Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

POSTANOWIENIE

Dnia 24 lutego 2025 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: protokolant sądowy Emilia Zadrożna

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2025 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa JK, KK, KB, AP

przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w G.

o ustalenie i zapłatę, ewentualnie o ustalenie

postanawia:

I. na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytania:

czy art. 3 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą:

- konsumenta nie wiąże jedynie nieuczciwy element warunku umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, który przewiduje, że kurs średni Narodowego Banku Polskiego stosowany do przeliczeń kursowy jest modyfikowany o marżę w wysokości ustalanej przez bank udzielający kredytu,

- konsumenta wiąże pozostała część warunku umownego, który przewiduje, że saldo kredytu oraz wysokość rat kapitałowo-odsetkowych są przeliczane przy zastosowaniu kursu średniego Narodowego Banku Polskiego,

II. na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. zawiesić postępowanie do czasu udzielenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odpowiedzi na powyższe pytanie prejudycjalne.

sędzia del.

Michał Maj

Sygn. akt XXVIII C 23044/22

UZASADNIENIE POSTANOWIENIA Z DNIA 24 LUTEGO 2025 ROKU

- WNIOSEK O WYDANIE ORZECZENIA W TRYBIE PREJUDYCJALNYM

Dnia 24 lutego 2025 roku

1.  Sąd odsyłający.

2.  Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj, adres: ulica (...), (...)-(...) W., telefon: (...), e-mail: @.

3.  Strony w postępowaniu głównym i ich przedstawiciele.

4.  Powodowie: JK (adres: T), KK (adres: T), KB (adres: Ł) i AP (adres: J) reprezentowani przez radcę prawnego MK (adres: W, e-mail: @, (...)).

5.  Pozwany: Bank (...) S.A. (adres: G) reprezentowany przez radcę prawnego AS (adres: W, e-mail: @, (...)).

6.  Przedmiot sporu w postępowaniu głównym i istotne okoliczności faktyczne:

7.  W pozwie wniesionym w dniu 24.11.2022 r. powodowie zwrócili się o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu numer (...) z dnia 16.05.2007 r i o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 369.587,64 PLN z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26.10.2022 r. do dnia zapłaty. Na wypadek nieuwzględnienia przez sąd tego roszczenia, powodowie wnieśli o ustalenie, że nie wiążą ich postanowienia umowne zawarte w § 1 ust 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 6 i § 17 powyższej umowy kredytu.

8.  Powodowie uzasadnili powyższe żądanie stwierdzając, że wskazane warunki umowne są nieuczciwe, a wobec tego nie wiążą ich. Zdaniem powodów warunki te określają główny przedmiot świadczenia umowy, a wykonywanie umowy nie jest możliwe po ich wyłączeniu, wobec czego umowa ta jest nieważna. Natomiast na wypadek, gdyby Sąd nie przychylił się do stanowiska, że umowa jest nieważna i uznał, że umowa jest możliwa do wykonania bez nieuczciwych warunków umownych, powodowie domagają się stwierdzenia, że wskazane warunki umowne nie wiążą ich.

9.  W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa, wskazując, że umowa nie jest nieważna i nie zawiera nieuczciwych warunków.

10.  Sąd odsyłający na podstawie zgromadzonych dokumentów ustalił, że w dniu 16.05.2007 r. została zawarta umowa kredytu nr (...), na podstawie której (...) Bank S.A. (poprzednik prawny pozwanego) udzielił JK i ZK kredytu na okres 324 miesięcy na spłatę kredytu mieszkaniowego udzielonego przez (...) w dniu 7.09.2004 r. Kredyt był oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę stawki L3 i stałej marży banku. Umowa zawierała postanowienia o następującej treści.

11.  Bank udziela kredytobiorcy kredytu w kwocie 358.671,31 PLN, indeksowanego kursem CHF, na warunkach określonych w umowie, a kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania kredytu zgodnie z postanowieniami umowy, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami, w terminach oznaczonych w umowie oraz zapłaty bankowi prowizji, opłat i innych należności wynikających z umowy (§ 1 ust. 1 zdanie pierwsze).

12.  W dniu wypłaty saldo jest wyrażane w walucie obcej do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty, do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17 (§ 1 ust. 1 zdanie trzecie).

13.  W przypadku gdy kredyt jest indeksowany kursem waluty obcej, zmiana tego kursu będzie miała wpływ na wysokość raty oraz saldo zadłużenia z tytułu kredytu, przy czym saldo zadłużenia może przewyższyć wartość nieruchomości, a ryzyko z tego tytułu ponosi kredytobiorca (§ 6 ust. 3).

14.  Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich zostanie przeliczona na walutę do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez bank (§ 7 ust. 2 zdanie trzecie).

15.  Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez kredytobiorcę, będzie następować z datą wpływu środków do banku, według kursu sprzedaży waluty do której jest indeksowany kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. obowiązującego w dniu wpływu środków do banku (§ 10 ust. 6 zdanie pierwsze).

16.  Do rozliczania transakcji wypłat i spłat Kredytów stosowane są odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji (§ 17 ust. 1). Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna (§ 17 ust. 2). Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży (§ 17 ust. 3). Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Banku S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże (...) Banku S.A. (§ 17 ust. 4). Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie Banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Banku S.A. ((...))” (§ 17 ust. 5).

17.  ZK zmarł w dniu 7.01.2015 r., a spadek po nim w udziałach po 1/4 części nabyli: JK, KK, KB i AP.

18.  Właściwe przepisy prawne.

19.  Przepisy polskie.

20.  Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93, ze zm.), dalej: k.c.

21.  Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1).

22.  Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2).

23.  Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny (art. 385 ²).

24.  Przepisy Unii Europejskiej.

25.  Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29 - wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 2, s. 288), dalej: dyrektywa 93/13.

26.  Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, uznaje się za nieuczciwe, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta (art. 3 ust. 1).

27.  Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków (art. 6 ust. 1).

28.  Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami (art. 7 ust. 1).

29.  Uzasadnienie odesłania.

30.  Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 26.03.2019 r., stwierdził, że artykuły 6 i 7 dyrektywy 93/13 stoją one na przeszkodzie temu, żeby uznany za nieuczciwy warunek umowny dotyczący natychmiastowej wymagalności kredytu hipotecznego został częściowo utrzymany w mocy poprzez usunięcie elementów przesądzających o jego nieuczciwym charakterze w przypadku, gdyby to usunięcie sprowadzało się do mającej wpływ na istotę tych warunków zmiany ich treści ( vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26.03.2019 r., C‑70/17 i C‑179/17, (...), pkt 64).

31.  Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 29.04.2021 r. podtrzymał powyższe stanowisko oraz wskazał, że „Jedynie gdyby element klauzuli indeksacyjnej rozpatrywanego w postępowaniu głównym kredytu hipotecznego dotyczący marży Banku (...) stanowił zobowiązanie umowne odrębne od innych postanowień umownych, które mogłoby być przedmiotem zindywidualizowanego badania jego nieuczciwego charakteru, sąd krajowy mógłby go usunąć.” W konkluzji Trybunał stwierdził, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru oraz stoją na przeszkodzie temu, by sąd odsyłający usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty ( vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank (...), pkt 70, 71, 80).

32.  Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 8.09.2022 r. podtrzymał powyższe stanowisko i wskazał, że postanowienie umowne przewidujące wymóg uzyskania zgody banku do dokonywania spłaty rat kredytu denominowanego do CHF bezpośrednio w tej walucie nie stanowi odrębnego zobowiązania umownego ( vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 - C-82/21, (...), pkt 62-64).

33.  Z powyższego orzecznictwa wynika, że sąd krajowy jest obowiązany dokonać oceny, czy charakter odrębnych zobowiązań umownych mają te części postanowień umowy kredytu indeksowanego do CHF, które przewidują, że kurs średni Narodowego Banku Polskiego jest obniżony o marżę kupna albo podwyższany o marżę sprzedaży. Problem sprowadza się do oceny następujących (wyróżnionych pogrubioną czcionką) części § 17 ust. 2-4 umowy:

- Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna (§ 17 ust. 2).

- Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży (§ 17 ust. 3).

- Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Banku S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży (...)S.A. (§ 17 ust. 4).

Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 19.04.2021 r. stwierdził, że tego rodzaju ocena pozostaje w kompetencji sądów krajowych, jednak orzecznictwo sądów polskich w przedmiocie tej oceny pozostaje rozbieżne. Z tej też przyczyny sąd odsyłający zwraca się do Trybunału Sprawiedliwości o udzielenie dalszych wskazówek co do kryteriów tej oceny, co pozwoli sądom krajowym na podjęcie decyzji zgodnych z celami dyrektywy 93/13.

34.  W postanowieniu z dnia 7.02.2023 r., które dotyczyło umowy kredytu pozwanego banku o tożsamej treści, Sąd Najwyższy wskazał, że „W przypadku umowy badanej w niniejszej sprawie jednak Sąd odwoławczy ustalił, że kwestionowane klauzule indeksacyjne dotyczą w równym stopniu wyliczenia samego zobowiązania kredytowego (świadczenia głównego), sposobu kalkulacji należnych rat, jak i naliczania marży. Z tej przyczyny nie znalazł podstaw do wyinterpretowania oddzielnej normy prawnej odnoszącej się wyłącznie do marży banku.” ( vide uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7.02.2023 r., I CSK 4195/22).

35.  Podobne stanowiło zajął Sąd Najwyższy w wyrku z dnia 18.05.2022 r., w którym stwierdził, że „Klauzula indeksacyjna została bowiem sformułowana w ten sposób, że kurs kupna waluty określono jako wynik działania: średni kurs waluty ogłoszony w tabeli kursów NBP minus marża kupna, zaś odpowiednio kurs sprzedaży waluty określono jako wynika działania: średni kurs waluty ogłoszony w tabeli kursów NBP plus marża sprzedaży, z tym że za każdym razem odwoływano się do Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez [X.] Bank SA (z daty wpływu środków do Banku). Umowa nie opisywała jednak zasad wyliczenia marży jako czynnika mającego wpływ na kurs waluty i w tym zakresie pozostawiała bankowi swobodę. Taki zaś mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, zaś klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną (…). W ocenie Sąd Najwyższego eliminacja jedynie części klauzuli dotyczącej marży banku zmienia sens brzmienia całego postanowienia umownego nie usuwając przy tym zagrożenia interesu konsumenta. Nie jest to zmiana wystarczająca do uznania, że klauzula określająca główne świadczenia stron została wyrażona jasno i jednoznacznie. Sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru postanowienia umownego powinno mieć z reguły skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku tego postanowienia. Taki skutek, po wyeliminowaniu postanowienia dotyczącego marży banku, w realiach sprawy nie nastąpił. Odmienne stanowisko przyczyniłoby się do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to jednak umowa nadal obowiązywać, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców, co na tle dyrektywy 93/12/EWG wydaje się nieuzasadnione” ( vide uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18.05.2022 r., II CSKP 1316/22).

36.  Niemniej jednak w większości orzeczeń Sąd Najwyższy zajmuje odmienne stanowisko, zgodnie z którym odwołania do kursu średniego NBP i do marży kursowej (...) Banku stanowią dwa osobne warunki umowne.

37.  Tytułem przykładu należy wskazać, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1.06.2022 r. doszedł do wniosku, że „postanowienie umowne dotyczące marży banku w odniesieniu do ustalania kursu franka szwajcarskiego ma charakter samodzielny, co pozwala na eliminację jedynie elementu odnoszącego się do modyfikacji średniego kursu NBP marżą banku.” Ta ocena doprowadziła Sąd Najwyższy do następującej konkluzji: „W realiach niniejszej sprawy usunięcie wskazanego postanowienia odnoszącego się do marży banku oznacza, iż w stosunkach stron wiążący powinien być kurs średni NBP. Skutkiem tego dalsze trwanie umów łączących pozwanego z powodami jest obiektywnie możliwe. Jest to też zbieżne z celem dyrektywy 93/13, by umowa w pozostałej części co do zasady nadal obowiązywała strony. Na koniec podkreślenia wymaga, że usunięcie niedozwolonego postanowienia umownego nie oznacza w tym wypadku niedopuszczalnej w świetle dyrektywy zmiany nieuczciwego warunku, w szczególności zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego – innym postanowieniem. W konsekwencji nie dochodzi do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców przez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów” ( vide pkt 10 uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1.06.2022 r., II CSKP 364/22).

38.  Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20.06.2023 r., w którym wskazał, że „postanowieniem umownym (warunkiem umowy) jest fragment oświadczenia stron, co obejmuje zdanie, ale także fragment zdania o samodzielnym znaczeniu normatywnym. Postanowienie umowy nie zawsze znajduje wyraz w odrębnej jednostce redakcyjnej (odrębnym zdaniu, paragrafie, artykule); przez takie postanowienie należy rozumieć odrębną decyzję co do unormowania jakiegoś fragmentu relacji między stronami, która może zostać zapisana w różny sposób w dokumencie umowy – jako osobne zdanie, ale także jako jego część. Postanowienie o doliczaniu (bądź odliczaniu) marży banku od kursu średniego NBP spełnia to kryterium. Pełni ono samodzielną rolę ekonomiczną, odrębną od roli spełnianej przez postanowienie odwołujące się do kursu średniego NBP jako podstawy indeksacji. To ostatnie postanowienie ma na celu samo umożliwienie funkcjonowania kredytu jako kredytu indeksowanego – bez określenia kursu waluty kredyt taki jest niemożliwy. Natomiast wprowadzenie marży nakierowane jest na zapewnienie bankowi dodatkowej korzyści ekonomicznej, swoistego wynagrodzenia związanego z przeliczaniem waluty. W opinii Sądu Najwyższego ingerencja w umowę polegająca na wyeliminowaniu możliwości doliczania marży przez bank jest wystarczająca dla osiągnięcia celu w postaci postawienia konsumenta w takiej sytuacji faktycznej i prawnej, jak gdyby nieuczciwy warunek w umowie nie został zastrzeżony.” ( vide uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2023 r., II CSKP 1476/22).

39.  Analogiczne zapatrywanie zostało zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22.02.2024 r., w którym wskazano: „Pojęcie „warunku umowy” oznacza mający znaczenie normatywne fragment oświadczenia, co obejmuje zdanie, ale także fragment zdania o znaczeniu normatywnym. (tak np. SN w wyrokach z 27 lutego 2004 r., V CK 293/03, OSNC 2005, nr 3, poz. 51, i z 8 czerwca 2017 r., V CSK 563/16, w odniesieniu do art. 58 § 3 k.c., dotyczącego nieważności części czynności prawnej). Nie zawsze bowiem postanowienie umowy ujęte jest w odrębnej jednostce redakcyjnej, a w każdym razie ujęcie takie nie ma charakteru przesądzającego o uznaniu, że treść wyrażona w danej jednostce redakcyjnej stanowi jedno postanowienie umowy. Takie rozumienie „warunku umowy” mogłoby prowadzić do przypadkowych rezultatów zależnych jedynie od przyjętej przez strony postaci oświadczenia woli, a mianowicie od tego, czy kilka warunków zostało wyrażonych w odrębnych zdaniach, czy też stanowią elementy jednego wyodrębnionego językowo lub graficznie postanowienia umownego (zob. wyrok SN z 1 czerwca 2022 r., II CSKP 364/22, OSNC-ZD 2022/4/51). W związku z powyższym uznanie w rozpoznawanej sprawie § 17 umowy kredytu za abuzywny wymaga rozstrzygnięcia, czy określanie kursu waluty jako „średni kurs NBP” pomniejszony lub powiększony o marżę banku mieści w sobie dwa „warunki umowy” – pierwszy odnoszący się do niezależnego czynnika (kursu średniego NBP), drugi – do czynnika zależnego wyłącznie od woli strony umowy (marży banku), czy też jest jednym niepodzielnym warunkiem umownym podlegającym ocenie pod kątem abuzywności. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym sprawę podziela argumentację zawartą w wyroku Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2022 r., II CSKP 364/22, prowadzącą do wniosku, że postanowienie umowne dotyczące marży banku w odniesieniu do ustalania kursu franka szwajcarskiego ma charakter samodzielny, co pozwala na eliminację jedynie elementu odnoszącego się do modyfikacji średniego kursu NBP marżą banku.” ( vide uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22.02.2024 r., II CSKP 11/23).

40.  Również w wyroku z dnia 5.06.2024 r. Sąd Najwyższy uznał, że „postanowienie umowne dotyczące marży banku w odniesieniu do ustalania kursu franka szwajcarskiego ma charakter samodzielny, co pozwala na eliminację jedynie tego fragmentu jednostki redakcyjnej umowy, który odnosi się do modyfikacji średniego kursu NBP taką marżą” ( vide uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5.06.2024 r., II CSKP 1468/22).

41.  Także w wyroku z dnia 30.10.2024 r. Sąd Najwyższy wskazał, że „postanowienie umowne dotyczące marży banku w odniesieniu do ustalania kursu CHF ma charakter samodzielny, co pozwala ‎na eliminację jedynie tego fragmentu jednostki redakcyjnej umowy, który odnosi ‎się do modyfikacji średniego kursu NBP taką marżą (‎…). Za takim rozumowaniem przemawia w szczególności argument, zgodnie z którym o zakwalifikowaniu danego postanowienia jako abuzywnego nie może rozstrzygać podział umowy na jednostki redakcyjne. W takim przypadku strony mogłyby bowiem wpływać na abuzywność postanowień umowy, nie zmieniając ‎ich treści, tj. przyjętych praw i obowiązków, ale wyłącznie odpowiednio dzieląc ‎lub łącząc te postanowienia w odpowiednie fragmenty (zdania, punkty, paragrafy itp.). W konsekwencji należy przyjąć, że niedozwolony charakter przypisać można takiemu fragmentowi umowy, który wyraża odrębną treść normatywną. Pogląd ‎ten został wyrażony w orzecznictwie w odniesieniu do postanowienia, w którym przewidziano powiększenie ceny o podatek od towarów i usług ‎(…). Podobnie, jako samodzielny, ocenić należy fragment zdania umowy kredytu ocenianej w rozpoznawanej sprawie, w którym przewidziano podwyższenie albo obniżenie średniego kursu waluty NBP o marżę banku.” ( vide uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30.10.2024 r., II CSKP 1939/22).

42.  W końcu w postanowieniu z dnia 6.11.2024 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że „istnieje możliwość dalszego obowiązywania umowy po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych, w sytuacji gdy umowa taka zawiera elementy konieczne dla określenia treści charakterystycznych dla danego stosunku prawnego i jest oparta na obiektywnym kryterium określenia wartości spłacanego kredytu, jakim był średni kurs NBP. W takim wypadku Sąd Najwyższy uznaje, że niedozwolony charakter ma tylko dowolne określenie marży banku i przyjmuje w związku z tym, że postanowienie pozostaje bezskuteczne tylko w takim zakresie. W rezultacie zarówno kurs kupna, jak i kurs sprzedaży, równe są kursowi średniemu NBP. Powyższe stanowisko zakłada, że możliwe jest pozostawienie w mocy ujętej językowo części postanowienia, jeżeli niedozwolone fragmenty da się usunąć bez zmiany struktury i sensu postanowienia” ( vide uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6.11.2024 r., I CSK 3948/23).

43.  Sąd odsyłający ma jednak wątpliwości co do tego, czy powyższa wykładania jest zgodna z celami dyrektywy 93/13, wyjaśnionymi między innymi w wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20. Najpoważniejsze zastrzeżenia budzi ocena, że części postanowień umownych o brzmieniu „minus marża kupna ustalona decyzją banku” i „plus marża sprzedaży ustalona decyzją banku” stanowią odrębne zobowiązania umowne, które mogą być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru, o których mowa w punkcie 80 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20. Wydaje się bowiem, że skoro omawiane części postanowień przewidują tylko modyfikację kursu średniego NBP, to świadczy o ich akcesoryjnym charakterze, a zatem nie posiadają one samodzielnego bytu, oderwanego od pozostałej części postanowień umownych. Trudno bowiem zgodzić się ze stanowiskiem, że sformułowania o treści „minus marża kupna ustalona decyzją banku” i „plus marża sprzedaży ustalona decyzją banku” określają jakiekolwiek prawa lub obowiązki stron umowy. W związku z tym sąd odsyłający zwraca się do Trybunału Sprawiedliwości o udzielenie stosownych wskazówek dotyczących tego, jak należy rozumieć pojęcie „warunki umowy”, o którym mowa w art. 3 ust. 1 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13).

44.  W powyższym kontekście adekwatne wydaje się być stanowisko Komisji Europejskiej, która wskazała, że „przedmiotowe elementy § 17 ust. 2 i 3 umowy rzeczywiście wydają się stanowić nieodłączną część, odpowiednio, kursów zakupu i sprzedaży. Z tego względu te części trudno uznać za stanowiące odrębne i autonomiczne zobowiązania. Ponadto odniesienia do kursu zakupu/sprzedaży znajdują się - przynajmniej - w innych ustępach § 17. W związku z tym usunięcie spornych fragmentów nie byłoby wystarczające: konieczne byłyby dalsze dostosowania brzmienia § 17 (a zatem pewna zmiana treści warunku) w celu zachowania spójności prawnej tekstu. Taka zmiana byłaby, jak wielokrotnie podkreślał Trybunał, sprzeczna z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13.” ( vide Uwagi na piśmie Komisji Europejskiej z dnia 15.09.2023 r. w sprawie C-301/23, str. 25, pkt 63).

45.  Co więcej, zastrzeżenia budzi ocena, czy rezultat kontroli postanowień umownych taki, jak określono w przytoczonych wyrokach Sądu Najwyższego, pozostaje zgodny z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 i z zasadą skuteczności. Mianowicie Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że umowa kredytu pozwanego banku jest ważna i powinna pozostać w mocy, z tą tylko modyfikacją, że do przeliczeń kursowych powinny mieć zastosowanie kursy średnie Narodowego Banku Polskiego, niezmodyfikowane o marżę pozwanego banku. To zaś oznacza minimalną ingerencję w treść umowy oraz zobowiązanie banku do zwrotu jedynie niewielkiej części pobranych od kredytobiorcy świadczeń, stanowiącej równowartość stosowanego spreadu walutowego. Natomiast sąd odsyłający zastanawia się, czy tego rodzaju skutek realizuje cele dyrektywy 93/13, w tym w szczególności „cel odstraszający”, o którym mowa w punkcie 80 wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20. Przedstawiony sposób wykładni wydaje się bowiem zmierzać do podobnego rezultatu, co zmiana treści nieuczciwego warunku umownego, a to, jak wskazał Trybunał Sprawiedliwości, „przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów (zob. podobnie ww. postanowienie w sprawie P.’, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo), ponieważ nadal byliby oni zachęcani do stosowania rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców” ( vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14.06.2012 r., C‑618/10, (...) pkt 69).

46.  Wobec powyższego trafna wydaje się być wyrażona w krajowej literaturze konkluzja, że „zwroty „marża kupna” i „marża sprzedaży” samodzielnie nie stanowią autonomicznych zobowiązań podlegających badaniu pod kątem ich abuzywności, gdyż dopiero w powiązaniu z dalszą, uzupełniającą treścią umowy mogą stanowić przedmiot takiej efektywnej oceny. Jest to bowiem jedna klauzula waloryzacyjna, a sam zapis „plus/minus marża” nie niesie w sobie samodzielnej treści kontraktowej. W umowie przewidziano bowiem jedno świadczenie – wypłacany kredyt oraz raty kredytu w wysokości wynikającej z tabeli kursowej banku, bez wyodrębnienia świadczenia spełnianego według średniego kursu NBP i świadczenia stanowiącego marżę banku, która jedynie precyzuje to zobowiązanie. Świadczy o tym wynik wykładni językowej i użycie sformułowań: „plus”, „minus”, co podkreśla jedynie korygujący charakter marży w stosunku do pojęcia kursu sprzedaży i kursu kupna. Powoduje to, że pominięcie marży sprawi, iż klauzule przeliczeniowe w wersji zamieszczonej w treści umowy stracą całkowicie swój dotychczasowy sens i znaczenie. Nie ogranicza się ono zresztą do waloru arytmetycznego. W efekcie takiego zabiegu „rozszczepienia” omawianego warunku umownego doszłoby bowiem do modyfikacji klauzuli bez zachowania jej pierwotnej istoty i celu, co kłóci się z wymogiem transparentności klauzul i efektywności ochrony, mającej na celu zniechęcenie przedsiębiorców do włączania do umów nieuczciwych warunków umownych. Wyeliminowanie elementu dotyczącego marży stanowiłoby przeprowadzenie redukcji utrzymującej skuteczność abuzywnej klauzuli waloryzacyjnej, złożonej z nierozerwalnie połączonych ze sobą elementów, przez podzielenie jej na część wadliwą i tę dopuszczalną w postaci średniego kursu złotego do danej waluty ogłoszonego w tabeli kursów NBP, co zmieniałoby sens umowy i osłabiało prewencyjne znaczenie przepisów o ochronie konsumentów, skłaniając przedsiębiorców do stosowania „hybrydowych” abuzywnych klauzul umownych, zapobiegających upadkowi umowy przez możliwość rozczłonkowania klauzuli. Taki zabieg zmienia sens pierwotnego brzmienia postanowienia umownego, gdyż pozbawia bank zysku wynikającego ze spreadu walutowego, podczas gdy to właśnie niejasny zysk banku wynikający z różnicy kursu walutowego stanowił o nieuczciwości warunku umownego.” ( vide Paulina Asłanowicz, Kredyty waloryzowane do waluty obcej w praktyce orzeczniczej, WKP 2023, s. 182-183).

47.  Pytanie prejudycjalne.

48.  Mając powyższe na uwadze, Sąd odsyłający uznał za zasadne na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

czy art. 3 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą:

- konsumenta nie wiąże jedynie nieuczciwy element warunku umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, który przewiduje, że kurs średni Narodowego Banku Polskiego stosowany do przeliczeń kursowy jest modyfikowany o marżę w wysokości ustalanej przez bank udzielający kredytu,

- konsumenta wiąże pozostała część warunku umownego, który przewiduje, że saldo kredytu oraz wysokość rat kapitałowo-odsetkowych są przeliczane przy zastosowaniu kursu średniego Narodowego Banku Polskiego.

49.  Zawieszenie postępowania przed sądem odsyłającym.

50.  W związku ze zwróceniem się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na niniejsze pytanie prejudycjalne, należało zawiesić postępowanie przez sądem odsyłającym na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c.

sędzia del.

Michał Maj