Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Henryk Walczewski

Protokolant: Sekretarz Adam Gałecki

po rozpoznaniu w dniu 8 października 2024 r. w Warszawie, na rozprawie

sprawy z powództwa: E. Ś., B. Ś.

przeciwko: (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

1.  Oddala żądanie główne o zapłatę ,

2.  W zakresie żądania ewentualnego o ustalenie, że umowa o kredyt hipoteczny udzielony w walucie wymienialnej z dnia 22 czerwca 2007 r. nr (...) zawarta między powodami E. Ś. i B. Ś. a stroną pozwaną (...) Bank (...) SA w W., nie jest dla powodów wiążąca w §13 ust 7 co do związania kursem z tabeli kursów banku bez indywidualnego ustalenia zasad określenia kursów przez bank w okresie objętym sporem tj. od dnia 6 grudnia 2010 r. do dnia 6 listopada 2019 r.,

3.  Oddala powództwo o zapłatę w zakresie żądania ewentualnego,

4.  Koszty procesu znosi wzajemnie między stronami

Sygn. akt XXVIII C 20387/22

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 6 listopada 2020 roku wytoczonym przeciwko pozwanemu (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej: „Bank”) strona powodowa w osobach B. Ś. i E. Ś. (dalej: „Kredytobiorca”) wniosła o zasądzenie od pozwanego solidarnie lub łącznie na rzecz strony powodowej kwoty 178.501,77 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 78.416,60 zł od dnia 28 maja 2020 roku do dnia zapłaty i od kwoty 100.085,17 zł od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty – tytułem zwrotu świadczeń spełnionych od dnia 6 grudnia 2010 roku do dnia 6 listopada 2019 roku.

Ewentualnie, gdyby powyższe roszczenie nie zostało uwzględnione przez Sąd, strona powodowa wniosła o ustalenie, że postanowienia § 1 pkt 8, § 5 ust. 3 pkt 2, § 5 ust. 4, § 13 ust. 7, § 18 ust. 1 i § 19 umowy kredytu mieszkaniowego (...) nr(...) z dnia 22 czerwca 2007 roku nie wiążą strony powodowej, a umowa będzie dalej wykonywana z pominięciem ww. postanowień, w sposób opisany w petitum pozwu. Strona powodowa wniosła również o zasądzenie od pozwanego solidarnie lub łącznie na rzecz strony powodowej kwoty nadpłaty w wysokości 90.695,77 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w zakresie kwoty 78.416,60 zł od dnia 28 maja 2020 roku zaś w zakresie kwoty 100.085,17 zł od dnia doręczenia pozwu stanowiącej różnicę pomiędzy zapłaconymi ratami przez stronę powodową a należnymi ratami kapitałowo-odsetkowymi ustalonymi po wyeliminowaniu w/w niedozwolonych postanowień umownych zapłaconych w okresie od dnia 6 grudnia 2010 roku do dnia 6 listopada 2019 roku.

W każdym przypadku strona powodowa wniosła o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wraz z pozwem przedstawione zostały dowody w postaci dokumentów, a w szczególności umowa kredytu oraz zaświadczenie banku o wysokości wpłat dokonanych przez stronę powodową na poczet spornej umowy kredytu. W obszernym uzasadnieniu zostały wyjaśnione żądania strony powodowej, w tym wskazane postanowienia umowy jakie strona powodowa uznaje za abuzywne, wraz z objaśnieniem przyczyn abuzywności oraz przesłanek dla których umowa po ich wyeliminowaniu staje się niemożliwa do wykonania, czyli jest bezskuteczna (nieważna) w całości (pozew k. 3-17).

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości za przyznaniem kosztów procesu, kwestionując powództwo co do zasady i co do jego wysokości. Pozwany zaprzeczył głównym twierdzeniom żądania co do abuzywności i nieważności postanowień umownych wskazanych w pozwie. W szczególności pozwany zaprzeczył aby w umowie znalazły się zabronione postanowienia umowne, strona powodowa nie została właściwie poinformowana ani też nie miała możliwości negocjacji treści umowy – a tym samym że umowa jest bezskuteczna (nieważna) z przyczyn podanych w pozwie. Pozwany Bank wskazuje że strona powodowa posiadała zdolność kredytową w PLN, zaś celem umowy było uzyskanie kredytu dla strony powodowej oprocentowanego stawką LIBOR, a pozew został wniesiony w celu uniknięcia negatywnych skutków zmiany kursu PLN/CHF. Ponadto pozwany bank wskazuje brak możliwości zmiany umowy poprzez tzw. „odfrankowienie” tzn. uznania że umowa kredytu jest umową złotową opartą na stawce LIBOR, ponieważ zasady stawek referencyjnych LIBOR/ SARON nie przewidują ich stosowania do waluty PLN.

W odpowiedzi na pozew przywołane zostało obszernie orzecznictwo sądów krajowych, oraz SN i TSUE, oraz przedstawiona kompletna dokumentacja kredytowa w tym wniosek kredytowy (odpowiedź na pozew – k. 81-145).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 22 czerwca 2007 roku została zawarta umowa kredytu nr (...) zawierająca postanowienia o następującej treści:

Stawka referencyjna – wartość stawki referencyjnej, w zależności od wybranej waluty LIBOR dla franka szwajcarskiego (CHF) dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych (LIBOR 3M) – dotyczy kredytów udzielanych w CHF; IRS CHF dla franka szwajcarskiego (CHF), na podstawie aktualnych notowań z rynku międzybankowego dwuletnich transakcji IRS – dotyczy kredytów udzielanych w CHF (§ 1 pkt 7).

Tabela kursów – Tabela kursów (...) SA obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępna w (...) SA oraz na stronie internetowej (...) SA (§ 1 pkt 8).

Waluta wymienialna – waluta wymienialna, inna niż waluta kredytu, której kursy są zamieszczane w Tabeli kursów (§ 1 pkt 9).

Rachunek walutowy – rachunek, na którym gromadzone są środki pieniężne w walutach wymienialnych płatne na żądanie (§ 1 pkt 10).

Na warunkach określonych w umowie (...) SA zobowiązuje się postawić do dyspozycji kredytobiorcy kredyt w kwocie 133.677,93 CHF z przeznaczeniem na budowę budynku mieszkalnego jednorodzinnego z garażem położonego przy ulicy (...) w miejscowości W. z przeznaczeniem na potrzeby własne (§ 2).

Kredyt może być wypłacany: 1) w walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego, 2) w walucie polskiej – na finansowanie zobowiązań w kraju (§ 5 ust. 3). W przypadku, o którym mowa w ust. 3 pkt 2, stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego (§ 5 ust. 4). W przypadku wypłaty kredytu w walucie wymienialnej stosuje się, kursy kupna/sprzedaży dla dewiz (Tabela kursów), obowiązujące w (...) SA w dniu zlecenia płatniczego (§ 5 ust. 5).

Kredytobiorca będzie spłacał zadłużenie z tytułu kredytu i odsetek w wysokości podanej w zawiadomieniu o wysokości spłaty do dnia 5 czerwca 2037 roku w ratach annuitetowych (§ 12 ust. 4).

Spłata zadłużenia z tytułu kredytu i odsetek następuje w drodze potrącenia przez (...) SA swoich wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorcy (§ 13 ust. 1). Potrącenie środków z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, według obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów) (§ 13 ust. 7).

Zgodnie z § 30 kredytobiorca oświadczył, że został poinformowany o ryzyku zmiany kursów walut, które miało polegać na tym, że wzrost kursów waluty kredytu spowodować miał wzrost wysokości zadłużenia oraz wysokości rat kredytu wyrażonych w walucie polskiej oraz ryzyku stopy procentowej polegającym na wzroście raty kredytu w przypadku wzrostu stawki referencyjnej.

Dowód: umowa – k. 26-36.

Zawarcie powyższej umowy zostało poprzedzone złożeniem przez stronę powodową zaakceptowanego przez bank wniosku o udzielenie kredytu w kwocie 300.000,00 zł, w walucie CHF.

Dowód: wniosek – k. 163-173.

Wraz z ww. wnioskiem strona powodowa podpisała oświadczenia, w treści których oświadczyła, że nie skorzystała z przedstawionej jej w pierwszej kolejności przez (...) SA oferty w walucie polskiej i dokonała wyboru oferty w walucie wymienialnej, mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami/pożyczkami zaciąganymi w walucie wymienialnej, polegającego na tym, że: a) w przypadku wzrostu kursów walut podwyższeniu ulega zarówno rata spłaty, jak i kwota zadłużenia, wyrażone w walucie polskiej; b) w przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest wypłacany po kursie kupna dla dewiz; c) w przypadku spłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest spłacany po kursie sprzedaży dla dewiz. Strona powodowa oświadczyła nadto, że została poinformowana o ryzyku zmiany stóp procentowych polegającym na tym, że w przypadku wzrostu stawki referencyjnej podwyższeniu ulega oprocentowanie kredytu, które spowoduje wzrost raty spłaty oraz że poniesie ryzyko zmiany kursów walutowych i zmiany stóp procentowych. Strona powodowa wskazała także, że została poinformowana, że w przypadku kredytu/pożyczki udzielanej w walucie wymienialnej w rozliczeniach między klientami, a (...) SA w obrocie dewizowym stosuje się ustalone przez (...) SA kursy walut obcych w złotych (kursy walut zamieszczane są w Tabeli kursów (...) SA).

Dowód: oświadczenia – k. 173-174.

Bank stosownie do zawartej umowy wypłacił stronie powodowej jako kredytobiorcy, kwotę kredytu w łącznej wysokości wskazanej w zaświadczeniu banku. Nadto w oparciu o umowne zasady spłaty kredytu, strona powodowa dokonała wpłat tytułem spłaty rat na kapitał i odsetki w kwotach i wysokości podanych w zaświadczeniu banku.

Dowód: zaświadczenie – k. 38-47.

Zmierzając do wyjaśnienia sytuacji prawnej strony powodowej, aby udzielić jej o tym pouczenia mając na względzie że ma ona status konsumenta - Przewodniczący odebrał od pełnomocnika pozwanego oświadczenie o treści roszczeń wzajemnych wywołanych ewentualnym unieważnieniem umowy w całości. Strona pozwana wyjaśniła, że na chwilę obecną pozwany bank zamierza żądać zwrotu wpłaconego kapitału. Pełnomocnik pozwanego wskazał, że na razie nie zamierza korzystać z zarzutów zatrzymania ani potrącenia.

Mając powyższe na względzie strona powodowa została pouczona przez Sąd, jako konsument, o obowiązku zwrotu wzajemnych świadczeń w przypadku upadku umowy na podstawie art. 494 k.c., oraz co do innych roszczeń jakie może podnosić pozwany bank przez wniesienie pozwu, a także odpowiedzialności za koszty związane z wnoszeniem kolejnych pozwów służących rozliczeniu między stronami.

Strona powodowa zrozumiała pouczenie, a następnie oświadczyła Sądowi że wyraża wolę uznania umowy za nieważną w całości.

Nadto strona powodowa została przesłuchana w celu objaśnienia okoliczności w jakich doszło do zawarcia umowy kredytu, zaakceptowania warunków umowy, poinformowania o ryzyku kursowym i zmianie wysokości zadłużenia wyrażonej w PLN.

Strona powodowa w treści swych zeznań wskazała, że sporny kredyt był przeznaczony na sfinansowanie budowy domu, w celu zaspokojenia jej własnych potrzeb mieszkaniowych. Kredytowana nieruchomość nigdy nie służyła prowadzeniu jakiejkolwiek działalności gospodarczej. Strona powodowa nie dokończyła budowy domu z przyczyn ekonomicznych. W kredytowanej nieruchomości sukcesywnie dokonuje koniecznych prac, zgodnie z jej możliwościami. Strona powodowa nie negocjowała z bankiem postanowień umowy dotyczących sposobu powiązania kredytu z kursem waluty obcej oraz sposobu przeliczania kursu waluty obcej. Przed zawarciem umowy strona powodowa nie została poinformowana, na czym polega mechanizm powiązania kredytu z kursem CHF, ani w jaki sposób jest tworzona tabela kursowa banku. Osoby reprezentujące bank nie udzieliły również informacji, że spłata kredytu w walucie polskiej spowoduje obciążenie kredytobiorcy kosztami spreadu. Stronie powodowej nie wyjaśniono, w jaki sposób wzrost kursu CHF wobec PLN może przełożyć się na wysokość kapitału i rat kredytu (przesłuchanie strony powodowej – k. 290 v. – k. 291).

Powyższy stan faktyczny, Sąd ustalił na podstawie wskazanych wyżej dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach niniejszej sprawy, które nie pozostawały ze sobą w sprzeczności i których autentyczności oraz zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, nie zakwestionowała skutecznie żadna ze stron niniejszego postępowania. W szczególności dotyczy to dokumentów w postaci umowy kredytu, zaświadczenia banku oraz oświadczeń składanych przez strony.

Jako wiarygodne Sąd ocenił zeznania strony powodowej, która przedstawiła okoliczności towarzyszące zawieraniu przez nią umowy z pozwanym bankiem.

Sąd nie uwzględnił złożonych przez strony dokumentów ze stanowisk zajmowanych przez różne instytucje i organy państwowe, wyroków sądowych i artykułów, ponieważ są to dowody, które nie odnoszą się do wyjaśnienia stanu niniejszej sprawy. Obojętne z punktu widzenia rozstrzygnięcia roszczeń przedmiotowego pozwu o ustalenie i zapłatę - są oceny lub opinie podmiotów trzecich - wydawane co do zagadnień o charakterze ogólnym, niezwiązanym bezpośrednio z przedmiotem niniejszego sporu. Stanowiska i opinie prawne powoływane przez strony w charakterze dowodów, nie mogą służyć do wykazania konkretnych faktów, mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a co najwyżej do wzmocnienia i wsparcia prezentowanej argumentacji prawnej. Zgodnie z art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty, a w sprawie o ustalenie nieważności kredytu walutowego powinny dotyczyć kwestii dotyczących danej umowy; zamieszczonych w niej postanowień oraz czynności które doprowadziły do jej zawarcia.

Postanowieniem z dnia 8 października 2024 r. wydanym na rozprawie, Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 3 i 5 k.p.c. postanowił pominąć wskazane w pozwie i odpowiedzi na pozew wnioski o dowód z opinii biegłego oraz wskazany w odpowiedzi na pozew dowód z zeznań świadków M. S. i L. K. - jako nieprzydatne i zmierzające do przedłużenia sprawy, ponieważ mające wykazać fakty bezsporne, tudzież udowodnione już przez wnioskodawców w niniejszej sprawie, a tym samym powodujące znaczne przedłużenie postępowania oraz uniemożliwiające rozpoznanie sprawy na pierwszej rozprawie (art. 206 ¹ k.p.c.) .

W niniejszej sprawie Sąd miał na względzie brak zarzutów ze strony pozwanej, wskazujących na błędne sumowanie kwot podanych w pozwie jako wpłat strony powodowej do pozwanego banku. Sąd uznał, że angażowanie biegłego sądowego do weryfikacji poprawności kwot podanych w zaświadczeniu banku jest zbędne. Ponadto Sąd miał na względzie, że pełnomocnik strony pozwanej nie kwestionował zaświadczenia banku – co zobowiązuje i upoważnia Sąd do zastosowania art. 229 i 230 k.p.c.

Co do konsumenckiego charakteru przedmiotowej umowy kredytu, Sąd uznał wyjaśnienia strony powodowej, która wyjaśniła że nieruchomość posłużyła zaspokojeniu jej potrzeb mieszkaniowych. Jak to wynika z zeznań na rozprawie, strona powodowa zawierając umowę nie miała doświadczenia w sprawach kredytów, więc zapewnienia pracownika banku o bezpieczeństwie zadłużenia wydawały się uzasadnione. Strona powodowa dokonała wyboru kredytu walutowego, kierując się jego dostępnością oraz atrakcyjnością wyrażoną w niższej racie. Przedstawiono stronie powodowej gotową umowę do podpisania, nie analizowano z nią jej treści, zmiany wysokości zadłużenia, ryzyka walutowego, spreadu itd.

Po wysłuchaniu stanowisk stron i zamknięciu rozprawy został ogłoszony wyrok.

Wyrok – k. 293.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

Należy podkreślić, że Sąd rozpoznaje powództwo zgodnie z żądaniem pozwu oraz wyłącznie w granicach pozwu (art. 321 k.p.c.).

Ponadto, Sąd miał na względzie szczególną ochronę jaka może przysługiwać konsumentom na podstawie art. 385/1 i nast. k.c. Ochrona konsumentów zgodnie z tymi przepisami polega na zwolnieniu z mocy wiążącej klauzul umownych skutkujących brakiem równowagi praw i obowiązków umownych między konsumentem a przedsiębiorcą (art. 3 i 6 Dyrektywy EWG 93/13) lub naruszeniem dobrych obyczajów i rażącego naruszenia interesów konsumenta (art. 385/1 k.c.). Dlatego Sąd na pierwszym miejscu rozważył potrzebę udzielenia ochrony konsumentowi.

W pkt 2 sentencji Sąd uznał, że pod ochronę konsumenta podpadają zapisy umowy które pozwalają bankowi jednostronnie ustalać kurs wymiany waluty kredytu na walutę spłaty w przypadku spłaty w złotych. Powodem ochrony jest brak ustalenia zasad na jakich bank tworzy te kursy, natomiast samo odesłanie do Tabeli kursów banku stanowi obowiązek wynikający z art. 111 ust 1 pkt 4 Prawa bankowego. Sąd nie podziela tezy pozwu jakoby umowa była nieważna w całości, wobec braku możliwości dalszego wykonywania umowy po usunięciu z niej przedmiotowo istotnych postanowień. Teza ta jest sprzeczna wprost i bezpośrednio z zasadami prawa krajowego (art. 58 § 3 k.c. i art. 385/1 § 2 k.c.) oraz prawa unijnego (art. 6 Dyrektywy EWG 93/13) – ponieważ umowę należy wykonywać dalej z pominięciem nieważnych lub szkodliwych dla konsumenta postanowień. Brak możliwości dalszego wykonywania umowy po usunięciu przedmiotowo istotnych postanowień skutkuje upadkiem umowy (skutek faktyczny a nie prawny), bowiem pozostałe postanowienia umowy które są zgodne z prawem – nie stają się sprzeczne z prawem z powodu bezskuteczności umowy, a bezskuteczność podobnie nie narusza prawa. Powodem nieważności może być tylko naruszenie lub obejście prawa (art. 58 k.c.). To samo odnosić należy do zastrzeżenia a art. 58 § 3 k.c., że umowa może nie być dalej wykonywana, jeżeli strony by do niej nie przystąpiły z powodu pominięcia postanowień uznanych za nieważne. Powodem przystąpienia do umowy kredytu była wola strony powodowej do nabycia nieruchomości za kredyt, a nie wola rozliczania się z bankiem według tabeli kursów banku. Zatem brak powodu od uznania, że do umowy by nie doszło z powodu jednostronnego stanowienia kursów przez bank. Ponadto, alternatywą dla tabeli kursów banku jest średni kurs NBP, a alternatywą dla kwestionowanej umowy jest umowa kredytu złotowego - do której dojść nie mogło z powodu braku odpowiedniej zdolności kredytowej oraz woli zaciągnięcia kredytu niżej oprocentowanego stawką Libor.

W pkt 1 sentencji Sąd oddalił powództwo w zakresie żądania zwrotu świadczenia nienależnego, jakim wg. pozwu są wszystkie dokonane przez stronę powodową wpłaty na rzecz rat ustanowionych ze spornej umowy. Konsekwencją braku uznania umowy za nieważną jest oczywiście bezzasadność tego roszczenia i jego oddalenie. Należy też mieć na względzie błędną wykładnię art. 410 k.c., który wskazuje jednoznacznie i literalnie, że świadczenia w zakresie zrealizowanego celu umowy nie uważa się za nieważne. W stanie faktycznym niniejszej sprawy, celem umowy był zakup nieruchomości dla strony powodowej, a bank ten cel umożliwił i zrealizował - bo zapłacił cenę nieruchomości w miejsce strony powodowej. Drugim powodem wadliwości rozumowania o świadczeniu nienależnym jest jego odniesienie do nieważności umowy zamiast do stanu faktycznego. Jeżeli bank zapłacił za nieruchomość na podstawie umowy kredytu, to strona powodowa uzyskała własność za pieniądze banku. Jeżeli strona powodowa kwestionuje tytuł prawny w postaci umowy kredytu, to skutkiem jest uzyskanie przez nią świadczenia nienależnego od banku z chwilą wypłaty kredytu. Zakładając że umowa jest nieważna – spełnienie żądania pozwu o zasądzenie zapłaty w postaci zwroty wszystkich rat i opłat, doprowadzi do skutku w postaci zasądzenia darmowej nieruchomości. Albowiem strona powodowa nie poniesie żadnych kosztów nabycia nieruchomości. Powodem zasądzenia zwrotu wszystkich wpłat może być art. 494 k.c. – z zastrzeżeniem że chodzi o zwrot wzajemny w związku z nieważnością umowy (art. 496 k.c.). Zasądzenie zwrotu wszystkich rat bez zastrzeżenia o zasadzie wzajemnego zwrotu, prowadzi do wniosku że Sąd dokonał ustalenia umowy darowizny – co jest niezgodne z żądaniem pozwu i wykracza poza żądanie pozwu (art. 321 k.c.) a także „przesłankowo” uchybia zasadom logiki i zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

W pkt 4 sentencji Sąd dokonał wzajemnego zniesienia kosztów procesu na zasadzie art. 100 k.p.c., ponieważ żadna ze stron sprawy nie wygrała ani nie przegrała w całości, a rozstrzygnięcie o kosztach należy do uznania sądu w takich przypadkach.

W pkt 3 sentencji Sąd oddalił powództwo ewentualne o zasądzenie. W zakresie tego żądania zasada wniesionego pozwu musi zostać oddalona. Albowiem w pozwie brakuje w tym zakresie uzasadnienia zasady prawnej i wyliczenia żądanej kwoty, a posługiwanie się terminem „nadpłata” nie prowadzi do żadnego skutku prawnego lub rachunkowego. Z kolei z załączonych do pozwu dokumentów można się domyślać przeliczenia kredytu jako kredytu złotowego ale oprocentowanego stawką Libor. Powyższe zaś nie stanowi dowodu ponieważ nie wynikają z nich żadne fakty a tylko jednostronne i samowolne (bez umocowania w umowie lub ustawie) ustalenia jednej strony procesu (art. 227 k.p.c.).

Ponadto Sąd miał na względzie poniższe przepisy i zasady prawa:

Do zawartej przez strony umowy mają zastosowanie przepisy ustawy Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Prawo bankowe (dalej też jako „UPrB”) - w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia spornej umowy - przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do art. 69 ust. 2 cytowanej ustawy umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Uprawnienie kredytobiorcy polega na tym, że może domagać się od banku wypłaty kredytu a obowiązek polega na tym, że ma zwrócić wypłaconą mu kwotę wraz z odsetkami i prowizją.

Sporna umowa o kredyt hipoteczny została zawarta przed zmianą ustawy Prawo bankowe, dokonaną ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. (Dz.U. z 2011 roku, Nr 165, poz. 984), na mocy której dodano art. 69 ust. 2 pkt 4a UPrB, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa kredytu powinna zawierać szczegółowe zasady określenia sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasady przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Ustawa ta wprowadziła także uregulowanie, zawarte w art. 69 ust. 3 zdanie 1 UPrB, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w tej walucie, oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie.

Podkreślić należy, iż zastosowany w umowie mechanizm denominacji nie zmieniał kwoty kredytu ustanowionego i wypłaconego w PLN, a stanowił on jedynie klauzulę przeliczeniową, mocą której strony ustaliły, że zobowiązanie w walucie polskiej w dniu uruchomienia kredytu zostanie przeliczone na walutę obcą wskazaną w umowie.

Kredytobiorca zobowiązany był do dokonania spłaty kredytu którego saldo zostało ustalone przez przeliczenie złotych na walutę obcą, a zatem wysokość rat została ustalona w walucie obcej, do zapłaty w PLN według kursu waluty denominacji.

W zamian za ustanowiony w umowie mechanizm denominacji oraz zadłużenie wyrażone w walucie obcej, kredytobiorca zyskiwał niskie oprocentowanie związane z walutą powiązaną ze stawką LIBOR / SARON oraz zdolność kredytową na wnioskowaną przez siebie kwotę i nieruchomość.

Z powodu wysokości swoich dochodów, większość kredytobiorców walutowych nie mogła zaciągnąć kredytu złotowego, a mając zdolność do kredytu walutowego mogła wybierać tylko pomiędzy kredytem walutowym a rezygnacją z nabycia danej nieruchomości.

Zgodnie z jednolitą linią orzecznictwa Sądu Najwyższego, przed wejściem w życie ww. ustawy z dnia 29 lipca 2011 r., tzw. „ustawy antyspreadowej”, dopuszczalne było na zasadzie swobody umów zaciągnięcie zobowiązania kredytowego w walucie obcej z równoczesnym zastrzeżeniem, że wypłata i spłata kredytu będzie dokonywana w walucie krajowej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 25.03.2011 r., IV CSK 377/10; z 29,04.2015 r., V CSK 445/14; z 22.01.2016 r., I CSK 1049/14; z 27.02.2019 r., II CSK 19/18 oraz z 11.12.2019 r., V CSK 382/18). Argumentem przemawiającym za dopuszczalnością zawierania umów o kredyt denominowany przed wejściem w życie ww. ustawy nowelizującej było właśnie wprowadzenie do ustawy Prawo bankowe przepisu dotyczącego kredytów denominowanych walutą inną niż polska. Racjonalny ustawodawca nie wprowadziłby bowiem do porządku prawnego umowy, co do której zachodzą przesłanki do stwierdzenia jej nieważności.

Samo wprowadzenie do Umowy postanowienia przewidującego mechanizm denominacji - z wyżej wskazanych już względów - w ocenie Sądu, nie było sprzeczne z treścią art. 69 ust. 1 i 2 UPrB, gdyż nie naruszało zasady swobody umów, wyrażonej w art. 353 ¹ k.c. Kwestią sporną pozostaje nie odesłanie do tabeli kursowej banku (art. 111 ust 1 pkt 4 Prawa bankowego) co jest wykonaniem obowiązku ustawowego - ale sposób określenia przez konkretnych kursów walut, zamieszczonych w Tabelach kursowych banku.

Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego należy stwierdzić, iż umowa będąca przedmiotem postępowania została zawarta z jednej strony pomiędzy stroną powodową występującą w roli kredytobiorcy a pozwanym - kredytodawcą. W myśl art. 43 ¹ k.c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33 ¹ § 1 k.c., prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Za konsumenta zaś, na gruncie art. 22 ¹ k.c. uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Zdaniem Sądu strona powodowa zaciągnęła zobowiązanie umowne, działając jako konsument, ponieważ nabyła własność kredytowanej nieruchomości w celu zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych i nie prowadziła na niej działalności gospodarczej. Brak jest w aktach sprawy jakichkolwiek dowodów, z których by wynikało, iż strona powodowa korzystała z kredytowanej nieruchomości do działalności gospodarczej, albo świadczyła odpłatne usługi. Strona powodowa wskazała, iż mieszkanie zostało przez nią nabyte do zaspakajania potrzeb mieszkaniowych czyli osobistego „zamieszkania” w kredytowanej nieruchomości. Bank natomiast posiadał i nadal posiada status przedsiębiorcy.

W ocenie Sądu, brak podstaw do uznania, że przedmiotowa umowa jest nieważna z uwagi na rażące naruszenie zasad współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Stwierdzenie nieważności czynności prawnej z powodu jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego może nastąpić jedynie w wyjątkowych wypadkach. W ocenie Sądu, strona powodowa nie wykazała, aby w niniejszej sprawie zachodził taki wyjątkowy wypadek, w szczególności, aby znajdowała się ona w anormalnej sytuacji w chwili zawierania Umowy, bądź aby z uwagi na cechy osobowe nie była w stanie zrozumieć treści czynności prawnej ani informacji o tym, że z zawarciem umowy kredytu denominowanego walutą obcą związane jest ryzyko walutowe.

Naruszenie interesów konsumenta może polegać na tym, że w przypadku utrzymania w mocy abuzywnych postanowień umowy, konsument byłby wystawiony na kilkunastoletni okres dalszej spłaty kredytu do jego zamknięcia, przy zachowaniu uprawnienia banku do swobodnego kształtowania kursu wymiany (Tabela kursów banku). Tym samym o wysokości rat i całości pozostałego zadłużenia jednostronnie decydował by pozwany bank. Wobec czasu jaki pozostał do zamknięcia kredytu oraz wysokości zadłużenia – należy ocenić skalę tego zagrożenia oraz uznać naruszenie zasad dobrych obyczajów. Bowiem przedsiębiorca od którego pochodzi wzorzec umowny, powinien zadbać o treść wzorca nie budzącego żadnych wątpliwości co do kontraktowej równowagi stron.

Tymczasem bez względu na to, czy bank skorzystał z przewagi zapisanej w umowie – ochrona konsumenta polega na prawie do zakwestionowania warunków umownych z uwagi na ich treść. Zatem spełnione zostały przesłanki do abuzywności z art. 385 ¹ k.c. z powodu samego tylko zapisu umownego odsyłającego do jednostronnie kreowanej przez bank Tabeli kursów.

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. W uzasadnieniu uchwały z dnia 22 maja 1991 r., w sprawie III CZP 15/91 (OSNCP 1992, nr 1, poz. 1), Sąd Najwyższy wskazał, że natura umowy gospodarczej i generowanego przez nią stosunku sprowadza się generalnie do tego, że wyraża ona i pozwala realizować interes każdej ze stron, ponieważ zaś interesy te bywają przeciwstawne, istotę umowy stanowi uzgodnienie woli stron, wyrażającej ich interesy. Zgoda obydwu stron jest oczywistym wymaganiem tak przy zawarciu umowy, jak i przy zmianach jej treści, stąd za sprzeczne z naturą umowy gospodarczej należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków czyli bez denominacji zewnętrznej. Sprzeczność ta występuje szczególnie wyraźnie zwłaszcza przy umowach zawieranych nie w oparciu o indywidualne pertraktacje, ale w oparciu o regulamin wydany przez profesjonalistę, który może być zainteresowany w korzystniejszym dla siebie ukształtowaniu regulacji zawieranych umów masowo.

Skoro zatem za sprzeczne z naturą umowy uznano pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków, to tym bardziej uznać należy, iż sprzeczne z naturą każdej umowy jest pozostawienie już na etapie zawierania umowy wyłącznie jednej ze stron umowy możliwości ustalenia wysokości świadczenia. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, wyrażonym w uzasadnieniu wyroku z 26 sierpnia 2020 r., w sprawie VI ACa 801/19 - które Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela - zasada swobody umów nie zezwala na to, aby jedna strona, a zwłaszcza silniejsza ekonomicznie, mogła na etapie realizacji umowy kredytu narzucać drugiej stronie wymiar jej zobowiązań, szczególnie w zakresie podstawowych jej obowiązków wynikających z tej umowy. Jeżeli zatem określenie wysokości świadczenia pozostawione zostanie wyłącznie jednej ze stron umowy, to umowa taka sprzeczna będzie z naturą zobowiązania.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, wskazać należy, iż w przedmiotowej umowie o kredyt strony wprawdzie określiły wzajemne świadczenia (w tym kwotę do wypłaty w PLN oraz oprocentowanie, w oparciu o które ustalona miała być kwota do spłaty), jednakże postanowienia klauzul denominacyjnych, w związku z przyznaniem wyłącznie Bankowi uprawnienia do ustalania kursów walut w Tabeli Kursów, dawały stronie pozwanej możliwość dowolnej i nieograniczonej żadnymi postanowieniami umownymi zmiany wysokości świadczenia. Wskazać przy tym należy, że w żadnym postanowieniu umowy nie określono zasad, którymi pozwany Bank miałby kierować się, ustalając kursy walut w tworzonej przez siebie Tabeli Kursów ani też nie wskazano żadnych granic w tym zakresie . Nie było zatem wiadomo, jakimi kryteriami pozwany Bank kierował się, ustalając kursy w tworzonej przez siebie Tabeli Kursów, co prowadziło do jednostronnej kreacji wysokości rat i całego zadłużenia.

Reasumując powyższe - w ocenie Sądu - postanowienia przedmiotowej Umowy dotyczące określenia mechanizmu denominacji poprzez przyznanie wyłącznie jednej ze stron umowy możliwości dowolnego i nieograniczonego modyfikowania wysokości świadczenia są: (1) sprzeczne dobrymi obyczajami, określającymi granice swobody umów (art. 353 ¹ k.c.). To zaś dokładnie odpowiada abuzywności wyrażonej w art. 385 ¹ k.c. czyli skorzystania z ochrony, skutkiem której zaskarżone i osądzone w pkt 1 sentencji postanowienia umowne wobec ich abuzywności nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta jako sprzeczne z zasadami dobrych obyczajów oraz naruszające interes konsumenta w stopniu rażącym ( vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r. sygn. akt III CZP 40/22).

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Odpowiednio w art. 385 ¹ § 2 strony są związane umową w pozostałym zakresie, tj. postanowień których nie uznano za abuzywne. Można rozważyć, czy poddają się uzupełnieniu kwestionowane postanowienia dotyczące mechanizmu denominacji, ponieważ dyspozytywna norma art. 358 § 2 k.c. o stosowaniu średniego kursu NBP z mocy prawa, weszła w życie od dnia 9 stycznia 2009 r.

Stosownie zaś do § 3 art. 58 k.c. jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Z samego stanowiska procesowego strony pozwanej wynika, że nie n=mogło dojść do umowy o kredyt wypłacony w PLN z zastosowaniem stawki referencyjnej właściwej dla waluty CHF, a więc stawki LIBOR. Kredytów złotowych z oprocentowaniem LIBOR ustawa nie zakazuje, ale chodzi to nie o zakaz, ale ustanowienie instrumentu finansowego który nie istnieje i takie kredyty nigdy nie były udzielane przez banki.

Przepis art. 385 ¹ § 1 k.c. stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jedynie postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c., zamieszczona w umowie klauzula abuzywna nie wiąże konsumenta, a strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Kolejno wskazać należy, iż sporne postanowienia stanowią główny przedmiot umowy (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 11 grudnia 2019 r. w sprawie V CSK 382/18 i w wyroku z 4 kwietnia 2019 r. w sprawie III CSK 159/15 oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 14 marca 2019 r. w sprawie D. C-118/17 i w wyroku z 12 lutego 2014 r. w sprawie K. C.-26/13 oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 26 sierpnia 2020 r., w sprawie VI ACa 801/19). W związku z tym ustalić należało, czy sformułowane zostały one w sposób jednoznaczny. Na podstawie kwestionowanych postanowień umownych nie było bowiem możliwe precyzyjne określenie kwoty kredytu w CHF oraz kwoty spłaty w CHF bez odniesienia do Tabeli Kursów, tworzonej jednostronnie przez Bank. Przy czym - o czym była już mowa wyżej - ani w Umowie, ani w Regulaminie nie zostały określone w jednoznaczny i weryfikowalny sposób kryteria, w oparciu o które Bank ustalał kursy walut, w tym nie wskazano żadnych kryteriów co do górnej granicy kursów ustalanych jednostronnie przez Bank. W powołanym wyżej wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-26/13 wskazano, że ocena tego, czy warunek umowny został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinna uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności informacje udzielone konsumentowi przy zawarciu umowy oraz nie powinna ograniczać się do aspektów ściśle formalnych i językowych, a uwzględniać również konsekwencje ekonomiczne zastosowania warunku i jego ewentualny stosunek do pozostałych warunków umownych.

Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 września 2018 roku w sprawie C-51/17 warunki umowy powinny być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, co zobowiązuje instytucje finansowe do dostarczenia kredytobiorcom informacji wystarczających do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Wymóg ten oznacza zatem, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta. Ponadto w wyroku w sprawie C-609/16, wydanym w dniu 10 czerwca 2021 r., Trybunał Sprawiedliwości potwierdził wyrażane już we wcześniejszych wyrokach stanowisko, że wymogu przejrzystości warunków umownych nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym. Ponieważ ustanowiony przez dyrektywę nr 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażania warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, a więc wymóg przejrzystości ustanowiony w tej dyrektywie, musi podlegać wykładni rozszerzającej (wyrok z dnia 03 marca 2020 roku w sprawie C‑125/18).

Natomiast z dowodów zgromadzonych w niniejszej sprawie nie wynika, aby strona pozwana sprostała powyższemu obowiązkowi. Nie wynika z nich bowiem, aby pozwany Bank przed zawarciem przedmiotowej umowy, wykonując ciążący na nim obowiązek informacyjny, przedstawił w rzetelny sposób informację o tym, że mogą wystąpić znaczne wahania kursu waluty denominacji, co może mieć znaczący wpływ na wysokość raty kredytowej i salda zadłużenia. Nie przedstawiono symulacji rat kredytowych przy założeniu znacznego wzrostu kursu CHF. Nie można więc uznać, aby strona powodowa w oparciu o przedstawione jej informacje, mogła zakładać zaistnienie realnego ryzyka gwałtownego i radykalnego wzrostu kursu CHF wobec waluty PLN. Strona powodowa nie uzyskała od Banku informacji pozwalających jej ocenić, jakie konsekwencje ekonomiczne ma dla jej zobowiązania radykalny wzrost kursu waluty denominacji. Tego typu informacja - aby mogła być uznana za wystarczającą, powinna być adekwatna. To znaczy okres objęty informacją o kursie waluty kredytu na 25 lat, powinien obejmować historyczne dane za podobny okres. Nadto należało przedstawić dane i symulacje wysokości rat kredytu w takim okresie przy dla znacznego wzrostu kursu waluty kredytu. Pracownik banku powinien omówić przedmiotowe symulacje i wykresy z kredytobiorcą, aby zapoznać go w pełni z ryzykiem, które przyjmuje na siebie (i wyłącznie na siebie, gdyż bank był spod tego ryzyka włączony) decydując się na przedmiotowy kredyt. Wobec nieprzedstawienia powyższych informacji kredytobiorcy, Sąd uznał, że pozwany nie sprostał spoczywającemu na nim obowiązkowi należytego poinformowania konsumenta o ryzyku związanym z oferowanym mu produktem bankowym. Z drugiej strony przekazanie niepełnych i nieadekwatnych danych nie może być uznane za działanie przedsiębiorcy z dopełnieniem należytej staranności lub w dobrej wierze, o której stanowi preambuła i art. 3 dyrektywy 93/13 (por. wyrok TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r. w sprawach połączonych od C-776/19 do C-782/19).

Gdyby stronie powodowej zostało wyjaśnione należycie znaczenie zmiany kursu waluty i ryzyka jakie obciąża kredytobiorcę, to można przypuszczać że nie doszło by do zawarcia większości umów kredytu powiązanego z kursem waluty obcej na kilkadziesiąt lat. Gdyby kredytujący Bank zamierzał wyczerpująco informować kredytobiorcę będącego konsumentem - o niebezpieczeństwach wynikających z kredytu powiązanego z kursem waluty obcej, to nie proponowałby w ogóle zawierania takich umów kredytowych, zdając sobie sprawę jako profesjonalista, że umowa taka może zostać łatwo oceniona jako nieuczciwa (tak - zdaniem Sadu Okręgowego trafnie - Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 29 października 2019 r. w sprawie IV CSK 309/18).

Sąd przyjął, że kwestia zakresu przekazanych stronie powodowej pouczeń, nie może stanowić samodzielnej przyczyny nieważności umowy. Albowiem konsument powinien również samodzielnie oceniać treść i znaczenie czynności prawnej, a nie polegać bezrefleksyjnie na drugiej stronie transakcji. W szczególności konsument bez względu na to w jaki sposób i czy dostatecznie został poinformowany – powinien być uważny i ostrożny adekwatnie do wartości i znaczenia zobowiązania.

W szczególności powinien korzystać z możliwości zadawania pytań i samodzielnego weryfikowania kwestii przedstawionego mu ryzyka lub zapisów umownych. Nie można też abstrahować od doświadczenia życiowego przeciętnego obywatela, ponieważ każdy stykał się w jakiś sposób z potrzebą wymiany walut, a aktualne kursy są podawane regularnie w mediach. Zjawisko nieustannej zmiany kursów jest więc powszechne, nie można jednak oczekiwać aby przeciętny obywatel miał jakąś wiedzę na temat historycznego kształtowania się kursu waluty zadłużenia – mógł więc polegać na zapewnieniach banku lub pośrednika finansowego mającego status specjalisty i osoby której ufamy z racji specjalizacji i profesjonalnego doradztwa.

Zgodnie natomiast z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Biorąc pod uwagę treść umowy, okoliczności jej zawarcia, oraz zapisy innych umów zawierające podobne postanowienia do przedmiotu niniejszej oceny. Dodać należy, iż dla oceny danego postanowienia na podstawie art. 385 ¹ k.c. nie ma znaczenia sposób wykonywania umowy przez strony. Za sprzeczne z interesem konsumenta uznać należy już samo skonstruowanie mechanizmu ustalania wartości świadczenia jednostronnie przez Bank, ponieważ mechanizm ten narusza równowagę kontraktową, umożliwiając przedsiębiorcy wpływ na kształtowanie obowiązków umownych konsumenta. W wyroku z 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C-19/20 Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w umowie, zawartej między przedsiębiorcą, a konsumentem, podlegają przepisom prawa krajowego, przy czym kwestia utrzymywania się w mocy takiej umowy powinna być oceniana z urzędu przez sąd krajowy zgodnie z obiektywnym podejściem na podstawie tych przepisów.

Sędzia Henryk Walczewski

Zarządzenie:
(...)

2. dnia 8 stycznia 2025 r. po urlopie