Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 24 kwietnia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Marzena Gancarz

Protokolant: sekr. sąd. Adam Gałecki

po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2025 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. Z. i A. Z.

przeciwko (...) spółce akcyjnej w W.

o ustalenie i zapłatę

1.  zasądza od pozwanej (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz powódki K. Z. kwotę 562 636,86 zł (pięćset sześćdziesiąt dwa tysiące sześćset trzydzieści sześć złotych i osiemdziesiąt sześć groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie:

a)  od kwoty 80 005,03 zł (osiemdziesiąt tysięcy pięć złotych i trzy grosze) od dnia 13 października 2021r. do dnia zapłaty,

b)  od kwoty 482 631,83 zł (czterysta osiemdziesiąt dwa tysiące sześćset trzydzieści jeden złoty osiemdziesiąt trzy grosze) od dnia 28 grudnia 2024r. do dnia zapłaty,

2.  oddala powództwo o zapłatę w pozostałej części,

3.  umarza postępowanie w części dotyczącej powództwa o ustalenie,

4.  zasądza od pozwanej na rzecz każdego z powodów kwoty po 5 932,00 zł (pięć tysięcy dziewięćset trzydzieści dwa złote) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty - tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt XXVIII C 19106/21

UZASADNIENIE

Powódki K. Z. i A. Z. pozwem złożonym w dniu 18 grudnia 2021 r. przeciwko (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniosły o ustalenie, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF zawarta w dniu 14 sierpnia 2008 roku jest nieważna oraz zasądzenie na rzecz powódki K. Z. kwot: 78 672,87 zł i 1 332,16 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 października 2021r. do dnia zapłaty. Powódki wniosły także o zasądzenie na rzecz każdego z powodów zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

Ostatecznie, pismem modyfikującym powództwo z dnia 4 listopada 2024 r. strona powodowa domagała się zasądzenia od pozwanego na rzecz K. Z. kwot:

1.  561 304,70 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 78 672,87 zł od dnia 2 października 2021 roku do dnia zapłaty oraz od kwoty 482 631,83 zł od 7-go dnia po doręczeniu odpisu pisma modyfikującego powództwo w sprawie pozwanemu do dnia zapłaty;

1.  1 332,16 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 02 października 2021 r. do dnia zapłaty.

Powódki cofnęły ze zrzeczeniem się powództwo w zakresie ustalenia, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF zawarta w dniu 14 sierpnia 2008 roku jest nieważna.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany podniósł ponadto zarzut przedawnienia roszczenia powodów.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W roku 2008 r. powódka K. Z. poszukiwała możliwości zawarcia umowy kredytu na wykup domu rodzinnego od współwłaścicieli. W związku z tym, że K. Z. nie miała zdolności kredytowej na samodzielne zaciągnięcie kredytu, drugim kredytobiorcą została jej siostra A. Z. – druga powódka. Umowa kredytu została podpisana bezpośrednio w placówce banku (...) S.A. w K. podczas jednego spotkania. Oferta kredytu została natomiast przedstawiona K. Z. w innej placówce tego banku w W..

W dniu 16 maja 2008 r. powódki złożyły wniosek o przyznanie kredytu w kwocie 250 000,00 zł. Jednocześnie jako walutę kredytu dokonano wyboru CHF spośród innych walut. We wniosku kredytowym wskazano, że kredyt miał zostać przeznaczony na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym. Wskazano w nim również, że powódka K. Z. pracuje na umowie o pracę w firmie prywatnej, ale prowadzi również działalność gospodarczą. A. Z. miała wykształcenie wyższe i pracowała na umowie o pracę w przedsiębiorstwie państwowym.

Powódki nie mogły negocjować postanowień umowy, poinformowano je, że umowa jest standardowa i w takiej formie obowiązuje na rynku. Nie zostały poinformowane jaką rolę w umowie spełnia waluta CHF, ani o tym, że bank stosuje dwa kursy CHF. Nie zostały pouczone o mechanizmie waloryzacji, ani nie zostały im przedstawione wykresy historyczne CHF. Nie poinformowano ich w jaki sposób bank tworzy tabele kursowe i na czym polega spread walutowy. Nie przedstawiono im symulacji jak będą wyglądały raty kredytu w wyniku wzrostu waluty CHF, ani nie pouczono o ryzyku kursowym jakie wiąże się z zawarciem umowy kredytu.

K. Z. prowadziła działalność gospodarczą w zakresie handlu, lecz nie miała zarejestrowanej jej siedziby, ani faktycznie jej nie prowadziła jej w kredytowanej nieruchomości. Działalność była prowadzona w W.. O wadliwości umowy powódki dowiedziały się w 2021 r.

Kredyt spłacała wyłącznie K. Z..

Kredytowana nieruchomość to był dom rodzinny matki powódek, wybudowany w 1904r. Dom odziedziczyła matka powódek wspólnie ze swoimi braćmi. Wujowie powódek chcieli, wbrew matce powódek, sprzedać nieruchomość. Wówczas powódka zdecydowała się wykupić od nich ich udziały, ażeby dom pozostał w rodzinie. W kredytowanym domu wydzielone były lokale pod najem. Lokali wynajmowanych było 4, zaś reszta nie nadawała się do zamieszkania. Powódka pobierała czynsze, ale niskie, gdyż dom także miał niski standard. Dom był w tzw. ciągłym remoncie. Położony był w robotniczej dzielnicy P..

Kredytowany dom został sprzedany w 2015 roku, gdyż K. Z. nie było stać na regularną spłatę zobowiązania oraz utrzymanie domu. Kredyt został w całości spłacony w marcu 2024 roku.

W dniu 27 maja 2008 roku i 16 maja 2008 roku powódki podpisały oświadczenie dla kredytów i pożyczek hipotecznych. Wskazano w nim, że Kredytobiorcy są świadomi ryzyka związanego ze zmianą stopy procentowej.

/dowód: zeznania powodów – k. 230-231, wniosek o udzielenie kredytu/pożyczki (...)nr (...) – k. 137-141, decyzja kredytowa – k. 143-144, oświadczenie dla kredytów i pożyczek hipotecznych k. 135-136, dyspozycja uruchomienia kredytu k. 145/

Umowa kredytu nr (...) została zawarta w dniu 14 sierpnia 2008 r. pomiędzy K. Z. i A. Z. a (...) Bank S.A. z siedzibą w W. zwanym dalej (...). Zgodnie z umową celem kredytu było finansowanie zakupu działki gruntu nr (...) zabudowanej domem wielorodzinnym położonej w P. oraz finansowanie opłat okołokredytowych. Kwota kredytu wynosiła 253 000,00 zł. Walutą waloryzacji miał być CHF. Okres kredytowania wynosił 360 miesięcy. Prowizja wynosiła 0,00 % kwoty kredytu tj. 0,00 zł. Prowizja tytułem ubezpieczenia kredytu w (...) SA S.A. wynosiła 0,20 % kwoty kredytu tj. 506,00 zł.

Kwota wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 2008-06-23 według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosiła 125 290,94 CHF. Kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od poddanej (§1 ust. 3A umowy).

(...)udzielał kredytobiorcy na jego wniosek, kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel określony w § 1 ust 1 zwanego dalej kredytem w kwocie określonej w § 1 ust 2 waloryzowanego kursem kupna waluty w CHF wg tabeli kursowej (...) Banku S.A. Kwota kredytu wyrażona w CHF była określana na podstawie kuru kupna waluty CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu kredytu ( § 7 ust 1 umowy).

(...)pobierał od kredytobiorcy prowizję w wysokości określonej w § 1 ust 7 i ust 7 A płatną jednorazowo w dniu uruchomienia kredytu. Prowizja nie podlegała zwrotowi ( § 9 umowy).

Kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej, która w dniu zawarcia umowy ustalona była w wysokości określonej w § 1 ust 8.

Raty kapitałowo – odsetkowe spłacane były w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 ( § 11 ust. 4 umowy).

Wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo - odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty powodowała, że kwota spłaty przeliczana była po kursie sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującym na dzień i godzinę spłaty (§ 13 ust. 6 umowy).

Integralną część umowy stanowił „Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...). Kredytobiorca oświadczył, że doręczono mu Regulamin i uznaje jego wiążący charakter (§ 26 ust. 1 umowy).

Kredytobiorca oświadczył nadto, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu (§ 29 ust. 1 umowy).

W dacie zawarcia umowy obowiązywał Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych – w ramach (...).

W ramach (...) występowały dwie różne oferty: a) w złotych, b ) w walutach. (Rozdział I, pkt 2 Regulaminu).

Kredyty oprocentowane były wg zmiennej stopy procentowej. ( Rozdział III, § 9 ust 1 i 2 Regulaminu).

Wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo – odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem przyjętej waluty określana była w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana była w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) Banku S.A na dzień spłaty. Wysokość rat odsetkowych i kapitałowo – odsetkowych kredytu waloryzowanego wyrażona w złotych, ulegała comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty, według tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty (Rozdział VII, § 24 ust 2 i 3 Regulaminu).

W dniu 7 maja 2012 r. zawarto aneks nr 1 do umowy o kredyt dotyczący odroczenia spłaty. W dniu 29 maja 2015 roku zawarto następny aneks, który umożliwiał spłatę kredytu w walucie CHF.

/dowód: umowa o kredyt hipoteczny – k. 41-45Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych – w ramach (...) – k. 46-50, aneks z dnia 7 maja 2012 roku k. 51, aneks z dnia 29 maja 2015 roku k. 52-53/

Strona powodowa wpłaciła na rzecz pozwanego banku w okresie od dnia 13 października 2008 r. do dnia 20 marca 2024 r. kwotę 561 304,70 zł tytułem spłaty rat kapitałowo – odsetkowych oraz m.in. 6 387,21 zł tytułem UNWW ( z tym, że strona powodowa żąda z tego tytułu zwrotu kwoty 1 332,16 zł).

/dowód: zaświadczenie dotyczące spłat kredytu za okres od dnia 13 października 2008 r. do dnia 20 marca 2024 r. – k. 186-190, zaświadczenie z dnia 30.08.2021r. k. 60, potwierdzenie przelewu k. 65/

Pismem z dnia 24 września 2021 roku powodowie wezwali bank do zapłaty kwoty 250 374,35 zł w terminie 3 dni od dnia otrzymania pisma. Pismo zostało odebrane przez bank w dniu 28 września 2021r. Pismem z dnia 1 października 2021 roku bank odpowiedział negatywnie na żądanie powodów.

/dowód: reklamacja wraz z wezwaniem do zapłaty k. 66-67 i 67 verte, odpowiedź banku k. 68/

Za pozbawione znaczenia dla ustalenia stanu faktycznego w niniejszej sprawie uznano następujące dokumenty:

- symulacja harmonogramu spłat kredytu – wyliczenie sumy wpłat dokonanych w okresie od dnia 03 września 2008 roku do dnia 26 sierpnia 2021 roku oraz wyliczenie nadpłaty „indeksacyjnej” w okresie od dnia 30 listopada 2011 roku do dnia 26 sierpnia 2021 roku k. 62-64,

- uchwała zarządu NBP nr (...) k. 157-159

- Ekspertyza Tabela kursowa (...)– metodyka i analiza porównawcza k. 160-172

- zanonimizowane kopie polis wydane przez (...) S.A. k. 173-176

- Regulaminy załączone do odpowiedzi na pozew w wersji obowiązującej od 2009 r. k. 146-156

W ocenie Sądu po zapoznaniu się i przeprowadzeniu analizy powyższej dokumentacji, należało stwierdzić, iż informacje w niej zawarte służą przede wszystkim budowaniu argumentacji prawniczej. Nie mają natomiast przełożenia na poczynione ustalenia stanu faktycznego. Ponadto, część wskazanych wyżej dokumentów nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, przez wzgląd na to, że pochodziły z okresu po zawarciu umowy, a dla rozstrzygnięcia sprawy istotny jest jedynie okres zawarcia umowy kredytowej.

Sąd dokonał ustalenia stanu faktycznego w oparciu o zeznania powódek oraz przedłożoną przez strony dokumentację dotyczącą zawarcia i późniejszego wykonywania umowy o udzielenie kredytu. W ocenie Sądu należało dać wiarę zeznaniom powódek z uwagi na to, iż były one logiczne oraz spójne, także w porównaniu z zapisami znajdującymi się w wymienionych wyżej dokumentach.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. pominięty został wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczności wnioskowane przez pełnomocnika strony powodowej i pozwanej jako zbędny dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd uznał, że umowa nie może obowiązywać po eliminacji z niej klauzul abuzywnych, a także nie ma możliwości jej modyfikacji (w tym poprzez przeliczenie zobowiązania z zastosowaniem kursu średniego NBP dla CHF). Z tych względów nieistotna jest hipotetyczna wysokość sumy spłat kredytu przy przyjęciu jakichkolwiek modyfikacji umowy ani też wysokość różnicy między wpłatami dokonanymi a należnymi przy założeniu takich modyfikacji. Wysokość wpłat dokonanych przez powódkę na rzecz pozwanego w wykonaniu umowy wynika natomiast z przedłożonych przez powódki zaświadczeń wystawionych przez pozwanego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemal w całości.

Oceniana w niniejszej sprawie umowa o kredyt waloryzowany kursem CHF, łącząca strony postępowania, jest umową o kredyt złotowy, w którym kwota kredytu podlegała indeksacji z zastosowaniem kursu CHF.

Przechodząc do merytorycznej oceny powództwa zarzuty strony powodowej należy podzielić na dwie zasadnicze grupy tj. zarzuty dotyczące abuzywności postanowień umownych przewidujących i kształtujących mechanizm waloryzacji (art. 385 ¹ § 1 k.c.) i zarzuty dotyczące ustalenia nieważności umowy na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353(1) k.c. i art. 69 ust 1 i 2 Prawa bankowego.

Wskazać trzeba, że problem zbiegu wyżej wskazanych przepisów został w judykaturze już rozstrzygnięty. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem (patrz: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 października 2024r., I CSK 2546/23 lex nr 3777616 i przywołana w uzasadnieniu uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022r. w sprawie III Czp 40/22) „ Artykuł 385(1) § 1 k.c. i nast. wprowadzają instrument wzmocnionej względem zasad ogólnych, w tym wynikających z art. 353(1) k.c., kontroli postanowień narzuconych przez przedsiębiorcę (zob. wyrok SN z 27 maja 2022 r., II CSKP 314/22, OSNC-ZD 2022, Nr 4, poz. 50) i stanowią względem nich regulację szczególną (zob. wyrok SN z 18 maja 2022 r., II CSKP 1316/22). Oznacza to, że w sytuacji, gdy postanowienia umowy są sprzeczne z ustawą lub zasadami współżycia społecznego, a przez to wykraczają poza granice swobody umów, a jednocześnie postanowienia te mają walor niedozwolonych w rozumieniu art. 385(1) § 1 k.c., to zastosowanie powinien znaleźć art. 385(1) § 2 k.c. przewidujący sankcję braku dalszego związania postanowieniem przy jednoczesnym związaniu umową w pozostałym zakresie, a nie art. 58 § 1 k.c. lub § 2 k.c.”.

Z tym stanowiskiem sąd orzekający w sprawie się zgadza, co w tym wypadku „oznacza, że postanowienie wykraczające poza granice swobody umów w rozumieniu art. 353(1) k.c., które z tej przyczyny może być jednocześnie zakwalifikowane jako niedozwolone postanowienie umowne, nie jest bezwzględnie nieważne, ale nie wiąże konsumenta w rozumieniu art. 385(1) § 1 k.c. Sankcja ta oznacza, że kwestionowane postanowienie nie wywołuje skutków prawnych od samego początku i z mocy prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu, chyba że konsument następczo udzieli „świadomej, wyraźnej i wolnej zgody” na to postanowienie i w ten sposób zapewni jego skuteczność (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, nr 9, poz. 56)”.

W tym kontekście należy także podzielić stanowisko zawarte w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r. w sprawie III CZP 6/21 lex nr 3170921, gdzie Sąd ten podkreślił, że niedozwolone postanowienie umowne (art. 385(1) k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością (zawieszoną) na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Natomiast, w razie odmowy złożenia sanującego oświadczenia woli (co w rozpoznawanej sprawie nastąpiło) umowa staje się definitywnie (trwale) bezskuteczna czyli nieważna (por. orzeczenia przywołane przez SN w tej uchwale), jeżeli oczywiście bez klauzuli abuzywnej dotkniętej bezskutecznością zawieszoną umowa kredytu jako całość nie może wiązać stron.

Ocena umowy pod kątem istnienia niedozwolonych postanowień umownych:

W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy uznał za abuzywne następujące postanowienia: § 1 ust 3 i 3A umowy, § 7 ust 1 umowy, § 11 ust 4 umowy oraz Rozdział VII, § 24 ust 2 i 3 Regulaminu.

Na wstępie należy wyjaśnić, że na całość postanowień umownych w zakresie mechanizmu waloryzacji (tu: indeksacji) składają się różne kategorie postanowień. Postanowienia te w całości tworzą mechanizm waloryzacyjny i można je podzielić generalnie na dwie kategorie. Pierwszą kategorię stanowią postanowienia wprowadzające ryzyko walutowe (indeksację) tj. możliwość przeliczenia kwot kredytu do innej waluty zwane klauzulami walutowymi ( klauzulami ryzyka walutowego) lub klauzulami waloryzacyjnymi (rzadziej). Drugą kategorię tworzą postanowienia określające sposób tego przeliczenia i powinny wskazywać mechanizm jego obliczenia, a zwą się klauzulami przeliczeniowymi (kursowe/spreadowe). Nazewnictwo w tym zakresie – zdaniem Sądu Okręgowego - nie jest tak istotne jak rozróżnienie tych dwóch kwestii.

Artykuł 385(1) kc stanowi, że „Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny” (§ 1). „Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta”(§ 3).

Zgodnie z art. 385(2) kc „Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny”.

Z art. 385(1) §1 kc wynika, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki pozytywne tj.: zawarte zostały w umowach z konsumentami, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy. Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych, to jest gdy: postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem lub gdy postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.

Status konsumenta:

W przedmiotowej sprawie status konsumenta strony powodowej nie budził wątpliwości sądu. Kredyt nie został co prawda zaciągnięty przez stronę powodową na zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych (powódki nie mieszkały w kredytowanym domu), lecz dom stanowił część majątku rodzinnego. Dom, pobudowany w 1904r., należał do matki powódek, która go odziedziczyła wraz ze swoim rodzeństwem i aby dom pozostał „we władaniu rodziny” powódki zdecydowały się zaciągnąć kredyt celem spłaty pozostałych współwłaścicieli, którymi byli wujowie powódek. Dom został wykupiony „wraz z lokatorami”, lecz nie świadczy to zdaniem sądu o gospodarczym celu zawarcia umowy kredytu. Czynsze z 4 lokali były niewielkie, pozostałe lokale nie nadawały się do zamieszkania. Powódka nie wypowiedziała tym najemcom najmu, albowiem osoby te zamieszkiwały tam od dłuższego czasu, zaś sama dzielnica P., gdzie znajdował się dom była uboga, robotnicza. Powódka K. Z. chciała wyremontować dom i nadal być jego formalnym właścicielem, lecz nie podołała finansowo z utrzymaniem domu i spłatą zobowiązań kredytowych. Została niejako zmuszona do jego dalszej odsprzedaży.

Wskazać należy, że powódka K. Z., w latach 2002-2016, prowadziła jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie handlu, ale w innej miejscowości tj. w W.. Brak było jakichkolwiek dowodów na okoliczność powiązania tejże działalności z kredytowanym domem posadowionym w P.. Druga z powódek nigdy nie prowadziła działalności gospodarczej.

Strona powodowa zawierając z pozwanym umowę działała w charakterze konsumenta (wedle art. 22 (1) k.c. „za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”). Zgodnie z art. 2 lit. B Dyrektywy 93/13 za konsumenta uważa się każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych Dyrektywą działa w celach niezwiązanych z handlem, przedsiębiorstwem lub zawodem (wyrok z dnia 03.09.2015 C. C.-110/14 i z 21.03.2019 P. i D. C.-590/17).

Nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy wykształcenie kredytobiorcy, gdyż uznanie za konsumenta w ramach danej czynności prawnej nie jest zależne od konkretnego stanu wiedzy danej osoby ani informacji, którymi dysponuje (wyrok z dnia 03.09.2015 C. C.-110/14 i z 21.03.2019 P. i D. C.-590/17).

Indywidualne uzgodnienia:

W rozpoznawanej sprawie mając na uwadze zeznania strony powodowej dotyczące sposobu zawarcia umowy, który wykluczał możliwość wpływu na treść umowy należy uznać, że w sprawie mamy do czynienia z brakiem indywidualnego uzgodnienia zakwestionowanych przez stronę powodową postanowień umownych. Z zeznań tych wynikało, że powódki nie miał możliwości negocjacji warunków kredytu, otrzymały informację, że umowa jest standardowa i obecnie obowiązuje na rynku w takiej formie.

Powyższe oznacza, że umowa została zawarta w oparciu o treść stosowanego przez bank wzorca umowy. W rozpoznawanej sprawie pozwany nie wykazał, żeby wpływ konsumenta na treść umowy był realny i rzeczywisty i nie polegał jedynie na teoretycznej możliwości wystąpienia z wnioskiem o zmianę określonych postanowień umowy. Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 09.06.2021r. w sprawie VACa 127/21 lex nr 3209709 „Do zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych (…) konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalania ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji w ramach których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego (...)”.

Fakt, że strona powodowa we wniosku kredytowym wyraziła decyzję o wyborze kredytu indeksowanego do waluty obcej, a mówiąc precyzyjnie dokonała wyboru waluty indeksacji (pomiędzy PLN, USD, EUR, CHF, GBP) nie oznacza, że uzgodniony indywidualnie jest sam mechanizm indeksacji (tu jedynie waluta jest uzgodniona indywidualnie).

Zgodnie z art. 3 ust. 1 zd. 2 powołanej Dyrektywy fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Jakkolwiek powołany przepis nie znajduje bezpośredniego zastosowania w prawie polskim, to stanowi wyraźną wytyczną w wykładni art. 385 (1) §1 kc.

Klauzula ryzyka kursowego:

Na wstępie, należy podać, że TSUE w uzasadnieniu wyroku z dnia 10.06.2021r. C-776/19 sprawy połączone podał, że „wykładni Dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie temu, by ciężar dowodu w zakresie prostego i zrozumiałego charakteru warunku umownego w rozumieniu art. 4 ust 2 tej dyrektywy spoczywał na konsumencie”. Oznacza to, iż w tym zakresie ciężar dowodu spoczywa na przedsiębiorcy.

W wyroku C-776/19 TSUE podał (z powołaniem na swoje orzecznictwo: C-51/17; C-118/17), iż „ (…) postanowienia umowy odnoszące się do ryzyka kursowego definiują główny przedmiot umowy”.

Zgodnie natomiast ze zdecydowanie dominującym stanowiskiem orzecznictwa Sądu Najwyższego klauzule kształtujące mechanizm indeksacji w umowie kredytu indeksowanego oraz klauzule, na podstawie których następuje określenie wysokości świadczenia w umowach kredytu denominowanego, określają główne świadczenia stron (patrz: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024r. w sprawie III CZP 25/22, lex nr 3709742 i przywołane tam orzecznictwo).

W rozpoznawanej sprawie, klauzula ryzyka kursowego: § 1 ust 3 umowy (zakresie wprowadzającym indeksację kredytu kursem CHF) określa główne świadczenie umowy kredytu, lecz nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.), ponieważ analiza treści umowy i okoliczności jej zawarcia nie pozwalają na stwierdzenie, że strona powodowa została należycie poinformowana o konsekwencjach ryzyka kursowego związanego z umową. Informacja ta powinna jednoznacznie wskazywać na to, że ryzyko kursowe jest nieograniczone i obejmować realne przykłady obrazujące charakter tego ryzyka i jego potencjalne skutki, takie jak historyczny wykres kursu CHF/PLN za odpowiednio długi okres oraz symulację obrazującą wpływ znacznego wzrostu tego kursu na wysokość rat kredytu i zadłużenia kredytobiorcy liczonych w PLN. Tymczasem informacje udzielone przez bank tych wymogów nie spełniały.

Powódki zeznały, że nie udzielono im szczegółowych pouczeń o ryzyku kursowym, nie poinformowano ich, że kurs CHF może znacznie wzrosnąć. Nie zostały im przedstawione wykresy historyczne kursu CHF. Nie zostały poinformowane jaką rolę w umowie spełnia waluta CHF, ani o tym, że bank stosuje dwa kursy CHF. Nie zostały pouczone o mechanizmie waloryzacji. Nie przedstawiono im symulacji jak będą wyglądały raty kredytu w wyniku wzrostu kursu waluty CHF.

W dniu 27 maja 2008 roku i 16 maja 2008 roku powódki podpisały co prawda oświadczenie dla kredytów i pożyczek hipotecznych, lecz wskazano w nim, że kredytobiorcy są świadomi wyłącznie ryzyka związanego ze zmianą stopy procentowej.

Wobec treści zeznań strony powodowej Sąd uznał, że podpisane przez kredytobiorcę paragrafu 29 umowy, gdzie kredytobiorca oświadczył, iż jest świadomy ryzyka kursowego nie stanowiło dowodu na okoliczność udzielenia stronie powodowej na etapie zawierania umowy prawidłowych pouczeń.

Informacje zawarte zarówno w paragrafie 29 umowy jak w ww. pisemnych oświadczeniach powódek są lakoniczne i niewystarczające do uświadomienia kredytobiorcy ryzyka zwłaszcza kursowego polegającego na możliwej nagłej i drastycznej zmianie kursu tej waluty w perspektywie kilkudziesięciu lat, na jaki kredytobiorca wiązał się umową.

Utrwalone jest zdaniem Sądu Okręgowego orzecznictwo TSUE co do konieczności poinformowania, przed zawarciem umowy, o warunkach umownych i skutkach zawarcia umowy dla konsumenta, albowiem ma to fundamentalne znaczenie dla ochrony jego praw podmiotowych, gdyż to na podstawie tej informacji konsument podejmuje decyzję czy zamierza związać się warunkami umownymi sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę (wyrok z 03.03.2020 r. G. G. C-125/18 i przytoczone tam orzeczenia; wyrok z 10.06.2021r. (...)C-776/19 sprawy połączone).

Rozumienia warunków przejrzystości i należytego poinformowania konsumenta nie można zawężać do ich zrozumiałości pod względem formalnym, ponieważ umowa ma przedstawiać w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu do którego odnosi się warunek, a także w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak aby konsument był w stanie oszacować w oparciu o jednoznaczne kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (wyrok z 30.04.2014 K. i K. C.-26/13 pkt 75; wyrok z 23.04.2015 V. H. C-96-14 pkt 50, wyrok z 20.09.2017 A. C.-186/16 pkt 45; wyrok z 03.03.2020 r. G. G. C-125/18 pkt 50; wyrok z 10.06.2021r. (...) C-776/19 sprawy połączone pkt 63).

Jak czytamy w orzeczeniu z 10.06.2021r.(...)C-776/19 sprawy połączone, „kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany (…), iż ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może się okazać dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Ponadto, przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane zawarciem takiej umowy”. „Warunek przejrzystości warunków umowy (…) jest spełniony, jeżeli przedsiębiorca dostarczy konsumentowi wystarczających i dokładnych informacji pozwalających na to, aby przeciętny konsument właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny był w stanie zrozumieć konkretne działanie przedmiotowego mechanizmu finansowego i oszacować w ten sposób, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, konsekwencje ekonomiczne – potencjalnie istotne – takich warunków dla swoich zobowiązań finansowych w całym okresie obowiązywania umowy”.

Zdaniem Sądu Okręgowego, pozwany nie sprostał obowiązkowi informacyjnemu w zakresie wymaganym przez art. 385 (1) § 1 k.c. i wykładanym zgodnie z powołanymi wyżej orzeczeniami TSUE. Należyta informacja o ryzyku kursowym nie może opierać się na założeniu, że każdy rozważny kredytobiorca świadomy jest, że kursy walut są zmienne. Istotne bowiem jest nie to, że kursy walut ulegają zmianie, a to jakie są skutki takich zmian dla wysokości świadczeń stron oraz jakie są ich granice.

Klauzule przeliczeniowe (kursowe/spreadowe):

Na wstępie, należy podać, że zgodnie z postanowieniem TSUE z dnia 30 maja 2024r. w sprawie C-325/23: „możliwości wykorzystania przez bank asymetrii istniejącej pomiędzy różnymi kursami wymiany, jakie mogą zostać zastosowane na potrzeby wykonania umowy, nie sposób automatycznie uznać za określające główne świadczenia w ramach umowy kredytu - pkt 54”. Z tym, że w pkt 55 TSUE wskazuje że, „do sądu odsyłającego należy jednak dokonanie w tym względzie niezbędnych weryfikacji, przy czym nawet gdyby nie można było uznać, że warunek, na podstawie którego bank zastrzegł dla siebie korzyść związaną z różnicą kursową, określa główny przedmiot umowy w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, sąd ten powinien w każdym wypadku upewnić się, że warunek ten spełnia ustanowiony w art. 5 dyrektywy 93/13 wymóg wyrażenia go prostym i zrozumiałym językiem, którego zakres jest taki sam jak zakres wymogu wynikającego z tego pierwszego przepisu (zob. podobnie wyrok z dnia 18 listopada 2021 r., A. S.A., C - 212/20, EU:C:2021:934, pkt 38)”.

Zgodnie zaś ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zawartym w wyroku z dnia 8 listopada 2022 r. w sprawie II CSKP 1153/22, lex nr 3437885): „Klauzula ryzyka walutowego i klauzula kursowa (spreadowa) w ramach przyjętego w umowie kredytowej mechanizmu indeksacji (klauzula indeksacyjna) są ze sobą ściśle powiązane i określają główne świadczenia stron”.

Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w w.w. wyroku z dnia 8 listopada 2022r., z tym zastrzeżeniem, że gdyby jednak uznać, że postanowienia nakazujące stosowanie kursu kupna i sprzedaży z tabeli banku nie określają głównych świadczeń stron, to co do zasady zbędnym byłoby badanie ich przejrzystości w zakresie przenoszonego ryzyka kursowego.

W rozpoznawanej sprawie, klauzule przeliczeniowe § 1 3A, §7 ust 1 umowy, § 11 ust 4 umowy i § 24 ust 2 i 3 Regulaminu nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, albowiem wzorzec umowy pozwanego odsyła w tym zakresie jedynie do tabel kursowych bez wskazania weryfikowalnych i obiektywnych kryteriów ustalania tych kursów.

Z orzeczenia TSUE z dnia 18.11.2021r. C- 212/20 (lex nr 3256973) wynika, że „Art. 5 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę”. Jak dalej czytamy w tym wyroku TSUE „Tymczasem Trybunał orzekł już w odniesieniu do warunku umownego, na podstawie którego przedsiębiorca ustala kwotę należnych od konsumenta rat miesięcznych w zależności od stosowanego przez tego przedsiębiorcę kursu sprzedaży waluty obcej, że dla poszanowania wymogu przejrzystości zasadnicze znaczenie ma kwestia, czy umowa kredytu przedstawia w sposób przejrzysty powód i szczególne cechy mechanizmu zamiany waluty obcej, a także stosunek pomiędzy tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach umowy, tak aby konsument był w stanie zrozumieć, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (zob. podobnie wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., K. i K. R., C-26/13, EU:C:2014:282, pkt 73)”.

Strona powodowa zeznała, że nie została poinformowana w jaki sposób bank tworzy tabele kursowe.

Konkludując: wobec niejednoznacznego podania informacji o ryzyku kursowym i jego mechanizmie klauzula waloryzacyjna w całości podlega kontroli jako świadczenie główne.

Sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta:

W sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszają interesy konsumenta postanowienia umowne godzące w równowagę kontraktową stron, a także te, które zmierzają do wprowadzenia konsumenta w błąd, wykorzystując jego zaufanie i brak specjalistycznej wiedzy. Klauzula dobrych obyczajów nawiązuje do wyobrażeń o uczciwych, rzetelnych działaniach stron, a także do zaufania, lojalności, jak również – w stosunkach z konsumentami – do fachowości. Zatem sprzeczne z dobrymi obyczajami są takie działania, które zmierzają do dezinformacji lub wywołania błędnego mniemania konsumenta (czy szerzej klienta), wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron, nierównomiernego rozłożenia praw i obowiązków między partnerami kontraktowymi (por. M. Bednarek w: System Prawa Prywatnego Tom 5 Prawo zobowiązań – część ogólna, 2013, s.766.)

W orzeczeniu z dnia 03.09.2020 r. (...) C-84/19, C-222/19 i C-252/19 jak i w orzeczeniu z dnia 10.06.2021r. C-776/19 sprawy połączone TSUE wskazał, że „w odniesieniu do kwestii czy dany warunek umowny tworzy – wbrew wymogowi dobrej wiary i ze szkodą dla konsumenta – znaczną nierównowagę praw i obowiązków sąd krajowy winien sprawdzić, czy przedsiębiorca taktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, że konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych”. W uzasadnieniu wyroku z dnia 10.06.2021r. TSUE podaje, że „z zastrzeżeniem ustaleń (…) warunki umowne wydają się obciążać konsumenta – w zakresie w jakim przedsiębiorca nie przestrzegał wymogu przejrzystości względem konsumenta – ryzykiem nieproporcjonalnym do świadczeń i kwoty otrzymanej pożyczki, ponieważ stosowanie tych warunków skutkuje tym, że konsument musi długoterminowo ponieść koszt zamiany kursu wymiany. W zależności od tej zmiany konsument może znajdować się w sytuacji, w której po pierwsze pozostała do spłaty kwota kapitału w walucie spłaty jest znacznie wyższa niż kwota pierwotnie pożyczona a po drugie spłacona raty miesięczne prawie wyłącznie pokrywały same odsetki. (…) W takich okolicznościach, mając na uwadze wymóg przejrzystości z art. 5 Dyrektywy 93/13, nie można stwierdzić, że przedsiębiorca postępując w sposób przejrzysty z konsumentem, mógł racjonalnie oczekiwać, iż konsument przyjąłby takie warunki w drodze indywidualnych negocjacji”.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (zob.m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, niepubl.; z 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9; z 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, niepubl.; z 30 września 2015 r., I CSK 800/14, niepubl.; i z 29 sierpnia 2013 r., I CSK 660/12, niepubl.). - (wyrok SN z 8 lutego 2024r. w sprawie II CSKP 1474/22).

Pozwany nie spełnił wymogu przejrzystości (ani w umowie ani w Regulaminie ani też w dokumentach związanych z zawarciem umowy ani za pośrednictwem pracowników banku) w zakresie informacji o możliwym do przewidzenia ryzyku kursowym. Brak takiej informacji lub niedostateczna informacja w tym zakresie uniemożliwia podjęcie przez konsumenta racjonalnej decyzji co do zawarcia umowy. Konsument, który nie zarabia w walucie, do której kredyt jest indeksowany, jest pozbawiony jakiegokolwiek zabezpieczenia przed deprecjacją własnej waluty. Bank jako podmiot profesjonalny posiada z kolei możliwości zabezpieczenia się przed znacznym spadkiem waluty poprzez różnego rodzaju instrumenty finansowe dostępne tylko instytucjom finansowym, nie zaś osobom fizycznym.

Z kolei postanowienia dotyczące stosowania do przeliczeń kursów wyznaczonych przez bank w tabeli kursowej przyznają w ostatecznym rozrachunku pozwanemu prawo do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń obu stron. W dotychczasowym orzecznictwie odnoszącym się do zaciągniętych przez konsumentów kredytów indeksowanych i denominowanych upowszechniło się stanowisko, zgodnie z którym zastrzegane w praktyce postanowienia umowne określające sposób ustalania kursu waluty obcej mają charakter abuzywny z uwagi na umożliwienie bankowi arbitralnego określania wysokości tych kursów, stosowanych w celu przeliczenia kwoty kredytu podlegającej wypłacie oraz obliczenia rat kredytu przypadających do spłaty (patrz: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024r. w sprawie III CZP 25/22, lex nr 3709742 i przywołane tam orzecznictwo).

W oparciu o te postanowienia kredytobiorca zostaje obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2022r. w sprawie II CSKP 1153/22, lex nr 3437885). Ponadto klauzule przeliczeniowe dają bankowi całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank, a zatem bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Stanowisko to jest utrwalone w orzecznictwie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.01.2016 r., I CSK 1049/14, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1.03.2017 r., IV CSK 285/16, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.10.2018 r., II CSK 632/17, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.10.2019 r., IV CSK 309/18, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18).

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17). Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie realizowanie obowiązków umownych przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany regulaminu banku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw) czy kwestia ewentualnego zawarcia przez strony aneksu do umowy kredytu upoważniającego kredytobiorcę do spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało także znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR CHF).

Brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem:

Jak wynika z art. 385(1) § 1 k.c. niedozwolone postanowienie umowne nie wiąże konsumenta. Sankcja działa ex tunc i ex lege, ale zgodnie z art. 385 (1) § 2 kc nie skutkuje automatyczną nieważnością całej umowy, gdyż strony są związane umową w pozostałym zakresie.

W wyroku z dnia 8 września 2022 r. w sprawach połączonych od C-80/21 do C-82/21 TSUE wskazał, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może, po stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku znajdującego się w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, który pociąga za sobą nieważność tej umowy w całości, zastąpić warunek umowny, którego nieważność została stwierdzona, albo wykładnią oświadczenia woli stron w celu uniknięcia unieważnienia tej umowy, albo przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, nawet jeśli konsument został poinformowany o skutkach nieważności tejże umowy i zaakceptował je. W uzasadnieniu TSUE wyjaśnił, że „(…) możliwość zastąpienia, stanowiąca wyjątek od ogólnej zasady, zgodnie z którą dana umowa pozostaje wiążąca dla stron tylko wtedy, gdy może ona nadal obowiązywać bez zawartych w niej nieuczciwych warunków, jest ograniczona do przepisów prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym lub mających zastosowanie, jeżeli strony wyrażą na to zgodę, i opiera się w szczególności na tym, że takie przepisy nie mają zawierać nieuczciwych warunków (wyrok z dnia 3 października 2019 r., D., C-260/18, EU:C:2019:819, pkt 59 i przytoczone tam orzecznictwo)”.

Istotna w tym zakresie jest nadto kwestia, że celem Dyrektywy 93/13 jest też zniechęcający skutek wywierany na przedsiębiorcę poprzez brak stosowania nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ wciąż byliby oni skłonni do stosowania tych warunków, jeżeli sąd krajowy posiadałby uprawnienie do zmiany takich warunków. Przedsiębiorcy mieliby w każdym razie świadomość, że umowa może zostać zmieniona (uzupełniona), a zatem skutek Dyrektywy byłby nieefektywny (wyrok z dnia 30.04.2014r. C-26/13 K.).

W tym zakresie, Sąd Okręgowy podziela zapatrywanie wyrażone przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 25 kwietnia 2024r. w sprawie III CZP 25/22, wedle którego: „W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów” zaś „W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie”. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy szczegółowo przytacza swoje orzecznictwo (oraz orzecznictwo TSUE) w zakresie braku możliwości zastąpienia abuzywnych postanowień (określających wysokość kursów stosowanych podczas wykonywania umowy) m.in.: art. 56 k.c., art. 65 k.c., art. 354 k.c., art. 358 k.c., art. 41 in principio ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe oraz zajmuje się zagadnieniem wpływu ustawy antyspreadowej na zawarte umowy kredytowe (podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 lutego 2024r. w sprawie II CSKP 1474/22, lex nr 3670349). Sąd Okręgowy podziela przedstawioną tam argumentację, bez jej zbędnego powielania w treści tego uzasadnienia.

„W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie i trafnie podnosi się, że klauzula ryzyka walutowego nie może funkcjonować bez klauzuli określającej przeliczenie zobowiązań stron celem ustalenia wysokości świadczenia. Sama zaś klauzula określająca kurs byłaby bezprzedmiotowa w umowie, w której nie wprowadzono mechanizmu indeksacyjnego. W konsekwencji klauzule te, składające się na przyjęty w umowach kredytu mechanizm przeliczeniowy, są ze sobą ściśle powiązane, a ich rozszczepienie byłoby zabiegiem sztucznym (zob. wyroki SN: z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18; z 24 czerwca 2022 r., II CSKP 10/22; z 28 października 2022 r., II CSKP 902/22; z 28 października 2022 r., II CSKP 910/22; z 8 listopada 2022 r., II CSKP 1153/22; z 9 lutego 2023 r., II CSKP 2073/22; z 20 lutego 2023 r., II CSKP 809/22; z 25 lipca 2023 r., II CSKP 1487/22; z 8 listopada 2023 r., II CSKP 2099/22; z 21 listopada 2023 r., II CSKP 1602/22; z 11 stycznia 2024 r., II CSKP 836/23; z 7 lutego 2024 r., II CSKP 1045/22, i z 6 marca 2024 r., II CSKP 2223/22). Dotyczy to umów kredytu bez względu na sposób sformułowania odpowiednich postanowień. Jeżeli z umowy usunięte zostałyby postanowienia określające sposób ustalenia kursu waluty, do zastosowania tzw. klauzuli ryzyka (zastosowania mechanizmu przeliczeniowego) konieczne byłoby zastąpienie takich postanowień innym sposobem określenia kursu. Taki zabieg jest zaś niedopuszczalny zgodnie z punktem pierwszym podjętej przez Sąd Najwyższy uchwały z dnia 25 kwietnia 2024r. w sprawie III CZP 25/22. Uznanie, że klauzule określające kurs wymiany waluty obowiązujący przy wypłacie kredytu i spłacie rat mają charakter niedozwolony, co do zasady musi zatem prowadzić do wniosku, iż przeliczenia takie nie mogą być w ogóle dokonane, czego konsekwencją jest niemożność zastosowania odpowiednich postanowień w całości (patrz uzasadnienie tejże uchwały z dnia 25 kwietnia 2024r. w sprawie III CZP 25/22).

Konkludując, już sama abuzywność klauzul odsyłających do kursów kupna i sprzedaży z tabeli banku prowadzi do upadku (nieważności) umowy w całości.

W każdym razie, uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta (wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78), zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji (oświadczenia pisemne powódek – k. 92 i 95 oraz złożone na rozprawie w dniu 27 lutego 2025r. k. 230 i nast.).

Tym samym, na mocy art. 189 k.p.c. sąd przesłankowo ustalił, że stosunek prawny wynikający z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 14 sierpnia 2008 r. pomiędzy (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. a K. Z. i A. Z. nie istnieje.

Nienależne świadczenie:

Jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu obciążających ją wadliwości, pojawia się potrzeba rozliczenia się stron z tego, co wzajemnie sobie dotychczas świadczyły. Podstawę prawną dla rozliczeń stron niewiążącej (nieważnej) umowy stanowią przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (wyroki SN z 7 lutego 1974 r., I CR 497/73, i z 14 marca 1973 r., III CRN 33/73). Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, zobowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W przypadku nieważnej bądź też z innych przyczyn niewiążącej umowy kredytu ma miejsce szczególna postać bezpodstawnego wzbogacenia - nienależne świadczenie (art. 410 § 1 k.c.) gdzie do bezpodstawnego wzbogacenia dochodzi w wyniku działania zubożonego, podjętego w celu spełnienia świadczenia (patrz uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024r. w sprawie III CZP 25/22).

Zgodnie z dominującym orzecznictwem: „jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron” (kierunek przyjęty w uchwałach Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, oraz z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21 oraz z dnia 25 kwietnia 2024r., III CZP 25/22).

Tego rodzaju świadczenia nie są traktowane jako czyniące zadość zasadom współżycia społecznego w rozumieniu art. 411 pkt 2 k.c., a zatem brak jest podstaw do ich zachowania przez wzbogaconą stronę (por. postanowienie SN z 20 września 2023r., I CSK 5756/22).

Nieważność umowy kredytu oznacza zatem, że bank powinien zwrócić kredytobiorcy pobrane od niego raty kredytu, odsetki karne oraz opłaty i prowizje związane z zawarciem i wykonywaniem umowy kredytu.

Mając powyższe na uwadze, Sąd zasądził od banku na rzecz K. Z. w sumie kwotę 562 636,86 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego w okresie objętym żądaniem pozwu. Kwota ta była uiszczona przez powódkę tytułem rat kapitałowo-odsetkowych (561 304,70 zł) i ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (żądanie było ograniczone do kwoty 1 332,16 zł).

Nieważność umowy kredytu obejmuje nieważność także wszystkich jej postanowień umownych, nakładających na powodów obowiązek regulowania składek ubezpieczeniowych, których beneficjentem (ubezpieczonym) jest bank, takich jak ubezpieczenie pomostowe i ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. Tego rodzaju ubezpieczenia dawało ochronę ubezpieczeniową bankowi, a tym samym nawet po przekazaniu składek ubezpieczenia towarzystwu ubezpieczeniowemu jest on beneficjentem, ubezpieczenia, a zatem pozostaje wzbogacony (art. 409 k.c.) dzięki uzyskaniu ochrony ubezpieczeniowej.

Odsetki:

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.04.1998 r., III CKN 436/97, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2004 r., V CK 461/03), a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Jednocześnie skuteczność dochodzenia zwrotu powyższego świadczenia przez konsumenta nie może być uzależniona od złożenia przez niego oświadczenia, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy nieuczciwych warunków umownych i wyraża zgodę na uznanie umowy za nieważną (wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 7.12.2023 r., C-140/22, (...), pkt 59, 65, postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.05.2024 r., C-348/23, (...) Bank (...), pkt 35).

O odsetkach orzeczono zatem na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Termin „niezwłocznie” o którym jest mowa w art. 455 k.c., oznacza termin realny, mający na względzie okoliczności miejsca i czasu. Nie można go utożsamiać z terminem natychmiastowym. W typowych sytuacjach, gdy z okoliczności sprawy nic innego nie wynika, należy przyjmować, że spełnienie świadczenia winno nastąpić w terminie 14 dni.

Należy zważyć, że wezwanie pozwanego do zapłaty dokonało się:

- co do kwoty 80 005,03 zł (na którą składają się kwoty: 78 672,87 zł tytułem rat i 1 332,16 zł tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu) – na skutek doręczenia mu wezwania do zapłaty z dnia 24 września 2021 roku (co miało miejsce w dniu 28 września 2021 r. – k. 67v) a zatem pozwany popadł w opóźnienie po upływie 14 dni (sąd uznał, że wyznaczony w wezwaniu do zapłaty termin 3 dni na weryfikację żądania powódek jest za krótki dla pozwanego, który prowadzi przedsiębiorstwo znacznych rozmiarów), czyli od 13 października 2021 r.

- co do kwoty 482 631,83 zł – na skutek doręczenia pozwanemu modyfikacji powództwa (co miało miejsce 12 grudnia 2024 roku) a zatem pozwany popadł w opóźnienie po upływie 14 dni czyli od 28 grudnia 2024 roku (albowiem ostatni dzień terminu przypadłby na 26 grudnia 2024r., który jest dniem wolnym od pracy, a więc zgodnie z art. 115 k.c. termin upływał dnia następnego, a zatem pozwany pozostawał w opóźnieniu od 28 grudnia 2024r.).

W pozostałym zakresie żądanie odsetkowe zostało oddalone jak w pkt 2 wyroku.

Przedawnienie:

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego przedawnia po upływie wynikającego z art. 118 k.c. terminu 6 lat na koniec roku kalendarzowego (10 lat co do roszczenia o zwrot świadczeń spełnionych przed dniem 9.07.2018 r., zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw). Termin przedawnienia roszczenia konsumenta o zwrot świadczeń spełnionych na podstawie umowy kredytu, która jest nieważna bądź zawiera niedozwolone postanowienia umowne rozpoczyna bieg z dniem, w którym konsument dowiedział się (lub przy zachowaniu należytej staranności powinien był się dowiedzieć) o tym, że umowa jest nieważna lub że zawiera niedozwolone postanowienia umowne (wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 9.07.2020 r., C-698/18 i C-699/18,(...), pkt 67 i 83, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16.07.2020 r., C-224/19 i C-259/19, (...), pkt 91-92, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22.04.2021 r., C-485/19, (...), pkt 63-66, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10.06.2021 r., C-776/19 - C-782/19, (...), pkt 46-48, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 - C-82/21, (...), pkt 100, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25.04.2024 r., C-484/21, (...), pkt 37, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 25.04.2024 r., C-561/21, (...), pkt 34, uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13.01.2022 r., III CZP 61/22.), a z przeprowadzonych dowodów (zeznania strony powodowej, wezwania do zapłaty z 24 września 2021 r. – gdzie strona powodowa po raz pierwszy powołała się na niedozwolony charakter postanowień kwestionowanej umowy kredytu) wynika, że miało to miejsce najwcześniej w drugiej połowie roku 2021. Wobec tego w tym roku rozpoczął się bieg terminu przedawnienia (art. 120 § 1 k.c.) roszczenia kredytobiorcy o zapłatę, który nie upłynął jeszcze w dniu złożenia pozwu, kiedy to doszło do przerwania biegu tego terminu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Tym samym roszczenie kredytobiorcy nie jest przedawnione.

Umorzenie postępowania:

Sąd umorzył postępowanie co do powództwa o ustalenie, albowiem w tym zakresie pozew został cofnięty. Zgodnie z dyspozycją art. 203 § 1 i 2 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku. Pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa. Na żądanie pozwanego powód zwraca mu koszty, jeżeli sąd już przedtem nie orzekł prawomocnie o obowiązku ich uiszczenia przez pozwanego. W niniejszej sprawie, cofnięcie pozwu w części nastąpiło z jednoczesnym zrzeczeniem się roszczenia. W myśl art. 203 § 4 k.p.c. sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa. Z okoliczności niniejszej sprawy nie wynika, aby cofnięcie pozwu było sprzeczne z prawem i zasadami współżycia społecznego albo zmierzało do obejścia prawa.

W zaistniałym stanie rzeczy, uznać zatem należało, że strona powodowa cofnęła pozew w części ze skutkiem prawnym. Mając powyższe na uwadze, Sąd umorzył postępowanie, działając na podstawie art. 355 k.p.c. w zw. z art. 203 § 1 i 4 k.p.c. (o czym orzeczono jak w pkt 3 wyroku).

Koszty procesu:

Stosownie do wyniku postępowania, pozwany został na podstawie art. 100 k.p.c. obciążony kosztami procesu w całości. Koszty obejmują następujące kwoty:

- 1.000,00 zł tytułem równowartości opłaty sądowej od pozwu,

- 17,00 zł tytułem równowartości opłaty skarbowej od pełnomocnictwa,

- 30,00 zł tytułem opłaty sądowej od modyfikacji,

- 10.800,00 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za radców prawnych.

Strona powodowa uległa tylko w nieznacznej części swojego żądania tj. co do żądania zapłaty odsetek. Strona powodowa, wobec spłaty kredytu w toku postępowania, cofnęła powództwo o ustalenie. Na dzień wytoczenia pozwu, powództwo o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu było uzasadnione, a zatem w tym zakresie powódki nie mogą zostać uznane za stronę przegrywającą sprawę. Podobnie Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 12 kwietnia 2012r. w sprawie II Cz 208/11 (lex nr 1214570), gdzie uznał, że: ”Zasadą jest (art. 203 § 2 k.p.c.), że w wypadku cofnięcia pozwu obowiązek zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego, na jego żądanie, obciąża powoda bez względu na przyczynę cofnięcia. Jednakże dopuszczalne jest odstępstwo od tej zasady w sytuacji, gdy powód wykaże, że wystąpienie z powództwem było niezbędne dla celowego dochodzenia praw lub celowej obrony, z uwzględnieniem okoliczności istniejących w dacie wytoczenia pozwu”.

Nie bez znaczenia jest też fakt, że w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości koszty sądowe, których zwrot konsument wygrywający sprawę powinien być w stanie uzyskać od strony przegrywającej, muszą być wystarczająco wysokie w stosunku do całkowitego kosztu postępowania sądowego, aby nie wywierały one skutku zniechęcającego do korzystania przez tego konsumenta z ochrony prawnej przyznanej mu na mocy dyrektywy 93/13 (wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 7.04.2022 r., C-385/20, (...), pkt 55). Co więcej, z orzecznictwa tego wynika nawet, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniom pozwalającym na obciążenie konsumenta częścią kosztów postępowania, stosownie do wysokości kwot nienależnie zapłaconych, które zostały mu zwrócone w wyniku stwierdzenia nieważności warunku umownego ze względu na jego nieuczciwy charakter, jeśli takie uregulowania stanowią istotną przeszkodę mogącą zniechęcić konsumentów do korzystania z przyznanego przez dyrektywę 93/13 prawa do skutecznej kontroli sądowej potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych (por.: wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16.07.2020 r., C-224/19 i C-259/19, (...), pkt 98-99, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22.09.2022 r., C-215/21, (...)., pkt 37-38, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 13.07.2023 r., C-35/22, (...) SA, pkt 26-27, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21.03.2024 r., C-714/22, (...), pkt 83-84, 88).

Koszty procesu zostały zasądzone na rzecz powódek w częściach równych, przy uwzględnieniu jednej minimalnej stawki w zakresie kosztów zastępstwa procesowego. Wskazać też trzeba, że zasady ponoszenia kosztów procesu w sprawach, w których po stronie wygrywającej proces zachodzi współuczestnictwo procesowe (art. 72 kpc i następne) nie są obecnie uregulowane (art. 105 kpc dotyczy bowiem wyłącznie współuczestnictwa po stronie przegrywającej). Sąd orzekający w sprawie podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 30 stycznia 2007r. (III Czp 130/06, OSNC 2008/1/1), że koszty procesu należą się w wysokości wynagrodzenia jednego pełnomocnika reprezentującego wspólnie współuczestników materialnych. Podkreślenia przy tym wymaga, że nawet uznanie, iż po stronie powodów zachodziło jednak współuczestnictwo formalne (choć brak jest uzasadnionych argumentów za tym przemawiających, a tak zdaje się wynikać z wniosku powódek zawartego w pozwie, gdzie wniosły o zasądzenie kosztów procesu na rzecz każdej z nich z osobna), to na uwagę zasługuje tutaj uchwała z dnia 10 lipca 2015r. (III Czp 29/15) i uchwała z dnia 8 października 2015r. (III CZP 58/15, lex nr 1801480). W uchwałach tych Sąd Najwyższy uznał, że „W razie współuczestnictwa formalnego (art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.), do niezbędnych kosztów procesu poniesionych przez współuczestników reprezentowanych przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym zalicza się jego wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współuczestnika. Sąd powinien jednak obniżyć to wynagrodzenie, jeżeli przemawia za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy (art. 109 § 2 k.p.c.)”. Przyjęcie takiego rozwiązania podyktowane jest takimi przesłankami jak: obniżenie kosztów (związane z podmiotowo-przedmiotową kumulacją roszczeń i skorzystaniem przez współuczestników sporu z pomocy jednego pełnomocnika) oraz usprawnienie i przyspieszenie postępowania. Powyższe okoliczności rzutują obiektywnie na spadek nakładu pracy pełnomocnika i oszczędność jego czasu. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy - "nie musi on multiplikować wielu czynności procesowych, przygotowywać odrębnych pism procesowych, wnosić oddzielnych środków odwoławczych etc., powstaje zatem pytanie, czy wynagrodzenie wyliczone przy zastosowaniu obowiązujących stawek - bez uwzględnienia wskazanych ulg i ułatwień - nie jest nadmierne, a niekiedy nawet niesłuszne. W każdym więc wypadku nakłada to na Sąd obowiązek rozważenia, czy koszty obejmujące wynagrodzenie pełnomocnika powinny być zwrócone poszczególnym współuczestnikom w pełnej wysokości, czy jednak z pewną obniżką, sięgającą poza stawkę minimalną, uwzględniającą mniejszy nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy".