Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 marca 2025 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: protokolant sądowy Emilia Zadrożna

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 marca 2025 roku w Warszawie

sprawy z powództwa V. N. iV. T.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

1. ustala, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu numer (...) z dnia 1 lipca 2008 roku,

2. zasądza od pozwanego na rzecz powodów:

a. kwotę 741.903,23 zł (siedemset czterdzieści jeden tysięcy dziewięćset trzy złote 23/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 maja 2023 roku do dnia zapłaty,

b. kwotę 338.865,90 CHF (trzysta trzydzieści osiem tysięcy osiemset sześćdziesiąt pięć franków szwajcarskich 90/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 maja 2023 roku do dnia zapłaty,

3. oddala powództwo w pozostałej części,

4. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu od pozwanego na rzecz powodów kwotę 16.034 zł (szesnaście tysięcy trzydzieści cztery złote) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty,

5. nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 202,82 zł (dwieście dwa złote 82/100) tytułem brakujących kosztów sądowych poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa na wydatki z tytułu wynagrodzenia tłumacza przysięgłego.

sędzia del.

Michał Maj

Sygn. akt XXVIII C 22770/22

UZASADNIENIE

Strona powodowa (dalej także jako: kredytobiorca, konsument) wniosła o:

- ustalenie nieważności umowy kredytu zawartej przez strony,

- zasądzenie od pozwanego (dalej także jako: bank) kwot 741.903,23 zł i 338.865,90 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Pismem procesowym z dnia 6.02.2024 r. strona powodowa zmodyfikowała żądanie o ustalenie, wskazując, że wnosi nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu zawartej przez strony (k. 246).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 1.07.2008 r. pomiędzy stronami została zawarta umowa o kredyt dewizowy mieszkaniowy / inwestorski nr (...) o następującej treści.

Bank udziela kredytobiorcy na podstawie decyzji o udzieleniu kredytu z dnia 27.05.2008 r. kredytu mieszkaniowego / inwestorskiego w wysokości 620.330 CHF (art. 3.01 ust. 1).

W okresie kredytowania kredytobiorca ma prawo dokonać dowolną ilość konwersji (zmiany) waluty kredytu pomiędzy walutami z oferty kredytów mieszkaniowych / inwestorskich banku obowiązującej w dniu złożenia wniosku o konwersję, Konwersja obejmuje kwotę wykorzystanego i niewykorzystanego kredytu w momencie jej dokonania (art. 3.01 ust. 2).

Konwersja waluty kredytu może być dokonana wyłącznie w pierwszym dniu roboczym następującym po dniu płatności odsetek lub raty kapitałowo-odsetkowej (dzień konwersji) (art. 3.01 ust. 3).

Warunkiem dokonania konwersji jest posiadanie zdolności kredytowej w dniu złożenia wniosku o dokonanie konwersji oraz zapłata bankowi prowizji za konwersję zgodnie z taryfą (art. 3.01 ust. 4).

Oprocentowanie kredytu po konwersji ustalane jest na zasadach obowiązujących w dniu konwersji (art. 3.01 ust. 5).

Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania środków z kredytu na finansowanie zakupu domu jednorodzinnego na rynku wtórnym, położonego w miejscowości W., (...) (art. 3.02).

Okres kredytowania zaczyna się w dniu uruchomienia kredytu i wynosi 198 miesięcy. Termin całkowitej spłaty kredytu zostanie określony w harmonogramie doręczonym kredytobiorcy (art. 3.03).

Wykorzystana kwota kredytu oprocentowana jest według zmiennej stopy oprocentowania – obliczonej jako suma stawki LIBOR dla trzymiesięcznych depozytów międzybankowych w CHF i marży banku w wysokości 1 punktu procentowego z uwzględnieniem postanowień ust. 2-4. Marża banku jest stała w trakcie całego okresu kredytu i może być zmieniona wyłącznie aneksem (art. 3.05 ust. 1).

Wykorzystanie kredytu następować będzie w ciężar rachunku kredytowego prowadzonego przez bank. Środki tytułu kredytu zostaną przelane przez bank na rachunek bankowy (właściciel rachunku) nr w prowadzony w walucie PLN (art. 3.07 ust. 2).

Uruchomienie kredytu nastąpi na rachunek wskazany w ust. 2, w zależności od waluty rachunku: w złotych polskich przy wykorzystaniu bieżącego / negocjowanego kursu kupna dewiz dla CHF obowiązującego w banku w dniu płatności, lub (art. 3.07 ust. 3.1) w walucie kredytu (art. 3.07 ust. 3.2).

Umowa wygasa w przypadku nie spełnienia warunku, o którym mowa w ust. 1 lub nie uruchomienia kredytu w terminie 6 miesięcy od daty podpisania umowy (art. 3.07. ust. 6).

Walutą spłaty kredytu jest CHF. W przypadku spłaty kredytu w złotych polskich realizacja płatności nastąpi przy wykorzystaniu bieżącego kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w banku w dniu realizacji należności banku (art. 3.09 ust. 3).

Kredytobiorca oświadcza, że bank poinformował kredytobiorcę o istnieniu ryzyka zmiany stóp procentowych, a także ryzyka walutowego (kursowego) związanego z zaciąganiem zobowiązań kredytowych w walucie innej waluta w której osiągane są dochody (art. 8.05 ust. 1).

Kredytobiorca oświadcza, że otrzymał pisemną informację wyjaśniającą znaczenie i konsekwencje ryzyka zmiany stóp procentowych oraz kursu walut z przykładami (art. 8.05 ust. 2).

Kredytobiorca oświadcza, że rozumie, akceptuje i przyjmuje ryzyko zmiany stóp procentowych, a także ryzyko walutowe (kursowe), o których mowa w pkt 1, a także możliwe skutki, jakie mogą wyniknąć z tych ryzyk (art. 8.05 ust. 3).

Dowód: umowa – k. 17-20, 101-108.

Bank uruchomił kredyt kwotą łącznie 1.222.050,10 zł. W okresie od dnia 11.08.2008 r. do dnia 29.08.2022 r. bank pobrał od strony powodowej łącznie kwoty 741.903,23 zł i 338.865,90 CHF tytułem spłaty rat kredytu, odsetek karnych i prowizji.

Dowód: zaświadczenie – k. 21-24, 161-162.

Strona powodowa zna, rozumie i akceptuje skutki stwierdzenia nieważności umowy oraz nie zgadza się na utrzymanie w mocy zawartych w umowie niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: oświadczenie – k. 275-278.

Celem kredytu było uzyskanie środków na zakup domu mieszkalnego przeznaczonego na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych strony powodowej. Nieruchomość ta nie była wykorzystywana do prowadzenia działalności gospodarczej. Pod adresem nieruchomości była zarejestrowana działalność gospodarcza powoda z zakresu(...). Działalność ta była faktycznie wykonywana na (...)w W.. Nieruchomość nie była wynajmowana. Postanowienia umowy kredytu dotyczące powiązania z kursem waluty obcej i sposobu przeliczeń kursowych nie zostały indywidualnie uzgodnione przez strony. Przed zawarciem umowy przedstawiciel banku nie udzielił informacji, jak sposób bank ustala wysokość kursów walut obcych, jak ryzyko kursowe związane z kredytem przekłada się na wysokość rat i zadłużenia kredytobiorcy, nie przedstawił historycznego wykresu kursu CHF/PLN, nie przedstawił symulacji obrazującej wpływ zmian kursu CHF/PLN na wysokość rat kredytu i zadłużenie wyliczane w PLN. W czasie zawierania umowy strona powodowa nie posiadała dochodów ani oszczędności w CHF. Powodowie są małżonkami w ustroju ustawowej wspólności majątkowej. Strona powodowa zorientowała się, że umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne w 2022 r. Strona powodowa zna, rozumie i akceptuje skutki stwierdzenia nieważności umowy oraz nie zgadza się na utrzymanie w mocy zawartych w umowie niedozwolonych postanowień umownych.

Dowód: przesłuchanie stron – k. 296-297, 309.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony, oraz zeznania strony powodowej, które były spójne, logiczne, konsekwentne i pobawione sprzeczności oraz znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach. Powyższe dowody były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, a pozostałe dowody nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Dowód z opinii biegłego został pominięty, ponieważ rozpoznanie sprawy nie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Sąd pominął dowód z zeznań świadka M. M., gdyż świadek ten nie brał udziału w procesie kredytowym dotyczącym umowy, której dotyczy niniejsza sprawa, a zatem nie był w stanie przedstawić faktów dotyczących okoliczności zawarcia tej umowy, natomiast ogólne informacje dotyczące zawierania podobnych umów oraz funkcjonowania pozwanego banku nie miały istotnego znaczenia dla sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne.

Interes prawny.

Kredytobiorca posiada interes prawny w ustaleniu nieistnienia stosunku prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. Mianowicie okres kredytu wskazany w umowie jeszcze nie upłynął, zaś bank stoi na stanowisku, że umowa jest ważna, domaga się od kredytobiorcy zapłaty kolejnych rat kredytu i nie wyraża zgody na wykreślenie z księgi wieczystej hipoteki zabezpieczającej roszczenia banku wynikające z umowy. Wobec tego powództwo o zapłatę nie kończyłoby definitywnie sporu stron dotyczącego oceny, czy umowa jest ważna.1

Brak bezwzględnej nieważności umowy.

Brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Treść umowy nie naruszała także zasady nominalizmu (art. 358 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 23.01.2009 r.), skoro przepisy nie wyłączały możliwości zawarcia umowy kredytu w walucie obcej. Z przyczyn wyjaśnionych w dalszej części uzasadnienia postanowienia umowne obciążające kredytobiorcę nieograniczonym ryzykiem kursowym i dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385 ¹ § 1 k.c.), co wyłącza możliwość uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego (art. 353 ¹ k.c.).2

Status konsumenta.

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą banku, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku kredytobiorcy, a zatem jest on konsumentem (art. 22 ¹ k.c.).

Oceny tej nie neguje fakt zarejestrowania działalności gospodarczej pod adresem nieruchomości sfinansowanej za środki pochodzące z kredytu, gdyż rejestracja ta miała charakter jedynie ewidencyjny, skoro w nieruchomości tej nigdy faktycznie nie była prowadzona działalność gospodarcza. Ponadto sama rejestracja miała miejsce już po zawarciu umowy kredytu, a chwilą decydującą o uznaniu określonej osoby fizycznej jako konsumenta, jest chwila dokonywania czynności prawnej3, zaś brak jest dowodu na okoliczność, aby już w dacie zawarcia umowy kredytu kredytobiorca planował w przyszłości wykorzystać nieruchomość do prowadzenia działalności gospodarczej.

Klauzula ryzyka kursowego.

Strony zawarły umowę kredytu denominowanego, a zatem ryzyko kursowe zostało zawarte w postanowieniu umownym określającym kwotę kredytu w walucie CHF (art. 3.01 ust. 1). W ocenie Sądu nie sposób uznać tego postanowienia za niedozwolone postanowienie umowne.

Po pierwsze, treść tego postanowienia została indywidualnie uzgodniona, ponieważ wysokość kwoty kredytu została dostosowana do potrzeb kredytobiorców, którzy potrzebowali określonej kwoty pieniężnej do budowy domu. Potwierdza to dalsza część umowy, w której szczegółowo wskazano, w jakich terminach będą wypłacone poszczególne transze kredytu i jakie będzie ich przeznaczenie.

Po drugie, postanowienie umowne określające kwotę kredytu niewątpliwie dotyczy świadczenia głównego, ponieważ wysokość kredytu jest najistotniejszym postanowieniem zarówno dla banku, jak i dla kredytobiorcy.

Po trzecie, postanowienie określające kwotę i walutę kredytu jest sformułowane jednoznacznie. Należy tutaj wyjaśnić, że bogate orzecznictwo krajowe i unijne dotyczące obowiązków informacyjnych banków w zakresie umów kredytu indeksowanego i denominowanego nie ma odniesienia do typu umowy, który zawarły strony niniejszego postępowania, czyli kredytu denominowanego typu dewizowego. Kredyt ten był zbliżony do kredytu walutowego, ponieważ kwota kredytu była wyrażona w walucie obcej, jak również świadczenia obu stron były spełniane w walucie umownej, przy czym strony przewidziały dodatkowo możliwość zapłaty w PLN. Skoro zatem umowa miała charakter quasi walutowy, to ryzyko kursowe wynikało z samej jej istoty, a zatem nie było konieczne stosowanie przez bank obszernych pouczeń dotyczących ryzyka kursowego, które było tutaj oczywiste. Tymczasem kredyty indeksowane i większość kredytów indeksowanych miała inną konstrukcję, to jest świadczenia stron były określone zasadniczo w PLN, a przy kredycie indeksowanym również kwota kredytu była wyrażona w PLN. Przy tego rodzaju kredytach ryzyko kursowe było zatem w pewien sposób zakamuflowane i mogło prowadzić klienta do błędnego przeświadczenia, że zawiera umowę kredytu złotowego, a waluta obca ma na celu tylko zastosowanie odpowiedniej stawki referencyjnej oprocentowania. W tej sytuacji konieczne było wyjaśnienie klientowi, że obciąża go ryzyko kursowe. Tymczasem udzielony przez pozwany bank kredyt „dewizowy” nie wprowadzał w żaden sposób w błąd i nie pozostawiał klientowi żadnych wątpliwości, że kwota kredytu, jego zadłużenie i wszystkie świadczenia stron są określone w walucie obcej. W rezultacie nie można uznać, aby postanowienia umowy kredytu określające zobowiązanie w walucie obcej były niejednoznaczne. Z tych samych przyczyn nie można uznać, aby postanowienia te kształtowały prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sam fakt wystąpienia ryzyka kursowego nie powoduje jeszcze sam z siebie rażącego naruszenia interesów konsumenta, skoro w omawianej sytuacji należy przyjąć, że ryzyko to jest dla niego zrozumiałe.

Klauzule przeliczeniowe.

Klauzule przeliczeniowe (art. 3.07 ust. 6.1 i art. 3.12 ust. 3 zdanie drugie umowy) nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały pozwanemu bankowi całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank, a zatem bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.4 Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany regulaminu pozwanego banku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw). Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR CHF).

Klauzule przeliczeniowe stanowią niedozwolone postanowienia umowne także w zakresie, w którym art. 3.07 ust. 3.1 odnoszą się do zastosowania „kursu negocjowanego”. Sformułowanie to nie zostało bowiem wyjaśnione, a tym bardziej nie świadczy o indywidualnym uzgodnieniu treści tego postanowienia umownego. W umowie nie wyjaśniono bowiem, na czym miało polegać „negocjowanie”, w tym czy kredytobiorca rzeczywiście miał możliwość prowadzenia indywidualnych uzgodnień z bankiem i do której strony należała ostateczna decyzja co do wysokości kursu. Co więcej, sformułowanie powyższego postanowienia w ten sposób, że wypłata środków miała nastąpić „przy wykorzystaniu bieżącego / negocjowanego kursu kupna dewiz dla CHF obowiązującego w banku w dniu płatności” powoduje, że w istocie niezrozumiałe jest, który z tych dwóch kursów ostatecznie miał być zastosowany i jakie kryteria o tym decydowały. W ocenie Sądu tego rodzaju konstrukcja w praktyce oznaczała, że jeżeli strony nie ustaliły określonego kursu w drodze negocjacji, to wówczas stosowany był kurs z tabeli kursowej pozwanego banku. Taka zaś sytuacja powodowała, że ostateczna decyzja co do wysokości kursu ostatecznie należała do banku, a zatem w rzeczywistości „negocjowanie kursu” stanowiło pewnego rodzaju fikcję, gdyż to do banku należała finalna decyzja o wysokości stosowanego kursu.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.5 Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,6 zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem7, a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażane tylko saldo zadłużenia.

Klauzule przeliczeniowe określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń kursowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają samą istotę umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. W końcu pozwany bank nie udowodnił, aby treść omawianych postanowień umownych została indywidualnie uzgodniona, w tym również w zakresie „kursu negocjowanego”, co wyjaśniono wcześniej.

Wygaśnięcie umowy.

Uznanie klauzul przeliczeniowych nie prowadzi do nieważności umowy. Wynika to z faktu, że umowa przewidywała, że kredyt mógł być zarówno wypłacony (art. 3.07 ust. 3.2 umowy), jak i spłacony (art. 3.09 ust. 3 zdanie pierwsze umowy) bezpośrednio w CHF. W przeciwieństwie do niektórych umów kredytu denominowanego stosowanych przez pozostałe banki, pozwany bank nie przewidywał żadnych warunków ani wymogów do spełnienia (zgoda banku, posiadanie konta walutowego), aby wypłata i spłata kredytu w walucie obcej byłą możliwa. Co więcej, fakt, że kredyt miał być wypłacony w walucie CHF na rachunek bankowy prowadzony w PLN nie stał w sprzeczności z brzmieniem art. 3.07 ust. 3.2 umowy ani nie był niemożliwy do wykonania. Mianowicie wbrew powszechnemu mniemaniu jest możliwe dokonanie uznanie rachunku bankowego kwotą w innej walucie niż ta waluta, w której jest on prowadzony (czyli przelew kwoty w CHF na rachunek bankowy prowadzony w PLN albo przelew kwoty w PLN na rachunek bankowy prowadzony w CHF), przy czym powoduje to taki skutek, że bank prowadzący rachunek odbiorcy dokonuje przewalutowania kwoty wpływającej na walutę, w której jest prowadzony rachunek (zastosowanie ma wówczas tabela kursowa banku, ale nie ma ona nic wspólnego ze stosowaniem klauzul przeliczeniowych z umowy kredytu). Podsumowując – po wyeliminowaniu z umowy klauzul przeliczeniowych umowa powinna była być wykonywana w walucie CHF, co zresztą było zgodne z samą walutą kredytu, a zatem z naturą zobowiązania stron. W rezultacie umowa nie jest nieważna.

Niemniej jednak, skoro strony powinny były spełniać świadczenia w walucie CHF, a bank wypłacił powodom środki w PLN, to oznacza to, że nie wypłacił on kwoty kredytu, ale inną kwotę (w innej walucie). Tym samym bank wypłacając środki w PLN spełnił świadczenie nienależne, natomiast nie spełnił świadczenia wynikającego z umowy kredytu. Stanowisko to znajduje oparcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, wskazującym, że „uznanie kredytu za walutowy oznaczałoby, że brak wypłaty w walucie obcej jest równoznaczny z brakiem wypłaty kwoty kredytu w ogóle, natomiast faktycznie spełnione świadczenie banku w złotych musi zostać uznane za nienależne”8. W rezultacie z punktu widzenia zobowiązań określonych w umowie, kredyt nie został uruchomiony, a zatem po upływie 6 miesięcy od daty podpisania umowy umowa wygasła zgodnie z art. 3.07. ust. 6. Na skutek wygaśnięcia umowy nie istnieje stosunek prawny wynikający z tej umowy.

Świadczenie nienależne.

Wygaśnięcie umowy kredytu oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast fakt, że bankowi przysługuje wobec kredytobiorcy analogiczne roszczenie sam z siebie nie może uzasadniać oddalenia powództwa kredytobiorcy o zapłatę na podstawie art. 411 pkt 2 lub 4 k.c.9 Nie zachodzą także przesłanki do zastosowania art. 409 k.c. lub art. 5 k.c.

Wygaśnięcie umowy kredytu oznacza zatem, że bank powinien zwrócić kredytobiorcy pobrane od niego raty kredytu, odsetki karne oraz opłaty i prowizje związane z zawarciem i wykonywaniem umowy kredytu.

Mając powyższe na uwadze, Sąd zasądził od banku na rzecz kredytobiorcy kwotę 741.903,23 zł i 338.865,90 CHF tytułem zwrotu świadczenia nienależnego spełnionego w okresie objętym żądaniem pozwu tytułem spłaty rat kredytu i odsetek karnych oraz prowizji.

Sposób zasądzenia świadczenia.

Należność zasądzono na rzecz powodów będących małżonkami do ich majątku wspólnego. Jak słusznie wskazuje się w literaturze, „Poprawną formułą jest więc tutaj „zasądzenie świadczenia na rzecz powodów”; bez zastosowania konstrukcji zasądzenia solidarnego, ale też bez rozdzielania świadczenia na części przypadające każdemu z małżonków. Jest zaś oczywistością, że zasądzone na rzecz obojga małżonków świadczenie wejdzie, po jego wyegzekwowaniu, do majątku wspólnego małżonków; stanowiącego przedmiot wspólności łącznej.”10

Przedawnienie.

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego przedawnia po upływie wynikającego z art. 118 k.c. terminu 6 lat na koniec roku kalendarzowego (10 lat co do roszczenia o zwrot świadczeń spełnionych przed dniem 9.07.2018 r., zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw). Termin przedawnienia roszczenia konsumenta o zwrot świadczeń spełnionych na podstawie umowy kredytu, która jest nieważna bądź zawiera niedozwolone postanowienia umowne rozpoczyna bieg z dniem, w którym konsument dowiedział się (lub przy zachowaniu należytej staranności powinien był się dowiedzieć) o tym, że umowa jest nieważna lub że zawiera niedozwolone postanowienia umowne.11, a z przeprowadzonych dowodów wynika, że miało to miejsce najwcześniej w 2022 r. Wobec tego w tym roku rozpoczął się bieg terminu przedawnienia (art. 120 § 1 k.c.) roszczenia kredytobiorcy o zapłatę, który nie upłynął jeszcze w dniu złożenia pozwu, kiedy to doszło do przerwania biegu tego terminu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Tym samym roszczenie strony powodowej nie jest przedawnione.

Zarzut potrącenia.

Zarzut potrącenia podniesiony przez pozwanego w odpowiedzi na pozew był nieskuteczny. Roszczenie strony pozwanej o zwrot równowartości kapitału kredytu stanowi roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.), a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.), skoro więc brak jest dowodu na uprzednie skierowanie przez pozwanego takiego wezwania do strony powodowej bezpośrednio, to oznacza, że roszczenie pozwanego było niewymagalne, a zatem nie mogło zostać potrącone (art. 498 § 1 k.c.). Stanowisko to znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w którym wskazano, że wierzytelność jest wymagalna w rozumieniu art. 498 § 1 k.c w terminie wynikającym z art. 455 k.c.12 Wyłączona jest zatem możliwość złożenia oświadczenia o potrąceniu wierzytelności jeszcze niewymagalnej. Takie przedwczesne potrącenie nie wywołuje żadnych skutków, także po nadejściu terminu wymagalności, ponieważ nie jest dopuszczalna konwalidacja czynności jednostronnej.13

Niezależnie od powyższego, zarzut potrącenia pozwanego był bezzasadny, ponieważ obejmował on wierzytelność w kwocie 620.330 CHF (k. 119v), tymczasem pozwany spełnił wobec strony powodowej świadczenie w innej kwocie, tj. 1.222.050,10 zł.

Zarzut zatrzymania.

Umowa kredytu jest umową wzajemną w rozumieniu art. 487 § 2 k.c.14, gdyż istota tej umowy sprowadza się do oddania przez bank środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy w zamian za świadczenie wzajemne w postaci zapłaty odsetek, a zatem oba te świadczenia są ekwiwalentne. Pomimo tego Sąd nie uwzględnił zarzutu zatrzymania (art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.). Mianowicie skorzystanie z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego powoduje wstrzymanie wymagalności roszczenia wierzyciela, a w rezultacie wyłącza opóźnienie w spełnieniu świadczenia przez dłużnika, a w konsekwencji wykluczyła możliwość dochodzenia przez wierzyciela odsetek za okres po skorzystaniu z prawa zatrzymania15. Niemniej jednak pozbawienie konsumenta prawa do dochodzenia tych odsetek za wskazany okres stałoby w sprzeczności z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/1316. Co więcej, sprzeczne ze wskazanymi regulacjami byłoby również samo uzależnienie możliwości odzyskania przez konsumenta świadczenia nienależnego od tego, czy zaofiarował lub zabezpieczył roszczenie banku17. Wobec tego Sąd stwierdził, że jedynym rozwiązaniem zgodnym z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13, jest stwierdzenie, że pozwany nie może skutecznie powoływać się na prawo zatrzymania. Niezależnie od tego, zarzut zatrzymania jest niezasadny również z tej przyczyny, że prawo zatrzymania (art. 496 k.c.) nie przysługuje stronie, która może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony.18

Odsetki.

Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe19, a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Jednocześnie skuteczność dochodzenia zwrotu powyższego świadczenia przez konsumenta nie może być uzależniona od złożenia przez niego oświadczenia, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy nieuczciwych warunków umownych i wyraża zgodę na uznanie umowy za nieważną.20

Wezwanie do zapłaty nastąpiło z chwilą doręczenia pozwanemu odpisu pozwu w dniu 19.04.2023 r., co oznacza, że pozwany powinien był spełnić świadczenie dochodzone pozwem w terminie 14 dni od tej daty, a zatem popadł w opóźnienie z dniem 5.05.2023 r. i od tej daty na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zostały od niego zasądzone odsetki ustawowe za opóźnienie

Koszty procesu.

Stosownie do wyniku postępowania, pozwany został na podstawie art. 100 k.p.c. obciążony całymi kosztami procesu obejmującymi kwoty:

- 1.000 zł tytułem równowartości opłaty od pozwu,

- 34 zł tytułem równowartości opłaty skarbowej od pełnomocnictwa,

- 15.000 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego w stawce wynikającej z § 2 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

1 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 163/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.05.2022 r., II CSKP 1030/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 797/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2022 r., II CSKP 701/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., II CSKP 616/22.

2 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22.

3 Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9.02.2012 r., V ACa 96/12.

4 por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17,

5 por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, D.,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...),

6 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, (...), pkt 78,

7 por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 - C-82/21, (...), pkt 76,

8 por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z 26.05.2022 r., II CSKP 650/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18.2023 r., I CSK 5852/22,

9 Por.:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6.07.2021 r., III CZP 41/20,

- uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

10 Por. E. Gniewek, O wadliwościach stosowania zasad solidarności czynnej w postępowaniu sądowym – uwag kilka, MOP 2009, Nr 3, str. 121.

11 por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 9.07.2020 r., (...)i (...), C-698/18 i C-699/18,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16.07.2020 r., (...)i (...), C-224/19 i C-259/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22.04.2021 r., (...) (...)C-485/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 10.06.2021 r., (...), C-776/19 - C-782/19,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., (...), C-80/21 – C-82/21,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13.01.2022 r., III CZP 61/22.

12 Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5.11.2014 r. III CZP 76/14.

13 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.11.2008 r., V CSK 169/08.

14 Por:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.04.2011 r., IV CSK 422/10,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.03.2014 r., IV CSK 440/13,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.03.2017 r., II CSK 281/16,

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.06.2021 r., II CSKP 63/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.02.2022 r., II CSKP 459/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18.01.2023 r., I CSK 6101/22

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1.02.2023 r., I CSK 6309/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12.04.2023 r., I CSK 5111/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12.04.2023 r., I CSK 5424/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12.04.2023 r., I CSK 5447/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20.07.2023 r., I CSK 5939/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27.07.2023 r., I CSK 6145/22,

- postanowienie składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6.10.2023 r., III CZP 126/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8.03.2024 r., II CSKP 183/23,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11.04.2024 r., I CSK 1216/23.

15 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31.05.2022 r., II CSKP 34/22.

16 Por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14.12.2023 r., C-28/22, (...), pkt 87.

17 Por. postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.05.2024 r., C-424/22, (...), pkt 38.

18 Por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19.06.2024 r., III CZP 31/23.

19 Por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.04.1998 r., III CKN 436/97

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2004 r., V CK 461/03.

20 Por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 7.12.2023 r., C-140/22, (...)pkt 59, 65.

- postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.05.2024 r., C-348/23, (...) pkt 35.