Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 stycznia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: protokolant sądowy Emilia Zadrożna

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 stycznia 2025 roku w Warszawie

sprawy z powództwa K. P. i M. P. (1)

przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę, ewentualnie o zapłatę

1. zasądza od pozwanego na rzecz powódki K. P. :

a. kwotę 178.854,53 zł (sto siedemdziesiąt osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt cztery złote 53/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 lipca 2023 roku do dnia zapłaty,

b. kwotę 224.729,11 CHF (dwieście dwadzieścia cztery tysiące siedemset dwadzieścia dziewięć franków szwajcarskich 11/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 lipca 2023 roku do dnia zapłaty,

2. zasądza od pozwanego na rzecz powódki M. P. (1) :

a. kwotę 59.618,17 zł (pięćdziesiąt dziewięć tysięcy sześćset osiemnaście złotych 17/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 lipca 2023 roku do dnia zapłaty,

b. kwotę 11.538,85 CHF (jedenaście tysięcy pięćset trzydzieści osiem franków szwajcarskich 85/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 lipca 2023 roku do dnia zapłaty,

3. oddala powództwo w pozostałej części,

4. zasądza od pozwanego na rzecz powódek (na rzecz każdej po połowie) całe koszty procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty, natomiast szczegółowe wyliczenie kosztów procesu pozostawia Referendarzowi Sądowemu.

sędzia del.

Michał Maj

Sygn. akt XXVIII C 9420/22

UZASADNIENIE

Strona powodowa (dalej także jako: pożyczkobiorca, konsument) w żądaniu głównym wniosła o zasądzenie od pozwanego (dalej także jako: bank) kwot 239.625,11 zł i 236.267,96 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

K. P. i M. P. (2) zawarli z pozwanym 2 umowy pożyczek hipotecznych: w dniu 14/07/2005 r. w kwocie 212.640 CHF i w dniu 10.05.2006 r. w kwocie 49.310 CHF.

W obu umowach znajdowały się postanowienia o następującej treści.

Ilekroć w umowie użyto jednego z poniższych określeń oznacza ono odpowiednio: stawka referencyjna – wartość stawki referencyjnej, w zależności od wybranej waluty LIBOR dla franka szwajcarskiego (CHF) dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych (LIBOR 3M) – dotyczy pożyczek udzielanych w CHF, Tabela kursów – Tabelę kursów (...) SA obowiązującą w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępną w (...) SA oraz na stronie internetowej (...) SA, waluta wymienialna – walutę wymienialną, inną niż waluta pożyczki, której kursy są zamieszczane w Tabeli kursów, rachunek walutowy – rachunek, na którym gromadzone są środki pieniężne w walutach wymienialnych płatne na żądanie (§ 1).

Pożyczka może być wykorzystana przez pożyczkobiorcę na dowolny cel (§ 3).

Pożyczka jest wypłacana: 1) w walucie wymienialnej na finansowanie zobowiązań za granicą, 2) w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w kraju (§ 5 ust. 3).

W przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 2, stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego (§ 5 ust. 4).

W przypadku wypłaty pożyczki w walucie wymienialnej stosuje się, kursy kupna/sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów), obowiązujące w (...) SA w dniu zlecenia płatniczego (§ 5 ust. 5).

Spłata zadłużenia z tytułu pożyczki i odsetek następuje w drodze potrącenia przez (...) SA swoich wierzytelności z tytułu udzielonej pożyczki z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego pożyczkobiorcy (§ 13 ust. 1).

Potrącenie środków z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty pożyczki lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielona jest pożyczka, według obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów) (§ 13 ust. 7).

Pożyczkobiorca oświadcza, iż poniesienie ryzyko zmiany kursów walutowych (§ 30).

Dowód: umowy – k. 39-43, 46-49.

Zawarcie powyższych umów zostało poprzedzone złożeniem przez stronę powodową wniosku o udzielenie pożyczki w kwocie 600.000 zł, w walucie CHF. Wniosek zawierał oświadczenie, że pożyczkobiorca poniesie ryzyko zmiany kursów walutowych.

Dowód: wniosek – k. 116-118.

W dniu 1.09.2009 r. strony zawarły aneks do umowy pożyczki, pozwalający pożyczkobiorcy na spłatę rat pożyczki z dnia 14.07.2005 r. bezpośrednio w CHF.

Dowód: aneks – k. 45.

W okresie od dnia 14.07.2005 r. do dnia 1.07.2019 r. bank pobrał od strony powodowej łącznie kwoty:

- 232.198,19 zł i 236.267,96 CHF tytułem spłaty rat pożyczki i odsetek karnych,

- 3.482,92 zł tytułem składek ubezpieczenia kredytowanego wkładu finansowego,

- 2.592 zł tytułem składek ubezpieczenia pomostowego (ubezpieczenia do czasu ustanowienia hipoteki),

- 1.142,4 zł tytułem składek ubezpieczenia nieruchomości.

Okoliczności bezsporne, a ponadto dowód: zaświadczenie – k. 50-58.

Spadek po M. P. (2), zmarłym w dniu 21.10.2011 r. nabyły powódki w udziałach po 1/2 części każda z nich.

Dowód: akt poświadczenia dziedziczenia – k. 74-75 .

Strona powodowa zna, rozumie i akceptuje skutki stwierdzenia nieważności umów oraz nie zgadza się na utrzymanie w mocy zawartych w umowie niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: oświadczenie – k. 76, 226-227.

W dniu 29.09.2023 r. stronie powodowej zostało doręczone pismo, w którym pozwany oświadczył, że korzysta z prawa zatrzymania do czasu zaofiarowania przez stronę powodową świadczenia wzajemnego banku w kwocie 668.615,76 zł tytułem wypłaconego i wykorzystanego kapitału albo zabezpieczenia roszczenia o jego zwrot.

Dowód: oświadczenie wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru - k. 195-200.

Celem pożyczek było uzyskanie środków na remont lokali mieszkalnych kredytobiorców i ich córki oraz na opiekę nad matką K. P..Nieruchomości te nie były wykorzystywana do prowadzenia działalności gospodarczej. Nieruchomości te nie były wynajmowane. Postanowienia umów dotyczące powiązania z kursem waluty obcej i sposobu przeliczeń kursowych nie zostały indywidualnie uzgodnione przez strony. Przed zawarciem umowy przedstawiciel banku nie udzielił informacji, jak sposób bank ustala wysokość kursów walut obcych i spreadu, jak ryzyko kursowe związane z pożyczką przekłada się na wysokość rat i zadłużenia pożyczkobiorcy, nie przedstawił historycznego wykresu kursu CHF/PLN, nie przedstawił symulacji obrazującej wpływ zmian kursu CHF/PLN na wysokość rat pożyczki i zadłużenie wyliczane w PLN. W czasie zawierania umów strona powodowa nie posiadała dochodów ani oszczędności w CHF. Po śmierci M. P. (2) wszystkie raty pożyczek były regulowane przez K. P.. Strona powodowa zorientowała się, że umowy zawierają niedozwolone postanowienia umowne w 2021 r. Strona powodowa zna, rozumie i akceptuje skutki stwierdzenia nieważności umów oraz nie zgadza się na utrzymanie w mocy zawartych w umowie niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: przesłuchanie stron – k. 238.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony, oraz zeznania strony powodowej, które były spójne, logiczne, konsekwentne i pobawione sprzeczności oraz znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach. Powyższe dowody były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, a pozostałe dowody nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Dowód z opinii biegłego został pominięty, ponieważ rozpoznanie sprawy nie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Sąd nie przeprowadził dowodu z zeznań świadka J. J., ponieważ pełnomocnik pozwanego cofnął ten wniosek dowodowy w piśmie procesowym z dnia 6.09.2024 r. (k. 231).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne.

Obie umowy miały tożsamą konstrukcję, dlatego w dalszej części uzasadnienia sformułowanie „umowa pożyczki” (w liczbie pojedynczej) odnosi się w równym stopniu do obu umów.

Brak bezwzględnej nieważności umowy.

Brak jest podstaw do uznania umowy pożyczki za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. Treść umowy nie naruszała także zasady nominalizmu (art. 358 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 23.01.2009 r.), skoro przepisy nie wyłączały możliwości zawarcia umowy pożyczki w walucie obcej. Z przyczyn wyjaśnionych w dalszej części uzasadnienia postanowienia umowne obciążające konsumenta nieograniczonym ryzykiem kursowym i dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.), co wyłącza możliwość uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego (art. 353 ¹ k.c.).1

Status konsumenta.

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa wiąże się z działalnością gospodarczą banku, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku pożyczkobiorcy, a zatem jest on konsumentem (art. 22 ¹ k.c.).

Indywidualne uzgodnienia.

Ciężar dowodu, że postanowienia umowy wprowadzające powiązanie pożyczki z kursem CHF i określające sposób przeliczeń kursowych zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał - nie można bowiem uznać „wyboru waluty” pożyczki przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank.

Sama kwota pożyczki (w CHF) nie była uzgodniona indywidualnie, ponieważ ustalenia określonej kwoty franków szwajcarskich dokonał pozwany bank – konsument we wniosku wskazał określoną kwotę w PLN, natomiast bank dokonał jej przeliczenia na CHF według swojej tabeli kursowej, a zatem bez uzgodnienia z konsumentem – podanie kwoty pożyczki w walucie obcej było konieczne z uwagi na konstrukcję pożyczki denominowanej i nie wynikało z woli konsumenta, którego celem było uzyskanie środków w PLN, skoro miały one być przeznaczone na realizacje celu mieszkaniowego w Polsce.

Klauzula ryzyka kursowego.

Klauzula ryzyka kursowego (§ 2 ust. 1 umowy w zakresie określającym kwotę pożyczki w walucie CHF) określa główne świadczenie umowy pożyczki, lecz nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.), ponieważ analiza treści umowy i okoliczności jej zawarcia nie pozwala na stwierdzenie, że konsument został należycie poinformowany o konsekwencjach ryzyka kursowego związanego z umową. Informacja ta powinna jednoznacznie wskazywać na to, że ryzyko kursowe jest nieograniczone i obejmować realne przykłady obrazujące charakter tego ryzyka i jego potencjalne skutki, takie jak historyczny wykres kursu CHF/PLN za odpowiednio długi okres i symulację obrazującą wpływ znacznego wzrostu tego kursu na wysokość rat i zadłużenia konsumenta liczonych w PLN. Tymczasem informacje udzielone przez bank tych wymogów nie spełniały. Wobec tego należało uznać, że klauzula ryzyka kursowego kształtuje prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.), skoro pomimo nieuzyskania stosownych informacji konsument, który nie miał dochodów ani oszczędności w CHF, został obciążony nielimitowanym ryzykiem zmiany kursu tej waluty, przed którym nie był w stanie zabezpieczyć się w żaden sposób.

Klauzula ryzyka kursowego w umowie pożyczki denominowanej w walucie obcej określa samą kwotę pożyczki, czyli najistotniejsze postanowienie umowy pożyczki. A zatem nie ma w ogóle możliwości, aby „luka” powstała po tej klauzuli mogła zostać uzupełniona przepisem prawa krajowego. W rezultacie umowa po wyłączeniu z niej klauzuli ryzyka kursowego nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG), a zatem jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.).

Klauzule przeliczeniowe.

Klauzule przeliczeniowe (§ 5 ust. 4 i § 13 ust. 7 umowy) nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy pożyczki, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia konsument został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały bankowi całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank, a zatem bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń konsumenta oraz własnych (skoro decydował także o wysokości kursu, po którym następuje wypłata pożyczki), co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Stanowisko to jest utrwalone w orzecznictwie.2

Należy przy tym zwrócić uwagę, że konstrukcja pożyczki denominowanej determinowała to, że zakres swobody banku w kształtowaniu praw i obowiązków stron był jeszcze dalej idący aniżeli przy pożyczce indeksowanej. Mianowicie w pożyczce indeksowanej kwota pożyczki była od początku podana w PLN, a zatem umowa przewidywała wprost wysokość świadczenia, które ma spełnić bank. Natomiast z uwagi na fakt, że w pożyczce denominowanej kwota pożyczki była wskazana w CHF, a jej wypłata była dokonywana w PLN po dokonaniu przeliczenia przez bank, oznaczało to, że w tego rodzaju pożyczce bank decyduje nie tylko o wysokości świadczeń spełnianych przez konsumenta, ale także o wysokości świadczenia spełnianego przez siebie.

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.3 Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie realizowanie obowiązków umownych przez konsumenta bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw) czy kwestia ewentualnego zawarcia przez strony aneksu do umowy upoważniającego konsumenta do spłaty rat bezpośrednio w walucie obcej. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało także znaczenia, że wybór pożyczki powiązanej z kursem waluty obcej pozwalał konsumentowi na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR CHF).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.4 Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,5 zaś w niniejszej sprawie konsument nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem6, a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy pożyczki denominowanej w walucie obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażana tylko kwota pożyczki, która jednak podlega wypłacie w walucie krajowej. Podsumowując, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce zawartego w umowie pożyczki indeksowanej lub denominowanej niedozwolonego postanowienia umownego odnoszącego się do sposobu określania kursu waluty obcej zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.7

Klauzule przeliczeniowe określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. 8, ponieważ nie tylko samo powiązanie pożyczki z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń kursowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają istotę umowy pożyczki denominowanej do waluty obcej. Skoro zaś postanowienia te określają sposób wykonywania umowy i wobec tego bez nich nie jest możliwe stwierdzenie, jak umowa ma być wykonywana, co oznacza, że umowa po wyłączeniu z niej klauzul przeliczeniowych nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG), a zatem nie wiąże także w pozostałym zakresie9, czyli jest w całości nieważna10 (art. 58 § 1 k.c.).

Należy przy tym mieć na uwadze, że w przypadku pożyczki denominowanej, która podlegała wypłacie tylko w PLN (wobec finansowania zobowiązań w kraju), skutek w postaci nieważności umowy wobec stwierdzenia abuzywności klauzuli przeliczeniowej dotyczącej wypłaty pożyczki w złotych po kursie kupna banku jest jeszcze bardziej ewidentny aniżeli w przypadku innych umów pożyczki powiązanych z walutą obcą. Skoro bowiem kwota pożyczki była wyrażona w CHF, lecz wypłata pożyczki była możliwa tylko w PLN, to wyłączenie z umowy regulującej sposób przeliczenia CHF na PLN dla celu wypłaty pożyczki powoduje, że nie jest w ogóle możliwe ustalenie kwoty PLN, w której pożyczka ma zostać wypłacona, a tym samym nie jest możliwe ustalenie treści podstawowego świadczenia banku. Stanowisko to znajduje oparcie w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wskazał, że „umowa jest umową kredytu denominowanego, w której określono kwotę kredytu w walucie obcej i przewidziano jednocześnie, że wypłata powinna nastąpić w złotych. Eliminacja klauzuli przeliczeniowej w takiej umowie sprawia, że nie wiadomo, jaką kwotę powinien wypłacić bank. Oznacza to, że brakuje niezbędnego elementu konstrukcyjnego stosunku prawnego i niemożliwe jest jego uzupełnienie.”11 Stanowisko to jest zasadne również w odniesieniu do umowy pożyczki. Faktem jest, że w dawniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczano możliwość utrzymania w mocy umowy denominowanej po stwierdzeniu bezskuteczności niedozwolonych klauzul przeliczeniowych przez uznanie, że kwotą zobowiązania nie jest kwota wskazana w umowie w CHF,12 lecz kwota faktycznie wypłacona przez bank w PLN, jednak zabieg ten de facto stanowi niedopuszczalną ingerencję Sądu w treść umowy wykraczającą poza ramy wynikające z art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG, która została wprost wykluczona w aktualnym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości.13 Do tego należy dodać, że umowa przewidywała, że raty mogły być spłacane wyłącznie w PLN, a nie w walucie obcej, a zatem brak związania postanowieniem dotyczącym przeliczenia rat spłacanych w walucie polskiej na zadłużenie w walucie obcej wykluczał możliwość wykonywania umowy.

Świadczenie nienależne.

Nieważność umowy ex tunc oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne ( condictio sine causa) podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast fakt, że bankowi przysługuje wobec konsumenta analogiczne roszczenie sam z siebie nie może uzasadniać oddalenia powództwa konsumenta o zapłatę na podstawie art. 411 pkt 2 lub 4 k.c.14 Nie zachodzą także przesłanki do zastosowania art. 409 k.c. lub art. 5 k.c.

Nieważność umowy oznacza zatem, że bank powinien zwrócić konsumentowi pobrane od niego raty, odsetki karne oraz opłaty i prowizje związane z zawarciem i wykonywaniem umowy.

Nieważność umowy obejmuje nieważność także wszystkich jej postanowień umownych, nakładających na powoda obowiązek regulowania składek ubezpieczeniowych, których beneficjentem (ubezpieczonym) jest bank, takich jak ubezpieczenie pomostowe i ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. Tego rodzaju ubezpieczenia dawało ochronę ubezpieczeniową bankowi, a tym samym nawet po przekazaniu składek ubezpieczenia towarzystwu ubezpieczeniowemu jest on beneficjentem ubezpieczenia, a zatem pozostaje wzbogacony (art. 409 k.c.) dzięki uzyskaniu ochrony ubezpieczeniowej.

Mając powyższe na uwadze, Sąd zasądził od banku na rzecz konsumenta kwoty 238.472,70 zł i 236.267,96 CHF tytułem zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego w okresie objętym żądaniem pozwu, z czego:

- 232.198,19 zł i 236.267,96 CHF tytułem spłaty rat pożyczki i odsetek karnych,

- 3.482,92 zł tytułem składek ubezpieczenia kredytowanego wkładu finansowego,

- 2.592 zł tytułem składek ubezpieczenia pomostowego (ubezpieczenia do czasu ustanowienia hipoteki).

Powództwo zostało natomiast oddalone w zakresie obejmującym żądanie zwrotu kwoty 1.142,4 zł tytułem składek ubezpieczenia nieruchomości.

Sposób zasądzenia świadczenia.

Obie umowy zawarli z pozwanym K. P. i M. P. (2), którzy do śmierci M. P. (2) spłacali należności wynikające z umów z majątku wspólnego. W dniu 21.10.2011 r. M. P. (2) zmarł, a spadek po nim nabyły obie powódki w częściach równych. Od tej daty wszystkie raty kredytu spłacała K. P.. W związku z powyższym sąd zasądzi:

- na rzecz K. P. równowartość 3/4 świadczeń spełnionych w okresie od dnia 14.07.2005 r. do dnia 21.10.2011 r. oraz równowartość wszystkich świadczeń spełnionych w okresie od dnia 22.10.2011 r. do dnia 1.07.2019 r.,

- na rzecz M. P. (1) równowartość 1/4 świadczeń spełnionych w okresie od dnia 14.07.2005 r. do dnia 21.10.2011 r.

Przedawnienie.

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego przedawnia po upływie wynikającego z art. 118 k.c. terminu 6 lat na koniec roku kalendarzowego (10 lat co do roszczenia o zwrot świadczeń spełnionych przed dniem 9.07.2018 r., zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw). Termin przedawnienia roszczenia konsumenta o zwrot świadczeń spełnionych na podstawie umowy pożyczki, która jest nieważna bądź zawiera niedozwolone postanowienia umowne rozpoczyna bieg z dniem, w którym konsument dowiedział się (lub przy zachowaniu należytej staranności powinien był się dowiedzieć) o tym, że umowa jest nieważna lub że zawiera niedozwolone postanowienia umowne15, a z przeprowadzonych dowodów wynika, że miało to miejsce najwcześniej w 2021 r. Wobec tego w tym roku rozpoczął się bieg terminu przedawnienia (art. 120 § 1 k.c.) roszczenia konsumenta o zapłatę, który nie upłynął jeszcze w dniu złożenia pozwu, kiedy to doszło do przerwania biegu tego terminu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Tym samym roszczenie konsumenta nie jest przedawnione.

Zarzut zatrzymania.

Umowa pożyczki nie jest umową wzajemną w rozumieniu art. 487 § 2 k.c. Niezależnie od tego Sąd nie uwzględnił zarzutu zatrzymania (art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.). Mianowicie skorzystanie z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego powoduje wstrzymanie wymagalności roszczenia wierzyciela, a w rezultacie wyłącza opóźnienie w spełnieniu świadczenia przez dłużnika, a w konsekwencji wykluczyła możliwość dochodzenia przez wierzyciela odsetek za okres po skorzystaniu z prawa zatrzymania16. Niemniej jednak pozbawienie konsumenta prawa do dochodzenia tych odsetek za wskazany okres stałoby w sprzeczności z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/1317. Co więcej, sprzeczne ze wskazanymi regulacjami byłoby również samo uzależnienie możliwości odzyskania przez konsumenta świadczenia nienależnego od tego, czy zaofiarował lub zabezpieczył roszczenie banku18. Wobec tego Sąd stwierdził, że jedynym rozwiązaniem zgodnym z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13, jest stwierdzenie, że pozwany nie może skutecznie powoływać się na prawo zatrzymania. Niezależnie od tego, zarzut zatrzymania jest niezasadny również z tej przyczyny, że prawo zatrzymania (art. 496 k.c.) nie przysługuje stronie, która może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony.19

Odsetki.

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe20, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Jednocześnie skuteczność dochodzenia zwrotu powyższego świadczenia przez konsumenta nie może być uzależniona od złożenia przez niego oświadczenia, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy nieuczciwych warunków umownych i wyraża zgodę na uznanie umowy za nieważną.21

Wezwanie do zapłaty nastąpiło z chwilą doręczenia pozwanemu odpisu pozwu w dniu 5.07.2023 r., co oznacza, że pozwany powinien był spełnić świadczenie dochodzone pozwem w terminie 14 dni od tej daty, a zatem popadł w opóźnienie z dniem 20.07.2023 r. i od tej daty na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zostały od niego zasądzone odsetki ustawowe za opóźnienie.

Koszty procesu.

Stosownie do wyniku postępowania, pozwany został na podstawie art. 100 k.p.c. obciążony całymi kosztami procesu, natomiast szczegółowe wyliczenie kosztów procesu zostało pozostawione Referendarzowi Sądowemu (art. 108 § 1 k.p.c.).

1 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22.

2 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.01.2016 r., I CSK 1049/14,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1.03.2017 r., IV CSK 285/16,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.10.2018 r., II CSK 632/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.10.2019 r., IV CSK 309/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18.

3 Por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17.

4 Por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D., pkt 62,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...), pkt 67-70.

5 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78.

6 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 - C-82/21, (...), pkt 76.

7 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

8 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18.

9 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

10 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18.

11 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.05.2022 r., II CSKP 650/22.

12 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.10.2019 r., IV CSK 309/18.

13 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 79, 83-84.

14 Por.:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6.07.2021 r., III CZP 41/20,

- uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

15 Por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 9.07.2020 r., (...) Bank (...), C-698/18 i C-699/18, pkt 67 i 83,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16.07.2020 r., C. i B. B. V. A., C-224/19 i C-259/19, pkt 91-92,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22.04.2021 r., (...) (...), C-485/19, pkt 63-66,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10.06.2021 r., (...), C-776/19 - C-782/19, pkt 46-48,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., (...), C-80/21 - C-82/21, pkt 100,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25.04.2024 r., C-484/21, C., pkt 37,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25.04.2024 r., C-561/21, B. S., pkt 34,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13.01.2022 r., III CZP 61/22.

16 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31.05.2022 r., II CSKP 34/22.

17 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14.12.2023 r., C-28/22, G. (...) Bank, pkt 87.

18 Por. postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.05.2024 r., C-424/22, S. Bank (...), pkt 38.

19 Por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19.06.2024 r., III CZP 31/23.

20 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.04.1998 r., III CKN 436/97

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2004 r., V CK 461/03.

21 Por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 7.12.2023 r., C-140/22, (...), pkt 59, 65.

- postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.05.2024 r., C-348/23, (...) Bank (...), pkt 35.