Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 listopada 2022 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: Ewa Pigul

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 listopada 2022 roku w Warszawie

sprawy z powództwa D. G.

przeciwko (...) Bank S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

1. ustala, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu numer (...) z dnia 21 czerwca 2007 roku,

2. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 259.637,05 zł (dwieście pięćdziesiąt dziewięć tysięcy sześćset trzydzieści siedem złotych 05/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14 marca 2018 roku do dnia zapłaty,

3. oddala powództwo w pozostałej części,

4. znosi wzajemnie koszty procesu.

Sygn. akt XXVIII C 20244/22

UZASADNIENIE

W ostatecznie sformułowanym żądaniu strona powodowa (dalej także jako: kredytobiorca, konsument) wniosła o:

- zasądzenie od strony pozwanej (dalej: pozwany, pozwany bank, bank, kredytodawca) kwoty 294.643,83 PLN i 206.509,59 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14.03.2018 r. do dnia zapłaty,

- ustalenie, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu zawartej pomiędzy stronami.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 21.06.2007 r. została zawarta umowa kredytu nr (...), na podstawie której (...) Bank S.A. w K. (poprzednik prawny pozwanego) udzielił stronie powodowej kredytu w kwocie 1.105.753,09 zł na okres 360 miesięcy w celu sfinansowania zakupu nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...) w D.. Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę stawki DBCHF i stałej marży banku.

Kredyt był indeksowany kursem CHF (§ 1 ust. 1), a umowa przewidywała, że w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określanego w Tabeli Kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków (§ 9 ust. 2), a wysokość zobowiązania będzie ustalona jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kurem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty (§ 10 ust. 3), natomiast „Bankowa tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kurem walut, zwana Tabelą Kursów” była sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzenia tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana była o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązywała przez cały następny dzień roboczy (§ 6 ust. 1).

Dowód: umowa – k. 52-57.

Zawarcie powyższej umowy kredytu zostało poprzedzone podpisaniem przez stronę powodową w dniu 29.05.2007 r. wniosku kredytowego (w którym powód wskazał, że ma wykształcenie ekonomiczne i jest wiceprezesem (...) S.A.) oraz „Oświadczenia kredytobiorcy o wyborze waluty obcej”, w którym m.in. wskazano, że w razie wzrostu kursu CHF o 0,2581 PLN (różnica między maksymalnym i minimalnym kursem CHF z okresu ostatnich 12 miesięcy) wysokość raty kredytu wzrośnie o 10,9%.

Dowód: wniosek – k. 142-149, oświadczenie – k. 141.

Kredytobiorca nie negocjował z pozwanym postanowień umowy dotyczących sposobu powiązania kredytu z kredytu kursem waluty obcej oraz sposobu przeliczania kursu waluty obcej ani treści oświadczeń dotyczących świadomości ryzyka kursowego. Kredytobiorca nie prowadził działalności gospodarczej, z którą byłaby związana umowa kredytu, a skredytowaną nieruchomość zakupił w celu zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych.

Przed zawarciem umowy strona powodowa nie została poinformowana, na czym polega mechanizm powiązania kredytu z kursem CHF, w jaki sposób jest tworzona tabela kursowa banku. Osoby reprezentujące bank nie udzieliły również informacji, że spłata kredytu w walucie polskiej spowoduje obciążenie kredytobiorcy kosztami spreadu. Kredytobiorco nie wyjaśniono, w jaki sposób wzrost kursu CHF wobec PLN może przełożyć się na wysokość kapitału i rat kredytu oraz nie przedstawiono wykresów obrazujących, jak we wcześniejszych latach kształtował się kurs CHF/PLN ani w jaki sposób zmiana tego kursu wpłynęłaby na wysokość rat i zadłużenia kredytobiorcy. Kredytobiorca został poinformowany tylko o tym, że kurs CHF/PLN może wzrosnąć maksymalnie o 10-15%.

Strona powodowa zna i rozumie skutki nieważności umowy kredytu i zgadza się na stwierdzenie nieważności tej umowy.

Dowód: przesłuchanie powoda – k. 409.

W pozwanym banku nie było możliwe negocjowanie warunków umów kredytu.

Dowód: zeznania świadka M. M. – k. 458.

Kredyt został uruchomiony w dniu 25.06.2007 r. kwotą 1.105.753,09 zł.

Dowód: zaświadczenie – k. 61.

W dniu 23.09.2009 r. strony zawarły aneks do umowy kredytu, pozwalający na spłatę kredytu bezpośrednio w CHF.

Dowód: aneks – k. 58.

Łączna kwota rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych z tytułu umowy kredytu w okresie od dnia 1 lipca 2007 r. do dnia 30 września 2021 r. wynosi 294.643,83 PLN i 206.509,59 CHF.

Dowód: zaświadczenie – k. 64-68, 234-296.

W dniu 6.03.2018 r. pozwanemu zostało doręczone pismo, w którym strona powodowa wezwała go do zapłaty kwot 63.792,60 PLN i 51.978,25 CHF oraz kwot 230.851,23 PLN i 80.137,37 CHF w terminie 7 dni tytułem należności wynikających z nieważności umowy kredytu zawartej przez strony.

Dowód: wezwanie wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru - k. 72-77.

W dniu 28.12.2021 r. pozwany złożył do Sądu Rejonowego w Oleśnicy wniosek o zawezwanie powoda do próby ugodowej w zakresie roszczenia pozwanego o zapłatę kwoty 1.105.753,09 zł z tytułu zwrotu kapitału wypłaconego na podstawie nieważnej umowy kredytu z dnia 21.06.2007 r. Sprawa została zarejestrowana pod sygn. akt I Co 753/21, a w dniu 23.03.2022 r. miało miejsce posiedzenie, na którym nie doszło do zawarcia ugody przez strony.

Dowód: wniosek – k. 1-4 akt o sygn. I Co 753/21, protokół – k. 48 akt o sygn. I Co 753/21.

W dniu 17.01.2022 r. powodowi zostały doręczone wezwania, w których pozwany wezwał go do zwrotu w terminie 3 dni nienależnego świadczenia w kwocie 1.105.753,09 zł wynikającego z wypłacenia kapitału kredytu na podstawie nieważnej umowy kredytu nr (...).

Dowód: wezwania wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru - k. 429-439.

W dniu 1.02.2022 r. powodowi zostały doręczone oświadczenia pozwanego potrąceniu przysługującej pozwanemu wobec powoda należności w kwocie 1.105.753,09 zł stanowiącej roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego wynikającego z wypłacenia kapitału kredytu na podstawie nieważnej umowy kredytu nr (...) z wierzytelnościami powoda o zwrot kwot 294.643,83 zł i 206.509,59 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14.03.2018 r. do dnia zapłaty.

Dowód: oświadczenia wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru - k. 430-440.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony, oraz zeznania strony powodowej, które były spójne, logiczne, konsekwentne i pobawione sprzeczności oraz znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach. Sąd uznał za wiarygodne także zeznania świadka M. M., przy czym świadek nie była w stanie podać żadnych informacji poza tym, że pozwany bank nie pozwalał na negocjowanie umów.

Powyższe dowody były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, zaś pozostałe dowody zostały pominięte, ponieważ nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a ich przeprowadzenie skutkowałoby zbędnym przedłużeniem postępowania.

Dowód z opinii biegłego został pominięty, ponieważ przeprowadzenie przez biegłego wyliczeń byłoby zbędne wobec stwierdzenia, że umowa kredytu jest nieważna, a rozpoznanie sprawy nie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Dowód z zeznań świadka P. S. zgłoszony przez pozwany bank został pominięty, gdyż świadek nie brał udziału w procesie kredytowym dotyczącym umowy, której dotyczy niniejsza sprawa, a zatem nie był w stanie przedstawić faktów dotyczących okoliczności zawarcia tej umowy, natomiast ogólne informacje dotyczące zawierania podobnych umów oraz funkcjonowania pozwanego banku nie miały istotnego znaczenia.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest częściowo zasadne.

Status konsumenta i przedsiębiorcy, brak negocjacji i świadczenia główne.

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą pozwanego, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku kredytobiorcy, a zatem należy go uznać za konsumenta (art. 22 ¹ k.c.).

Ciężar dowodu, że klauzule ryzyka walutowego (§ 1 ust. 1 umowy) i klauzule przeliczeniowe (§ 9 ust. 2 i § 10 ust. 3 umowy) zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał - nie można bowiem uznać „wyboru waluty” kredytu przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank.

Obie grupy postanowień umownych określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają samą istotę umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej.

Niejednoznaczność i abuzywność klauzul ryzyka walutowego.

Na banku udzielającym kredytu powiązanego z walutą obcą ciąży obowiązek udzielenia kredytobiorcy niezbędnych informacji dotyczących skutków zawarcia tej umowy, tj. „po pierwsze, kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Po drugie, przedsiębiorca, w niniejszym przypadku bank, musi przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, zwłaszcza w przypadku, gdy konsument będący kredytobiorcą nie uzyskuje dochodów w tej walucie.”1 Tymczasem strona powodowa nie uzyskała takich informacji od pozwanego. Oznacza to, że klauzula ryzyka walutowego (§ 1 ust. 1 umowy) nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.), ponieważ nie pozwalała kredytobiorcy na zrozumienie wszelkich konsekwencji finansowych wiążących się z zawarciem kredytu powiązanego z kursem waluty obcej.

Ponadto postanowienie to kształtuje prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). Mianowicie zawarcie umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej wiązało się z powstaniem ryzyka kursowego, polegającego na tym, że znaczna zmiana kursu walut mogła prowadzić do istotnej zmiany wysokości zobowiązania jednej ze stron, przy czym skala tego ryzyka była nieograniczona. Pozwany bank zabezpieczał się przed tym ryzykiem stosownymi transakcjami (których koszty były pokrywane m..in. ze spreadów pobieranych od kredytobiorców), natomiast kredytobiorcy w praktyce nie mieli już takiej możliwości. W tej sytuacji należało wymagać od banku będącego profesjonalistą udzielenia stosowanych informacji i pouczeń konsumentom, którzy byli stroną słabszą i gorzej zorientowaną w funkcjonowaniu rynku finansowego. Bank jednak zaniechał dopełnienia tego obowiązku. Informacja dotycząca ryzyka kursowego była niepełna, skrótowa i niewystarczająca. Brak było pouczenia o realnych skutkach znacznego zmiany kursu waluty obcej, w szczególności o tym, że skala ryzyka kursowego jest nieograniczona, a kredytobiorca w praktyce nie ma żadnej możliwości zabezpieczenia się przed tym ryzykiem. Bank zaniechał przedstawienia symulacji ukazującej wpływ wzrostu kursu waluty obcej na wysokość rat kredytu i wysokość zadłużenia kredytowego, a nawet przedstawienia wykresu obrazującego zmiany kursu CHF/PLN we wcześniejszych latach. Informacje udzielone przez bank ograniczały się wyłącznie do wskazania skutków wzrostu kursu CHF/PLN o 10,9% na wysokość rat kredytu - założenie wzrostu kursu tylko o tak niską wartość było niewystarczające, a ponadto całkowicie pomijało skutki polegające na wzroście salda zadłużenia w przeliczeniu na walutę krajową. Powyższe zaniechania informacyjne są szczególnie istotne, jeśli wziąć pod uwagę indywidualną sytuację strony powodowej – powód wprawdzie miał wykształcenie ekonomiczne i w dacie zawarcia umowy był wiceprezesem (...) S.A., niemniej jednak nie posiadał on specjalistycznej wiedzy dotyczącej rynku walutowego, jak również nie posiadał żadnych dochodów ani oszczędności w CHF.

Umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej nie może istnieć bez postanowienia przewidującego jej indeksację i wskazującego walutę tej indeksacji.. A zatem nie ma w ogóle możliwości, aby „luka” powstała po tej klauzuli mogła zostać uzupełniona przepisem prawa krajowego.

Niejednoznaczność i abuzywność klauzul przeliczeniowych.

Postanowienia zawarte w § 9 ust. 2 i § 10 ust. 3 umowy kredytu nie zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). Po pierwsze, w oparciu o te postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu (różnicy pomiędzy kursem kupna i sprzedaży waluty obcej), pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a służyły jedynie pokryciu kosztów udzielenia przez bank kredytu i zabezpieczenia banku przed ryzykiem kursowym, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty oraz jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Po drugie, konsument nie został właściwie pouczony o ryzyku kursowym wiążącym się z zawarciem umowy kredytu powiązanej z walutą obcą, a przedstawione przez bank informacje były lakoniczne i nieadekwatne do rozmiarów ryzyka obciążającego nieprofesjonalnego klienta. Po trzecie i najbardziej istotne, klauzule przeliczeniowe dawały pozwanemu bankowi w istocie całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank. Tym samym bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie, nawet oderwanym od jakiegokolwiek kursu występującego na rynku, ze szkodą dla kredytobiorcy. Jednocześnie kredytobiorca w żaden sposób nie mógł się sprzeciwić wysokości kursu narzuconego przez bank, a pomimo tego był on zmuszony zastosować się do tego kursu, gdyż nie miał możliwości spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.2 Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany regulaminu pozwanego banku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw), kwestia zawarcia przez strony aneksu do umowy kredytu upoważniającego kredytobiorcę do spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało znaczenia, że wybór kredytu indeksowanego kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR CHF) charakterystycznego dla kredytów udzielanych w walucie CHF lub powiązanych z tą walutą.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.3 Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,4 zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem5, a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażane tylko saldo zadłużenia.

Nieważność umowy.

Klauzula ryzyka kursowego określa główny przedmiot umowy i charakteryzuje jej istotę, a zatem uznanie tego postanowienia umownych za niedozwolone skutkuje brakiem możliwości wykonywania umowy kredytu i tym samym powoduje jej nieważność. Także uznanie samych klauzul przeliczeniowych za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje nieważnością całej umowy kredytu, ponieważ postanowienia te oznaczają główny przedmiot umowy i określają sposób jej wykonywania – skoro zaś nie jest możliwe określenie sposobu wykonywania umowy, to musi ona być uznana za nieważną. Stanowisko to przeważa w aktualnym orzecznictwie.6 Jednocześnie strona powodowa stanowczo wyraziła zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadoma wynikających z tego konsekwencji. Należy tutaj zwrócić uwagę, że wprawdzie art. 385 ¹ § 1 k.c. (ani art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13) nie wskazuje wprost na sankcję nieważności umowy zawierającej niedozwolone postanowienia umowne, niemniej jednak jeżeli te niedozwolone postanowienia umowne określają świadczenia główne umowy, to należy przyjąć, że w takiej sytuacji sankcja nieważności całej umowy będzie mieć podstawę w art. 58 § 1 k.c.

Jednocześnie brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Treść umowy nie naruszała także zasady nominalizmu (art. 358 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 23.01.2009 r.), skoro kredytu udzielono w walucie polskiej, zaś CHF stanowił jedynie walutę indeksacji. Jak wyjaśniono wcześniej, postanowienia umowne obciążające kredytobiorcę nieograniczonym ryzykiem kursowym oraz dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.), co wyłącza uznanie ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej (art. 353 ¹ k.c.).7

Roszczenie o ustalenie.

Roszczenie o ustalenie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ z podanych przyczyn umowa kredytu jest nieważna, a strona powodowa posiada interes prawny w ustaleniu nieważności umowy (nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy) w rozumieniu art. 189 k.p.c. Mianowicie okres kredytu wskazany w umowie jeszcze nie upłynął, zaś bank stoi na stanowisku, że umowa jest ważna, domaga się od kredytobiorcy zapłaty kolejnych rat kredytu i nie wyraża zgody na wykreślenie z księgi wieczystej hipoteki zabezpieczającej roszczenia banku wynikające z umowy. Wobec tego roszczenie kredytobiorcy o zapłatę nie kończyłoby definitywnie sporu stron dotyczącego oceny, czy umowa jest ważna.8

Roszczenie o zapłatę – należność główna.

Nieważność umowy kredytu ex tunc oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne ( condictio sine causa) podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast okoliczność, że bankowi przysługuje wobec kredytobiorcy roszczenie o zwrot równowartości wypłaconego kapitału kredytu nie ma w tym względzie znaczenia i nie wpływa w żaden sposób na zasadność rozpatrywanego w niniejszej sprawie powództwa (poza zarzutami zatrzymania i potrącenia, o których mowa dalej).9 Wobec tego na rzecz stronie powodowej należna była kwota 294.643,83 PLN i 206.509,59 CHF tytułem równowartości rat kredytu uiszczonych w okresie od dnia 1 lipca 2007 r. do dnia 30 września 2021 r. Natomiast wobec skutecznego podniesienia zarzutu potrącenia przez pozwanego (o czym dalej) część roszczenia powoda wygasła na skutek kompensacji i wobec tego w tym zakresie roszczenie powoda o zapłatę zostało oddalone.

Roszczenie o zapłatę – odsetki.

W zakresie żądania zasądzenia odsetek, należy zauważyć, że roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). W dniu 6.03.2018 r. pozwany odebrał pismo, którym został wezwany do zapłaty należności dochodzonej w niniejszej sprawie co do kwot 294.643,83 zł i 132.115,62 CHF w terminie 7 dni, a zatem popadł w opóźnienie co do tych należności z dniem 14.03.2018 r. i od tej daty należne były od niego odsetki ustawowe za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. W powyższym wezwaniu strona powodowa w sposób jednoznaczny i wyraźny powołała się na nieważność umowy wynikającą z zawarcia w niej niedozwolonych postanowień umownych, a zatem pozwany po odebraniu powyższego pisma pozwany nie powinien był mieć żadnych wątpliwości co do tego, że kredytobiorca jest świadomy skutków nieważności umowy kredytu i akceptuje je. Co do pozostałej części należności pieniężnej, tj. kwoty 74.393,97 CHF, powód nie wzywał pozwanego do jej zapłaty przez procesem, a tym samym funkcję wezwania do zapłaty stanowił odpis pisma rozszerzającego powództwo, które zostało doręczone stronie pozwanej w dniu 24.11.2021 r. (k. 313). Wobec tego Sąd przyjął, że pozwany powinien był zwrócić powodowi kwotę 74.393,97 CHF w terminie 14 dni od powyższej daty, a zatem w opóźnieniu pozostał od dnia 9.12.2021 r. Jednocześnie Sąd oddalił powództwo w zakresie żądania zasądzenia odsetek za okres wcześniejszy. Ponadto wobec skutecznego podniesienia zarzutu potrącenia przez pozwanego (o czym dalej) część należnych powodowi odsetek została skompensowana z roszczeniem pozwanego i w związku z tym roszczenie o ich zapłatę wygasło i w tym zakresie powództwo zostało oddalone.

Zarzut potrącenia.

Zarzut potrącenia podniesiony przez pozwanego okazał się skuteczny. Pozwany wezwał powoda do zwrotu kwoty 1.105.753,09 zł tytułem świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu w terminie 3 dni. Wezwanie zostało powodowi doręczone w dniu 27.01.2022 r., a zatem roszczenie pozwanego stało się wymagalne w dniu 31.01.2022 r. Tym samym oświadczenie o potrąceniu złożone przez pozwanego było skuteczne – wywołało ono skutki od dnia, w którym zostało doręczone powodowi (art. 61 § 1 k.c.), tj. w dniu 1.02.2022 r., kiedy roszczenie o zapłatę przysługujące pozwanemu było już wymagalne, zgodnie z art. 498 § 1 k.c.

Ponadto roszczenie pozwanego nie było przedawnione (dokonanie oceny, czy roszczenie pozwanego było konieczne pomimo cofnięcia przez powoda zarzutu przedawnienia roszczenia pozwanego w świetle art. 117 § 2 ¹ k.c. oraz formułowanych w literaturze wątpliwości co do tego, czy w stanie prawnym obowiązującym od dnia 9.07.2018 r. konsument może skutecznie cofnąć zarzut przedawnienia lub się go zrzec). Mianowicie termin przedawnienia roszczenia pozwanego zaczął bieg w dniu 6.03.2018 r., bowiem w tej dacie zostało doręczone pozwanemu wezwanie do zapłaty, z którego wynikało, że powód powołuje się na przysługujące mu uprawnienia wynikające z nieważności umowy kredytu związanej z zawarciem w niej niedozwolonych postanowień umownych. W świetle art. 120 § 1 k.c. nie sposób przyjąć, aby pozwany mógł wcześniej skutecznie dochodzić przysługującego mu wobec powoda roszczenia o zwrot równowartości kapitału kredytu. Bieg terminu przedawnienia upływałby z dniem 31.12.2018 r. z mocy art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 9.07.2018 r. z mocy art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.10 Natomiast przed tą datą doszło do przerwania biegu przedawnienia na skutek złożenia przez pozwanego w dniu 28.12.2021 r. wniosku o zawezwanie do próby ugodowej (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Natomiast po raz kolejny do przerwania biegu przedawnienia doszło na skutek podniesienia przez pozwanego zarzutu potrącenia.11

Potrącenie wierzytelności pozwanego było skuteczne wobec wierzytelności powoda nie tylko w PLN, ale również w CHF. Mianowie wierzytelności w różnych walutach są wierzytelnościami jednorodzajowymi w rozumieniu art. 498 § 1 k.c., za czym przemawia jednoznaczne brzmienie tego przepisu, który expressis verbis stanowi: „przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze” – a nie sposób przyjąć, aby środki pieniężne w walucie obcej były czymś innym niż pieniądze. Pogląd ten jest prezentowany niemal jednolicie w literaturze.12 Podobnie należy uwzględnić przeważające stanowisko, że wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, za czym przemawia brzmienie art. 358 § 2 k.c., jak również art. 498 § 1 k.c. w zw. z art. 499 k.c. – skoro bowiem oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k.c.), a potrącenie staje się możliwe z datą, kiedy staje się wymagalne (art. 498 § 1 k.c.), to za miarodajny należy przyjąć kurs waluty obcej właśnie z dnia, w którym wierzytelność aktywna (przedstawiona do potrącenia) stała się wymagalna (w niniejszej sprawie był to dzień 31.01.2022 r., kiedy kurs średni NBP dla pary walutowej CHF/PLN wynosił 4.4156).

W świetle powyższego, oświadczenie pozwanego o potrąceniu spełniało wszystkie wymogi wynikające z art. 498 § 1 k.c. Co więcej, podniesiony przez pozwanego zarzut potrącenia spełniał także wymogi proceduralne, ponieważ zarzut potrącenia został podniesiony w piśmie procesowym spełniającym wymogi pozwu (art. 203 ¹ § 3 k.p.c.), potrącona przez pozwanego wierzytelność wynikała z tego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda (art. 203 ¹ § 1 k.p.c.), a pismo procesowe zawierające zarzut potrącenia zostało złożone w dniu 7 lutego 2022 r. (k. 427), czyli przed upływem dwóch tygodni od dnia, gdy wierzytelność pozwanego stała się wymagalna (co miało miejsce w dniu 31.01.2022 r.).

Potrącenie wierzytelności przez pozwanego spowodowało, że obie wierzytelności umorzyły się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.), z mocą wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k.c.), tj. od chwili, kiedy wierzytelność pozwanego stała się wymagalna (art. 498 § 1 k.c.), a więc od dnia 31.01.2022 r. W powyższej dacie powodowi wobec pozwanego przysługiwał wierzytelności o zapłatę: kwoty 294.643,83 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14.03.2018 r., kwoty 132.115,62 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14.03.2018 r. i kwoty 74.393,97 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9.12.2021 r. Odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 132.115,62 CHF za okres od dnia 14.03.2018 r. do dnia 30.01.2022 r. wyniosły 33.181,28 CHF, natomiast odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 74.393,97 CHF za okres od dnia 9.12.2021 r. do dnia 30.01.2022 r. wyniosły 809,86 CHF. Tym samym w dniu 30.01.2022 r. powodowi przysługiwała wobec pozwanego należność główna w wysokości 206.509,59 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wysokości 33.990,96 CHF, co dało łącznie 240.500,55 CHF, czyli po przeliczeniu po kursie średnim NBP z dnia 31.01.2022 r. wynoszącym 4.4156 - 1.061.954,23 zł. Tym samym wierzytelność powoda w walucie CHF wraz z odsetkami została umorzona w całości, natomiast pozwanemu pozostała wierzytelność w kwocie 43.798,86 zł (1.105.753,09 zł - 1.061.954,23 zł = 43.798,86 zł), która z kolei została umorzona po potrąceniu jej z wierzytelnością powoda stanowiącą należność główną w kwocie 35.006,78 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty od dnia 14.03.2018 r. do dnia 30.01.2022 r. wynoszącymi 8.792,08 zł (35.006,78 zł + 8.792,08 zł = 43.798,86 zł). Tym samym wierzytelność pozwanego umorzyła się w całości, natomiast powodowi pozostała wierzytelność o zapłatę kwoty 259.637,05 zł (294 643,83 zł - 35.006,78 = 259.637,05 zł) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 14.03.2018 r. do dnia zapłaty, którą wobec tego zasądzono na jego rzecz od pozwanego, natomiast w pozostałej części powództwo zostało oddalone.

Zarzut zatrzymania.

Zarzut zatrzymania podniesiony przez pozwanego okazał się nieskuteczny. Wynika to z faktu, że w całości uwzględniony został dalej idący zarzut potrącenia. Potrącenie spowodowało, że całe roszczenie pozwanego o zwrot równowartości kapitału wygasło, a w konsekwencji nie mogło zostać objęte skutecznym zarzutem zatrzymania (art. 496 i 497 k.c.).

Koszty procesu.

Powództwo o ustalenie zostało uwzględnione w całości, natomiast powództwo o zapłatę (o nieznacznie wyższej wartości przedmiotu sporu) uwzględnione w niewielkiej części. Tym samym obie strony wygrały i przegrały sprawę w niemal tym samym stopniu. Ponadto obie strony poniosły zbliżone koszty procesu (koszty powoda były wyższe tylko o kwotę 1.000 zł stanowiącą równowartość opłaty od pozwu). W tej sytuacji uzasadnione było wzajemne zniesienie kosztów procesu na podstawie art. 100 k.p.c.

1 vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20.09.2017 r., C‑186/16, A., pkt 49-50,

2 por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17,

3 por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D.,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...),

4 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78,

5 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 76,

6 por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.02.2022 r., II CSKP 415/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.02.2022 r., II CSKP 975/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.03.2022 r., II CSKP 459/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2022 r., II CSKP 532/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 285/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 382/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.05.2022 r., II CSKP 1030/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 797/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 971/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 985/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2022 r., II CSKP 403/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2022 r., II CSKP 419/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2022 r., II CSKP 796/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.2022 r., II CSKP 943/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.05.2022 r., II CSKP 650/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31.05.2022 r., I CSK 2314/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15.06.2022 r., I CSK 2326/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2538/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., I CSK 2722/22,

7 por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22,

8 por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 163/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.05.2022 r., II CSKP 1030/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 797/22,

9 por.:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

10 por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13.05.2022 r., III CZP 46/22,

11 por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19.10.2007 r., III CZP 58/07,

12por.:

- M. Załucki (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2023, komentarz do art. 498 k.c., nb 9,

- M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 353–626. Wyd. 3, Warszawa 2022, komentarz do art. 498 k.c., nb 7,

- K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 30, Warszawa 2022, komentarz do art. 498 k.c., pkt 22-23,

- E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 10, Warszawa 2021, komentarz do art. 498 k.c., nb 18-21,

- K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. T II. Komentarz. Art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, Wyd. 10, Warszawa 2021, komentarz do art. 498 k.c., nb 24.