ustalane przez niego kursy walut w Tabeli Kursów były zawyżone w stosunku do kursów NBP lub kursów ustalanych przez inne banki. Postanowienie jest niedozwolone, jeśli stwarza dla przedsiębiorcy samą możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta. Za rażąco sprzeczne z interesem konsumenta uznać należy już samo skonstruowanie mechanizmu ustalania wartości świadczenia jednostronnie przez Bank, ponieważ mechanizm ten narusza równowagę kontraktową, umożliwiając przedsiębiorcy wpływ na kształtowanie obowiązków umownych konsumenta.

Kolejno wskazać należy, iż konsekwencje usunięcia z umowy postanowień określających mechanizm indeksacji szczegółowo rozważył TSUE w wyroku C-260/18. Potwierdzając stanowisko polskiego sądu odsyłającego, Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że po usunięciu uznanego za abuzywne odesłania do kursów kupna i sprzedaży z tabeli kursowej banku niemożliwe jest określenie kursu wymiany, a tym samym wykonanie przedmiotowej umowy, a zatem że skuteczne zakwestionowanie kursów wymiany walut jest równoznaczne z usunięciem postanowień o indeksacji w całości (pkt 24 i 36). Tym samym w świetle przepisów prawa krajowego utrzymanie umowy bez zawartych w niej warunków nie jest możliwe, co musi prowadzić do jej nieważności, czemu nie sprzeciwia się art. 6 Dyrektywy (pkt. 43). Dzieje się tak w szczególności, gdy – jak w sprawie niniejszej – usunięcie postanowień dotyczących kursów oznacza pośrednie usunięcie z umowy ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją umowy. Skoro warunek ryzyka kursowego jest traktowany jako określający główny przedmiot umowy kredytu (pkt 44), to bez niego utrzymanie obowiązywania umowy nie jest możliwe, gdyż powoduje to zmianę charakteru umowy.

Ponadto w wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 roku w sprawie C-19/20 Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w umowie, zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, podlegają przepisom prawa krajowego, przy czym kwestia utrzymywania się w mocy takiej umowy powinna być oceniana z urzędu przez sąd krajowy zgodnie z obiektywnym podejściem na podstawie tych przepisów.

Natomiast zgodnie z wyrokiem TSUE z dnia 18 listopada 2021 roku w sprawie C-212/20 w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w taki sposób, iż niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi krajowemu możliwość uzupełnienia tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku. Gdyby bowiem sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniałoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez sam brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal mogliby oni dostrzegać korzyść w stosowaniu rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców. TSUE w wyroku tym wskazał, że jedynie w wypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje, w związku z czym unieważnienie to skutkowałoby niejako ukaraniem konsumenta, sąd krajowy mógłby zastąpić ten warunek przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym. Ponadto TSUE dodał, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoi na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane przez skutki wynikające również z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, w przypadku gdy strony umowy wyrażą na to zgodę.

Wobec powyższego, stwierdzić należy, iż niedopuszczalne jest uzupełnienie abuzywnych postanowień umowy przez sąd poprzez zmianę treści tych postanowień, gdyż mogłoby to zagrażać realizacji długoterminowych celów stawianych przez Dyrektywę 93/13 ( wyrok (...) C-19/20 pkt 67 i 68). Jeśli umowa po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków nie może obowiązywać, sąd może – jedynie w celu uniknięcia penalizujących konsumenta konsekwencji – uzupełnić umowę przepisami dyspozytywnymi ( wyrok (...) C-26/13 w sprawie K. pkt 82-85). Niezależnie od wątpliwości co do możliwości zastąpienia kursu Banku kursem średnim NBP, należy zauważyć, że tego rodzaju zabieg nie usunąłby znaczącej nierównowagi między stronami, jaka powstała ze szkodą dla konsumenta na skutek włączenia do umowy warunku ryzyka kursowego. Za niedopuszczalnością takiego „uzupełniania” umowy wypowiedział się TSUE także w wyroku z dnia 08 września 2022 roku w sprawach połączonych od C‑80/21 do C‑82/21. Ponadto zgodnie ze stanowiskiem, wyrażonym w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 roku w sprawie III CZP 25/22, w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należało, iż po pierwsze – po wyeliminowaniu z Umowy postanowień abuzywnych (§ 2, § 4 ust. 1a oraz § 9 ust. 2 Umowy) nie było możliwe uzupełnienie powstałych na skutek tego luk np. średnim kursem NBP. Po drugie – wskazać należy, iż po wyeliminowaniu z Umowy spornych klauzul i niezastąpieniu ich innymi postanowieniami Umowa ta nie może nadal obowiązywać z niżej podanych względów.

W pierwszej kolejności powtórzyć należy, iż opisywane we wcześniejszej części uzasadnienia klauzule indeksacyjne, stanowią element określający główne świadczenie stron umowy o kredyt indeksowany. Wobec tego, stwierdzić należy, iż usunięcie postanowienia określającego główne świadczenia stron, prowadzi do tego, że pomiędzy stronami brak jest zgody na zawarcie umowy. To prowadzi zaś do wniosku, że na skutek stwierdzenia abuzywności wskazanych postanowień umownych, Umowę należy uznać za nieważną.

Kolejno wskazać należy, iż wyeliminowanie z przedmiotowej Umowy postanowień dotyczących indeksacji, odsyłających do „Tabeli kursów”, prowadzi nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również pośrednio do zamknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją. Klauzula dotycząca ryzyka wymiany określa główny przedmiot umowy kredytu indeksowanego. Usunięcie tych postanowień z umowy powoduje, że umowa ta nie może nadal obowiązywać bez tych warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy ( por. powołany już wyżej wyrok TSUE w sprawie C-260/18).

Po wyeliminowaniu z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji – a więc postanowień wyznaczających naturę tego stosunku zobowiązaniowego – umowę należałoby zatem uznać za nieważną na podstawie art. 353 ¹ k.c. jako sprzeczną z naturą zobowiązania. Wyeliminowanie z przedmiotowej Umowy klauzul indeksacyjnych doprowadziłoby bowiem do takiego zniekształcenia tego stosunku zobowiązaniowego, że nie odpowiadałby on już jego naturze, której istotą jest wprowadzenie postanowień dotyczących indeksacji, pozwalających na ustalenie salda zadłużenia w walucie obcej a następnie zastosowanie do tak ustalonego salda zadłużenia oprocentowania ustalonego według stawki LIBOR.

Reasumując – stwierdzenie, że postanowienia spornej Umowy, określające mechanizm indeksacji, stanowią klauzule abuzywne, prowadzi do upadku całej Umowy.

Wobec powyższego, zbędne okazało się odnoszenie do kolejnych zarzutów powodów. Już bowiem uwzględnienie powyższych zarzutów powodów skutkowało uwzględnieniem ich żądania, opartego na zarzucie nieważności Umowy kredytu.

II.  ŻĄDANIE USTALENIA NA PODSTAWIE ART. 189 K.P.C.

W ocenie Sądu, powodowie posiadają interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w żądaniu ustalenia nieważności Umowy kredytu.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Przepis art. 189 k.p.c. ma charakter przepisu materialnoprawnego, gdyż stanowi podstawę prawną powództw o ustalenie stosunku prawnego oraz o ustalenie prawa, i to zarówno ustalenie pozytywne, jak i negatywne. Przedmiotem ustalenia w drodze powództwa przewidzianego w art. 189 k.p.c. mogą być prawa i stosunki prawne, dla ustalenia których właściwa jest droga procesu cywilnego (np. ustalenie nieważności umowy, ugody sądowej, testamentu). Przesłanką merytoryczną powództwa o ustalenie jest interes prawny, rozumiany jako potrzeba ochrony sfery prawnej powoda, którą może uzyskać przez samo ustalenie stosunku prawnego lub prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 czerwca 2011 roku, II CSK 568/10, Lex nr 932343).

Interes prawny istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stosunku prawnego lub prawa, wynikająca z obecnego lub przewidywanego ich naruszenia lub kwestionowania. Brak interesu zachodzi wtedy, gdy sfera prawna powoda nie została naruszona lub zagrożona, bo jego prawo już zostało naruszone albo powstały określone roszczenia i może osiągnąć pełniejszą ochronę swych praw, bo może dochodzić zobowiązania pozwanego do określonego zachowania - świadczenia lub wykorzystać inne środki ochrony prawnej prowadzące do takiego samego rezultatu. Zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego, bo powód nie traci interesu, jeżeli ochrona jego sfery prawnej wymaga wykazania, że stosunek prawny ma inną treść, w szczególności, gdy umowa jest zawarta na długi czas, a wyrok w sprawie o świadczenie za wcześniejszy okres (roszczenia dodatkowe zgłoszone przez powoda) nie usunie niepewności w zakresie wszystkich skutków prawnych mogących wyniknąć z tego stosunku w przyszłości (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 25 października 2018 roku, I ACa 623/17, Lex nr 2583325).

Sąd orzekający w niniejszym składzie podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w uzasadnieniu wyroku z dnia 04 listopada 2020 roku, w sprawie V ACa 300/20, że wniesienie powództwa o zapłatę nie rozstrzygnie w sposób całkowity istniejącego pomiędzy stronami sporu co do związania ich umową kredytową. Będzie bowiem rozstrzygało spór za okresy czasu, które już upłynęły. Natomiast w sposób pełny interesy powodów zabezpieczy ustalenie, czy w istocie strony są związane zawartą umową. Rozstrzygnie bowiem kwestię dla powodów podstawową, czy wiąże ich ze stroną pozwaną umowa kredytowa, czy też nie. Ustalenie nieważności umowy kredytowej da podstawę do dokonania wzajemnych rozliczeń pomiędzy stronami. Przede wszystkim zaś usunie niepewność po stronie powodów, czy mają nadal spłacać raty kredytu.

Zważywszy na powyższe, Sąd uwzględnił żądanie powodów i w pkt I sentencji wyroku ustalił, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 24 października 2008 roku, zawarta pomiędzy powodami a poprzednikiem prawnym strony pozwanej, jest nieważna.

III.  ŻĄDANIE ZAPŁATY oraz ZARZUTY POTRĄCENIA i ZATRZYMANIA

Wobec ustalenia, że przedmiotowa Umowa kredytu jest nieważna a więc, że wynikający z niej stosunek prawny nie istnieje, strony – kwoty świadczone na podstawie tejże Umowy ( por. uchwała Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 roku, w sprawie III CZP 11/20 oraz uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego z 07 maja 2021 roku w sprawie III CZP 6/21). Przypomnieć należy jedynie, że teoria dwóch kondykcji polega na tym, że każda ze stron ma własne roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia: bank o zwrot kwoty wypłaconego nominalnie kredytu, a kredytobiorca o zwrot świadczeń spełnionych na rzecz banku.

Co do zasady na uwzględnienie zatem zasługiwało żądanie powodów zasądzenia od strony pozwanej kwoty, stanowiącej sumę wpłat, uiszczonych przez nich na podstawie przedmiotowej Umowy w okresie przez nich wskazanym.

Podstawę prawną powyższego żądania zapłaty, zgłoszonego przez powodów stanowiły przepisy art. 405 k.c. i art. 410 § 1 i § 2 k.c. Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Stosownie do art. 410 § 1 k.c. przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Przepis art. 410 § 2 k.c. stanowi zaś, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W niniejszym postępowaniu powodowie domagali się zasądzenia od strony pozwanej na ich rzecz solidarnie kwot 111 514,21 zł oraz 54 806,79 CHF, podając, że stanowią one sumę kwot, pobranych od nich przez Bank od zawarcia Umowy do 03 lutego 2021 roku tytułem spłaty rat kredytu oraz prowizji. Wpłaty powodów w powyższym okresie i z powyższych tytułów wynikały z zaświadczenia Banku, załączonego do pozwu, a ich suma okazała się bezsporna pomiędzy stronami postępowania (k. 433).

Pomimo, iż co do zasady roszczenie powodów o zapłatę było uzasadnione, zostało ono oddalone w przeważającej części na skutek podniesienia przez stronę pozwaną zarzutu potrącenia i jego częściowego uwzględnienia przez Sąd. Wobec uwzględnienia przez Sąd tego zarzutu, bezprzedmiotowe okazało się rozpoznawanie, mającego wyłącznie charakter hamujący roszczenie wierzyciela, zarzutu zatrzymania.

W niniejszym postępowaniu strona pozwana w piśmie z dnia 01 lipca 2024 roku podniosła procesowe zarzuty potrącenia i zatrzymania. Do pisma tego załączyła skierowane bezpośrednio do powodów: pismo, zawierające wezwanie do zapłaty, kwot zgłoszonych do potrącenia a także pismo, zawierające materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu i o skorzystaniu z prawa zatrzymania.

Dopuszczalność zgłaszania zarzutu potrącenia w analogicznych sprawach do sprawy niniejszej została potwierdzona w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku w sprawie o sygnaturze akt III CZP 11/20. W uchwale tej Sąd Najwyższy uznał - zdaniem Sądu trafnie - iż wobec istnienia po stronie Banku roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia w postaci wypłaty kapitału, stronie pozwanej służy zarzut potrącenia. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w przypadku nieważnej umowy kredytu jako świadczenie nienależne należy kwalifikować przede wszystkim przekazanie przez bank środków pieniężnych niedoszłemu kredytobiorcy, który na podstawie art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. staje się zobowiązanym do ich zwrotu. Zdaniem Sądu Najwyższego, zarówno w przypadku zobowiązania do zwrotu wykorzystanego kredytu, jak i zwrotu przez Bank spłaconych przez klienta rat, chodzi o zwrot określonej kwoty środków pieniężnych, a różnica dotyczy tytułu: zamiast zamierzonego przez strony umownego obowiązku zwrotu kredytu na podstawie art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe, źródłem zobowiązania jest art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. Między bankiem, a niedoszłym kredytobiorcą powstają wówczas różne zobowiązania restytucyjne: zobowiązanie niedoszłego kredytobiorcy do zwrotu wykorzystanych środków pieniężnych oraz zobowiązania banku do zwrotu uiszczonych płatności. Sąd Najwyższy stwierdził, że nawet w przypadku nieważności umowy wzajemnej zobowiązania stron do zwrotu otrzymanych nienależnie świadczeń są co do zasady od siebie niezależne, co odpowiada aprobowanej w doktrynie i przez Sąd Najwyższy teorii dwóch kondykcji, przeciwstawianej teorii salda, zgodnie z którą w przypadku nieważnej umowy wzajemnej przedmiotem roszczenia restytucyjnego nie jest osobno każde ze spełnionych świadczeń, lecz jedynie nadwyżka wartości jednego z nich nad wartością drugiego, w związku z czym poszczególne świadczenia wzajemne stanowią jedynie wartości rachunkowe i powstaje tylko jedno roszczenie restytucyjne, a dłużnikiem jest ten, komu ta nadwyżka (dodatnie saldo) przypadła. Sąd Najwyższy wskazał, że zabezpieczeniu interesów stron nieważnej umowy, zobowiązanych do zwrotu otrzymanych świadczeń jednorodzajowych (w tym pieniężnych) przed ryzykiem niewypłacalności dłużnika, i uproszczeniu rozliczeń, może również służyć instytucja potrącenia (por. art. 498 i n. k.c.), która także zakłada jednak złożenie stosownego oświadczenia woli, co jest wyrazem poszanowania autonomii woli uprawnionego.

Zgodnie z art. 498 § 1 i 2 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Zgodnie z art. 499 k.c. potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Zgodnie zaś z art. 203 ¹ § 2 k.p.c. pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna.

W niniejszej sprawie strona pozwana początkowo zgłosiła zarzut potrącenia w odpowiedzi na pozew a następnie w piśmie z dnia 01 lipca 2024 roku. Odnośnie zarzutu potrącenia, zgłoszonego w odpowiedzi na pozew, to Sąd uznał, że nie był on skuteczny wobec niewymagalności roszczenia zgłoszonego do potrącenia. Co do zaś procesowego zarzutu potrącenia, zgłoszonego w piśmie z dnia 01 lipca 2024 roku, to Sąd ocenił go jako skuteczny. Do pisma tego strona pozwana załączyła skierowane bezpośrednio do powodów pismo, zawierające wezwanie do zapłaty kwot, zgłoszonych do potrącenia. Wyznaczony powodom w tym piśmie termin zapłaty upłynął z dniem 17 czerwca 2024 roku (wezwanie to powodowie odebrali w dniu 10 czerwca 2024 roku – k. 423 - 424), natomiast w dniu 26 czerwca 2024 roku (k. 426 - 427) powodowie otrzymali pismo, zawierające oświadczenie Banku z dnia 18 czerwca 2024 roku o potrąceniu z wierzytelnościami powodów, dochodzonym w tym postępowaniu sądowym, wierzytelności Banku, wymienionych w wezwaniu do zapłaty.

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należało, że skoro wierzytelność Banku, zgłoszona przez Bank do potrącenia, stała się wymagalna z dniem 18 czerwca 2024 roku a Bank w dniu 01 lipca 2024 roku zgłosił w procesie zarzut potrącenia, to spełnione zostały wymogi, określne w w/w art. 203 ¹ § 2 k.p.c.

W ocenie Sądu, zgłoszona przez Bank do potrącenia z wierzytelnością powodów, wierzytelność Banku o zwrot kapitału kredytu, tj. kwota 415 000 zł, była wierzytelnością istniejącą i wymagalną. Natomiast odnośnie twierdzeń strony pozwanej jakoby przysługiwała jej wobec powodów jakakolwiek wierzytelność ponad nominalną kwotę, wypłaconego powodom kapitału kredytu – w związku z koniecznością urealnienia świadczenia Banku – to Sąd uznał je za bezzasadne. Strona pozwana nie wykazała, aby takie wierzytelności przysługiwały jej wobec powodów. Okazały się one zatem wątpliwe i sporne a przy tym strona pozwana nie wytoczyła przeciwko powodów powództwa o te wierzytelności ani nie wniosła w niniejszej sprawie pozwu wzajemnego przeciwko powodom o te wierzytelności.

Mając powyższe na uwadze, Sąd uznał, że strona pozwana skutecznie zgłosiła do potrącenia z wierzytelnością powodów jedynie swoją wierzytelność o zwrot kapitału kredytu, tj. kwotę 415 000 zł.

Wobec tego, Sąd ustalił, w jakiej wysokości wierzytelności powodów, dochodzone w tym postępowaniu, uległy umorzeniu na skutek potrącenia. Mając na uwadze, iż wierzytelności powodów, dochodzone w tym postępowaniu, wyrażone były zarówno w walucie PLN jak i CHF, a wierzytelność Banku, zgłoszona do potrącenia, była wierzytelnością w walucie PLN, Sąd przeliczył wierzytelność powodów, wyrażoną w walucie CHF, na kwotę w walucie PLN, stosując przy tym kurs waluty CHF z dnia, w którym potrącenie było możliwe, tj. 18 czerwca 2024 roku. Ponadto Sąd skapitalizował odsetki ustawowe za opóźnienie od kwot wskazanych w pozwie, tj. 111 514,21 zł i 54 806,79 CHF, za okres od 22 lipca 2021 roku (od 8-go dnia po dniu doręczenia stronie pozwanej odpisu pozwu – w związku z brakiem wezwania do zapłaty przed wniesieniem pozwu, Sąd uznał, że takie wezwanie stanowił dopiero pozew w niniejszej sprawie) do 17 czerwca 2024 roku (a więc do dnia poprzedzającego dzień, kiedy możliwe było dokonanie potrącenia). Skapitalizowane odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 111 514,21 zł wyniosły 34 217,14 zł, zaś od kwoty 54 806,79 CHF – wyniosły 16 816,98 CHF. Suma, dochodzonej przez powodów należności w walucie PLN wynosiła zatem łącznie 145 731,35 zł (111 514,21 zł plus 34 217,14 zł). Kwota ta w całości uległa umorzeniu, na skutek dokonanego przez Bank potrącenia.

Odnośnie kwoty, żądanej przez powodów w CHF, to sumę kwot 54 806,79 CHF i 16 816,98 CHF (tj. skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie), czyli kwotę 71 623,77 CHF, Sąd przeliczył na kwotę w walucie PLN, stosując przy tym kurs waluty CHF z dnia, w którym potrącenie było możliwe, tj. 18 czerwca 2024 roku (średni kurs tej waluty, ustalony przez NBP, wynosił w tym dniu 1 CHF = 4,5614 PLN). Kwota ta przeliczona na walutę PLN wynosiła 326 704,66 zł. Po odjęciu od kwoty 326 704,66 zł kwoty 269 268,65 zł (różnica kwot 415 000 zł i 145 731,35 zł) okazało się, że kwota 57 436,01 zł była wolna od potrącenia. Kwotę tę Sąd ponownie przeliczył na walutę CHF (stosując kurs 1 CHF = 4,5614 PLN), co dało kwotę 12 591,75 CHF i tę właśnie kwotę należało zasądzić od strony pozwanej na rzecz powodów w udziałach.

Zasądzając w/w kwotę na rzecz powodów, Sąd miał na uwadze, iż powodowie w dniu 07 maja 2012 roku zawarli umowę majątkową małżeńską, ustanawiając między nimi rozdzielność majątkową. Do czasu ustanowienia rozdzielności majątkowej kredyt spłacali z majątku wspólnego, a po tym czasie kredyt spłacali wspólnie w udziałach równych. Mając powyższe na uwadze, Sąd zasądził kwotę 6 295,87 CHF na rzecz powoda oraz kwotę 6 295,88 CHF na rzecz powódki (pkt II sentencji wyroku).

W pozostałym zakresie z wyżej podanych już względów, tj. z powodu skutecznego podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu potrącenia, Sąd powództwo oddalił (pkt III sentencji wyroku).

IV.  ODSETKI USTAWOWE ZA OPÓŹNIENIE

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i § 2 k.c. Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zgodnie zaś z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Sąd uznał żądanie odsetkowe powodów za uzasadnione w części.

Jak już wyżej wskazano, Sąd skapitalizował odsetki ustawowe za opóźnienie od kwot 111 514,21 zł i 54 806,79 CHF za okres od dnia 22 lipca 2021 roku do dnia 17 czerwca 2024 roku. Odnośnie daty początkowej naliczania odsetek, to Sąd miał na uwadze, że powodowie przed wniesieniem pozwu nie wezwali Banku do zapłaty, dlatego Sąd uznał, że takie wezwanie stanowił dopiero pozew w niniejszej sprawie. W ocenie Sądu, minimalnym terminem na spełnienie świadczenia jest termin tygodniowy. Wobec tego, datą początkową naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie był 8-y dzień po dniu doręczenia stronie pozwanej odpisu pozwu (k. 81), a więc 22 lipiec 2021 roku. Natomiast datą końcową ich naliczania był dzień, poprzedzający dzień, kiedy możliwe było złożenie oświadczenia o potrąceniu, a więc 17 czerwca 2024 roku. Kwota skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie za powyższy okres uległa umorzeniu na skutek dokonanego przez stronę pozwaną potrącenia, o czym wyżej.

Odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonej na rzecz powodów kwoty 12 591,75 CHF, Sąd zasądził od dnia, kiedy możliwe było złożenie przez Bank oświadczenia o potrąceniu, tj. od dnia 18 czerwca 2024 roku, do dnia zapłaty.

Natomiast w pozostałym zakresie, Sąd oddalił roszczenie odsetkowe powodów (pkt III sentencji wyroku).

V.  ZARZUT PRZEDAWNIENIA

Na zakończenie wskazać należy, iż Sąd nie podzielił zarzutu strony pozwanej, dotyczącego przedawnienia roszczenia pieniężnego powodów. W ocenie Sądu, do roszczenia tego ma zastosowanie ogólny 10 – letni termin przedawnienia roszczeń co do wpłat dokonanych przed dniem 09 lipca 2018 roku (zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2018 roku, poz. 1104). Co do zaś kwestii początku biegu terminu przedawnienia, to w niniejszej sprawie, Sąd – podzielając argumentację, zawartą w wyroku TSUE z dnia 22 kwietnia 2021 roku w sprawie C-485/19 – uznał, że termin przedawnienia roszczenia powodów o zwrot kwot wpłaconych na podstawie niedozwolonych postanowień umownych – skutkujących nieważnością umowy – a więc o zwrot świadczenia nienależnego, zaczął biec dla powodów nie od chwili dokonania poszczególnych wpłat, lecz od chwili, kiedy powodowie uświadomili sobie istnienie w Umowie nieuczciwych postanowień umownych, co w niniejszej sprawie nastąpiło – jak zeznali powodowie – w 2019 roku (k. 388). Skoro zatem pozew w niniejszej sprawie został wniesiony w maju 2021 roku, to stwierdzić należało, iż roszczenie powodów o zapłatę nie przedawniło się.

VI.  KOSZTY PROCESU

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 100 zd. 2 k.p.c., obciążając nimi w całości stronę pozwaną (pkt IV sentencji wyroku).

Istotą sporu była abuzywność klauzul indeksacyjnych oraz ważność Umowy kredytu i w tym zakresie Sąd podzielił stanowisko powodów. Sąd uznał, iż w niniejszej sprawie rozliczenie kosztów na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. (rozliczenie stosunkowe) byłoby nieuzasadnione przy konsumenckim jej charakterze a także mając na uwadze, iż roszczenie powodów o zapłatę zostało w przeważającej części oddalone na skutek podniesienia przez stronę pozwaną dopiero niemal 3 lata po złożeniu pozwu zarzutu potrącenia. Zgodnie z wyrokiem TSUE w sprawie C-224/19 zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że przepisy dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie uregulowaniom pozwalającym na obciążenie konsumenta częścią kosztów postępowania, stosownie do wysokości kwot nienależnie zapłaconych, które zostały mu zwrócone w wyniku stwierdzenia nieważności warunku umownego ze względu na jego nieuczciwy charakter, jeśli takie uregulowania stanowią istotną przeszkodę mogącą zniechęcić konsumentów do korzystania z prawa do skutecznej kontroli sądowej potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych. A zatem nałożenie na konsumenta obowiązku zwrotu kosztów procesu choćby w części przy potwierdzeniu abuzywności postanowień wskazanych w pozwie utrudniałoby dochodzenie roszczeń konsumentowi i de facto powodowało swego rodzaju „efekt mrożący”, wpływający na powstrzymywanie się konsumentów przed wytoczeniem powództwa. To zaś przekreślałoby długoterminowy efekt dyrektywy 93/13, która zmierza przecież do wyeliminowania postanowień abuzywnych z obrotu i zaniechanie ich stosowania w przyszłości.

Na zasądzoną od strony pozwanej na rzecz powodów do ich majątku wspólnego kwotę 11 834 zł składały się: kwota 1 000 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu, kwota 10 800 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika procesowego powodów, będącego radcą prawnym (ustalone zgodnie z § 2 pkt 7 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych t.j. Dz.U. z 2018 roku poz. 265) oraz kwota 34 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od zasądzonych kosztów procesu Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie, liczone od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

4.  (...)

Warszawa, dnia 20 stycznia 2025 roku.