Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 sierpnia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: sekretarz sądowy Julia Kraszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 sierpnia 2024 roku w Warszawie

sprawy z powództwa Banku (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko P. T.

o zapłatę

1. umarza postępowanie w części obejmującej powództwo o zapłatę kwoty 237.781,16 zł (dwieście trzydzieści siedem tysięcy siedemset osiemdziesiąt jeden złotych 16/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty tytułem wynagrodzenia za korzystanie z kapitału (żądanie objęte punktem 2 pozwu),

2. oddala powództwo w pozostałej części,

3. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od powoda na rzecz pozwanej kwotę 10.834 zł (dziesięć tysięcy osiemset trzydzieści cztery złote) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt XXVIII C 22730/22

UZASADNIENIE

Powód (dalej także jako: bank) wniósł o zasądzenie od pozwanej (dalej także jako: kredytobiorcy, konsumenta) kwoty 522.187,03 zł (w tym 284.405,87 zł tytułem zwrotu równowartości kapitału kredytu i 237.781,16 zł tytułem wynagrodzenia za korzystanie z kapitału) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28.10.2022 r. do dnia zapłaty.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

W piśmie procesowym z dnia 12.02.2024 r. powód cofnął powództwo w zakresie żądania zapłaty kwoty 237.781,16 zł wraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty (k. 147).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 5.04.2005 r. została zawarta umowa kredytu nr (...), na podstawie której pozwany udzielił stronie pozwanej kredytu w kwocie 284.405,90 PLN na okres 360 miesięcy w celu sfinansowania zakupu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w W. przy ul. (...). Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę stawki LIBOR CHF 6M i stałej marży banku.

Umowa przewidywała, że kredyt jest indeksowany do CHF po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. (§ 2 ust. 2). Kredytobiorca zobowiązał się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Banku (...) (§ 7 ust. 1).

Dowód: umowa – k. 4.

Bank uruchomił kredyt kwotą 284.405,87 zł łącznie w okresie od dnia 14.04.2005 r. do dnia 18.05.2005 r.

W okresie od dnia 5.04.2005 r. do dnia 14.06.2023 r. bank pobrał od strony pozwanej łącznie kwoty:

- 344.917,28 zł tytułem spłaty rat kredytu,

- 2.044 zł tytułem opłaty za ubezpieczenie niskiego wkładu własnego,

Dowód: zaświadczenie – k. 27, 62-95.

W dniu 20.08.2019 r. powodowi zostało doręczone pismo, w którym strona pozwana wezwała powoda do zapłaty w terminie 30 dni kwoty 190.066,28 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu w okresie od dnia 14.08.2009 r. do dnia 15.07.2019 r.

Dowód: wezwanie wraz z odpowiedzią - k. 96-103.

W dniu 27.09.2022 r. stronie pozwanej zostało doręczone pismo, w którym strona pozwana została wezwana przez bank do zapłaty w terminie 30 dni kwoty 522.187,03 zł tytułem należności wynikających z nieważności umowy kredytu zawartej przez strony, z czego 237.781,16 zł tytułem równowartości wypłaconego kapitału kredytu i 237.781,16 zł tytułem świadczenia polegającego na korzystaniu z kapitału banku.

Dowód: wezwanie wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru - k. 28-32.

W dniu 31.10.2022 r. powodowi zostało doręczone pismo, w którym strona pozwana wezwała powoda do zapłaty w terminie 30 dni kwoty 329.621,74 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu w okresie od dnia 14.05.2005 r. do dnia 14.10.2022 r.

Dowód: wezwanie wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru oraz odpowiedzią- k. 104-114.

W dniu 9.10.2023r. powodowi zostało doręczone pismo, w którym strona pozwana wezwała powoda do zapłaty w terminie 3 dni kwoty 346.961,28 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu (obejmującego raty kredytu w kwocie 344.917,28 zł i składki ubezpieczenia niskiego wkładu własnego w kwocie 2.044 zł) w okresie od dnia 5.04.2005 r. do dnia 14.06.2023 r.

Dowód: wezwanie wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru - k. 115-135.

W dniu 16.10.2023 r. powodowi zostało doręczone oświadczenie o potrąceniu strony pozwanej, w którym wskazała, że potrąca z wierzytelnością powoda w kwocie 284.405,87 zł własne wierzytelności w kwotach:

- 71.760,57 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu tytułem rat kredytu w okresie od dnia 15.04.2020 r. do dnia 14.06.2023 r.,

- 273.156,71 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu tytułem pozostałych rat kredytu

- 2.044 zł tytułem zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu tytułem opłaty za ubezpieczenie niskiego wkładu własnego,

- 79.884,21 zł skapitalizowanych odsetek za opóźnienie.

Dowód: oświadczenie wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru - k. 136-138.

Celem kredytu było uzyskania środków na zakup lokalu mieszkalnego przeznaczonego na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych strony pozwanej. Nieruchomość nie była wynajmowana. Postanowienia umowy kredytu dotyczące powiązania z kursem waluty obcej i sposobu przeliczeń kursowych nie zostały indywidualnie uzgodnione przez strony. Przed zawarciem umowy przedstawiciel banku nie udzielił informacji, jak sposób bank ustala wysokość kursów walut obcych i spreadu, jak ryzyko kursowe związane z kredytem przekłada się na wysokość rat i zadłużenia kredytobiorców, nie przedstawił historycznego wykresu kursu CHF/PLN, nie przedstawił symulacji obrazującej wpływ zmian kursu CHF/PLN na wysokość rat kredytu i zadłużenie wyliczane w PLN. W czasie zawierania umowy strona pozwana nie posiadała dochodów ani oszczędności w CHF. Strona pozwana zna, rozumie i akceptuje skutki stwierdzenia nieważności umowy oraz nie zgadza się na utrzymanie w mocy zawartych w umowie niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: przesłuchanie stron – k. 170.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony, oraz zeznania strony, które były spójne, logiczne, konsekwentne i pobawione sprzeczności oraz znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach. Powyższe dowody były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, a pozostałe dowody nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Powód wniósł o zawieszenie niniejszego postępowania do czasu prawomocnego zakończenia postępowania toczącego się przed tut. Sądem w sprawie o sygn. akt XXVIII C 3744/22, jednak Sąd nie uwzględnił tego wniosku. Rozstrzygnięcie sprawy o zapłatę świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy nie zależy od wyniku postępowania o ustalenie nieważności tej umowy w rozumieniu art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., ponieważ wyrok ustalający nieważność umowy ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny. Wynika to z faktu, że brak związania niedozwolonymi postanowieniami umownymi i wynikająca z tego nieważność umowy ma charakter pierwotny ( ex tunc), wynika z mocy prawa, nie zależy od czynności faktycznych lub prawnych stron (z jednym wyjątkiem w postaci potwierdzenia niedozwolonego postanowienia umownego przez konsumenta, które jednak ma charakter konstytutywny i nie miało miejsca w niniejszej sprawie) ani z orzeczenia Sądu, a ponadto Sąd ma obowiązek z urzędu dokonania ustaleń w przedmiocie tego, czy umowa jest ważna i czy zawiera niedozwolone postanowienia umowne. Na koniec należy zauważyć, że zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 k.p.c., zgodnie z literalnym brzmieniem tego przepisu („Sąd może zawiesić postępowanie”) ma charakter fakultatywny, w przeciwieństwie do obligatoryjnego zawieszenia postępowania wynikającego z art. 174 i 176 k.p.c. Należy ponadto dodać, że powód nie przedstawił żadnych dowodów (w szczególności odpisu pozwu) na okoliczność przedmiotu i przebiegu postępowania w powyższej sprawie, natomiast skierowane przez Sąd do pełnomocnika powoda wezwanie do wskazania stanu postępowania w tej sprawie pozostało bez odpowiedzi.

Sąd zważył, co następuje:

Strona powodowa częściowo cofnęła pozew przed rozpoczęciem rozprawy, a zatem wymóg z art. 203 § 1 k.p.c. został spełniony. Ponadto okoliczności sprawy nie wskazują, aby cofnięcie pozwu było sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzało do obejścia prawa (art. 203 § 4 k.p.c.). Wobec tego postępowanie zostało w powyższym zakresie umorzone na podstawie art. 355 k.p.c.

Powództwo jest zasadne w pozostałej części w przeważającym zakresie.

Brak bezwzględnej nieważności umowy.

Brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Treść umowy nie naruszała także zasady nominalizmu (art. 358 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 23.01.2009 r.), skoro kredytu udzielono w walucie polskiej, zaś CHF stanowił jedynie walutę indeksacji. Z przyczyn wyjaśnionych w dalszej części uzasadnienia postanowienia umowne obciążające kredytobiorcę nieograniczonym ryzykiem kursowym i dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.), co wyłącza możliwość uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego (art. 353 ¹ k.c.).1

Status konsumenta.

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą banku, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku kredytobiorcy, a zatem jest on konsumentem (art. 22 ¹ k.c.).

Indywidualne uzgodnienia.

Ciężar dowodu, że postanowienia umowy wprowadzające powiązanie kredytu z kursem CHF i określające sposób przeliczeń kursowych zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał - nie można bowiem uznać „wyboru waluty” kredytu przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank. Należy przy tym mieć na uwadze, że przedmiot sporu niniejszej sprawy dotyczył wyłącznie klauzul ryzyka kursowego i klauzul przeliczeniowych, a zatem ewentualne negocjacje innych postanowień umownych (dotyczących w szczególności wysokości marży oprocentowania, prowizji, opłat itd.) nie ma tym zakresie żadnego znaczenia.

Klauzula ryzyka kursowego.

Klauzula ryzyka kursowego (§ 2 ust. 2 zdanie pierwsze umowy w zakresie wprowadzającym indeksację kredytu kursem CHF) określa główne świadczenie umowy kredytu, lecz nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.), ponieważ analiza treści umowy i okoliczności jej zawarcia nie pozwala na stwierdzenie, że kredytobiorca został należycie poinformowany o konsekwencjach ryzyka kursowego związanego z umową. Informacja ta powinna jednoznacznie wskazywać na to, że ryzyko kursowe jest nieograniczone i obejmować realne przykłady obrazujące charakter tego ryzyka i jego potencjalne skutki, takie jak historyczny wykres kursu CHF/PLN za odpowiednio długi okres i symulację obrazującą wpływ znacznego wzrostu tego kursu na wysokość rat kredytu i zadłużenia kredytobiorcy liczonych w PLN. Tymczasem informacje udzielone przez bank tych wymogów nie spełniały. Wobec tego należało uznać, że klauzula ryzyka kursowego kształtuje prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.), skoro pomimo nieuzyskania stosownych informacji konsument, który nie miał dochodów ani oszczędności w CHF, został obciążony nielimitowanym ryzykiem zmiany kursu tej waluty, przed którym nie był w stanie zabezpieczyć się w żaden sposób.

Umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej nie może istnieć bez postanowienia przewidującego jej indeksację i wskazującego walutę tej indeksacji. A zatem nie ma w ogóle możliwości, aby „luka” powstała po tej klauzuli mogła zostać uzupełniona przepisem prawa krajowego. W rezultacie umowa kredytu po wyłączeniu z niej klauzuli ryzyka kursowego nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG), a zatem jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.).

Klauzule przeliczeniowe.

Klauzule przeliczeniowe (§ 2 ust. 2 i § 7 ust. 1 umowy) nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały bankowi całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank, a zatem bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Stanowisko to jest utrwalone w orzecznictwie.2

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.3 Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie realizowanie obowiązków umownych przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw) czy kwestia ewentualnego zawarcia przez strony aneksu do umowy kredytu upoważniającego kredytobiorcę do spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało także znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.4 Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,5 zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem6, a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażane tylko saldo zadłużenia. Podsumowując, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce zawartego w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego niedozwolonego postanowienia umownego odnoszącego się do sposobu określania kursu waluty obcej zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.7

Klauzule przeliczeniowe określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. 8, ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń kursowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają istotę umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. Skoro zaś postanowienia te określają sposób wykonywania umowy i wobec tego bez nich nie jest możliwe stwierdzenie, jak umowa ma być wykonywana, co oznacza, że umowa po wyłączeniu z niej klauzul przeliczeniowych nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG), a zatem nie wiąże także w pozostałym zakresie9, czyli jest w całości nieważna10 (art. 58 § 1 k.c.).

Świadczenie nienależne.

Nieważność umowy kredytu ex tunc oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne ( condictio sine causa) podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast fakt, że stronie pozwanej przysługuje wobec strony powodowej analogiczne roszczenie sam z siebie nie może uzasadniać oddalenia powództwa banku o zapłatę na podstawie art. 411 pkt 2 lub 4 k.c.11 Nie zachodzą także przesłanki do zastosowania art. 409 k.c. lub art. 5 k.c.

Powód wypłacił stronie pozwanej łącznie kwotę 284.405,87 zł tytułem uruchomienia kredytu, a zatem powodowi przysługiwała wobec strony pozwanej wierzytelność w tej wysokości.

Zarzut przedwczesności powództwa i braku wymagalności roszczenia.

Sąd nie podziela stanowiska strony pozwanej, że dochodzone przez powoda roszczenie jest przedwczesne i niewymagalne. Jak już wskazano, roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe12, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Natomiast przed wszczęciem procesu powód wezwał stronę pozwaną do zapłaty, a zakreślony w tym wezwaniu termin upłynął przed wniesieniem pozwu, a zatem w dacie wniesienia pozwu roszczenie powoda było wymagalne. Nawet gdyby hipotetycznie przyjąć, że roszczenie powoda było niewymagalne w dacie wniesienia pozwu, to poza wszelką wątpliwością stało się wymagalne po doręczeniu pozwu stronie pozwanej. Tym samym w dacie zamknięcia rozprawy roszczenie powoda było wymagalne, natomiast zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy (art. 316 § 1 k.p.c.). Jednocześnie należy zauważyć, że stanowisko, według którego świadczenie wynikające z nieważności umowy miałoby powstawać dopiero po prawomocnym stwierdzeniu nieważności tej umowy nie ma oparcia w obowiązujących przepisach, ponieważ nieważność umowy działa ex tunc, a zatem wyrok stwierdzający nieważność umowy ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny.

Przedawnienie.

Jak wcześniej wskazano, umowa kredytu nie jest bezwzględnie nieważna z uwagi na jej sprzeczność z ustawą (art. 58 § 1 k.c.) ani z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.), a wobec tego bieg terminu przedawnienia roszczenia powoda nie rozpoczynał się już w dniu spełnienia przez niego świadczenia wobec pozwanych (wypłaty kredytu), lecz, zgodnie z art. 120 § 1 zdaniem drugim k.c., od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy.13 Nie sposób bowiem uznać, aby bank mógł podjąć czynności zmierzające do dochodzenia swojego roszczenia wobec kredytobiorcy we wcześniejszym terminie, skoro uprzednio nie wiedział, że postanowienia umowy kredytu są kwestionowane przez kredytobiorcę, który wywodzi swoje roszczenie restytucyjne z nieważności umowy. Z przeprowadzonych w sprawie dowodów wynika, że najwcześniejszą chwilą, z którą powód uzyskał powyższą wiedzę było doręczenie mu wezwania w dniu 20.08.2019 r. W konsekwencji, bieg terminu przedawnieniu rozpoczął się z dniem następującym po tej dacie. Termin przedawnienia roszczenia powoda, jako związanego z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, wynosił 3 lata (art. 118 k.c.). Bieg terminu przedawnienia roszczenia powoda upływałby zatem z dniem 31.12.2022 r., aczkolwiek przed tą datą doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia na skutek wniesienia pozwu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.) w dniu 21.11.2022 r. (k. 5). W rezultacie, roszczenie powoda nie jest przedawnione.

Co więcej, strona pozwana w niniejszej sprawie podniosła zarzut potrącenia. W konsekwencji strona pozwana w sposób konkludentny zrzekła się zarzutu przedawnienia roszczenia powoda o zwrot równowartości kapitału kredytu (art. 117 § 2 k.c.). Należy bowiem podzielić prezentowane w orzecznictwie i literaturze stanowisko, że „Strona składająca oświadczenie o potrąceniu własnej należności, niezależnie zresztą od jej istnienia i zaskarżalności, własnym działaniem zmierza do zaspokojenia przedawnionego roszczenie, tym bardziej więc akceptuje jego istnienie, wyraża wolę wywiązania się z własnego obowiązku spełnienia takiego świadczenia, świadomie rezygnuje tym samym z możliwości uchylenia się od jego zaspokojenia przez podniesienie zarzutu przedawnienia.”14

Ponadto, nawet gdyby hipotetycznie przyjąć, że roszczenie powoda jest jednak przedawnianie, to po rozważeniu interesów stron względy słuszności uzasadniają stwierdzenie, że w niniejszej sprawie ma miejsce wyjątkowy przypadek, uzasadniający nieuwzględnienie upływu terminu przedawnienia (art. 117 ¹ § 1 k.c.). W przeciwnym wypadku doszłoby bowiem do sytuacji, w której strona pozwana odzyskałaby od powoda wszystkie spełnione świadczenia, natomiast powód nie odzyskałby od strony pozwanej żadnych świadczeń. Tak daleko idąca dysproporcja nie znajduje uzasadnienia nawet jeśli wziąć pod uwagę, że strona pozwana jest konsumentem, a powód jest bankiem, który stosował w umowie niedozwolone postanowienia umowne. Do tożsamego wniosku prowadzi rozważenie okoliczności wskazanych w art. 117 ¹ § 2 k.c., a mianowicie faktu, że termin przedawnienia roszczenia powoda wynosi zaledwie 3 lata w zestawieniu z 10-letnim terminem przedawnienia roszczenia strony pozwanej, a tym bardziej z 30-letnim okresem, na który została zawarta umowa kredytu (art. 117 ¹ § 2 pkt 1 k.c.), faktu, że powód wystąpił z pozwem w krótkim czasie po ewentualnym upływie terminu przedawnienia (art. 117 ¹ § 2 pkt 2 k.c.) oraz faktu, że opóźnienie we wniesieniu pozwu przez powoda wynikało z tego, że od 2020 roku toczy się postępowanie sądowe dotyczące stwierdzenia, czy umowa kredytu jest nieważna, w toku tego postępowania kredytobiorca nigdy nie podnosił, że nie zamierza zwrócić kapitału kredytu i uznaje roszczenie banku z tego tytułu za przedawnione, natomiast deklarował, że jest świadoma skutków stwierdzenia nieważności i godzi się na nie - czego logiczną konsekwencją musiało być zatem zaakceptowanie faktu, że kredytobiorca powinien zwrócić bankowi równowartość kapitału kredytu.

Zarzut potrącenia.

Zarzut potrącenia podniesiony przez stronę pozwaną okazał się skuteczny. Oświadczenie o potrąceniu złożone przez stronę pozwaną spełnia wymogi z art. 498-499 k.c., zaś zarzut potrącenia został złożony zgodnie z art. 203 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c.

Zarzut potrącenia został zgłoszony w piśmie procesowym przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy, tj. w odpowiedzi na pozew, która nie zawierała żadnych braków formalnych.

Podstawą zarzutu potrącenia jest wierzytelność strony pozwanej z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda (art. 203 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c.). Mianowicie obie wierzytelności obejmują roszczenia o zwrot świadczeń nienależnych spełnionych w wykonaniu tej samej nieważnej umowy kredytu. Jest przy tym oczywiste, że nieważność umowy oznacza, że każdej ze stron przysługują osobne wierzytelności o zapłatę, jednak nie oznacza to, że wynikają one z innych stosunków prawnych – w obu wypadkach są to wierzytelności o zwrot świadczeń nienależnych spełnionych w wykonaniu tej samej nieważnej umowy. Odmienna interpretacja oznaczałaby, że niemożliwe jest zgłoszenie zarzutu potrącenia wierzytelności o zwrot świadczenia nienależnego, co prowadziłoby do zupełnie nieracjonalnych rezultatów. Wobec tego konieczne jest przyjęcie wykładni funkcjonalnej i systemowej (uwzgledniającej, że zgodnie z art. 498 § 1 k.c., gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony) przepisu art. 203 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c., uwzględniającej możliwość przedstawienia do potrącenia wierzytelności z tytułu świadczenia nienależnego spełnionego w wykonaniu tej samej nieważnej umowy.

Obie strony były wobec siebie dłużnikami i wierzycielami, obie wierzytelności miały charakter pieniężny, wierzytelność strony pozwanej była wymagalna i zaskarżalna (art. 498 § 1 k.c.), a ponadto strona pozwana udowodniła, że złożyła wobec powoda oświadczenie o potrąceniu (art. 499 k.c.), które doszło do niego w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 1 k.c.). Dla skuteczności podniesienia zarzutu potrącenia na podstawie art. 203 ¹ k.p.c. i odbioru takiego oświadczenia wystarczające jest pełnomocnictwo procesowe15, niemniej jednak strona pozwana przedstawiła dowód nadania pisma z oświadczeniem o potrąceniu na adres powoda oraz dowód doręczenia powodowi tego świadczenia.

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe16, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Natomiast wierzytelność jest wymagalna w rozumieniu art. 498 § 1 k.c. w terminie wynikającym z art. 455 k.c.17 Roszczenie strony pozwanej było wymagalne w dacie złożenia oświadczenia o potrąceniu, ponieważ wszystkie należności objęte wezwaniem do zapłaty były uprzednio objęte wezwaniami do zapłaty, które zostały doręczone powodowi kolejno w dniach: 20.08.2019 r., 31.10.2022 r., 9.10.2023 r.

Sąd Okręgowy podziela stanowisko, że „Artykuł 498 § 1 k.c. określa tzw. warunki pozytywne potrącenia. Według tego przepisu, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. W piśmiennictwie, jak również orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2004 r., IV CK 362/02), przyjmuje się, że pomimo treści art. 498 KC wymagającego do potrącenia, aby wymagalne były obie potrącane ze sobą wierzytelności, wystarczy, aby wymagalna była wierzytelność potrącającego. Brak wymagalności wierzytelności wzajemnej nie jest przeszkodą do potrącenia wówczas, gdy potrącający, jako dłużnik, mógłby ją zaspokoić. Wskutek potrącenia, jak stanowi art. 498 § 2 KC, obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Oświadczenie o potrąceniu, które zostanie złożone drugiej stronie, ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k.c.). Potrącenie staje się możliwe wówczas, gdy powstaje tzw. stan potrącalności, tj. w dacie, w której ziszczają się przesłanki pozytywne potrącenia określone w art. 498 § 1 KC przy jednoczesnym braku przesłanek negatywnych potrącenia, w tym określonych w art. 505 KC. Z tą bowiem chwilą jeden z wzajemnych wierzycieli nabywa uprawnienie do dokonania czynności potrącenia, a skutki wykonania tego uprawnienia cofają się do chwili powstania stanu potrącalności. Innymi słowy, w razie późniejszego, niż w chwili powstania stanu potrącalności, złożenia oświadczenia o potrąceniu z mocy prawa następują takie skutki prawne, jakby oświadczenie o potrąceniu zostało złożone przez uprawnionego do tego wierzyciela w chwili powstania stanu potrącalności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III CK 152/02). Umorzenie wierzytelności będących przedmiotem potrącenia powoduje wygaśnięcie praw akcesoryjnych wobec tych wierzytelności. Od chwili wystąpienia retroaktywnego skutku wynikającego z art. 498 § 2 w zw. z art. 499 KC, tj. od dnia powstania stanu potrącalności, za niebyłe uznać należy te skutki prawne, które wynikały z założenia istnienia wierzytelności, następnie umorzonych wskutek potrącenia. Dotyczy to w szczególności naliczanych odsetek za opóźnienie lub zwłokę za okres po dniu powstania stanu potrącalności od tej części każdej z wierzytelności wzajemnych, które uległy z tą chwilą umorzeniu. Skutek ten nie dotyczy jedynie tych odsetek od obu umorzonych wierzytelności należnych do chwili powstaniu stanu potrącalności.”18 Tożsame stanowisko jest prezentowane w literaturze.19 Tym samym oświadczenie o potrąceniu było nieskuteczne w zakresie potrącenia skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie od wierzytelności głównych, które także zostały umorzone na skutek potrącenia.

Oświadczenie strony pozwanej było skuteczne co do potrącenia jej wierzytelności w pozostałej części, to jest co do kwot 71.760,57 zł, 273.156,71 zł i 2.044 zł. W zakresie kwoty 190.066,28 zł potrącenie odniosło skutek od dnia, w którym wierzytelność pozwanej stała się wymagalna, czyli od dnia 20.09.2019 r. (31. dzień po doręczeniu powodowi wezwania do zapłaty tej kwoty w dniu 20.08.2019 r.), zgodnie z art. 499 k.c., a zatem powodowi nie przysługiwały odsetki ustawowe za opóźnienie od tej kwoty. Natomiast w zakresie pozostałej części wierzytelności powoda, czyli kwoty 94.339,59 zł, odsetki ustawowe za opóźnienie przysługiwały powodowi od dnia 28.10.2022 r. (31. dzień po doręczeniu pozwanej wezwania do zapłaty w dniu 27.09.2022 r.) do dnia 1.11.2022 r. (31. dzień po doręczeniu powodowi wezwania do zapłaty kwoty 329.621,74 zł w dniu 31.10.2022 r.), w łącznej kwocie 126,65 zł. Obie powyższe wierzytelności (należność główna w kwocie 94.339,59 zł i ustawowe odsetki za opóźnienie od tej kwoty w wysokości 126,65 zł) zostały w całości umorzone ze skutkiem od dnia 1.11.2022 r., czyli od daty, w której wierzytelność pozwanej stała się wymagalna w części obejmującej kwotę 139.555,46 zł (tj. różnicę pomiędzy kwotami 329.621,74 zł i 190.066,28 zł). Oświadczenie o potrąceniu spowodowało wzajemne umorzenie wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.), czyli wierzytelności w kwocie 284.532,52 zł (suma należności głównej powoda w kwocie 284.405,87 zł i skapitalizowanych odsetek ustawowych za opóźnienie w wysokości 126,65 zł). W związku z tym wierzytelność powoda wygasła w całości i wobec tego powództwo zostało oddalone.

Koszty procesu.

Stosownie do wyniku postępowania, strona powodowa została na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. obciążona całymi kosztami procesu obejmującymi kwoty:

- 34 zł tytułem równowartości opłaty skarbowej od pełnomocnictwa,

- 10.800 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

1 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22.

2 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.01.2016 r., I CSK 1049/14,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1.03.2017 r., IV CSK 285/16,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.10.2018 r., II CSK 632/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.10.2019 r., IV CSK 309/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18.

3 Por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17.

4 Por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D., pkt 62,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...), pkt 67-70.

5 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78.

6 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 - C-82/21, (...), pkt 76.

7 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

8 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.04.2019 r., III CSK 159/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2019 r., I CSK 242/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18.

9 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

10 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18.

11 Por.:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6.07.2021 r., III CZP 41/20,

- uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

12 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.04.1998 r., III CKN 436/97

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2004 r., V CK 461/03.

13 Por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

14 Por.:

- wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10.09.2014 r., I ACa 1720/13,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11.05.2022 r., I CSK 542/22,

- K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 32, Warszawa 2024, komentarz do art. 117 k.c., pkt 39.

15 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2.07.2024 r., III CZP 2/24.

16 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.04.1998 r., III CKN 436/97

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2004 r., V CK 461/03.

17 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5.11.2014 r. III CZP 76/14.

18 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.04.2014 r., V CSK 242/13.

19 Por.:

- M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 353–626. Wyd. 3, Warszawa 2022, komentarz do art. 499 k.c., nb 6,

- K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 32, Warszawa 2024, komentarz do art. 499 k.c., pkt 13.