Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: sekretarz sądowy Julia Kraszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 czerwca 2024 roku w Warszawie

sprawy z powództwa I. K. i Z. K.

przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą

w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie o ustalenie i zapłatę

1. ustala, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu numer (...)z dnia 5 marca 2008 roku,

2. ustala, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu numer (...) z dnia 15 października 2008 roku,

3. zasądza od pozwanego na rzecz powodów:

a. kwotę 202.677,02 zł (dwieście dwa tysiące sześćset siedemdziesiąt siedem złotych 02/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26 marca 2022 roku do dnia zapłaty,

b. kwotę 137.180,12 CHF (sto trzydzieści siedem tysięcy sto osiemdziesiąt franków szwajcarskich 12/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 października 2023 roku do dnia zapłaty,

4. oddala powództwo w pozostałej części,

5. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od pozwanego na rzecz powodów kwotę 1.000 zł (tysiąc złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty – tytułem równowartości opłaty od pozwu,

6. zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 13.284 zł (trzynaście tysięcy dwieście osiemdziesiąt cztery złote) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty – tytułem należnego pełnomocnikowi powodów z urzędu radcy prawnemu K. N. wynagrodzenia za udzielenie powodom pomocy prawnej z urzędu.

Sygn. akt XXVIII C 14120/21

UZASADNIENIE

Strona powodowa (dalej także jako: kredytobiorca, konsument) wniosła (k. 379-380) o:

- ustalenie, ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umów kredytu zawartych przez strony,

- zasądzenie od strony pozwanej (dalej: pozwany, pozwany bank, bank, kredytodawca) kwot 202.677,02 zł i 137.180,12 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniach 25.03.2008 r. i 15.10.2008 r. strona powodowa i pozwany bank zawarli 2 umowy kredytu hipotecznego denominowane do CHF. Obie umowy składały się z Części Szczególnej Umowy, zwanej dalej „CSU” i Części Ogólnej Umowy, zwanej dalej „COU”, które w sposób łączny określały strony, przedmiot umowy oraz prawa i obowiązki stron.

Zgodnie z CSU umowy kredytu mieszkaniowego (...) nr (...) z dnia 5.03.2008 r., kwota udzielonego kredytu wynosiła 52.822,42 CHF (§ 2 ust. 1 CSU), kredyt był przeznaczony na potrzeby własne – nabycie i remont lokalu użytkowego (§ 2 ust. 2 CSU), kredyt został udzielony na 239 miesięcy, licząc od dnia zawarcia umowy (§ 2 ust. 4 CSU), wypłata kredytu następowała przelewem na rachunek: 1) zbywcy nieruchomości/prawa – kwota ustalona za nabywaną nieruchomość, 2) kredytobiorcy – pozostała kwota wynikła z ewentualnych dodatnich różnic kursowych (§ 6 ust. 3 CSU), a kredytobiorca został poinformowany, iż ponosi ryzyko zmiany kursów waluty, polegające na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokości rat kredytu, wyrażonych w walucie polskiej, przy wzroście kursów waluty kredytu (§ 11 ust. 2 pkt 1 CSU).

Zgodnie z CSU umowy kredytu hipotecznego (...) nr (...) z dnia 15.10.2008 r., kwota udzielonego kredytu wynosiła 173.497,59 CHF (§ 2 ust. 1 CSU), kredyt był przeznaczony na potrzeby własne – remont domu jednorodzinnego w A. przy ul. (...) i spłatę zobowiązań finansowych (§ 2 ust. 2 i 3 CSU), kredyt został udzielony na 240 miesięcy, licząc od dnia zawarcia umowy (§ 2 ust. 4 CSU), wypłata kredytu następowała przelewem na rachunek: 1) zbywcy nieruchomości/prawa (§ 6 ust. 3 CSU), a kredytobiorca został poinformowany, iż ponosi ryzyko zmiany kursów waluty, polegające na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokości rat kredytu, wyrażonych w walucie polskiej, przy wzroście kursów waluty kredytu (§ 10 ust. 2 pkt 1 CSU).

COU obu umów kredytu miała następujące brzmienie.

Stawka referencyjna – wartość stawki referencyjnej, w zależności od wybranej waluty: LIBOR dla franka szwajcarskiego (CHF) dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych (LIBOR 3M) – dotyczy kredytów udzielanych w CHF (§ 1 ust. 1 pkt 12 lit. b COU).

Tabela kursów – Tabela kursów (...) obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępna w (...) SA oraz na stronie internetowej (...) P SA (§ 1 ust. 1 pkt 14 COU).

Kredyt jest wypłacany: 1) w walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań Kredytobiorcy poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego, 2) w walucie polskiej – na finansowanie zobowiązań w Rzeczypospolitej Polskiej (§ 4 ust. 1 COU).

W przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w PKO BP SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej tabeli kursów (§ 4 ust. 2 COU).

W przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie wymienialnej innej niż waluta kredytu, stosuje się, kursy kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujące w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej tabeli kursów (§ 4 ust. 3 COU).

Prowizja od udzielonego kredytu, płatna w dniu zawarcia umowy, będzie przeliczona na walutę polską przy zastosowaniu wynikającego z aktualnej Tabeli kursów kurs sprzedaży dla: 1) dewiz – w przypadku wpłaty w formie przelewu środków, 2) pieniędzy - w przypadku waty w formie gotówkowej (§ 16 ust. 1 COU).

W przypadku dokonywania spłat zadłużenia Kredytobiorcy z: 1). ROR – środki z rachunku będą pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) SA w dniu, o którym mowa w § 7 ust. 1 CSU, według aktualnej Tabeli kursów, 2) rachunku walutowego – środki z rachunku będą pobierane: a) w walucie kredytu, w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub ratę spłaty kredytu, b) w walucie innej niż waluta kredytu, w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla dewiz, obowiązujących w (...) SA w dniu, o którym mowa w § 7 ust. 1 CSU, według aktualnej Tabeli kursów, 3) rachunku technicznego – środki z tego rachunku będą pobierane w walucie kredytu w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub raty. Wpłaty dokonywane na rachunek techniczny w walucie innej niż waluta kredytu, będą przeliczane na walutę kredytu przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla walut, owiązujących w (...) SA według aktualnej Tabeli kursów (§ 22 ust. 2 COU).

Dowód: umowy – k. 6-22, 32-50.

Zawarcie umowy z dnia 15.10.2008 r. zostało poprzedzone złożeniem przez stronę powodową zaakceptowanego przez bank wniosku o udzielenie kredytu w kwocie 367.000 zł, w walucie CHF. We wniosku wskazano, że powodowie są małżonkami i posiadają wspólność majątkową, posiadają wykształcenie średnie i prowadzą działalność gospodarczą (powód – hodowla ryb, powódka – biuro (...)).

W treści wniosku zostało zawarte oświadczenie strony powodowej, że zrezygnowała z kredytu złotowego, została poinformowana o ryzyku zmiany kursów walutowych oraz że zmiana kursów walut wpływa na wysokość rat i spłaty i kwoty zadłużenia.

Dowód: wniosek – k. 189-194, referat – k. 196-198, decyzja – k. 199-200.

Kredyt nr (...) został uruchomiony w dniach 25.03.2008 r. i 23.04.2008 r. kwotą łącznie 114.697,26 zł. Strona powodowa uiściła wobec pozwanego łącznie kwotę 50.583,76 zł i 36.452,66 CHF tytułem spłaty rat tego kredytu oraz odsetek karnych, opłat i prowizji bankowych w okresie od dnia 25.03.2008 r. do dnia 26.03.2023 r.

Kredyt nr (...) został uruchomiony w dniu 23.10.2008 r. kwotą 448.196,34 zł. Strona powodowa uiściła wobec pozwanego łącznie kwotę 150.296,70 zł i 100.727,46 CHF tytułem spłaty rat tego kredytu oraz odsetek karnych, opłat i prowizji bankowych w okresie od dnia 15.10.2008 r. do dnia 26.03.2023 r.

Dowód: zaświadczenia – k. 91-112, 427-438.

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi A. K. w toku egzekucji prowadzonej pod sygn. akt (...)na podstawie tytułu wykonawczego w postaci postanowienia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi M. J. z dnia 12.10.2016 r., sygn. akt (...) wyegzekwował od strony powodowej w okresie od dnia 29.08.2018 r. do dnia 19.11.2018 r. kwotę łącznie 33.021,35 zł, z czego kwota 28.691,95 zł została wydana wierzycielowi (komornikowi sądowemu M. J.), kwota 3.499,03 zł została przeznaczona na pokrycie opłaty egzekucyjnej, kwotę 25,60 zł stanowiły koszty, a kwotę 804,77 zł stanowiły inne należności.

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi M. J. w toku egzekucji prowadzonej z wniosku wierzyciela (...) Banku (...) S.A. w W. pod sygn. akt (...) na podstawie tytułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 1.10.2014 r., nr (...), zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 7.11.2014 r., nadaną przez Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi, wyegzekwował od strony powodowej w okresie od dnia 30.11.2015 r. do dnia 20.11.2018 r. kwotę łącznie 36.547,53 zł, która została wysłana na depozyt Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi, zwrot depozytu z odsetkami, koszty komornicze, opłatę egzekucyjną z podatkiem VAT 23%. Postępowanie zostało umorzone z mocy prawa postanowieniem z dnia 12.10.2016 r.

Dowód: zaświadczenia – k. 112-115

W przypadku podpisania umowy j była możliwość negocjowania wysokości kursu spłaty kredytu. Część ogólna umowy nie podlegała negocjacji, jedynie postanowienia części szczegółowej umowy podlegały negocjacji. Klient mógł dokonać wyboru, aby spłacać kredyt w walucie CHF.

Dowód: zeznania świadka D. S. – k. 339v-340

Przed podpisaniem umowa była udostępniona klientom. Przy podpisywaniu umowy kredytowej powodowie byli informowani o ryzyku kursowym, natomiast nie byli informowani w jaki sposób bank tworzy tabele kursowe. Istniała możliwość negocjowania marży kredytu również po podpisaniu umowy .

Dowód: zeznania świadka E. S. – k. 493v-494

Kredyty zostały zaciągnięte w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych powodów oraz ich syna. Powodowie prowadzili działalność gospodarczą. Strona powodowa nie negocjowała z bankiem postanowień umowy dotyczących sposobu powiązania kredytu z kredytu kursem waluty obcej oraz sposobu przeliczania kursu waluty obcej. Przed zawarciem umów strona powodowa nie została poinformowana, na czym polega mechanizm powiązania kredytu z kursem CHF ani w jaki sposób jest tworzona tabela kursowa banku. Osoby reprezentujące bank nie udzieliły również informacji, że spłata kredytu w walucie polskiej spowoduje obciążenie kredytobiorcy kosztami spreadu. Stronie powodowej nie wyjaśniono, w jaki sposób wzrost kursu CHF wobec PLN może przełożyć się na wysokość kapitału i rat kredytu oraz nie przedstawiono wykresów obrazujących, jak we wcześniejszych latach kształtował się kurs CHF/PLN ani w jaki sposób zmiana tego kursu wpłynęłaby na wysokość rat i zadłużenia kredytobiorcy. W czasie zawierania umowy kredytu strona powodowa nie posiadała wykształcenia z zakresu ekonomii, finansów ani bankowości i nie miała doświadczenia w pracy w bankach ani innych instytucjach finansowych (powód posiadał wykształcenie średnie i prowadził firmę budowlaną oraz instalacyjną oraz miał hodowlę ryb, powódka posiadała wykształcenie średnie i prowadziła firmę budowlaną i instalacyjną). Strona powodowa nie posiadała także żadnych dochodów ani oszczędności w CHF. Strona powodowa zna i rozumie skutki nieważności umowy kredytu i zgadza się na stwierdzenie nieważności tej umowy. Strona powodowa dowiedziała się, że w zawartej przez nią umowie zostały zawarte niedozwolone postanowienia umowne w 2019 r. Powodowie są małżonkami, a w ich związku obowiązuje ustrój ustawowej wspólności majątkowej. Powodowie rozumieją i akceptują skutki uznania umów kredytu za nieważne.

Dowód: przesłuchanie strony powodowej – k. 340-340v, 526-527v

Nieruchomość (dom) w A. została nabyta przez powodów w 1994 roku. Była zamieszkiwana przez powodów do około 2010-2011 roku. W latach 2015-2016 nieruchomość była wynajmowana, a następnie przez 5 lat stała pusta. Powodowie nie planowali wynajmu w dacie zawarcia umów kredytu. Pod tym adresem była zarejestrowana działalność gospodarcza. Dom był przeznaczony do mieszkania, w żadnej części nie była wydzielona przestrzeń do prowadzenia działalności gospodarczej.

Nieruchomość (lokal użytkowy) przy ul. (...) w Ł. została nabyta przez powodów w roku 2008 jako. Lokal został zakupiony w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych syna powodów, nie była w nim zarejestrowana działalność gospodarcza. Syn powodów M. K. mieszkał w tym lokalu od 2009 do 2012 roku. Nieruchomość była wynajmowana od 2015/2016 r.

Nieruchomość (lokal) przy ul. (...) w Ł. została nabyta przez powodów w 2008 roku. Nieruchomość nie była wynajmowana. Od 1992 r. pod tym adresem jest zarejestrowana działalność gospodarcza powódki.

Nieruchomość (dom) w B. powodowie nabyli w 2002 r. Nieruchomość nie była wykorzystywana do prowadzenia działalności gospodarczej. Nieruchomość nie była wynajmowana. Od 2010 roku nieruchomość jest zamieszkiwana przez powodów, a od 2012 roku zamieszkuje w nim również ich syn.

Dowód: przesłuchanie strony powodowej – k. 340-340v, 526-527v, zeznania świadka M. K. – k. 524v-525, zeznania świadka I. P. – 525-525v, zeznania świadka D. P. – 525v-526

Powódka rozliczała koszty nieruchomości w kosztach swojej działalności gospodarczej, natomiast nie rozliczała w tych kosztach kosztów kredytu.

Dowód: przesłuchanie strony powodowej – k. 526v

Powodowie prowadzą działalność gospodarczą i składają zeznania podatkowe od 2013 r.

Dowód: deklaracje podatkowe – k. 535-576

(...) w Ł. przy ul. (...) i w A. przy ul. (...) były wynajmowane przez powódkę w ramach jej działalności gospodarczej prowadzonej pod firmą „(...)” I. K. od stycznia 2017 r. do kwietnia 2024 r. r., a w związku z najmem powódka wystawiała najemcom faktury VAT

Dowód: faktury – k. 577-697

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony, oraz zeznania świadków i strony powodowej, które były spójne, logiczne, konsekwentne i pobawione sprzeczności oraz znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach. Powyższe dowody były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, zaś pozostałe dowody zostały pominięte, ponieważ nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a ich przeprowadzenie skutkowałoby zbędnym przedłużeniem postępowania. Sąd nie dokonywał ustaleń w zakresie treści aneksów do umów kredytu, porozumień, ugód itd., ponieważ wobec stwierdzenia nieważności umów kredytu wszelkie późniejsze czynności prawne ich dotyczące nie wywoływały żadnych skutków prawnych, skoro celem żadnej z nich nie była konwalidacja nieważnych umów.

Dowód z opinii biegłego został pominięty, ponieważ przeprowadzenie przez biegłego wyliczeń byłoby zbędne wobec stwierdzenia, że umowa kredytu jest nieważna, a rozpoznanie sprawy nie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Natomiast dowód z zeznań świadka M. S. został pominięty. Część okoliczności, na które miał zostać przesłuchany nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. w szczególności wzajemny stosunek i wysokość rat kredytu złotowego i denominowanego w CHF oraz procedury i zasady obowiązujące w banku, rezygnacja przez powodów z umowy kredytu złotowego oraz możliwość zaciągnięcia takiego kredytu. Co więcej, sposób zgłoszenia wniosku dowodowego przez pozwanego i niedopełnienie obowiązków obciążających go z mocy art. 235 ¹ k.p.c. i art. 242 ¹ k.p.c. uniemożliwiły przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka. Pozwany wniósł o przesłuchanie świadków w odpowiedzi na pozew z dnia 11.05.2022 r., bez podania jego adresu lub jakichkolwiek danych kontaktowych, tłumacząc to „aktualną sytuacją epidemiologiczną i natłokiem spraw sądowych” (k. 139). Przyczyny te nie są przekonujące, jeśli wziąć pod uwagę, że w połowie 2022 r. stan epidemii trwał od ponad 2 lat, natomiast wzrost wpływu sprawa dotyczących kredytów powiązanych z walutą obcą był obserwowany od około 7 lat, zaś największy bank w kraju niewątpliwie posiadał środki osobowe, finansowe i organizacyjne na przedsięwzięcie w związku z tym stosownych czynności. Należy przy tym mieć na uwadze, że pozwanemu został zakreślony aż dwumiesięczny termin na złożenie odpowiedzi na pozew. Pomimo jednak tego pozwany nie podjął żadnych czynności celem ustalenia adresu świadka i podania go sądowi. W związku z tym Sąd wezwał profesjonalnego pełnomocnika pozwanego do wskazania adresu świadka, a także jego numeru telefonu i adresu e-mail w terminie tygodniowym, pod rygorem pominięcia dowodu z przesłuchania tego świadka (k. 306). Wezwanie to zostało doręczone pełnomocnikowi pozwanego, jak sam przyznał, w dniu 13.01.2023 r. (k. 323), a zatem termin powyższy upłynął z dniem 20.01.2023 r. Jednocześnie nie zasługiwał na uwzględnienie wniosek pozwanego o przedłużenie terminu na wskazanie adresu świadka o dodatkowe 2 tygodnie (k. 311), skoro był motywowany wzrostem wpływu spraw sądowych, czyli tymi samymi przyczynami, które zostały wskazane w odpowiedzi na pozew. Co więcej, nawet uwzględnienie wniosku pozwanego nie zmieniałoby okoliczności, że podał on adres świadka nawet po hipotetycznie przedłużonym terminie – mianowicie przedłużenie terminu tygodniowego o kolejne 2 tygodnie powodowałoby, że termin ten upływałby z dniem 3.02.2023 r., tymczasem pismo pozwanego ze wskazaniem adresu świadka zostało złożone dopiero w dniu 7.02.2023 r. (k. 324), zaś pozwany nie złożył wniosku o przywrócenie terminu. Tak późne wskazanie adresu świadka czyniło niemożliwym wezwanie go na termin rozprawy przesyłką pocztową, zaś brak wskazania jego adresu e-mail lub numeru telefonu wykluczał możliwość wezwania świadka innymi środkami komunikacji. Jednocześnie pozwany, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, nie dopełnił obowiązków obciążających go z mocy art. 242 ¹ k.p.c., tj. nie podjął żadnych starań w celu zapewnienia stawiennictwa świadka na terminie rozprawy, w tym w szczególności nie zawiadomił o obowiązku, miejscu i terminie stawiennictwa. Co więcej, pozwany pomimo skierowanego do niego przez Sąd wezwania zaniechał wskazania adresu e-mail świadków lub ich numerów telefonu, co wykluczało możliwość wezwania świadka na rozprawę prowadzoną w trybie zdalnym. Jednocześnie pozwany nie wyjaśnił, z jakich przyczyn nie wskazał numeru telefonu ani adresu e-mail świadka, którymi niewątpliwie powinien był dysponować, skoro świadek ten był pracownikiem pozwanego. W świetle powyższych okoliczności należało stwierdzić, że brak możliwości przesłuchania świadka wynika z niedopełnienia przez pozwanego obowiązków obciążających go z mocy art. 235 ¹ k.p.c. i art. 242 ¹ k.p.c., a w tej sytuacji odroczenie rozprawy tylko w celu wezwania świadka na kolejny termin rozprawy skutkowałoby wyłącznie przedłużeniem postępowania.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne. Pozew dotyczy 2 umów kredytu zawartych przez strony w tym samym roku, przy czym ich treść i okoliczności zawarcia pozostają w znacznej mierze tożsame. Wobec wszelkie stwierdzenia w dalszej części uzasadnienia do „umowy kredytu” (liczba pojedyncza) dotyczą obu umów kredytu, z zastrzeżeniem wyraźnego wskazania na tylko jedną z nich.

Status konsumenta.

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą pozwanego, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku kredytobiorcy, a zatem należy go uznać za konsumenta (art. 22 ¹ k.c.).

Z przeprowadzonych w sprawie dowodów wynika, że działalność gospodarcza powodów była zarejestrowana w nieruchomości w A. przy ul. (...) już od samego początku. Niemniej jednak w żadnej części domu powodów nie była wydzielona przestrzeń do prowadzenia działalności gospodarczej. Tym samym umowa kredytu hipotecznego (...) nr (...) z dnia 15.10.2008 w części przeważającej ma charakter konsumencki, wobec czego należało uznać, że powodowie są konsumentami. W tym względzie decydujące znaczenie mają wytyczne zawarte w wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.06.2023 r., C-570/21, w szczególności to, jaki cel (mieszkaniowy czy gospodarczy) jest w kontekście danego wypadku dominujący. Natomiast w realiach niniejszej sprawy o dominującym celu gospodarczym nie może być mowy, skoro lokal zakupiony na podstawie środków uzyskanych z przedmiotowej umowy kredytu służył powodom przede wszystkim do zaspokojenia celów mieszkaniowych, a nie do realizacji celów gospodarczych – mianowicie powodowie oraz ich syn w nieruchomościach tych jedynie zamieszkiwali, natomiast w zakresie swojej działalności zawodowej nie wykonywali żadnych czynności, a zatem miała ona znaczenie drugorzędne. Również lokal położony w Ł. był wprawdzie lokalem użytkowym, niemniej jednak został przez powodów zakupiony w tym celu, aby mógł w nim zamieszkać syn powodów.

Oceny tej nie zmienia również fakt wynajęcia kredytowanych nieruchomości już kilka lat po zawarciu umów kredytu. Mianowicie chwilą decydującą o uznaniu określonej osoby fizycznej jako konsumenta, jest chwila dokonywania czynności prawnej, a zatem skoro brak jest dowodu na okoliczność, aby kredytobiorcy już od samego początku zamierzali wynajmować nieruchomość, to fakt późniejszego zawarcia umów najmu pozostaje bez znaczenia.

W końcu przeznaczenie niewielkiej części środków pochodzących z kredytu na spłatę zobowiązań związanych z działalnością gospodarczą nie oznacza, że powodowie przy zawieraniu umowy kredytu nie posiadali statusu konsumentów. Część środków przeznaczonych na spłatę wcześniejszych zobowiązań finansowych powodów jest bowiem niewielka z relacji do sumy środków pochodzących z kredytu, a wobec tego nie może zaważyć w przedmiocie oceny powodów jako konsumentów.

Brak negocjacji.

Ciężar dowodu, że § 2 ust. 1 CSU (dalej: klauzula ryzyka walutowego) oraz § 4 ust. 2 COU i § 22 ust. 2 pkt 1 COU (dalej: klauzule przeliczeniowe) zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ^{( 1)} § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał - nie można bowiem uznać „wyboru waluty” kredytu przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank.

Sama kwota kredytu (w CHF) nie była uzgodniona indywidualnie, ponieważ ustalenia określonej kwoty franków szwajcarskich dokonał pozwany bank – kredytobiorca we wniosku kredytowym wskazał określoną kwotę w PLN, natomiast bank dokonał jej przeliczenia na CHF według swojej tabeli kursowej, a zatem bez uzgodnienia z konsumentem – podanie kwoty kredytu w walucie obcej było konieczne z uwagi na konstrukcję kredytu denominowanego i nie wynikało z woli konsumenta, którego celem było uzyskanie środków w PLN, skoro miały one być przeznaczone na realizacje celu mieszkaniowego w Polsce.

Świadczenia główne.

Obie grupy postanowień umownych określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają samą istotę umowy kredytu denominowanego w walucie obcej.

Niejednoznaczność i abuzywność klauzul ryzyka walutowego.

Na banku udzielającym kredytu powiązanego z walutą obcą ciąży obowiązek udzielenia kredytobiorcy niezbędnych informacji dotyczących skutków zawarcia tej umowy, tj. „po pierwsze, kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Po drugie, przedsiębiorca, w niniejszym przypadku bank, musi przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, zwłaszcza w przypadku, gdy konsument będący kredytobiorcą nie uzyskuje dochodów w tej walucie.”1 Wszelkie wątpliwości co do spełnienia przez bank wymogu przejrzystości powinny być interpretowane na korzyść konsumenta.2

Tymczasem strona powodowa nie uzyskała wspomnianych informacji od pozwanego. Oznacza to, że klauzula ryzyka walutowego nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.), ponieważ nie pozwalała kredytobiorcy na zrozumienie wszelkich konsekwencji finansowych wiążących się z zawarciem kredytu powiązanego z kursem waluty obcej.

Ponadto postanowienie to kształtuje prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). Mianowicie zawarcie umowy kredytu powiązanego z walutą obcą wiązało się z powstaniem ryzyka kursowego, polegającego na tym, że znaczna zmiana kursu walut mogła prowadzić do istotnej zmiany wysokości zobowiązania jednej ze stron, a skala tego ryzyka była nieograniczona. Pozwany bank zabezpieczał się przed tym ryzykiem stosownymi transakcjami (których koszty były pokrywane m.in. ze spreadów pobieranych od kredytobiorców), natomiast kredytobiorcy w praktyce nie mieli już takiej możliwości. W tej sytuacji należało wymagać od banku będącego profesjonalistą udzielenia stosowanych informacji i pouczeń konsumentom, którzy byli stroną słabszą i gorzej zorientowaną w funkcjonowaniu rynku finansowego. Bank jednak zaniechał dopełnienia tego obowiązku. Informacja dotycząca ryzyka kursowego była niepełna, skrótowa i niewystarczająca. Skala ryzyka kursowego wymagała od banku przedstawienia symulacji obrazującej wpływ znacznego wzrostu kursu waluty obcej na wysokość rat kredytu i całego zadłużenia kredytobiorcy, jak również wykresu obrazującego zmiany wcześniejsze zmiany kursu CHF/PLN przez odpowiednio długi okres, tymczasem pozwany nie wypełnił tych wymogów. Zabrakło także pouczenia o realnych skutkach znacznego zmiany kursu waluty obcej, w szczególności o tym, że skala ryzyka kursowego jest nieograniczona, a kredytobiorca w praktyce nie ma żadnej możliwości zabezpieczenia się przed tym ryzykiem. Powyższe zaniechania informacyjne są szczególnie istotne, jeśli wziąć pod uwagę indywidualną sytuację strony powodowej, w tym jej wykształcenie i doświadczenie dowodowe (opisane w stanie faktycznym niniejszego uzasadnienia) oraz fakt, że nie posiadała ona dochodów ani oszczędności w CHF.

Sąd zauważa przy tym, że ryzyko kursowe w przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej było dalej idące aniżeli przy kredycie indeksowanym w walucie obcej. Mianowicie obciążenie tym ryzykiem w wypadku kredytu indeksowanego następowało w dacie wypłaty kredytu (bank ustalał wówczas saldo zadłużenia w walucie obcej), podczas gdy w przypadku kredytu denominowanego ryzyko to pojawiało się już w chwili podpisania umowy, skoro kredytobiorca nie wiedział, jaki kurs waluty obcej będzie miał zastosowanie w dacie wypłaty kredytu. Tym samym pojawiało się ryzyko, że kredytobiorca otrzyma od banku mniej pieniędzy aniżeli potrzebuje na zrealizowanie celu finansowanego kredytem (konsekwencje tego bywały najbardziej dotkliwe w wypadku kredytów wypłacanych w transzach w celu budowy domu albo nabycia lokalu od dewelopera – wypłata transz po upływie kilku-kilkunastu miesięcy mogła wiązać się z istotną zmianą kursu waluty obcej). Od tego rodzaju problemu wolny był natomiast kredyt indeksowany, skoro wprost przewidywał kwotę, która była wypłacana kredytobiorcy.

Klauzula ryzyka kursowego w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej określa samą kwotę kredytu, czyli najistotniejsze postanowienie umowy kredytu. A zatem nie ma w ogóle możliwości, aby „luka” powstała po tej klauzuli mogła zostać uzupełniona przepisem prawa krajowego.

Niejednoznaczność i abuzywność klauzul przeliczeniowych.

Klauzule przeliczeniowe nie zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu (różnicy pomiędzy kursem kupna i sprzedaży waluty obcej), pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a służyły jedynie pokryciu kosztów udzielenia przez bank kredytu i zabezpieczenia banku przed ryzykiem kursowym, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały pozwanemu bankowi w istocie całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank. Tym samym bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie, nawet oderwanym od jakiegokolwiek kursu występującego na rynku, ze szkodą dla kredytobiorcy. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy i własnych, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.

Faktem jest, że postanowienia umowy przewidywały dla kredytobiorcy możliwość spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej, a tym samym konsument mógł z tej możliwości korzystaj już od pierwszej raty, w ten sposób pomijając kurs sprzedaży z tabeli kursowej pozwanego banku. Nie zmienia to jednak faktu, że klauzula przeliczeniowa dotycząca spłaty rat kredytu stanowiła niedozwolone postanowienie umowne. Należy bowiem podzielić pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie dotyczącej właśnie klauzul przeliczeniowych że "to, że istnieje wariant wyboru spłaty należności bezpośrednio w walucie obcej, pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, gdyż każdy wariant powinien być zgodny z przepisami konsumenckimi. Nie może być tak, że Bank - przykładowo - daje wybór, z których jeden spełnia wymogi prawa konsumenckiego, drugi zaś nie."3 Co więcej, powyższe tak czy inaczej pozostaje bez znaczenia dla oceny klauzuli przeliczeniowej dotyczącej zastosowania bankowego kursu kupna do wypłaty kredytu, ponieważ postanowienia umowy przewidywały, że kredyt może być wypłacony w walucie obcej tylko w razie finansowania zobowiązań kredytobiorcy poza granicami Rzeczpospolitej Polskiej oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego – co nie miało miejsca w niniejszej sprawie, ponieważ z umowy wprost wynika, że celem kredytu było finansowanie zobowiązań w Rzeczpospolitej Polskiej. Stanowisko to znajduje poparcie także w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wskazał, że „W odniesieniu do kursu waluty obcej obowiązującego przy spłacie kredytu należy wskazać, że uznaniu odpowiedniej klauzuli za abuzywną nie sprzeciwia się to, iż konsument ostatecznie wybrał ten sposób spłaty, choć mógł wybrać także bezpośrednią spłatę w walucie obcej. Zasadniczo w każdy stosunek prawny, także ten który w zamyśle przedsiębiorcy ma być współkształtowany przez postanowienie niedozwolone, konsument wchodzi dobrowolnie. Znaczenie w kontekście oceny abuzywności miałoby jedynie, gdyby konsument wybierał spłatę w złotych po kursie sprzedaży banku, gdy kurs taki był już konsumentowi znany. W stanie faktycznym sprawy określony sposób spłaty został wybrany na etapie zawierania umowy. Co więcej również, nawet gdyby nie uznać tego postanowienia za niedozwolone, nie wpływałoby to na ostateczne rozstrzygnięcie sprawy, gdyż wobec abuzywności sposobu ustalania kursu przy wypłacie kredytu, wniosek co do istnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytowej nie mógłby być inny.”.4

Należy przy tym zwrócić uwagę, że konstrukcja kredytu denominowanego determinowała to, że zakres swobody banku w kształtowaniu praw i obowiązków stron był jeszcze dalej idący aniżeli przy kredycie indeksowanym. Mianowicie w kredycie indeksowanym kwota kredytu była od początku podana w PLN, a zatem umowa przewidywała wprost wysokość świadczenia, które ma spełnić bank. Natomiast z uwagi na fakt, że w kredycie denominowanym kwota kredytu była wskazana w CHF, a jej wypłata była dokonywana w PLN po dokonaniu przeliczenia przez bank, oznaczało to, że w tego rodzaju kredycie bank decyduje nie tylko o wysokości świadczeń spełnianych przez kredytobiorcę, ale także o wysokości świadczenia spełnianego przez siebie.

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.5 Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany regulaminu pozwanego banku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw). Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR CHF).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.6 Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,7 zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem8.

Nieważność umowy.

Klauzula ryzyka kursowego określa główny przedmiot umowy i charakteryzuje jej istotę, a zatem uznanie tego postanowienia umownych za niedozwolone skutkuje brakiem możliwości wykonywania umowy kredytu i tym samym powoduje jej nieważność. Także uznanie samych klauzul przeliczeniowych za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje nieważnością całej umowy kredytu, ponieważ postanowienia te oznaczają główny przedmiot umowy i określają sposób jej wykonywania – skoro zaś nie jest możliwe określenie sposobu wykonywania umowy, to musi ona być uznana za nieważną. Stanowisko to przeważa w aktualnym orzecznictwie.9

Należy przy tym mieć na uwadze, że w przypadku kredytu denominowanego, który podlegał wypłacie tylko w PLN (w stanie faktycznym niniejszej sprawy, wobec finansowania zobowiązań w Rzeczypospolitej Polskiej), skutek w postaci nieważności umowy wobec stwierdzenia abuzywności klauzuli przeliczeniowej dotyczącej wypłaty kredytu w złotych po kursie kupna banku jest jeszcze bardziej ewidentny aniżeli w przypadku innych umów kredytu powiązanych z walutą obcą. Skoro bowiem kwota kredytu była wyrażona w CHF, lecz wypłata kredytu była możliwa tylko w PLN, to wyłączenie z umowy regulującej sposób przeliczenia CHF na PLN dla celu wypłaty kredytu powoduje, że nie jest w ogóle możliwe ustalenie kwoty PLN, w której kredyt ma zostać wypłacony, a tym samym nie jest możliwe ustalenie treści podstawowego świadczenia banku, o którym mowa w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe. Stanowisko to znajduje oparcie w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wskazał, że „umowa jest umową kredytu denominowanego, w której określono kwotę kredytu w walucie obcej i przewidziano jednocześnie, że wypłata powinna nastąpić w złotych. Eliminacja klauzuli przeliczeniowej w takiej umowie sprawia, że nie wiadomo, jaką kwotę powinien wypłacić bank. Oznacza to, że brakuje niezbędnego elementu konstrukcyjnego stosunku prawnego i niemożliwe jest jego uzupełnienie.”.10 Faktem jest, że w dawniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczano możliwość utrzymania w mocy umowy kredytu denominowanego po stwierdzeniu bezskuteczności niedozwolonych klauzul przeliczeniowych przez uznanie, że kwotą kredytu nie jest kwota wskazana w umowie w CHF,11 lecz kwota faktycznie wypłacona przez bank w PLN, jednak zabieg ten de facto stanowi niedopuszczalną ingerencję Sądu w treść umowy kredytu wykraczającą poza ramy wynikające z art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG, która została wprost wykluczona w aktualnym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości.12

Jednocześnie strona powodowa stanowczo wyraziła zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadoma wynikających z tego konsekwencji. Należy tutaj zwrócić uwagę, że wprawdzie art. 385 ¹ § 1 k.c. (ani art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13) nie wskazuje wprost na sankcję nieważności umowy zawierającej niedozwolone postanowienia umowne, niemniej jednak jeżeli te niedozwolone postanowienia umowne określają świadczenia główne umowy, to należy przyjąć, że w takiej sytuacji sankcja nieważności całej umowy będzie mieć podstawę w art. 58 § 1 k.c.

Jednocześnie brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Jak wyjaśniono wcześniej, postanowienia umowne obciążające kredytobiorcę nieograniczonym ryzykiem kursowym oraz dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.), co wyłącza możliwość uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu denominowanego w walucie obcej (art. 353 ¹ k.c.).13

Interes prawny.

Roszczenie o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy wynikającego z nieważności umowy zasługuje na uwzględnienie, ponieważ umowa kredytu jest nieważna, a strona powodowa posiada interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. Mianowicie okres kredytu wskazany w umowie jeszcze nie upłynął, zaś bank stoi na stanowisku, że umowa jest ważna, domaga się od kredytobiorcy zapłaty kolejnych rat kredytu i nie wyraża zgody na wykreślenie z księgi wieczystej hipoteki zabezpieczającej roszczenia banku wynikające z umowy. Wobec tego powództwo kredytobiorcy o zapłatę nie kończyłoby definitywnie sporu stron dotyczącego oceny, czy umowa jest ważna.14

Świadczenie nienależne.

Nieważność umowy kredytu ex tunc oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne ( condictio sine causa) podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast okoliczność, że bankowi przysługuje wobec kredytobiorcy roszczenie o zwrot równowartości wypłaconego kapitału kredytu nie ma w tym względzie znaczenia (z zastrzeżeniem skutków wynikających z ewentualnego wniesienia przez pozwanego powództwa wzajemnego bądź podniesienia zarzutu potrącenia lub zatrzymania).15 Wobec tego brak jest podstaw do oddalenia powództwa o zapłatę na podstawie art. 409 k.c., art. 411 pkt 2 k.c., art. 411 pkt 4 k.c. czy jakiejkolwiek innej (w tym także art. 5 k.c.).

Strona powodowa uiściła wobec pozwanego łącznie kwotę 50.583,76 zł i 36.452,66 CHF tytułem spłaty rat kredytu nr 203- (...) oraz odsetek karnych, opłat i prowizji bankowych w okresie od dnia 25.03.2008 r. do dnia 26.03.2023 r., a także kwotę 150.296,70 zł i 100.727,46 CHF tytułem spłaty rat kredytu nr (...) oraz odsetek karnych, opłat i prowizji bankowych w okresie od dnia 15.10.2008 r. do dnia 26.03.2023 r. Wobec tego należność w tej wysokości należało zasądzić na rzecz strony powodowej od pozwanego.

Sposób zasądzenia świadczenia.

Należność zasądzono na rzecz powodów będących małżonkami do ich majątku wspólnego. Jak słusznie wskazuje się w literaturze, „Poprawną formułą jest więc tutaj „zasądzenie świadczenia na rzecz powodów”; bez zastosowania konstrukcji zasądzenia solidarnego, ale też bez rozdzielania świadczenia na części przypadające każdemu z małżonków. Jest zaś oczywistością, że zasądzone na rzecz obojga małżonków świadczenie wejdzie, po jego wyegzekwowaniu, do majątku wspólnego małżonków; stanowiącego przedmiot wspólności łącznej.”16

Zarzut zatrzymania.

Umowa kredytu jest umową wzajemną w rozumieniu art. 487 § 2 k.c.17, gdyż istota tej umowy sprowadza się do oddania przez bank środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy w zamian za świadczenie wzajemne w postaci zapłaty odsetek, a zatem oba te świadczenia są ekwiwalentne. Pomimo tego Sąd nie uwzględnił zarzutu zatrzymania (art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.). Mianowicie skorzystanie z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego powoduje wstrzymanie wymagalności roszczenia wierzyciela, a w rezultacie wyłącza opóźnienie w spełnieniu świadczenia przez dłużnika, a w konsekwencji wykluczyła możliwość dochodzenia przez wierzyciela odsetek za okres po skorzystaniu z prawa zatrzymania18. Niemniej jednak pozbawienie konsumenta prawa do dochodzenia tych odsetek za wskazany okres stałoby w sprzeczności z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/1319. Choć wprawdzie prawo zatrzymanie z samej swojej istoty nie pozostaje sprzeczne z powyższymi regulacjami, to jednak zastosowanie w sprawie wytoczonej przez konsumenta nie jest w praktyce możliwe. Brak jest bowiem możliwości uwzględnienia przez Sąd zarzutu zatrzymania i jednoczesnego zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie do dnia zapłaty – takie bowiem rozstrzygnięcie pozostawałoby sprzeczne z art. 455, 481, 496 i 497 k.c., a przede wszystkim byłoby sprzeczne z samą istotą prawa zatrzymania, której istotą jest wyłączenie wymagalności roszczenia wierzyciela. Prawo dłużnika do wstrzymania się ze spełnieniem świadczenia byłoby w istocie fikcyjne, gdyby miał on obowiązek zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie po tym, jak skorzystał z prawa zatrzymania. Także zasądzenie od dłużnika odsetek ustawowych za opóźnienie za okres, w którym nie pozostaje w opóźnieniu, byłoby nie sprzeczne ze wskazanymi powyżej przepisami, lecz również nielogiczne. Z uwagi na wskazane powyżej problemy konstrukcyjne, Sąd stwierdził, że jedynym rozwiązaniem zgodnym zarówno z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13, jak również z art. 455, 481, 496 i 497 k.c., było stwierdzenie, że pozwany nie może skutecznie powoływać się na prawo zatrzymania, a skorzystanie z tego prawa w sprawie wytoczonej przez konsumenta pozostaje sprzeczne z celem tego prawa.

Odsetki.

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Z dowodów przeprowadzonych w sprawie nie wynika, aby przed wszczęciem niniejszego procesu pozwanemu zostało doręczone pismo obejmujące żądanie zapłaty kwoty dochodzonej przez stronę powodową w niniejszej sprawie. Wobec tego funkcję wezwania do zapłaty spełnił odpis pozwu, który został doręczony stronie pozwanej w dniu 11.03.2022 r. (k. 137), co oznacza, że pozwany powinien był spełnić świadczenie dochodzone pozwem w terminie 14 dni od tej daty, a zatem pozwany popadł w opóźnienie z dniem 26.03.2022 r. i od tej daty zostały od niego zasądzone odsetki ustawowe za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. W pozwie strona powodowa w sposób jednoznaczny i wyraźny powołała się na nieważność umowy wynikającą z zawarcia w niej niedozwolonych postanowień umownych, a zatem pozwany po odebraniu tego pozwu nie powinien był mieć żadnych wątpliwości co do tego, że kredytobiorca jest świadomy skutków nieważności umowy kredytu i akceptuje je.

Odsetki od powyższej daty zostały zasądzone w zakresie dochodzonej przez powodów należności w złotych. Pozew nie obejmował należności w CHF, natomiast w piśmie procesowym z dnia 25.08.2023 r. powodowie rozszerzyli żądanie zapłaty także o kwotę 137.180,12 CHF, wobec czego odsetki od tej kwoty zasądzono od dnia następującego po upływie 14 dni od doręczenia odpisu powyższego pisma pozwanemu w dniu 3.10.2023 r. (k. 491), czyli od dnia 18.10.2023 r.

Koszty procesu.

Pozwany przegrał sprawę niemal w całości, co uzasadniało zasądzenie od niego na rzecz strony powodowej całych kosztów procesu na podstawie art. 100 k.p.c. obejmujących kwotę 1.000 zł tytułem równowartości opłaty od pozwu.

Koszty pomocy prawnej z urzędu.

Podstawę orzeczenia o kosztach pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu stanowi art. 22(3) ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Natomiast orzekając o wysokości kosztów pomocy prawnej z urzędu Sąd miał na względzie, że stawka wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu wynosiła 7.200 zł zgodnie z § 4 ust. 1 w zw. z § 8 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, natomiast:

- Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2023 r., SK 85/22, orzekł, że § 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2019 r. poz. 68, ze zm.) jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zdanie drugie i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

- Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2023 r., SK 53/22, orzekł, że § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2019 r. poz. 68, ze zm.) w zakresie, w jakim przewiduje wysokość opłaty stanowiącej koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszonej przez Skarb Państwa udzielonej przez radcę prawnego z urzędu w wysokości niższej niż stawka minimalna opłat za czynności radców prawnych określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 265, ze zm.), wydanym na podstawie art. 225 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1166), dotyczącym stawek minimalnych w sprawach prowadzonych z wyboru, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zdanie drugie i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Mając powyższe na uwadze, stawka wynagrodzenia minimalnego pełnomocnika z urzędu powodów powinna wynosić 10.800 zł, czyli tak jak to zostało przewidziane w z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, a zatem tyle, ile stawka 7.200 zł wynikająca z § 4 ust. 1 w zw. z § 8 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu po podwyższeniu o 50%, zgodnie z § 4 ust. 2 tego rozporządzenia.

Wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu zostało ponadto podwyższone o podatek od towarów i usług w stawce 23%, zgodnie z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.

ZARZĄDZENIE

doręczyć odpis wyroku z uzasadnieniem pełn. pozwanego.

1 vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20.09.2017 r., C‑186/16, A., pkt 49-50,

2 vide:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2022 r., II CSKP 701/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., II CSKP 616/22,

3 vide wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 14.12.2010 r. XVII AmC 426/09,

4 por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.05.2022 r., II CSKP 650/22,

5 por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17,

6 por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D.,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...),

7 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78,

8 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 76,

9 por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.02.2022 r., II CSKP 415/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.02.2022 r., II CSKP 975/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.03.2022 r., II CSKP 459/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2022 r., II CSKP 532/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 285/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 382/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.05.2022 r., II CSKP 1030/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 797/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 971/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 985/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2022 r., II CSKP 403/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2022 r., II CSKP 419/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2022 r., II CSKP 796/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2022 r., II CSKP 943/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.05.2022 r., II CSKP 650/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2022 r., II CSKP 701/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., II CSKP 616/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31.05.2022 r., I CSK 2314/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15.06.2022 r., I CSK 2326/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2538/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2722/22,

10 por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.05.2022 r., II CSKP 650/22,

11 por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.10.2019 r., IV CSK 309/18,

12 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 79, 83-84,

13 por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22,

14 por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 163/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.05.2022 r., II CSKP 1030/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 797/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2022 r., II CSKP 701/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., II CSKP 616/22,

15 por.:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

16 por. Edward Gniewek, O wadliwościach stosowania zasad solidarności czynnej w postępowaniu sądowym – uwag kilka, MOP 2009, Nr 3, str. 121,

17 por:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.04.2011 r., IV CSK 422/10,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.03.2014 r., IV CSK 440/13,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.03.2017 r., II CSK 281/16,

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.02.2022 r., II CSKP 459/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1.02.2023 r., I CSK 6309/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12.04.2023 r., I CSK 5111/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12.04.2023 r., I CSK 5424/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12.04.2023 r., I CSK 5447/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20.07.2023 r., I CSK 5939/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27.07.2023 r., I CSK 6145/22,

18 por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31.05.2022 r., II CSKP 34/22.

19 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14.12.2023 r., C-28/22, (...)Bank, pkt 87.