Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

POSTANOWIENIE

Dnia 11 października 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

po rozpoznaniu w dniu 11 października 2024 roku w Warszawie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko AZ i MZ

o zapłatę

postanawia:

I. na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

czy w kontekście uznania za nieważną w całości umowy pożyczki zawartej z konsumentem przez przedsiębiorcę, a to ze względu na to, że umowa ta zawierała nieuczciwe warunki, bez których nie mogła dalej obowiązywać, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności, równoważności i proporcjonalności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą:

1. przedsiębiorca ma prawo wystąpić przeciwko konsumentowi z powództwem o zwrot kwoty kapitału wypłaconego z tytułu wykonania umowy pożyczki jeszcze zanim zapadł prawomocny wyrok w sprawie sądowej z powództwa konsumenta, stwierdzający nieważność tej umowy,

2. przedsiębiorca ma prawo żądać od konsumenta, poza zwrotem kwoty kapitału wypłaconego z tytułu wykonania umowy pożyczki, także ustawowych odsetek za opóźnienie za okres od dnia wezwania do zapłaty, jeśli przed tym wezwaniem nie zapadł jeszcze prawomocny wyrok w sprawie sądowej z powództwa konsumenta, stwierdzający nieważność tej umowy,

II. na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. zawiesić postępowanie do czasu udzielenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odpowiedzi na powyższe pytanie prejudycjalne.

WERSJA ZANONIMIZOWANA

dnia 11 października 2024 roku

Sygn. akt XXVIII C 22684/22

UZASADNIENIE POSTANOWIENIA Z DNIA 11 PAŹDZIERNIKA 2024 ROKU

- WNIOSEK O WYDANIE ORZECZENIA W TRYBIE PREJUDYCJALNYM

Dnia 11 października 2024 roku

1.  Sąd odsyłający.

2.  Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj, adres: ulica (...), (...)-(...) W., telefon: (...), e-mail: XXX.

3.  Strony w postępowaniu głównym i ich przedstawiciele.

4.  Powód: (...) spółka akcyjna (adres: XXX) reprezentowany przez r.pr. AS (adres: XXX, e-mail: XXX, telefon: +48 XXX, strona internetowa: XXX).

5.  Pozwani: AZ i MZ (adres: XXX) reprezentowany przez r.pr. XXX (adres: XXX, e-mail: XXX, telefon: +48 XXX, strona internetowa: XXX).

6.  Przedmiot sporu w postępowaniu głównym i istotne okoliczności faktyczne.

7.  W dniu 11.04.2007 r. powód zawarł z pozwanymi umowę pożyczki hipotecznej, na podstawie której udzielił im pożyczki w kwocie 145.000 PLN (§ 1 ust. 1). Umowa została zawarta na okres 240 miesięcy (§ 1 ust. 3). Oprocentowanie pożyczki było zmienne (§ 10 ust. 1) i stanowiło sumę stawki referencyjnej LIBOR CHF 3M i stałej marży banku wynoszącej 3,75% (§ 10 ust. 2). Pożyczka była indeksowana (waloryzowana) do waluty CHF (§ 1 ust. 2). Kwota pożyczki wyrażona w walucie CHF była określana na podstawie kursu kupna waluty CHF z tabeli kursowej banku z dnia i godziny uruchomienia pożyczki (§ 7 ust. 1). Raty kapitałowo-odsetkowe były spłacane w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej banku, obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (§ 11 ust. 4). Na podstawie powyższej umowy bank wypłacił pozwanym kwotę 145.000 PLN w dniu 12.04.2007 r. W okresie od dnia 1.06.2007 r. do dnia 2.07.2018 r. pozwani zapłacili na rzecz powoda kwoty łącznie 86.803,42 PLN i 24.046,48 CHF tytułem spłaty rat pożyczki.

8.  Pożyczkobiorcy domagają się ustalenia nieważności powyższej umowy w sprawie, w której w 2019 r. wnieśli pozew do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie. Sąd ten wyrokiem z dnia 31.10.2022 r., sygn. akt I C 2694/19, zasądził od banku na rzecz pożyczkobiorców kwotę 54.080,91 PLN z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25.11.2020 r. do dnia zapłaty, uznając, że umowa jest nieważna wobec zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych. W dniu 4.01.2023 r. od powyższego wyroku wniósł apelację bank, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa pożyczkobiorców. Aktualnie sprawa toczy się przed sądem drugiej instancji - Sądem Okręgowym w Warszawie pod sygn. akt V Ca 298/23, a termin rozprawy apelacyjnej nie został jeszcze wyznaczony.

9.  W dniu 12.08.2022 r. pożyczkobiorcom zostało doręczone pismo, w którym bank wezwał ich do zapłaty kwoty 145.000 PLN w terminie miesiąca tytułem zwrotu równowartości kapitału pożyczki.

10.  Niniejsze postępowanie zainicjował bank, który w dniu 18.11.2022 r. złożył przeciwko pożyczkobiorcom pozew, w którym domaga się zasądzenia na jego rzecz od pożyczkobiorców solidarnie kwoty 145.000 PLN z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13.09.2022 r. do dnia zapłaty. Powód uzasadnił swoje żądanie o zapłatę kwoty 145.000 PLN wskazując, że nieważność umowy pożyczki zawartej przez strony oznacza, że obie strony powinny sobie wzajemnie zwrócić wszystkie świadczenia spełnione na podstawie tej umowy, a zatem bankowi przysługuje wobec pożyczkobiorców roszczenie o zwrot równowartości kapitału pożyczki na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast żądanie zapłaty odsetek za opóźnienie bank uzasadnił wskazując, że skoro pozwani w dniu 12.08.2022 r. otrzymali wezwanie do zapłaty kwoty 145.000 PLN w terminie miesiąca, to powinni byli tę kwotę zapłacić najpóźniej do dnia 12.09.2022 r. i wobec tego od dnia kolejnego, czyli od dnia 13.09.2022 r., do dnia zapłaty bankowi przysługują od pozwanych odsetki ustawowe za opóźnienie na podstawie art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 i 2 k.c.

11.  W dniu 9.01.2024 r. pozwani złożyli odpowiedź na pozew, w której wnieśli o oddalenie powództwa. Pozwani zarzucili, że wystąpienie przez powoda z powództwem o zapłatę stanowi nadużycie prawa procesowego, zaś roszczenie powoda jest przedwczesne i niewymagalne, a ewentualnie przedawnione. Pozwani zwrócili uwagę, że w sprawie prowadzonej aktualnie pod sygn. akt V Ca 298/23 bank twierdzi, że umowa pożyczki zawarta przez strony jest ważna i nie zawiera nieuczciwych warunków, a ponadto wniósł i podtrzymuje apelację od wyroku z dnia 31.10.2022 r., w którym Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie uznał, że umowa pożyczki jest nieważna. Natomiast równolegle bank skierował do pożyczkobiorców wezwanie do zapłaty, a następnie wystąpił z pozwem w niniejszej sprawie, w której dochodzi zwrotu swojego świadczenia spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy. W związku z powyższym pozwani zarzucili, że stanowisko procesowe banku w każdym z obu postępowań wzajemnie się wyklucza, a zatem wniesienie pozwu inicjującego niniejsze postępowanie jest nielojalne, a jego jedynym celem jest doprowadzenie do przerwania biegu przedawnienia roszczenia banku. W ocenie pozwanych roszczenie banku jest przedwczesne i niewymagalne, gdyż bank mógłby żądać zwrotu spełnionego przez siebie świadczenia dopiero po zapadnięciu prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność umowy pożyczki i dopiero po wydaniu takiego wyroku bankowi mogłyby przysługiwać od pożyczkobiorców odsetki ustawowe za opóźnienie. Niezależnie od powyższego pozwani podnieśli zarzut przedawnienia roszczenia powoda, wskazując, że trzyletni termin biegu przedawnienia roszczenia powoda zaczął bieg już w dacie wypłaty kwoty 145.000 PLN, czyli w dniu 12.04.2007 r.

12.  Pozwani podtrzymali powyższe stanowisko i jego uzasadnienie w piśmie procesowym z dnia 6.06.2024 r. oraz w złożonym w dniu 3.07.2024 r. wniosku o skierowanie do Trybunału Sprawiedliwości pytań prejudycjalnych.

13.  W piśmie procesowym z dnia 17.07.2024 r. powód zwrócił uwagę, że pozwani z jednej strony zarzucili, że roszczenie banku jest niewymagalne (gdyż nie zapadł jeszcze prawomocny wyrok stwierdzający nieważność umowy zawartej przez strony), a z drugiej strony podnieśli zarzut przedawnienia. Powód wskazał, że zaakceptowanie argumentacji pozwanych musiałoby oznaczać, że „doszłoby do kuriozalnej sytuacji, w której bank nie miałby de facto możliwości dochodzenia roszczeń o zwrot kapitału”, a w rezultacie bank zostałby pozbawiony prawa do sądu.

14.  Właściwe przepisy prawne.

15.  Przepisy polskie.

16.  Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93, ze zm.), dalej: k.c.

17.  Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (art. 58 § 1).

18.  Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata (art. 118).

19.  Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1).

20.  Bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).

21.  Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo (art. 124 § 1 k.c.).

22.  razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone (art. 124 § 2 k.c.).

23.  Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1).

24.  Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2).

25.  Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości (art. 405).

26.  Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1).

27.  Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 2).

28.  Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.).

29.  Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 481 § 1).

30.  Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy (art. 481 § 2).

31.  Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie (art. 481 § 2 ⁴).

32.  Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym (art. 498 § 1).

33.  Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2).

34.  Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499).

35.  Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805 ze zm.), dalej: k.p.c.

36.  Strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu) (art. 98 § 1).

37.  Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy (art. 316 § 1).

38.  Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby (art. 365 § 1).

39.  Przepisy Unii Europejskiej.

40.  Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29 - wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 2, s. 288), dalej: dyrektywa 93/13.

41.  Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków (art. 6 ust. 1).

42.  Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami (art. 7 ust. 1).

43.  Uzasadnienie odesłania.

44.  Klauzule przeliczeniowe zawarte w § 7 ust. 1 i § 11 ust. 4 umowy pożyczki z dnia 11.04.2007 r. stanowią nieuczciwe warunki umowne (art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13), a dalsze obowiązywanie umowy nie jest możliwe po ich wyłączeniu (art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13). W rezultacie umowa jest w całości nieważna, w związku z czym wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne (art. 410 § 2 k.c.), a strony mogą domagać się wzajemnego zwrotu tych świadczeń (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.). Każdej ze stron przysługuje samodzielne roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia wobec drugiej strony.1 Ponadto strony mogą żądać zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia wezwania do zapłaty (art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c.).

45.  W świetle przedstawionego stanu faktycznego sprawy i wskazanych przepisów prawa krajowego (art. 405, 410, 455 i 481 k.c.) dochodzone przez powoda roszczenie o zapłatę kwoty 145.000 PLN z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13.09.2022 r. do dnia zapłaty jest zasadne. Niemniej jednak, w związku z przedstawionymi przed pozwanych zarzutami, sąd odsyłający uznał, że zachodzi konieczność zwrócenia się do Trybunału Sprawiedliwości o udzielenie odpowiedzi, czy przedstawiona wykładnia przepisów prawa krajowego (prowadząca do uwzględnienia w całości powództwa banku w niniejszej sprawie) jest zgodna z przepisami prawa unijnego.

46.  W pierwszej kolejności należy wskazać, że w dotychczasowym orzecznictwie dotyczącym dyrektywy 93/13 Trybunał Sprawiedliwości już kilkukrotnie wypowiadał się w przedmiocie roszczeń przysługujących bankowi wobec konsumenta w sytuacji, w której umowa kredytu lub pożyczki jest nieważna na skutek zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych. W wyroku z dnia 30.04.2014 r. Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że „takie unieważnienie bowiem wywiera co do zasady takie same następstwa jak postawienie pozostałej do spłaty kwoty kredytu w stan natychmiastowej wymagalności.” 2 Natomiast w orzeczeniach z dni 15.06.2023 r.3, 11.12.2023 r.4 i 12.01.2024 r.5 Trybunał Sprawiedliwości pośrednio wskazał, że bank może żądać zwrotu kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz zapłaty ustawowych odsetek za opóźnienie od dnia wezwania do zapłaty. Niemniej jednak wskazane orzeczenia nie odnosiły się wprost do problematyki związanej z dochodzeniem przez bank zwrotu kapitału i odsetek ustawowych za opóźnienie. Stąd też wynikła potrzeba zadania niniejszego pytania prejudycjalnego.

47.  Pierwsza część pytania.

48.  Przede wszystkim wątpliwości w zakresie art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz zasady skuteczności dotyczą tego, czy bank może skutecznie dochodzić od konsumenta zwrotu spełnionego przez siebie świadczenia nienależnego spełnionego na podstawie nieważnej umowy jeszcze zanim zapadnie prawomocny wyrok stwierdzający nieważność tej umowy.

49.  Mianowicie skoro warunek umowny uznany za nieuczciwy należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący6, a dalsze obowiązywanie umowy nie jest możliwe po wyłączeniu tego warunku, to również cała umowa jest nieważna już od chwili jej zawarcia ( ex tunc), a zatem wyrok stwierdzający nieważność umowy ma charakter jedynie deklaratoryjny7. Teoretycznie zatem każda ze stron już od samego początku mogłaby żądać zwrotu wszystkich świadczeń spełnionych przez siebie w wykonaniu tej umowy. Niemniej jednak, dopóki nie zapadnie prawomocny wyrok ustalający nieważność umowy, żadna ze stron nie może mieć pewności co do tego, czy umowa jest ważna czy nie. Dopiero bowiem prawomocne orzeczenie sądu wiąże strony oraz wszystkie sądy i organy administracji publicznej (art. 365 § 1 k.p.c.). Wobec tego skierowanie przez bank wezwania do zapłaty lub pozwu o zapłatę do konsumenta w sytuacji, w której nie został jeszcze wydany wyrok stwierdzający nieważność umowy, stawia tego konsumenta w trudnej sytuacji. Jeśli bowiem konsument na tym etapie nie wie jeszcze, jak zakończy się postępowanie w przedmiocie ustalenia nieważności umowy kredytu, to trudno racjonalnie oczekiwać, aby zwrócił bankowi cały kapitał kredytu lub pożyczki, skoro potencjalnie jest możliwe, że później zapadnie wyrok ustalający, że umowa kredytu jest ważna. Natomiast jeśli konsument nie zwróci bankowi równowartości kapitału, pomimo że otrzymał wezwanie do zapłaty lub odpis pozwu, to będzie oznaczało, że w razie stwierdzenia nieważności umowy konsument będzie zobowiązany zwrócić bankowi nie tylko równowartość kapitału, ale także odsetki ustawowe za opóźnienie (art. 481 § 1 i 2 k.c.) i potencjalnie również koszty procesu (art. 98 § 1 k.p.c.). Postawienie konsumenta w opisanej sytuacji, a także samo ryzyko znalezienia się w niej, może być sprzeczne z celami dyrektywy 93/13, a także może zniechęcać konsumentów do dochodzenia roszczeń przysługujących im na podstawie tej dyrektywy i tym samym sprzeciwiać się zasadzie skuteczności.

50.  Niezależnie od powyższego, pozwani zwracają uwagę, że stanowiska banku w każdym z obu procesów wzajemnie się wykluczają. Mianowicie w sprawie zainicjowanej przez konsumentów (sygn. akt V Ca 298/23) bank twierdzi, że umowa pożyczki jest ważna i nie zawiera niedozwolonych postanowień umownych, a w konsekwencji kwestionuje powództwo o zapłatę wytoczone przez pożyczkobiorców. Natomiast w sprawie zainicjowanej przez siebie (czyli niniejszej) bank powołuje się na nieważność tej samej umowy i wywodzi z tego swoje roszczenie o zapłatę kwoty 145.000 PLN wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Tego rodzaju postawa banku może powodować dezorientację po stronie konsumenta i w rezultacie utrudniać mu podjęcie decyzji procesowej, która będzie skutecznie zabezpieczać jego interesy.

51.  Z drugiej jednak strony należy mieć na uwadze argumenty przywoływane w niniejszej sprawie przez powoda. Bank nie ukrywa, że złożył pozew w niniejszej sprawie, aby dokonać przerwania biegu terminu przedawniania swojego roszczenia o zapłatę. Mianowicie zgodnie z przepisami prawa krajowego, termin przedawnienia roszczenia związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi 3 lata i upływa z końcem roku kalendarzowego (art. 118 k.c.), bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 k.c.), natomiast wniesienie pozwu o zapłatę przerywa bieg tego terminu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). W aktualnym orzecznictwie przyjmuje się, że jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się co do zasady od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy.8 W stanie faktycznym niniejszej sprawy powyższe oznacza, że bieg terminu przedawnienia roszczenia banku rozpoczął się w 2019 r. w związku ze złożeniem w tym roku pozwu przez pożyczkobiorców (art. 120 § 1 k.c.), a zatem roszczenie banku o zapłatę przedawniałoby się z upływem dnia 31.12.2022 r. (art. 118 k.c.), natomiast bieg terminu przedawnienia banku został przerwany na skutek złożenia przez bank pozwu w niniejszej sprawie w dniu 18.11.2022 r. (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Wobec tego, gdyby oczekiwać od banku, że wniesie niniejszy pozew o zapłatę dopiero po wydaniu prawomocnego wyroku ustalającego nieważność umowy kredytu (który pomimo upływu 5 lat nadal nie zapadł), to oznaczałoby, że bank mógłby obawiać się, że jego roszczenie przedawni się. Obawa taka byłaby zaś uzasadniona, skoro w niniejszej sprawie pozwani podnieśli zarzut przedawnienia. Gdyby zatem przyjąć, że rzeczywiście roszczenie banku o zwrot równowartości kapitału pożyczki może być z jednej strony przedwczesne i niewymagalne, a z drugiej strony przedawnione, to w rezultacie bank zostałby pozbawiony jakiejkolwiek praktycznej możliwości dochodzenia swojego roszczenia, a zatem zostałoby naruszone jego prawo do sądu. Tak daleko idące skutki mogą stać w sprzeczności z zasadą proporcjonalności.

52.  Niezależnie od powyższego, należy mieć na uwadze, że każda ze stron mogłaby uniknąć procesu o zapłatę, gdyby skorzystała z instytucji potrącenia. Tym samym, gdyby pozwani po otrzymania od banku wezwania do zapłaty złożyli bankowi oświadczenie o potrąceniu swojej wierzytelności (art. 499 k.c.), obie te wierzytelności umorzyłyby się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.). W latach 2007-2018 pozwani zapłacili na rzecz powoda kwoty łącznie 86.803,42 PLN i 24.046,48 CHF tytułem spłaty rat pożyczki. Aktualny kurs PLN/CHF wynosi około 4,6, a zatem równowartość powyższej wierzytelności pozwanych wynosi blisko 200.000 PLN, a więc złożenie oświadczenia o potrąceniu spowodowałoby, że wierzytelność banku dochodzona w niniejszym procesie umorzyłaby się w całości. W rezultacie pozwani nie narażaliby się na ryzyko zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie i kosztów procesu. Z drugiej jednak strony złożenie oświadczenia o potrąceniu stanowi prawo, a nie obowiązek strony. Wobec tego strona posiada swobodę doboru dogodnej dla siebie taktyki procesowej, która może zakładać celowe zaniechanie złożenia oświadczenia o potrąceniu wynikające z przekonania, że roszczenie dochodzone przez stronę przeciwną jest przedawnione. Co więcej, uprawnienie do złożenia oświadczenia o potrąceniu przysługuje obu stronom, a zatem także powód miał możliwość złożenia pozwanym oświadczenia o potrąceniu, aby uniknąć konieczności inicjowania niniejszego procesu i ponoszenia kosztów z nim związanych.

53.  Druga część pytania.

54.  Kolejnym problematycznym zagadnieniem jest kwestia ustalenia daty, od której bank może żądać od konsumenta odsetek ustawowych za opóźnienie. Przepisy prawa krajowego przewidują, że roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego jest roszczeniem bezterminowym9 i wobec tego staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.), a zatem po otrzymaniu wezwania do zapłaty dłużnik powinien zapłacił zapłacić odsetki ustawowe za opóźnienie (art. 481 § 1 i 2 k.c.). Odsetki ustawowe za opóźnienie należą się za czas opóźnienia, poczynając od daty wymagalności długu, którą określa data wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia10. W art. 481 § 1 k.c. wskazano expressis verbis, że „wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”, a zatem nawet gdyby opóźnienie wynikło z przyczyn niezależnych od dłużnika i obiektywnie uzasadnionych, to nie zwalnia go to z obowiązku zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie. W literaturze powyższą regulację wyjaśnia się tym, że "odsetki za opóźnienie mają przede wszystkim charakter stymulujący, służą one wywarciu na dłużnika presji, by bezwzględnie spełnił świadczenie (...) właśnie dlatego art. 481 k.c. wprowadza odpowiedzialność za sam skutek."11

55.  W realiach niniejszej sprawy powyższe oznacza, że pozwani oprócz kwoty 145.000 PLN powinni zapłacić powodowi także ustawowe odsetki za opóźnienie od tej kwoty za okres od dnia 13.09.2022 r. do dnia zapłaty (wysokość tych odsetek to: w okresie od dnia 8.09.2022 r. do dnia 6.09.2023 r. - 12,25% w stosunku rocznym,12 w okresie od dnia 7.09.2023 r. do dnia 4.10.2023 r. – 11,50% w stosunku rocznym,13 a od dnia 5.10.2023 r. - 11,25% w stosunku rocznym14).

56.  Niemniej jednak, biorąc pod uwagę wcześniej wskazane argumenty, pojawia się wątpliwość co do tego, czy nałożenie na konsumenta obowiązku zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie w każdym wypadku od chwili doręczenia mu wezwania do zapłaty, pozostaje zgodne z celami dyrektywy 93/13. Mianowicie opóźnienie w zapłacie ze strony konsumenta może nie wynikać z tego, że chce uniknąć spełnienia swojego zobowiązania, lecz z tego, że oczekuje na prawomocny wyrok stwierdzający, czy zawarta przez strony umowa jest ważna czy nie. Okoliczność ta nie ma jednak znaczenia w świetle brzmienia art. 481 § 1 k.c., który nakłada na dłużnika obowiązek zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie „chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”. Jednak obciążenie konsumenta obowiązkiem zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie mogłoby wywołać wobec niego efekt mrożący i zniechęcić do dochodzenia swoich roszczeń mających oparcie w przepisach dyrektywy 93/13. Wprawdzie konsument mógłby doprowadzić do wygaśnięcia wierzytelności banku przez złożenie oświadczenia o potrąceniu i w rezultacie spowodować, że bankowi nie będą przysługiwać odsetki ustawowe za opóźnienie, ale jak już wcześniej wskazano, skorzystanie z instytucji potrącenia wierzytelności stanowi prawo strony, a nie jej obowiązek.

57.  Z drugiej jednak strony za przyznaniem bankowi prawa do dochodzenia odsetek ustawowych za opóźnienie również za okres przed uprawomocnieniem się wyroku ustalającego nieważność umowy kredytu mogą przemawiać zasady proporcjonalności i równoważności. Mianowicie z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika, że skutki braku związania nieuczciwymi warunkami umownymi nie mogą być zostać zawieszone albo uzależnione od spełnienia przesłanek przewidzianych przez prawo krajowe lub wynikających z orzecznictwa krajowego,15 natomiast konsument ma prawo żądać od przedsiębiorcy odsetek za opóźnienie od dnia wniesienia przez niego żądania zwrotu kwot zapłaconych na podstawie nieuczciwych warunków zawartych w umowie.16 W związku z tym w aktualnym orzecznictwie krajowym przyjmuje się, że w razie nieważności umowy kredytu lub pożyczki, konsumentowi przysługują od banku odsetki ustawowe za opóźnienie już od daty, w której bank został wezwany do zapłaty. Jednoczesne przyjęcie, że bankowi przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie nie od wezwania do zapłaty, lecz dopiero od daty uprawomocnienia się wyroku stwierdzającego nieważność umowy, może budzić wątpliwości z punktu widzenia zasady równoważności. Co prawda zróżnicowanie sytuacji prawnej stron może być uzasadnione tym, że odpowiedzialność za zawarcie w umowie nieuczciwych warunków ponosi przedsiębiorca, jednakże sąd odsyłający zastanawia się czy swoista sankcja polegająca na pobawieniu prawa do odsetek ustawowych za opóźnienie za okres liczący nawet kilka lat ma charakter proporcjonalny.

58.  Pytanie prejudycjalne.

59.  Mając powyższe na uwadze, Sąd odsyłający uznał za zasadne na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

czy w kontekście uznania za nieważną w całości umowy kredytu lub pożyczki zawartej z konsumentem przez instytucję kredytową, a to ze względu na to, że umowa ta zawierała nieuczciwe warunki, bez których nie mogła dalej obowiązywać, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności, równoważności i proporcjonalności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą:

1. instytucja ta ma prawo wystąpić przeciwko konsumentowi z powództwem o zwrot kwoty kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy jeszcze zanim zapadł prawomocny wyrok w sprawie sądowej z powództwa konsumenta, stwierdzający nieważność tej umowy,

2. instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta, poza zwrotem kwoty kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy, także ustawowych odsetek za opóźnienie za okres od dnia wezwania do zapłaty, jeśli przed tym wezwaniem nie zapadł jeszcze prawomocny wyrok w sprawie sądowej z powództwa konsumenta, stwierdzający nieważność tej umowy,

60.  Zawieszenie postępowania przed sądem odsyłającym.

61.  W związku ze zwróceniem się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na niniejsze pytanie prejudycjalne, należało zawiesić postępowanie przez sądem odsyłającym na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c.

WERSJA ZANONIMIZOWANA

dnia 11 października 2024 roku

1 Vide uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

2 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30.04.2014 r., C-26/13, K. i K. R., pkt 84.

3 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15.06.2023 r., C-520/21, Bank (...)., pkt 84.

4 Vide postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11.12.2023 r., C-756/22, Bank (...), pkt 29.

5 Vide postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12.01.2024 r., C-488/23, (...), pkt 25.

6 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21.12.2016 r., C-154/15, C-307/15 i C-308/15, G. N., pkt 61.

7 Vide uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

8 Vide uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

9 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.04.1998 r., III CKN 436/97

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2004 r., V CK 461/03.

10 Vide uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8.10.1992 r., III CZP 117/92.

11 Vide E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2023, komentarz do art. 481 k.c., pkt 5.

12 Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie z dnia 29 września 2022 r. (M.P. z 2022 r. poz. 943).

13 Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie z dnia 27 września 2023 r. (M.P. z 2023 r. poz. 1061).

14 Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie z dnia 16 października 2023 r. (M.P. z 2023 r. poz. 1123).

15 Vide:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 7.12.2023 r., C-140/22, (...), pkt 58,

- postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.05.2024 r., C-348/23, (...) Bank (...) S.A., pkt 31.

16 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14.12.2023 r., C-28/22, (...) Bank, pkt 71.