Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

POSTANOWIENIE

Dnia 10 kwietnia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: protokolant sądowy Emilia Zadrożna

po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2025 roku w Warszawie na posiedzeniu jawnym

sprawy z powództwa P. D. i J. D.

przeciwko Bankowi (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie o zapłatę

postanawia:

I. na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

czy w kontekście uznania za nieważną w całości umowy kredytu zawartej z konsumentem przez przedsiębiorcę, a to ze względu na to, że umowa ta zawierała nieuczciwe warunki, bez których nie mogła dalej obowiązywać, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym złożenie przez konsumenta oświadczenia o potrąceniu jego wierzytelności w zakresie należności głównej ma moc wsteczną od chwili, kiedy wierzytelność ta stała się wymagalna, co eliminuje skutki opóźnienia w zapłacie tej należności i powoduje umorzenie odsetek ustawowych za opóźnienie, które w razie braku potrącenia byłyby należne konsumentowi od przedsiębiorcy,

II. na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. zawiesić postępowanie w zakresie powództwa o zapłatę do czasu udzielenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odpowiedzi na powyższe pytanie prejudycjalne.

sędzia del.

Michał Maj

Sygn. akt XXVIII C 22986/22

UZASADNIENIE POSTANOWIENIA Z DNIA 10 KWIETNIA 2025 ROKU

- WNIOSEK O WYDANIE ORZECZENIA W TRYBIE PREJUDYCJALNYM

Dnia 10 kwietnia 2025 roku

1.  Sąd odsyłający.

2.  Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj, adres: ulica (...), (...)-(...) W.,(...)

3.  Strony w postępowaniu głównym i ich przedstawiciele.

4.  Powodowie: P. D. i J. D. (adres: ulica (...), (...)-(...) W.) reprezentowani przez radcę prawnego W. B. (1) (adres: (...)sp. k., ulica (...), (...)-(...) W., e-mail: (...)

5.  Pozwany: Bank (...) spółka akcyjna (adres: ulica (...), (...)-(...) W.) reprezentowany przez radcę prawnego T. N. i adwokata P. W. (adres: (...) sp. K., ulica (...), (...)-(...) W., e-mail: (...)

6.  Przedmiot sporu w postępowaniu głównym i istotne okoliczności faktyczne.

7.  W pozwie złożonym w dniu 22.11.2022 r. powodowie wnieśli o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu zawartej przez strony i zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 141.860,86 PLN z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12.10.2021 r. do dnia zapłaty. Powodowie uzasadnili powyższe żądanie wskazując, że zawarta przez strony umowa kredytu zawiera nieuczciwe warunki umowne, które powodują jej nieważność, w związku z czym bank powinien zwrócić kredytobiorcom równowartość wszystkich rat kredytu, które dotychczas zapłacili.

8.  W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa, wskazując, że umowa nie jest nieważna i nie zawiera nieuczciwych warunków umownych.

9.  W oparciu o przeprowadzone dowody sąd odsyłający ustalił następujące fakty.

10.  W dniu 6.04.2005 r. pomiędzy powodami a Bankiem (...) S.A. (poprzednikiem prawnym pozwanego) została zawarta umowa kredytu nr (...)- (...), zawierająca postanowienia o następującej treści. Bank udziela kredytobiorcy na warunkach określonych w umowie oraz Regulaminie kredytowania osób fizycznych w Banku (...) S.A. nie objętych ustawą o kredycie konsumenckim, kredytu w wysokości 38.759 CHF, a kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania i zwrotu kredytu wraz z odsetkami zgodnie z warunkami niniejszej umowy (§ 2 ust. 1). Bank udziela kredytobiorcy kredytu na okres od dnia 6.04.2005 r. do dnia 25.03.2025 r. (§ 2 ust. 2). Kredyt przeznaczony jest na: zakup lokalu mieszkalnego w W. przy Alei (...) (§ 2 ust. 4). Oprocentowanie w całym okresie kredytowania stanowi sumę stawki LIBOR dla terminów 6-miesięcznych i marży, która będzie stała w całym okresie kredytowania (§ 4 ust. 2). Strony umowy ustalają, że spłata kredytu następuje w złotych – zgodnie z zasadami określonymi w załączniku nr 7 do umowy kredytu (§ 9 ust. 9).

11.  Treść załącznika nr 7 do powyższej umowy kredytu była następująca: 1. W związku z zaciągnięciem kredytu walutowego, kredytobiorca oświadcza, że jest mu znane oraz wyjaśnione przez bank ryzyko zmiany kursu waluty, w której zaciągnął zobowiązanie kredytowe i jest świadomy ponoszenia przez siebie tego ryzyka. 2. Jednocześnie kredytobiorca przyjmuje do wiadomości, że: 1) prowizja bankowa od kredytu walutowego naliczana jest i pobierana w walucie udzielonego kredytu, 2) kwota kredytu lub transzy kredytu wypłacana jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w banków dniu wypłaty kwoty kredytu lub transzy kredytu, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku (...) S.A. ogłaszaną w siedzibie banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w banku, 3) ewentualna nadwyżka wynikająca z różnic kursowych zostanie wypłacona przelewem na rachunek bankowych kredytobiorcy wskazany we wniosku o wypłatę kredytu, który stanowi załącznik nr 1 do umowy kredytu, 4) kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w banku w dniu dokonywania spłaty, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku (...) S.A. ogłaszaną w siedzibie banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w banku.

12.  Bank uruchomił kredyt kwotą łącznie 97.850 PLN. W okresie od dnia 24.04.2005 r. do dnia 25.07.2021 r. bank pobrał od strony powodowej łącznie kwotę 141.860,86 PLN tytułem spłaty rat kredytu i odsetek karnych.

13.  Pismem z dnia 9.09.2021 r. powodowie wezwali bank do zapłaty w terminie 30 dni kwoty 141.860,86 PLN tytułem zwrotu należności spełnionych w wykonaniu nieważnej umowy kredytu zawartej przez strony.

14.  Pismem z dnia 2.09.2024 r. powodowie złożyli pozwanemu oświadczenie o potrąceniu, w którym wskazali, że potrącają z wierzytelnością pozwanego o zwrot równowartości kapitału kredytu w kwocie 97.850 PLN własne wierzytelności w kwotach:

- 45.102,99 PLN tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie za okres od dnia 12.10.2021 r. do dnia 2.09.2024 r. od kwoty 141.860,86 PLN,

- 141.860,86 PLN tytułem równowartości rat kredytu uiszczonych w okresie od dnia 24.04.2005 r. do dnia 25.07.2021 r.

15.  Wyrokiem częściowym z dnia 10.04.2025 r. sąd odsyłający ustalił że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy kredytu numer (...)- (...) z dnia 6 kwietnia 2005 roku. Przyczyną ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z tej umowy była okoliczność, że zawarte w umowie klauzule przeliczeniowe (pkt 2.2 i 2.4 załącznika nr 7 do umowy) stanowią nieuczciwe warunki umowne (art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13), bez których wykonywanie umowy nie jest możliwe (art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13), a zatem umowa jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.).

16.  Właściwe przepisy prawne.

17.  Przepisy polskie.

18.  Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93, ze zm.), dalej: k.c.

19.  Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (art. 58 § 1).

20.  Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1).

21.  Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2).

22.  Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny (art. 385 ²).

23.  Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości (art. 405).

24.  Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1).

25.  Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 2).

26.  Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455).

27.  Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 481 § 1).

28.  Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy (art. 481 § 2).

29.  Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie (art. 481 § 2 ⁴).

30.  Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym (art. 498 § 1).

31.  Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2).

32.  Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499).

33.  Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29 - wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 2, s. 288), dalej: dyrektywa 93/13.

34.  Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków (art. 6 ust. 1).

35.  Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami (art. 7 ust. 1).

36.  Uzasadnienie odesłania – co do związku pytania prejudycjalnego z rozstrzygnięciem sprawy przed sądem odsyłającym.

37.  Potrzeba zadania niniejszego pytania prejudycjalnego powstała w związku z koniecznością dokonania wykładni prawa unijnego celem prawidłowego zastosowania przepisów prawa krajowego dotyczących skutków zawarcia w umowie nieuczciwych warunków umownych w odniesieniu do zakresu roszczeń, które przysługują konsumentom wobec przedsiębiorcy.

38.  Jak już wyjaśniono, sąd odsyłający stwierdził, że w umowie kredytu zawartej przez strony znajdują się nieuczciwe warunki umowne (art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13), bez których wykonywanie umowy nie jest możliwe (art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13), a zatem umowa jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.). Nieważność umowy oznacza, że strony powinny zwrócić sobie wszystkie świadczenia spełnione na podstawie tej umowy (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.), a więc powodowie powinni zwrócić pozwanemu równowartość wypłaconego kapitału kredytu w kwocie 97.850 PLN, a pozwany powinien zwrócić powodom równowartość uiszczonych rat kredytu w kwocie 141.860,86 PLN. Pismem z dnia 9.09.2021 r. powodowie wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 141.860,86 PLN, a zatem roszczenie powodów stało się wymagalne (art. 455 k.c.) i wobec tego pozwany powinien zapłacić powodom także odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 141.860,86 PLN za okres od dnia 12.10.2021 r. do dnia zapłaty (art. 481 § 1 i 2 k.c.).

39.  Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy istotne znaczenie ma odpowiedź na pytanie, jakie skutki prawne spowodowało złożenie przez powodów oświadczenia o potrąceniu w dniu 2.09.2024 r. Potrącenie wierzytelności powoduje, że wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.), a oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 zdanie drugie k.c.). W związku z tym sąd odsyłający musi dokonać oceny, czy przedstawienie przez powodów należności głównej wraz z odsetkami spowodowało wygaśnięcie tych odsetek.

40.  Jeżeli uznać, że złożenie oświadczenia o potrąceniu spowodowało wygaśnięcie odsetek ustawowych za opóźnienie od potrąconej części należności głównej, to oznacza, że należność główna powodów w kwocie 141.860,86 PLN wygasła do wysokości 97.850 PLN, a zatem sąd odsyłający powinien zasądzić od pozwanej różnicę tych kwot w wysokości 44.010,86 PLN wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12.10.2021 r. do dnia zapłaty. Takie rozstrzygnięcie będzie zatem oznaczać, że powodom nie należą się pozwanemu odsetki od kwoty 97.850 PLN.

41.  Natomiast jeśli uznać, że powodowie mogli skutecznie potrącić zarówno należność główną, jak i odsetki od niej, to oznacza, że wierzytelność pozwanego w kwocie 97.850 PLN umorzyła się z należnością odsetkową powodów w kwocie 45.102,99 PLN (skapitalizowana suma ustawowych odsetek za opóźnienie od kwoty 141.860,86 PLN za okres od dnia 12.10.2021 r. do dnia 2.09.2024 r.) i z częścią należności głównej w kwocie 52.747,01 PLN. Tym samym sąd odsyłający powinien zasądzić od pozwanego kwotę 89.113,85 PLN (czyli różnicę kwot 141.860,86 PLN i 52.747,01 PLN) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty od dnia 3.09.2024 r. do dnia zapłaty.

42.  Podsumowując, odpowiedź na pytanie, jakie skutki prawne w świetle przepisów dyrektywy 93/13 powoduje potrącenie ustawowych odsetek za opóźnienie wraz z należnością główną, wpływa na rozstrzygnięcie kwestii, czy powodom należą się od pozwanego ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 97.850 PLN za okres od dnia 12.10.2021 r. do dnia 2.09.2024 r. Skapitalizowana suma tych odsetek wynosi 45.102,99 PLN, a zatem rozstrzygnięcie co do tej kwoty jest uzależnione od odpowiedzi udzielonej przez Trybunał Sprawiedliwości.

43.  Uzasadnienie odesłania – co do istoty.

44.  Przepisy kodeksu cywilnego przewidują, że przedmiotem potrącanych wierzytelności muszą być pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, wierzytelności muszą być wymagalne i możliwe do dochodzenia przed sądem lub przed innym organem państwowym (art. 498 § 1 k.c.). Ponadto wierzyciel powinien złożyć stronie przeciwnej oświadczenie o potrąceniu (art. 499 zdanie pierwsze k.c.). Wszystkie powyższe wymogi zostały spełnione przez powodów. W związku z tym rozstrzygnięcia wymaga, jakie są skutki prawne złożonego przez powodów oświadczenia o potrąceniu.

45.  Potrącenie wierzytelności powoduje, że wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.), a oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 zdanie drugie k.c.). Natomiast potrącenie jest możliwe od chwili, w której wszystkie przesłanki wskazane w art. 498 § 1 k.c. zostały spełnione, a zatem w szczególności kiedy wierzytelność przedstawiona do potrącenia stała się wymagalna (w orzecznictwie krajowym wskazuje się, że wbrew literalnemu brzmieniu wskazanego przepisu wymagalna musi być wyłącznie wierzytelność przedstawiona do potrącenia, a brak wymagalności wierzytelności wzajemnej nie stanowi przeszkody do potrącenia).1

46.  W krajowej literaturze wskazuje się, że „Ze względu na retroaktywność oświadczenia o potrąceniu za niebyłe uznaje się te skutki prawne, które zaistniały pomiędzy dwoma momentami: powstaniem stanu potrącalności a złożeniem oświadczenia o potrąceniu. Do skutków tych zalicza się szereg następstw wynikających z opóźnienia i zwłoki, jak obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie (art. 481 k.c.).”2 Regulacja art. 499 k.c. jest oparta na poprzednio obowiązującej w prawie polskim regulacji art. 254 § 2 kodeksu zobowiązań, który przewidywał, że "Gdy dłużnik oświadczy wierzycielowi, że korzysta z prawa potrącenia, obie wierzytelności uważane będą za wzajemnie umorzone w całości lub w części z chwilą, kiedy stały się możliwe do potrącenia". Jak zaś wskazuje się w doktrynie prawa cywilnego, „Pierwowzór zamieszczonego w art. 254 § 2 KZ uregulowania skutków potrącenia stanowił § 389 KC niem., zgodnie z którym potrącenie ma taki skutek, że wierzytelności, jeżeli się wzajemnie pokrywają, wygasają w tym momencie, w którym nadają się do potrącenia. Na tle tego przepisu oświadczenie o potrąceniu działa z mocą wsteczną od chwili wystąpienia stanu potrącalności, mimo swego prawokształtującego charakteru [T. Pfeiffer, w: BGB Kommentar (Hrsg. H. Prütting, G. Wegen, G. Weinreich), s. 664].”3

47.  Tożsame stanowisko jest prezentowane w krajowym orzecznictwie. W szczególności Sąd Najwyższy wyjaśnił, że „Oświadczenie o potrąceniu, które zostanie złożone drugiej stronie, ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k.c.). Potrącenie staje się możliwe wówczas, gdy powstaje tzw. stan potrącalności, tj. w dacie, w której ziszczają się przesłanki pozytywne potrącenia określone w art. 498 § 1 KC przy jednoczesnym braku przesłanek negatywnych potrącenia, w tym określonych w art. 505 KC. Z tą bowiem chwilą jeden z wzajemnych wierzycieli nabywa uprawnienie do dokonania czynności potrącenia, a skutki wykonania tego uprawnienia cofają się do chwili powstania stanu potrącalności. Innymi słowy, w razie późniejszego, niż w chwili powstania stanu potrącalności, złożenia oświadczenia o potrąceniu z mocy prawa następują takie skutki prawne, jakby oświadczenie o potrąceniu zostało złożone przez uprawnionego do tego wierzyciela w chwili powstania stanu potrącalności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III CK 152/02). Umorzenie wierzytelności będących przedmiotem potrącenia powoduje wygaśnięcie praw akcesoryjnych wobec tych wierzytelności. Od chwili wystąpienia retroaktywnego skutku wynikającego z art. 498 § 2 w zw. z art. 499 KC, tj. od dnia powstania stanu potrącalności, za niebyłe uznać należy te skutki prawne, które wynikały z założenia istnienia wierzytelności, następnie umorzonych wskutek potrącenia. Dotyczy to w szczególności naliczanych odsetek za opóźnienie lub zwłokę za okres po dniu powstania stanu potrącalności od tej części każdej z wierzytelności wzajemnych, które uległy z tą chwilą umorzeniu. Skutek ten nie dotyczy jedynie tych odsetek od obu umorzonych wierzytelności należnych do chwili powstaniu stanu potrącalności.”4

48.  Przyjęcie zaprezentowanego wyżej sposobu wykładni art. 499 k.c. powinno skutkować przyjęciem, że w razie złożenia przez wierzyciela oświadczenia o potrąceniu nie może on żądać ustawowych odsetek za opóźnienie od przedstawionej do potrącenia należności głównej. Natomiast złożenie oświadczenia o potrąceniu należności głównej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej należności powoduje, że oświadczenie to nie wywołuje skutków prawnych w zakresie obejmującym ustawowe odsetki za opóźnienie od potrąconej należności głównej. W realiach niniejszej sprawy oznacza to, że powodom nie należą się od pozwanego ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 97.850 PLN za okres od dnia 12.10.2021 r. do dnia 2.09.2024 r.

49.  Sąd odsyłający zastanawia się jednak, czy zaprezentowany sposób rozumienia art. 499 k.c. nie narusza art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz zasady skuteczności. Mianowicie wynikające z art. 499 k.c. wyeliminowanie skutków opóźnienia i obowiązku zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie oznacza, że przedsiębiorca nie poniesie żadnych negatywnych konsekwencji tego, że zaniechał niezwłocznego zaspokojenia roszczenia konsumenta. Natomiast brak obowiązku zapłaty ustawowych odsetek za opóźnienie może nie realizować tak zwanego efektu odstraszającego polegającego na zniechęceniu przedsiębiorcy do zawierania w umowach nieuczciwych warunków. Wagę „skutku zniechęcającego” Trybunał Sprawiedliwości podkreślał wielokrotnie w swoim orzecznictwie.5 Trybunał Sprawiedliwości wskazał również, że dla osiągnięcia skutku zniechęcającego (który wynika z art. 6 ust. 1 w zw. z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13) konieczne jest zapewnienie dla konsumentów odpowiednich skutków restytucyjnych,6 a ponadto podział strat wynikających ze stwierdzenia nieważności umowy nie powinien być równy. 7

50.  W tym kontekście należy dodać, że odsetki ustawowe za opóźnienie spełniają kilka istotnych funkcji. Po pierwsze, odsetki ustawowe za opóźnienie stanowią szczególny rodzaj zryczałtowanego odszkodowania, ponieważ sam fakt korzystania z cudzych pieniędzy stanowi dla dłużnika korzyść, a dla wierzyciela szkodę związaną z potencjalnymi sposobami korzystania pieniędzy, w tym możliwością ulokowania ich na oprocentowanym rachunku oszczędnościowym (funkcja kompensacyjna). Po drugie, odsetki ustawowe za opóźnienie stanowią swoistą „sankcję cywilną” dla nierzetelnego dłużnika i mają one na celu nakłonić go do jak najszybszego wykonania zobowiązania (funkcja stymulująca, represyjna). Po trzecie, odsetki ustawowe za opóźnienie pełnią funkcję waloryzacyjną, ponieważ rekompensują wierzycielowi szkodę związaną z utratą siły nabywczej pieniądza w czasie.8 Natomiast ograniczenie zakresu należności, od której przysługują konsumentowi odsetki ustawowe za opóźnienie oznacza, że każda z tych funkcji zostaje osłabiona, co może stanowić przejaw naruszenia zasady skuteczności. Wiąże się to bowiem z pozbawieniem konsumenta prawa do rekompensaty za upływ czasu i jednocześnie z brakiem wyciągnięcia konsekwencji wobec przedsiębiorcy za opóźnienie w spełnieniu świadczenia.

51.  W powyższym kontekście należy również zwrócić, że Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że w określonej sytuacji pozbawienie konsumenta prawa do odsetek za opóźnienie narusza art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz zasadę skuteczności.9 Orzeczenia te odnosiły się jednak do skutków prawnych skorzystania przez bank z prawa zatrzymania (art. 496-497 k.c.), a potrącenie (art. 498-499 k.c.) stanowi inną instytucję prawa cywilnego. Niemniej jednak sąd odsyłający zwraca się do Trybunału Sprawiedliwości o udzielenie wskazówek, czy również w sytuacji złożenia oświadczenia o potrąceniu przepisy dyrektywy 93/13 sprzeciwiają się ograniczeniu prawa konsumenta do odsetek za opóźnienie.

52.  Pytanie prejudycjalne.

53.  Mając powyższe na uwadze, Sąd odsyłający uznał za zasadne na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

54.  czy w kontekście uznania za nieważną w całości umowy kredytu zawartej z konsumentem przez przedsiębiorcę, a to ze względu na to, że umowa ta zawierała nieuczciwe warunki, bez których nie mogła dalej obowiązywać, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym złożenie przez konsumenta oświadczenia o potrąceniu jego wierzytelności w zakresie należności głównej ma moc wsteczną od chwili, kiedy wierzytelność ta stała się wymagalna, co eliminuje skutki opóźnienia w zapłacie tej należności i powoduje umorzenie odsetek ustawowych za opóźnienie, które w razie braku potrącenia byłyby należne konsumentowi od przedsiębiorcy.

55.  Zawieszenie postępowania przed sądem odsyłającym.

56.  W związku ze zwróceniem się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na niniejsze pytanie prejudycjalne, należało zawiesić postępowanie przez sądem odsyłającym w zakresie powództwa o zapłatę na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c.

sędzia del.

Michał Maj

1 Vide:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.1.2004 r., IV CK 362/02,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.04.2014 r. V CSK 242/13,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5.03.2019 r., II CSK 41/18.

2 Vide A. Rzetecka-Gil [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, LEX/el. 2011, art. 499, pkt 31, a także:

- A. Janiak [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogólna, wyd. II, red. A. Kidyba, Warszawa 2014, art. 499, pkt 9,

- A. Olejniczak, System Prawa Prywatnego. Prawo zobowiązań – część ogólna. Tom 6, rozdział X, § 61, nb 66,

- T. Wiśniewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2018, art. 499, pkt 9,

- W. Kurowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 499, pkt 9,

- M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 353–626. Wyd. 3, Warszawa 2022, art. 499, nb 6,

- E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 11, Warszawa 2023, art. 499 k.c., nb 11,

- G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, Warszawa 2024, art. 499, pkt 6,

- G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2024, art. 499, pkt 7 i 16,

- M. Załucki (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2024, art. 499, nb 1,

- W. Borysiak (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 33, Warszawa 2024, art. 499, pkt 13,

- P. Machnikowski (red.), Zobowiązania. Część ogólna. Tom II. Komentarz, Warszawa 2024, art. 499, nb 28,

- K. Szadkowski, Potrącenie roszczeń o kary umowne ze szczególnym uwzględnieniem kar umownych naliczanych w stosunku do jednostki czasu, PS 2023, nr 6, s. 82-103.

3 Vide P. Machnikowski (red.), Zobowiązania. Część ogólna. Tom II. Komentarz, Warszawa 2024, art. 499, nb 2-3.

4 Vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.04.2014 r., V CSK 242/13.

5 Vide:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14.06.2012 r., C-618/10, B. E. de C., pkt 69,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30.04.2014 r, C-26/13, K., pkt 79.

6 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21.12.2016 r., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, G. N., pkt 63.

7 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16.03.2023 r., C-6/22, M.B. i in. (E. (...)), pkt 24-28.

8 Vide A. Rzetecka-Gil, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna, LEX/el. 2011, art. 481, pkt 16-21.

9 Vide:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14.12.2023 r., C-28/22, G. (...) Bank, pkt 85-87,

- postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.05.2024 r., C-424, S. Bank (...), pkt 36-37.