Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 grudnia 2023 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: Julia Kraszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 grudnia 2023 roku w Warszawie

sprawy z powództwa B. W. i A. W.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie o zapłatę

1. umarza postępowanie w zakresie powództwa o ustalenie,

2. zasądza od pozwanego na rzecz powódki B. W. kwotę 1.192.858,04 zł (milion sto dziewięćdziesiąt dwa tysiące osiemset pięćdziesiąt osiem złotych 04/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

- od kwoty 504.932,81 zł (pięćset cztery tysiące dziewięćset trzydzieści dwa złote 81/100) od dnia 19 stycznia 2021 roku do dnia zapłaty,

- od kwoty 72.268,25 zł (siedemdziesiąt dwa tysiące dwieście sześćdziesiąt osiem złotych 25/100) od dnia 22 lipca 2021 roku do dnia zapłaty,

- od kwoty 615.656,98 zł (sześćset piętnaście tysięcy sześćset pięćdziesiąt sześć złotych 98/100) od dnia 11 października 2023 roku do dnia zapłaty,

3. zasądza od pozwanego na rzecz powoda A. W. kwotę 1.192.858,04 zł (milion sto dziewięćdziesiąt dwa tysiące osiemset pięćdziesiąt osiem złotych 04/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

- od kwoty 504.932,81 zł (pięćset cztery tysiące dziewięćset trzydzieści dwa złote 81/100) od dnia 19 stycznia 2021 roku do dnia zapłaty,

- od kwoty 72.268,25 zł (siedemdziesiąt dwa tysiące dwieście sześćdziesiąt osiem złotych 25/100) od dnia 22 lipca 2021 roku do dnia zapłaty,

- od kwoty 615.656,98 zł (sześćset piętnaście tysięcy sześćset pięćdziesiąt sześć złotych 98/100) od dnia 11 października 2023 roku do dnia zapłaty,

4. oddala powództwo w pozostałej części,

5. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od pozwanego na rzecz powódki B. W. kwotę 5.962 zł (pięć tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt dwa złote) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty,

6. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od pozwanego na rzecz powoda A. W. kwotę 5.962 zł (pięć tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt dwa złote) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt XXVIII C 18206/21

UZASADNIENIE

Strona powodowa (dalej także jako: kredytobiorca, konsument) w ostatecznie sformułowanym żądaniu (k. 3, 108, 226, 320) wniosła o:

- ustalenie nieważności umów kredytu zawartych pomiędzy stronami,

- zasądzenie od pozwanego kwoty 2.385.716,09 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 4.07.2008 r. pomiędzy stronami została zawarta umowa o kredyt dewizowy mieszkaniowy / inwestorski nr (...) o następującej treści.

Bank udziela kredytobiorcy na podstawie decyzji o udzieleniu kredytu z dnia 25.06.2008 r. kredytu mieszkaniowego / inwestorskiego w wysokości 279.176,77 CHF (art. 3.01 ust. 1).

W okresie kredytowania kredytobiorca ma prawo dokonać dowolną ilość konwersji (zmiany) waluty kredytu pomiędzy walutami z oferty kredytów mieszkaniowych / inwestorskich banku obowiązującej w dniu złożenia wniosku o konwersję, Konwersja obejmuje kwotę wykorzystanego i niewykorzystanego kredytu w momencie jej dokonania (art. 3.01 ust. 2).

Konwersja waluty kredytu może być dokonana wyłącznie w pierwszym dniu roboczym następującym po dniu płatności odsetek lub raty kapitałowo-odsetkowej (dzień konwersji) (art. 3.01 ust. 3).

Warunkiem dokonania konwersji jest posiadanie zdolności kredytowej w dniu złożenia wniosku o dokonanie konwersji oraz zapłata bankowi prowizji za konwersję zgodnie z taryfą (art. 3.01 ust. 4).

Oprocentowanie kredytu po konwersji ustalane jest na zasadach obowiązujących w dniu konwersji (art. 3.01 ust. 5).

Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania środków z kredytu na finansowanie zakupu lokalu mieszkalnego wraz z udziałem w miejscu garażowym położonych w W. przy Al. (...) (art. 3.02).

Okres kredytowania zaczyna się w dniu uruchomienia kredytu i wynosi 240 miesięcy. Termin całkowitej spłaty kredytu zostanie określony w harmonogramie doręczonym kredytobiorcy (art. 3.03).

Wykorzystana kwota kredytu oprocentowana jest według zmiennej stopy oprocentowania – obliczonej jako suma stawki LIBOR dla trzymiesięcznych depozytów międzybankowych w CHF i marży banku w wysokości 0,75 punktu procentowego (art. 3.05 ust. 1).

Wykorzystanie kredytu następować będzie w ciężar rachunku kredytowego prowadzonego przez bank. Środki z kredytu zostaną przelane przez bank w kwicie nie wyższej niż 563.797,50 PLN na rachunek bankowy (...) sp. z o.o. prowadzony w walucie PLN. W pozostałej kwocie na rachunek bankowy A. W. u B. W. prowadzony w walucie PLN. W przypadku gdy wypłacona kwota kredytu będzie niższa niż 563.797,50 PLN różnicę kredytobiorca pokryje ze środków własnych (art. 3.07 ust. 2).

Uruchomienie kredytu nastąpi na rachunek wskazany w ust. 2, w zależności od waluty rachunku: w złotych polskich przy wykorzystaniu bieżącego / negocjowanego kursu kupna dewiz dla CHF obowiązującego w banku w dniu płatności, lub (art. 3.07 ust. 3.1) w walucie kredytu (art. 3.07 ust. 3.2).

Umowa wygasa w przypadku nie spełnienia warunku, o którym mowa w ust. 1 lub nie uruchomienia kredytu w terminie 6 miesięcy od daty podpisania umowy (art. 3.07. ust. 6).

Walutą spłaty kredytu jest CHF. W przypadku spłaty kredytu w złotych polskich realizacja płatności nastąpi przy wykorzystaniu bieżącego kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w banku w dniu realizacji należności banku (art. 3.09 ust. 3).

Kredytobiorca oświadcza, że bank poinformował kredytobiorcę o istnieniu ryzyka zmiany stóp procentowych, a także ryzyka walutowego (kursowego) związanego z zaciąganiem zobowiązań kredytowych w walucie innej waluta w której osiągane są dochody (art. 8.05 ust. 1).

Kredytobiorca oświadcza, że otrzymał pisemną informację wyjaśniającą znaczenie i konsekwencje ryzyka zmiany stóp procentowych oraz kursu walut z przykładami (art. 8.05 ust. 2).

Kredytobiorca oświadcza, że rozumie, akceptuje i przyjmuje ryzyko zmiany stóp procentowych, a także ryzyko walutowe (kursowe), o których mowa w pkt 1, a także możliwe skutki, jakie mogą wyniknąć z tych ryzyk (art. 8.05 ust. 3).

Dowód: umowa – k. 55-59.

Zawarcie powyższej umowy zostało poprzedzone złożeniem przez stronę powodową zaakceptowanego przez bank wniosku o udzielenie kredytu w kwocie 270.263,89 CHF.

Dowód: wniosek – k. 179-183.

W dniu 26.09.2008 r. pomiędzy stronami została zawarta umowa o kredyt dewizowy mieszkaniowy / inwestorski nr (...) o następującej treści.

Bank udziela kredytobiorcy na podstawie decyzji o udzieleniu kredytu z dnia 24.09.2008 r. kredytu mieszkaniowego / inwestorskiego w wysokości 255.672,21 CHF (art. 3.01 ust. 1).

W okresie kredytowania kredytobiorca ma prawo dokonać dowolną ilość konwersji (zmiany) waluty kredytu pomiędzy walutami z oferty kredytów mieszkaniowych / inwestorskich banku obowiązującej w dniu złożenia wniosku o konwersję, Konwersja obejmuje kwotę wykorzystanego i niewykorzystanego kredytu w momencie jej dokonania (art. 3.01 ust. 2).

Konwersja waluty kredytu może być dokonana wyłącznie w pierwszym dniu roboczym następującym po dniu płatności odsetek lub raty kapitałowo-odsetkowej (dzień konwersji) (art. 3.01 ust. 3).

Warunkiem dokonania konwersji jest posiadanie zdolności kredytowej w dniu złożenia wniosku o dokonanie konwersji oraz zapłata bankowi prowizji za konwersję zgodnie z taryfą (art. 3.01 ust. 4).

Oprocentowanie kredytu po konwersji ustalane jest na zasadach obowiązujących w dniu konwersji (art. 3.01 ust. 5).

Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania środków z kredytu na finansowanie zakup lokalu mieszkalnego oraz lokalu użytkowego na rynku pierwotnym położonych przy ul. (...)w W. (art. 3.02).

Okres kredytowania zaczyna się w dniu uruchomienia kredytu i wynosi 240 miesięcy. Termin całkowitej spłaty kredytu zostanie określony w harmonogramie doręczonym kredytobiorcy (art. 3.03).

Wykorzystana kwota kredytu oprocentowana jest według zmiennej stopy oprocentowania – obliczonej jako suma stawki LIBOR dla trzymiesięcznych depozytów międzybankowych w CHF i marży banku w wysokości 0,9 punktu procentowego z uwzględnieniem postanowień ust. 2-4 (art. 3.05 ust. 1).

Wykorzystanie kredytu następować będzie w ciężar rachunku kredytowego prowadzonego przez bank. Środki z kredytu zostaną przelane przez bank w kwicie nie wyższej niż 521.544,72 PLN na rachunek bankowy (...) sp. z o.o. prowadzony w walucie PLN. W pozostałej kwocie na rachunek bankowy A. W. u B. W. prowadzony w walucie PLN. W przypadku gdy wypłacona kwota kredytu będzie niższa niż 521.544,72 PLN różnicę kredytobiorca pokryje ze środków własnych (art. 3.07 ust. 2).

Uruchomienie kredytu nastąpi na rachunek wskazany w ust. 2, w zależności od waluty rachunku: w złotych polskich przy wykorzystaniu bieżącego / negocjowanego kursu kupna dewiz dla CHF obowiązującego w banku w dniu płatności, lub (art. 3.07 ust. 3.1) w walucie kredytu (art. 3.07 ust. 3.2).

Umowa wygasa w przypadku nie spełnienia warunku, o którym mowa w ust. 1 lub nie uruchomienia kredytu w terminie 6 miesięcy od daty podpisania umowy (art. 3.07. ust. 6).

Walutą spłaty kredytu jest CHF. W przypadku spłaty kredytu w złotych polskich realizacja płatności nastąpi przy wykorzystaniu bieżącego kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w banku w dniu realizacji należności banku (art. 3.09 ust. 3).

Kredytobiorca oświadcza, że bank poinformował kredytobiorcę o istnieniu ryzyka zmiany stóp procentowych, a także ryzyka walutowego (kursowego) związanego z zaciąganiem zobowiązań kredytowych w walucie innej waluta w której osiągane są dochody (art. 8.05 ust. 1).

Kredytobiorca oświadcza, że otrzymał pisemną informację wyjaśniającą znaczenie i konsekwencje ryzyka zmiany stóp procentowych oraz kursu walut z przykładami (art. 8.05 ust. 2).

Kredytobiorca oświadcza, że rozumie, akceptuje i przyjmuje ryzyko zmiany stóp procentowych, a także ryzyko walutowe (kursowe), o których mowa w pkt 1, a także możliwe skutki, jakie mogą wyniknąć z tych ryzyk (art. 8.05 ust. 3).

Dowód: umowa – k. 63-67.

Pismem z dnia 9.07.2008 r. powód zwrócił się do pozwanego o uruchomienie transzy kredytu w kwocie 279.176,77 CHF przy zastosowaniu kursu negocjowanego.

Dowód: pismo – k. 184.

Kredyt nr (...) został uruchomiony w dniu 16.07.2008 r. kwotą 551.374,12 zł (po kursie negocjowanym 1,975). W okresie od dnia 16.07.2008 r. do dnia 3.10.2022 r. bank pobrał łącznie kwoty:

- 1.222.752,45 zł tytułem rat kredytu i odsetek karnych,

- 10.937,40 zł tytułem prowizji.

Kredyt nr (...) został uruchomiony w dniu 1.10.2008 r. kwotą 531.798,20 zł (po kursie negocjowanym 2,08). W okresie od dnia 1.10.2008 r. do dnia 29.09.2022 r. (data całkowitej spłaty) bank pobrał łącznie kwoty:

- 1.144.895,11zł tytułem rat kredytu i odsetek karnych,

- 7.806,75 zł tytułem prowizji.

Dowód: zaświadczenia – k. 72-83, 324-330.

Strona powodowa zna, rozumie i akceptuje skutki stwierdzenia nieważności umowy oraz nie zgadza się na utrzymanie w mocy zawartych w umowie niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: oświadczenie – k. 410-413.

Powodowie zaciągnęli kredyty w celu uzyskania środków na zakup lokali mieszkalnych przeznaczonych na zaspokojenie swoich potrzeb mieszkaniowych. Nieruchomości te nie były wykorzystywane do prowadzenia działalności gospodarczej. Powodowie wynajmowali jeden z lokali od 2009 r. aż do czasu, kiedy został sprzedany, ale powodowie nie planowali wynajmu lokalu w dacie zawarcia umowy. Powód zarejestrował swoją działalność gospodarczą w jednym lokalu w 2010 r., a w drugim lokalu w 2014 r. Działalności te obejmowały nadzór budowlany, który powód sprawował pod adresami inwestycji. Powodowie nie negocjowali postanowień umów kredytu dotyczących powiązania z kursem waluty obcej i sposobu przeliczeń kursowych. Przed zawarciem umów przedstawiciel banku nie powiedział powodom, w jaki sposób jest tworzona tabela kursowa banku, jak jest ustalana wysokość spreadu obciążającego kredytobiorców, w jaki dokładnie sposób ryzyko kursowe związane z kredytem przekłada się na wysokość rat i zadłużenia kredytobiorców, nie przedstawił historycznych wykresów kursu CHF/PLN, nie przedstawił symulacji obrazujących wpływ zmian kursu CHF/PLN na wysokość rat kredytu i zadłużenie wyliczane w PLN. W czasie zawierania umów kredytu powodowie nie mieli dochodów ani oszczędności w CHF. Powodowie są małżonkami, mają rozdzielność majątkową od 2019 r., dokonali podziału majątku wspólnego w 2020 r., ale nie obejmował on roszczenia wobec banku. Powodowie od czasu rozdzielności majątkowej spłacali kredyt wspólnie, w częściach równych. Powodowie zorientowali się, że zawarte przez nich umowy zawierają niedozwolone postanowienia umowne w 2019 r., a od dnia wniesienia pozwu znają, rozumieją i akceptują skutki stwierdzenia nieważności umów oraz nie zgadzają się na utrzymanie w mocy zawartych w umowach niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: przesłuchanie strony powodowej – k. 362-364.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony, oraz zeznania strony powodowej, które były spójne, logiczne, konsekwentne i pobawione sprzeczności oraz znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach. Powyższe dowody były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, a pozostałe dowody nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Dowód z opinii biegłego został pominięty, ponieważ rozpoznanie sprawy nie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Sąd pominął dowód z zeznań świadka R. K., E. S. i M. J., gdyż żaden z tych świadków nie brał udziału w procesie kredytowym dotyczącym umowy, której dotyczy niniejsza sprawa, a zatem nie był w stanie przedstawić faktów dotyczących okoliczności zawarcia tej umowy, natomiast ogólne informacje dotyczące zawierania podobnych umów oraz funkcjonowania pozwanego banku nie miały istotnego znaczenia dla sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Strona powodowa cofnęła pozew ze zrzeczeniem się roszczenia co do powództwa o ustalenie, a zatem wymóg z art. 203 § 1 k.p.c. został spełniony. Ponadto okoliczności sprawy nie wskazują, aby cofnięcie pozwu było sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzało do obejścia prawa (art. 203 § 4 k.p.c.). Wobec tego postępowanie zostało częściowo umorzone na podstawie art. 355 k.p.c.

Powództwo jest zasadne w pozostałym zakresie. Na wstępie rozważań prawnych Sąd zastrzega, że powództwo obejmuje roszczenia dotyczące dwóch umów kredytu o tożsamej konstrukcji, w związku czym niemal wszystkie przedstawione dalej rozważania (z wyłączeniem tych dotyczących interesu prawnego) odnoszą się w takim samym stopniu do obu umów i wobec tego użyte w dalszej części uzasadnienia sformułowania „umowa kredytu” (w liczbie pojedynczej) odnoszą do obu umów, o ile w danym fragmencie wyraźnie nie zastrzeżono inaczej.

Bezwzględna nieważność umowy.

Brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Postanowienia umowne dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej z przyczyn wskazanych dalej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.), co wyłącza możliwość uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej (art. 353 ¹ k.c.).1

Status konsumenta i przedsiębiorcy.

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą pozwanego, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku kredytobiorcy, a zatem należy go uznać za konsumenta (art. 22 ¹ k.c.). Oceny tej nie neguje fakt zarejestrowania działalności gospodarczej pod adresem nieruchomości sfinansowanej za środki pochodzące z kredytu, ponieważ rejestracja ta miała charakter wyłącznie ewidencyjny, gdyż w nieruchomości tej nigdy faktycznie nie była prowadzona działalność gospodarcza. Powód nigdy nie prowadził w swoim domu działalności gospodarczej, ponieważ jest lekarzem i pracuje w szpitalu.

Klauzula ryzyka kursowego.

Strony zawarły umowę kredytu denominowanego, a zatem ryzyko kursowe zostało zawarte w postanowieniu umownym określającym kwotę kredytu w walucie CHF (art. 3.01 ust. 1). W ocenie Sądu nie sposób uznać tego postanowienia za niedozwolone postanowienie umowne.

Po pierwsze, treść tego postanowienia została indywidualnie uzgodniona, ponieważ kredytobiorcy domagali się udzielenia kredytu w kwocie i walucie wyrażonej w CHF.

Po drugie, postanowienie umowne określające kwotę kredytu niewątpliwie dotyczy świadczenia głównego, ponieważ wysokość kredytu jest najistotniejszym postanowieniem zarówno dla banku, jak i dla kredytobiorcy.

Po trzecie, postanowienie określające kwotę i walutę kredytu jest sformułowane jednoznacznie. Należy tutaj wyjaśnić, że bogate orzecznictwo krajowe i unijne dotyczące obowiązków informacyjnych banków w zakresie umów kredytu indeksowanego i denominowanego nie ma odniesienia do typu umowy, który zawarły strony niniejszego postępowania, czyli kredytu denominowanego typu dewizowego. Kredyt ten był zbliżony do kredytu walutowego, ponieważ kwota kredytu była wyrażona w walucie obcej, jak również świadczenia obu stron były spełniane w walucie umownej, przy czym strony przewidziały dodatkowo możliwość zapłaty w PLN. Skoro zatem umowa miała charakter quasi walutowy, to ryzyko kursowe wynikało z samej jej istoty, a zatem nie było konieczne stosowanie przez bank obszernych pouczeń dotyczących ryzyka kursowego, które było tutaj oczywiste. Tymczasem kredyty indeksowane i większość kredytów indeksowanych miała inną konstrukcję, to jest świadczenia stron były określone zasadniczo w PLN, a przy kredycie indeksowanym również kwota kredytu była wyrażona w PLN. Przy tego rodzaju kredytach ryzyko kursowe było zatem w pewien sposób zakamuflowane i mogło prowadzić klienta do błędnego przeświadczenia, że zawiera umowę kredytu złotowego, a waluta obca ma na celu tylko zastosowanie odpowiedniej stawki referencyjnej oprocentowania. W tej sytuacji konieczne było wyjaśnienie klientowi, że obciąża go ryzyko kursowe. Tymczasem udzielony przez pozwany bank kredyt „dewizowy” nie wprowadzał w żaden sposób w błąd i nie pozostawiał klientowi żadnych wątpliwości, że kwota kredytu, jego zadłużenie i wszystkie świadczenia stron są określone w walucie obcej. W rezultacie nie można uznać, aby postanowienia umowy kredytu określające zobowiązanie w walucie obcej były niejednoznaczne. Z tych samych przyczyn nie można uznać, aby postanowienia te kształtowały prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sam fakt wystąpienia ryzyka kursowego nie powoduje jeszcze sam z siebie rażącego naruszenia interesów konsumenta, skoro w omawianej sytuacji należy przyjąć, że ryzyko to jest dla niego zrozumiałe.

Klauzule przeliczeniowe.

Klauzule przeliczeniowe (art. 3.07 ust. 3.1 i art. 3.09 ust. 3 zdanie drugie umowy) nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały pozwanemu bankowi całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank, a zatem bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.2 Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany regulaminu pozwanego banku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw). Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR CHF).

Klauzule przeliczeniowe stanowią niedozwolone postanowienia umowne także w zakresie, w którym art. 3.07 ust. 3.1 odnoszą się do zastosowania „kursu negocjowanego”. Sformułowanie to nie zostało bowiem wyjaśnione, a tym bardziej nie świadczy o indywidualnym uzgodnieniu treści tego postanowienia umownego. W umowie nie wyjaśniono bowiem, na czym miało polegać „negocjowanie”, w tym czy kredytobiorca rzeczywiście miał możliwość prowadzenia indywidualnych uzgodnień z bankiem i do której strony należała ostateczna decyzja co do wysokości kursu. Co więcej, sformułowanie powyższego postanowienia w ten sposób, że wypłata środków miała nastąpić „przy wykorzystaniu bieżącego / negocjowanego kursu kupna dewiz dla CHF obowiązującego w banku w dniu płatności” powoduje, że w istocie niezrozumiałe jest, który z tych dwóch kursów ostatecznie miał być zastosowany i jakie kryteria o tym decydowały. W ocenie Sądu tego rodzaju konstrukcja w praktyce oznaczała, że jeżeli strony nie ustaliły określonego kursu w drodze negocjacji, to wówczas stosowany był kurs z tabeli kursowej pozwanego banku. Taka zaś sytuacja powodowała, że ostateczna decyzja co do wysokości kursu ostatecznie należała do banku, a zatem w rzeczywistości „negocjowanie kursu” stanowiło pewnego rodzaju fikcję, gdyż to do banku należała finalna decyzja o wysokości stosowanego kursu.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.3 Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,4 zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem5, a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażane tylko saldo zadłużenia.

Klauzule przeliczeniowe określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń kursowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają samą istotę umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. W końcu pozwany bank nie udowodnił, aby treść omawianych postanowień umownych została indywidualnie uzgodniona, w tym również w zakresie „kursu negocjowanego”, co wyjaśniono wcześniej.

Wygaśnięcie umowy.

Uznanie klauzul przeliczeniowych nie prowadzi do nieważności umowy. Wynika to z faktu, że umowa przewidywała, że kredyt mógł być zarówno wypłacony (art. 3.07 ust. 3.2 umowy), jak i spłacony (art. 3.09 ust. 3 zdanie pierwsze umowy) bezpośrednio w CHF. W przeciwieństwie do niektórych umów kredytu denominowanego stosowanych przez pozostałe banki, pozwany bank nie przewidywał żadnych warunków ani wymogów do spełnienia (zgoda banku, posiadanie konta walutowego), aby wypłata i spłata kredytu w walucie obcej byłą możliwa. Co więcej, fakt, że kredyt miał być wypłacony w walucie CHF na rachunek bankowy prowadzony w PLN nie stał w sprzeczności z brzmieniem art. 3.07 ust. 3.2 umowy ani nie był niemożliwy do wykonania. Mianowicie wbrew powszechnemu mniemaniu jest możliwe dokonanie uznanie rachunku bankowego kwotą w innej walucie niż ta waluta, w której jest on prowadzony (czyli przelew kwoty w CHF na rachunek bankowy prowadzony w PLN albo przelew kwoty w PLN na rachunek bankowy prowadzony w CHF), przy czym powoduje to taki skutek, że bank prowadzący rachunek odbiorcy dokonuje przewalutowania kwoty wpływającej na walutę, w której jest prowadzony rachunek (zastosowanie ma wówczas tabela kursowa banku, ale nie ma ona nic wspólnego ze stosowaniem klauzul przeliczeniowych z umowy kredytu). Podsumowując – po wyeliminowaniu z umowy klauzul przeliczeniowych umowa powinna była być wykonywana w walucie CHF, co zresztą było zgodne z samą walutą kredytu, a zatem z naturą zobowiązania stron. W rezultacie umowa nie jest nieważna.

Niemniej jednak, skoro strony powinny były spełniać świadczenia w walucie CHF, a bank wypłacił powodom środki w PLN, to oznacza to, że nie wypłacił on kwoty kredytu, ale inną kwotę (w innej walucie). Tym samym bank wypłacając środki w PLN spełnił świadczenie nienależne, natomiast nie spełnił świadczenia wynikającego z umowy kredytu. Stanowisko to znajduje oparcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, wskazującym, że „uznanie kredytu za walutowy oznaczałoby, że brak wypłaty w walucie obcej jest równoznaczny z brakiem wypłaty kwoty kredytu w ogóle, natomiast faktycznie spełnione świadczenie banku w złotych musi zostać uznane za nienależne”6. W rezultacie z punktu widzenia zobowiązań określonych w umowie, kredyt nie został uruchomiony, a zatem po upływie 6 miesięcy od daty podpisania umowy umowa wygasła zgodnie z art. 3.07. ust. 3. Na skutek wygaśnięcia umowy nie istnieje stosunek prawny wynikający z tej umowy.

Strona powodowa uiściła wobec pozwanego łącznie kwotę 2.367.647,56 zł tytułem spłaty rat kredytu i odsetek karnych w okresie objętym żądaniem pozwu, a zatem należność w tej wysokości należało zasądzić na rzecz strony powodowej od pozwanego.

Wygaśnięcie umowy kredytu oznacza, że kredytobiorcy nie wiążą nie tylko postanowienia zobowiązujące do regulowania rat kredytu, ale także wszelkich innych należności pobieranych przez bank na swoją rzecz. Tym samym bank powinien zwrócić kredytobiorcy wszelkie pobrane od niego opłaty i prowizje związane z umową kredytu, w tym w szczególności prowizję od udzielenia kredytu, opłatę przygotowawczą, opłaty za podwyższone ryzyko, wyceny, inspekcje itd. Zwrotowi nie podlegają jedynie opłaty i prowizje, które bank pobrał od kredytobiorcy nie w związku z umową kredytu, ale z prowadzeniem rachunku bankowego (opłaty za prowadzenie rachunku, korzystanie z karty płatniczej lub kredytowej itp.), ponieważ wygaśnięcie umowy kredytu nie powoduje wygaśnięcia umowy o prowadzenie tego rachunku. Wobec tego Sąd zasądził od pozwanego także kwotę 18.744,15 zł tytułem zwrotu prowizji.

Sposób zasądzenia świadczenia.

Kredytobiorcy spełniali świadczenia wynikające z umowy kredytu wobec banku z środków pochodzących z małżeńskiego majątku wspólnego, a zatem wierzytelność o zwrot tych świadczeń weszła w skład tego majątku (art. 31 k.r.o.), natomiast w związku z późniejszym ustanowieniem rozdzielności majątkowej, ich udziały w majątku wspólnym są równe (art. 43 § 1 k.r.o.), a jednocześnie nie został przeprowadzony podział majątku wspólnego co do powyższej wierzytelności, a zatem dochodzone pozwem świadczenie należało zasądzić na rzecz każdego z powodów po połowie.

Przedawnienie.

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego przedawnia po upływie wynikającego z art. 118 k.c. terminu 6 lat na koniec roku kalendarzowego (10 lat co do roszczenia o zwrot świadczeń spełnionych przed dniem 9.07.2018 r., zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw). Termin przedawnienia roszczenia konsumenta o zwrot świadczeń spełnionych na podstawie umowy kredytu, która jest nieważna bądź zawiera niedozwolone postanowienia umowne rozpoczyna bieg z dniem, w którym konsument dowiedział się (lub przy zachowaniu należytej staranności powinien był się dowiedzieć) o tym, że umowa jest nieważna lub że zawiera niedozwolone postanowienia umowne.7, a z przeprowadzonych dowodów wynika, że miało to miejsce najwcześniej w 2019 r. Wobec tego w tym roku rozpoczął się bieg terminu przedawnienia (art. 120 § 1 k.c.) roszczenia kredytobiorcy o zapłatę, który nie upłynął jeszcze w dniu złożenia pozwu, kiedy to doszło do przerwania biegu tego terminu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Tym samym roszczenie strony powodowej nie jest przedawnione.

Odsetki.

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Wezwanie to nastąpiło z chwilą doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, który zawierał precyzyjnie sformułowane żądanie, a w treści uzasadnienia pozwu wyraźnie powołano się na wygaśnięcie stosunku prawnego wynikającego z umowy na skutek zawarcia w niej niedozwolonych postanowień umownych. Treść pozwu nie pozostawiała zatem jakichkolwiek wątpliwości co do tego, że kredytobiorca nie zgadza się na utrzymanie w mocy niedozwolonych postanowień umownych, jest świadomy wszystkich konsekwencji związanych z nieistnieniem stosunku prawnego wynikającego z umowy i akceptuje je. Także w toku przesłuchania strona powodowa potwierdziła, że już w dacie wniesienia pozwu znała, rozumiała i akceptowała wszystkie skutki nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy. Pozew został doręczony pozwanemu w dniu 4.01.2021 r. (k. 113), co oznacza, że pozwany powinien był spełnić świadczenie dochodzone pozwem w terminie 14 dni od tej daty, a zatem popadł w opóźnienie z dniem 19.01.2021 r. i od tej daty na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zostały od niego zasądzone odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 1.009.865,63 zł, której strona powodowa domagała się w pozwie.

Później żądanie pozwu zostało rozszerzone o dalszą kwotę 144.536,50 zł w piśmie procesowym z dnia 23.06.2021 r., które zostało doręczone pozwanemu w dniu 7.07.2021 r. (k. 256), co oznacza, że pozwany powinien był spełnić to świadczenie w terminie 14 dni od tej daty, a zatem popadł w opóźnienie z dniem 22.07.2021 r. i od tej daty na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zostały od niego zasądzone odsetki ustawowe za opóźnienie.

Później żądanie pozwu zostało rozszerzone o dalszą kwotę 1.231.313,96 zł w piśmie procesowym z dnia 19.12.2022 r., które zostało doręczone pozwanemu w dniu 26.09.2023 r., co oznacza, że pozwany powinien był spełnić to świadczenie w terminie 14 dni od tej daty, a zatem popadł w opóźnienie z dniem 11.10.2023 r. i od tej daty na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zostały od niego zasądzone odsetki ustawowe za opóźnienie.

Zarzuty potrącenia i zatrzymania.

Zarzuty potrącenia i zatrzymania podniesione przez pozwanego w odpowiedzi na pozew były nieskuteczne. Nie budzi wątpliwości, że pozwanemu przysługuje wobec strony powodowej roszczenie o zwrot kapitału kredytu, które nie jest przedawnione, natomiast pełnomocnik pozwanego posiada umocowanie do składanie oświadczeń materialnoprawnych. Niemniej jednak zarzut potrącenia powinien opierać się na materialnoprawnym oświadczeniu o potrąceniu, które nie zostało złożone (a przynajmniej brak jest dowodu na okoliczność ich złożenia). Nie sposób uznać zgłoszenia zarzutu potrącenia za złożenie oświadczeń materialnoprawnych z uwagi na odmienny charakter prawny oświadczeń materialoprawnych i zarzutów procesowych, nawet gdyby jednak przyjąć inaczej, to brak jest dowodu na okoliczność, że odpowiedź na pozew dotarła do strony powodowej bezpośrednio - doręczenie nastąpiło wobec pełnomocnika strony powodowej (art. 132 k.p.c.), który nie został upoważniony do odbierania oświadczeń materialnoprawnych składanych wobec strony powodowej, a brak jest uzasadnienia, aby domniemywać udzielenie takiego umocowania bądź aby uznawać, że skoro odpowiedź na pozew została doręczona pełnomocnikowi strony powodowej, to sama strona również zapoznała się z jej treścią.

W końcu należy wskazać, że roszczenie strony pozwanej o zwrot równowartości kapitału kredytu stanowi roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego (art. 405 k.c.), a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.), skoro więc brak jest dowodu na skierowanie przez pozwanego takiego wezwania do powodów bezpośrednio, to oznacza, że roszczenie pozwanego jest niewymagalne, a zatem nie mogłoby zostać potrącone (art. 498 § 1 k.c.).

Natomiast w zakresie zarzutu zatrzymania należy wskazać, że ma on zastosowanie w razie odstąpienia od umowy wzajemnej (art. 496 k.c.) bądź jej nieważności albo rozwiązania (art. 497 k.c.), tymczasem żaden z tych wypadków nie miał miejsca w niniejszej sprawie, skoro umowa wygasła.

Koszty procesu.

Stosownie do wyniku postępowania, pozwany został na podstawie art. 100 k.p.c. obciążony całymi kosztami procesu obejmującymi kwoty:

- 1.000 zł tytułem równowartości opłaty od pozwu,

- 90 zł tytułem równowartości opłat od rozszerzenia powództwa,

- 34 zł tytułem równowartości opłaty skarbowej od pełnomocnictwa,

- 10.800 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 w zw. z § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

ZARZĄDZENIE

1. (...),

2. (...),

3.(...).

1 por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22,

2 por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17,

3 por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D.,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...),

4 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78,

5 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 - C-82/21, (...), pkt 76,

6 por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z 26.05.2022 r., II CSKP 650/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18.2023 r., I CSK 5852/22,

7 por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 9.07.2020 r., (...) i (...), C-698/18 i C-699/18,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16.07.2020 r., (...) i (...), C-224/19 i C-259/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22.04.2021 r., (...) (...), C-485/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10.06.2021 r., (...), C-776/19 - C-782/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., (...), C-80/21 – C-82/21,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13.01.2022 r., III CZP 61/22.