Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie

POSTANOWIENIE

Dnia 16 grudnia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj

Protokolant: protokolant sądowy Emilia Zadrożna

po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 2024 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko T. K., D. J. i J. J.

o zapłatę

postanawia:

I. na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

czy art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności, proporcjonalności, pewności prawa i prawa do sądu należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą:

1. bieg terminu przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi o zwrot świadczeń nienależnych spełnionych na podstawie umowy, która stała się nieważna na skutek zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, zostaje przerwany przez złożenie przez konsumenta oświadczenia, że jest świadomy, że w związku z nieważnością umowy ma obowiązek zwrócić świadczenie, które otrzymał od przedsiębiorcy na podstawie nieważnej umowy,

2. złożenie przez konsumenta powyższego oświadczenia może uzasadniać nieuwzględnienie upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi,

II. na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. zawiesić postępowanie w zakresie powództwa (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. przeciwko T. K. o zapłatę do czasu udzielenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odpowiedzi na powyższe pytanie prejudycjalne.

sędzia del.

Michał Maj

Sygn. akt XXVIII C 23428/22

UZASADNIENIE POSTANOWIENIA Z DNIA 16 GRUDNIA 2024 ROKU

- WNIOSEK O WYDANIE ORZECZENIA W TRYBIE PREJUDYCJALNYM

Dnia 16 grudnia 2024 roku

1.  Sąd odsyłający.

2.  Sąd Okręgowy w Warszawie XXVIII Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: sędzia del. Michał Maj, adres: ulica Przyokopowa 33, 01-208 Warszawa, telefon: (...), e-mail:(...)

3.  Strony w postępowaniu głównym i ich przedstawiciele.

4.  Powód: (...) spółka akcyjna (adres: ulica (...), (...)-(...) W.) reprezentowany przez radcę prawnego A. S. (adres: (...)sp.k. ul. (...), (...)-(...) W., e-mail: (...).pl, telefon: (...)).

5.  Pozwani: T. K. (adres: ulica (...), (...)-(...) W.), D. J. i J. J. (adres: ulica (...), (...)-(...) W.), wszyscy reprezentowani przez radcę prawnego P. W. (adres: (...) s.c. (...)-(...) K., ul. (...), e-mail: (...).pl, telefon: (...)).

6.  Przedmiot sporu w postępowaniu głównym i istotne okoliczności faktyczne.

7.  W dniu 20.02.2007 r. bank zawarł z konsumentami umowę kredytu hipotecznego, na podstawie której udzielił im kredytu w kwocie 1.958.800 PLN (§ 1 ust. 2) na zakup nieruchomości stanowiącej działkę gruntu oznaczoną numerem (...), położoną w W. przy ulicy (...) (§ 1 ust. 1). Umowa została zawarta na okres 204 miesięcy (§ 1 ust. 4). Oprocentowanie kredytu było zmienne (§ 10 ust. 1) i stanowiło sumę stawki referencyjnej LIBOR CHF 3M i stałej marży banku wynoszącej 1% (§ 10 ust. 2). Kredyt był indeksowany (waloryzowany) do waluty CHF (§ 1 ust. 3). Kwota kredytu wyrażona w walucie CHF była określana na podstawie kursu kupna waluty CHF z tabeli kursowej banku z dnia i godziny uruchomienia kredytu (§ 7 ust. 1). Raty kapitałowo-odsetkowe były spłacane w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej banku, obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (§ 11 ust. 4).

8.  Na podstawie powyższej umowy bank w dniu 22.02.2007 r. udostępnił kwotę 1.958.800 PLN T. K., która za wypłaconą kwotę kupiła nieruchomość stanowiącej działkę gruntu oznaczoną numerem(...), położoną w W. przy ulicy (...) i pozostaje jej wyłączną właścicielką. Bank nie wypłacił żadnych środków D. J. i J. J., którzy zostali kredytobiorcami wyłącznie w celu zapewnienia zdolności kredytowej niezbędnej do udzielenia kredytu w kwocie 1.958.800 PLN.

9.  W dniu 21.12.2017 r. kredytobiorcy złożyli w Sądzie Okręgowym w Warszawie pozew przeciwko bankowi, w którym wnieśli o ustalenie nieważności powyższej umowy kredytu. W uzasadnieniu pozwu kredytobiorcy wskazali, że § 7 ust. 1 i § 11 ust. 4 umowy kredytu stanowią nieuczciwe warunki umowne, bez których umowa nie może być wykonywana, co uzasadnia żądanie ustalenia nieważności umowy. Sprawa została zarejestrowana pod sygn. akt I C 1381/17, a odpis pozwu został doręczony bankowi w dniu 15.01.2018 r. Bank w dniu 14.02.2018 r. złożył odpowiedź na pozew, w której wniósł o oddalenie powództwa kredytobiorców oraz zarzucił, że umowa nie jest nieważna i nie zawiera nieuczciwych warunków umownych. W toku postępowania T. K. została dwa razy przesłuchana przez sąd na terminach rozprawy w dniach 9.01.2019 r. i 3.10.2019 r. i podczas każdego z przesłuchań wskazała, że jest świadoma skutków ustalenia nieważności umowy oraz rozumie, że nieważność umowy kredytu oznacza, że jest zobowiązana zwrócić bankowi równowartość całej kwoty kredytu, którą otrzymała, akceptuje te skutki i zgadza się na ustalenie nieważności umowy kredytu. Wyrokiem z dnia 5.11.2019 r. Sąd Okręgowy w Warszawie ustalił, że umowa kredytu z dnia 20.02.2007 r. jest nieważna, a w uzasadnieniu tego wyroku wskazał, że przyczyną ustalenia nieważności tej umowy było zawarcie w § 7 ust. 1 i § 11 ust. 4 umowy nieuczciwych warunków umownych, bez których utrzymanie umowy w mocy jest niemożliwe. Wyrok ten został zaskarżony przez bank apelacją, którą oddalił Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 21.01.2021 r., sygn. akt I ACa 165/20. Bank wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie, natomiast Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 27.01.2022 r. odmówił przyjęcia do rozpoznania tej skargi kasacyjnej.

10.  Niniejsze postępowanie zainicjował bank, który w dniu 2.12.2022 r. złożył przeciwko kredytobiorcom pozew, w którym domaga się zasądzenia na jego rzecz od kredytobiorców solidarnie kwoty 1.958.800 PLN z ustawowymi odsetkami za opóźnienie tytułem zwrotu równowartości kapitału kredytu udostępnionego pozwanym. Zdaniem powoda podstawę prawną roszczenia o zapłatę stanowi art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.

11.  W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o oddalenie powództwa. Pozwani podnieśli, że powodowi nie przysługuje żadne roszczenie w stosunku do D. J. i J. J., ponieważ bank nigdy nie wypłacił im jakichkolwiek środków pieniężnych, a zatem nie są oni zobowiązani do zwrotu żadnego świadczenia powodowi. Pozwani przyznali natomiast, że cała kwota kredytu została wypłacona T. K., ale zarzucili, że roszczenie o zwrot tej kwoty w stosunku do pozwanej uległo przedawnieniu. Pozwani zwrócili uwagę, że domagali się ustalenia nieważności umowy kredytu w pozwie w sprawie o sygn. akt I C 13817/17, a skoro odpis tego pozwu został doręczony pozwanemu w dniu 15.01.2018 r., to bieg terminu przedawnienia roszczenia rozpoczął się w tej dacie i upłynął z dniem 31.12.2021 r. W związku z tym, zdaniem pozwanych, pozew wniesiony przez bank w niniejszej sprawie w dniu 2.12.2022 r. obejmuje przedawnione roszczenie.

12.  W dniu 16.12.2024 r. sąd wydał wyrok częściowy, którym oddalił powództwo w stosunku do D. J. i J. J.. Przyczyną wydania wyroku częściowego był fakt, że bank nie wypłacił żadnych środków D. J. i J. J., a zatem bankowi nie przysługuje w stosunku do nich żadne roszczenie o zapłatę, natomiast całe roszczenie o zapłatę kwoty 1.958.800 PLN powinno być skierowane wyłącznie wobec T. K..

13.  Właściwe przepisy prawne.

14.  Przepisy polskie.

15.  Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061, ze zm.), dalej: k.c.

16.  Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony (art. 5).

17.  Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (art. 58 § 1).

18.  Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli) (art. 60).

19.  Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej (art. 61 § 1).

20.  Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje (art. 65 § 1).

21.  Przepisy o oświadczeniach woli stosuje się odpowiednio do innych oświadczeń (art. 65 ¹).

22.  Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu (art. 117 § 1).

23.  Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne (art. 117 § 2).

24.  Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi (art. 117 § 2 ¹).

25.  W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności (art. 117 ¹ § 1).

26.  Korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szczególności: 1) długość terminu przedawnienia; 2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia; 3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia (art. 117 ¹ § 2).

27.  Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata (art. 118).

28.  Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1).

29.  Bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (art. 123 § 1 pkt 1).

30.  Bieg przedawnienia przerywa się przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje (art. 123 § 1 pkt 2).

31.  Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo (art. 124 § 1).

32.  W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone (art. 124 § 2).

33.  Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1).

34.  Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2).

35.  Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości (art. 405).

36.  Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1).

37.  Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 2).

38.  Przepisy Unii Europejskiej.

39.  Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

40.  Zapewnia się wysoki poziom ochrony konsumentów w politykach Unii (art. 38).

41.  Każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela. Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, w zakresie w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości (art. 47).

42.  Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29 - wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 2, s. 288), dalej: dyrektywa 93/13.

43.  Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków (art. 6 ust. 1).

44.  Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami (art. 7 ust. 1).

45.  Uzasadnienie odesłania - co do związku pytania z rozstrzygnięciem sprawy przed sądem odsyłającym.

46.  § 7 ust. 1 i § 11 ust. 4 umowy kredytu stanowią nieuczciwe warunki umowne (art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13), po których wyłączeniu umowa nie może dalej obowiązywać (art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13), a zatem jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.). Nieważność umowy została stwierdzona prawomocnym wyrokiem. W związku z tym strony powinny wzajemnie zwrócić sobie wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.). Niniejsza sprawa dotyczy roszczeń banku wobec konsumenta wynikających z nieważności umowy kredytu. Bank domaga się od konsumenta zwrotu równowartości udostępnionego kapitału w kwocie 1.958.800 PLN. Zasadność tego roszczenia jako takiego nie budzi wątpliwości sądu odsyłającego, gdyż z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika, że stwierdzenie nieważności umowy kredytu rodzi po stronie konsumenta obowiązek zwrotu kapitału kredytu.1 W kilku orzeczeniach Trybunał Sprawiedliwości wskazał również, że w razie nieważności umowy kredytu wynikającej z zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych bank może dochodzić konsumenta zwrotu równowartości kapitału kredytu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od daty wezwania do zapłaty2. W związku z tym roszczenie takie samo w sobie pozostaje zgodne z prawem unijnym. Niemniej jednak analizy wymaga, według jakich zasad przedawnia się roszczenie banku. Mianowicie jeśli roszczenie banku uległo przedawnieniu, to powództwo banku może zostać oddalone przez sąd.

47.  Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy istotne znaczenie ma ustalenie, czy bieg terminu przedawnienia roszczenia banku został skutecznie przerwany przez złożenie przez T. K. oświadczeń, w których wskazała że jest świadoma skutków nieważności umowy, w tym że będzie zobowiązana zwrócić bankowi równowartość kapitału kredytu.

48.  Zgodnie z art. 118 k.c., termin przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy wynosi 3 lata i upływa z końcem roku kalendarzowego. Datą rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczenia banku jest data, w której konsument po raz pierwszy zakwestionował wobec banku związanie postanowieniami umowy.3 W realiach niniejszej sprawy kredytobiorcy po raz pierwszy zakwestionowali związanie postanowieniami umowy w pozwie o ustalenie nieważności w sprawie o sygn. akt I C 1381/17. Odpis tego pozwu został doręczony bankowi w dniu 15.01.2018 r. Tym samym, trzyletni termin przedawnienia roszczenia banku dochodzonego w niniejszej sprawie upływałby z dniem 31.12.2021 r., a w związku z tym wniesienie tego pozwu w dniu 2.12.2022 r. nie mogłoby przerwać biegu terminu przedawnienia. W tej sytuacji sąd odsyłający powinien oddalić powództwo wobec T. K. jako przedawnione na podstawie art. 117 § 2 ¹ k.c.

49.  Natomiast gdyby przyjąć, że wspomniane oświadczenia złożenie przez T. K. na terminach rozprawy w sprawie o sygn. akt I C 1381/17 w dniach 9.01.2019 r. i 3.10.2019 r. stanowiły uznanie długu i wobec tego przerwały bieg terminu przedawnienia banku (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.), to przedawnienie zaczęłoby biec na nowo z dniem 3.10.2019 r. (art. 124 § 1 k.c.). Tym samym trzyletni termin przedawnienia roszczenia banku upływałby rok później, czyli z dniem 31.12.2022 r., a wobec tego w dniu 2.12.2022 r. roszczenie banku nie byłoby jeszcze przedawnione i w związku z tym złożenie przez bank pozwu w tej dacie spowodowałoby przerwanie biegu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.), który nie zacznie biec na nowo, dopóki niniejsze postępowanie nie zostanie zakończone (art. 124 § 2 k.c.). W tej sytuacji roszczenie banku wobec T. K. nie byłoby przedawnione i wobec tego sąd odsyłający powinien uwzględnić powództwo.

50.  Natomiast gdyby uznać, że złożenie przez T. K. powyższych oświadczeń nie spowodowało przerwania biegu terminu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 2 k.c., do rozważenia pozostaje jeszcze kwestia, czy złożenie tych oświadczeń może zostać uznane za zachowanie zobowiązanego, które wpłynęło na opóźnienie w dochodzeniu roszczenia przez uprawnionego (art. 117 ¹ § 2 pkt 3 k.c.), uzasadniające nieuwzględnienie upływu terminu przedawnienia powoda (art. 117 ¹ § 1 k.c.), ewentualnie czy złożenie przez pozwaną zarzutu przedawnienia może w tej sytuacji zostać uznane za nadużycie prawa podmiotowego, które nie powinno być wobec tego wzięte pod uwagę (art. 5 k.c.).

51.  Uzasadnienie odesłania - co do istoty (punkt 1).

52.  Bieg przedawnienia przerywa się przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.). W krajowym orzecznictwie i literaturze wyróżnia się dwa rodzaje uznania roszczenia: uznanie właściwe i niewłaściwe, przy czym dla niniejszej sprawy ma znaczenie jedynie uznanie niewłaściwe, które zostanie dalej omówione.

53.  Uznanie niewłaściwe stanowi oświadczenie wiedzy (uzewnętrznienie stanu świadomości) dłużnika,4 czyli jakiekolwiek zachowanie dłużnika, które z jednej strony wskazuje na świadomość dłużnika o istnieniu roszczenia, a z drugiej strony uzasadnia przekonanie wierzyciela, że dłużnik uczyni zadość jego roszczeniu.5 Niewłaściwe uznanie długu może być złożone w dowolnej formie,6 w tym może przybrać postać czynności dorozumianych (konkludentnych), w tym określonych czynności faktycznych.7 Oświadczenie dłużnika powinno wskazywać na konkretne roszczenie, którego dotyczy,8 aczkolwiek nie musi precyzować wysokości tego roszczenia ani jego podstawy prawnej.9 Dlatego też uznanie długu powoduje przerwanie biegu przedawnienia również wtedy, kiedy dłużnik uzna istnienie długu co do zasady, ale zakwestionuje jego wysokość.10 Jako przykłady zachowań dłużników kwalifikowanych jako niewłaściwe uznanie długu wskazuje się: oświadczenie dłużnika, że spełni świadczenie, lub chociażby, że „postara się” je spełnić, spełnienie części świadczenia, zapłata odsetek, udzielenie zabezpieczenia, negocjowanie sposobu spełnienia świadczenia, prośba o przedłużenie terminu na spełnienie świadczenia lub o rozłożenie świadczenia na raty, wniosek o umorzenie długu w całości lub części, złożenie oświadczenia o potrąceniu.11 Dla skuteczności uznania niewłaściwego nie ma znaczenia, czy dłużnik ma zamiar wywołać skutek prawny w postaci przerwania biegu przedawnienia bądź czy w ogóle ma świadomość tego skutku prawnego.12 Oświadczenie dłużnika musi jednak zostać złożone dobrowolnie i z dostatecznym rozeznaniem,13 co wyłącza możliwość zakwalifikowania jako uznania długu oświadczenia dłużnika złożonego pod wpływem groźby lub przymusu. Ponadto oświadczenie dłużnika musi być skierowane do wierzyciela14 i musi do wierzyciela dotrzeć.15 Jeżeli uznanie roszczenia spełnia powyższe warunki, to nie może zostać cofnięte ani odwołane.16 Skutków uznania roszczenia nie unieważnia także zakwestionowanie przez dłużnika roszczenia wierzyciela w późniejszym procesie.17 Celem uregulowania art. 123 § 1 pkt 2 k.c. jest ochrona dobrej wiary wierzyciela, który rezygnuje z dochodzenia swojego roszczenia na drodze sądowej w przekonaniu, że dłużnik zaspokoi jego roszczenie dobrowolnie.18 W takim wypadku bierność wierzyciela jest usprawiedliwiona, natomiast brak przerwania biegu terminu przedawnienia w takiej sytuacji mógłby wręcz zachęcać dłużnika do swoistego zwodzenia kontrahenta obietnicą zapłaty.19

54.  W ocenie sądu odsyłającego oświadczenia T. K. złożone podczas przesłuchań na terminach rozprawy w dniach 9.01.2019 r. i 3.10.2019 r. spełniają wszystkie wyżej wskazane wymogi, pozwalające na zakwalifikowanie ich jako uznanie długu banku o zwrot równowartości kapitału kredytu (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.). Mianowicie T. K. wskazała, że nieważność umowy kredytu oznacza, że jest zobowiązana zwrócić bankowi równowartość całej kwoty kredytu, którą otrzymała, oraz akceptuje ten skutek. Tym samym T. K. złożyła oświadczenie wiedzy o istnieniu konkretnej wierzytelności banku, a oświadczenie to dotarło do wiadomości banku, który na obu terminach rozprawy był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Oświadczenie dłużniczki nie wskazywało co prawda na wysokość roszczenia banku ani na jego podstawę prawną, ale jak wyjaśniono wcześniej, nie jest to wymagane w świetle krajowego orzecznictwa. Podobnie bez znaczenia jest, czy dłużnika miała świadomość, że jej oświadczenie powoduje przerwanie biegu przedawnienia roszczenia banku. Niewątpliwie jednak T. K. złożyła powyższe oświadczenie wiedzy działając z dostatecznym rozeznaniem, skoro zrobiła to po udzieleniu jej przez sąd stosownego pouczenia, a na rozprawie był obecny jej profesjonalny pełnomocnik.

55.  Zakwalifikowanie omawianych oświadczeń pozwanej jako niewłaściwego uznania długu oznacza, że w chwilą ich złożenia doszło do przerwania biegu przedawnienia roszczenia banku (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.). Niemniej jednak sąd odsyłający zastanawia się, czy przyjęciu takiej interpretacji nie sprzeciwiają się art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 i zasada skuteczności. W tym kontekście przytoczenia wymaga kontekst, w którym T. K. złożyła omawiane oświadczenie. Mianowicie w polskich sądach wykształciła się praktyka pouczania kredytobiorców o skutkach usunięcia z umowy nieuczciwych warunków i wynikających z tego skutkach nieważności umowy kredytu, w tym w szczególności o roszczeniach przysługujących bankowi wobec konsumenta, a także praktyka odbierania od konsumentów oświadczeń, czy rozumieją te konsekwencje i zgadzają się na nie. Praktyka ta wynikała ze specyficznego rozumienia orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, który wskazywał, że sąd krajowy ma obowiązek poinformować strony postępowania o tym że umowa zawiera nieuczciwy warunek20 i w sposób obiektywny oraz wyczerpujący wskazać konsekwencje prawne, jakie może pociągnąć za sobą usunięcie nieuczciwego warunku, w tym zwłaszcza nieważność całej umowy i wynikające z tego roszczenia restytucyjne.21 Praktyka to funkcjonowała i była rozpowszechniona w 2019 r. (czyli w czasie, kiedy T. K. złożyła analizowane oświadczenia), natomiast zmieniła się dopiero na przełomie lat 2023/2024, po wydaniu przez Trybunał Sprawiedliwości orzeczeń wskazujących na brak obowiązku składania przez konsumentów tzw. sformalizowanych oświadczeń.22

56.  Mając na uwadze powyższe okoliczności, można uznać, że choć pozwana złożyła oświadczenie o uznaniu długu banku dobrowolnie, to jednak uczyniła to w przekonaniu, że tego rodzaju oświadczenie jest konieczne, aby sąd mógł uwzględnić jej powództwo o ustalenie nieważności umowy kredytu wynikające z zawarcia w tej umowie nieuczciwych warunków umownych. To zaś mogłoby oznaczać, że kredytobiorczyni mimowolnie działała na własną niekorzyść, skoro celem jej oświadczenia z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością nie było przerwanie biegu przedawnienia roszczenia banku, lecz doprowadzenie do wydania wyroku stwierdzającego nieważność umowy kredytu. W świetle tych okoliczności przyjęcie, że złożenie przez kredytobiorczynię wskazanych oświadczeń przerwało bieg terminu przedawnienia roszczenia banku mogłoby naruszać art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 i zasadę skuteczności, ponieważ z jednej strony utrudniałoby konsumentom dochodzenie swoich roszczeń, a z drugiej strony ułatwiałoby przedsiębiorcom dochodzenie ich roszczeń, skoro w praktyce wydłużałoby termin przedawnienia tych roszczeń.

57.  Niemniej jednak strony sąd odsyłający zastanawia się, czy zasady pewności prawa, prawa do sądu i proporcjonalności nie uzasadniają wniosku, że w datach złożenia przez T. K. omawianych oświadczeń doszło do przerwania terminu przedawnienia roszczenia banku o zwrot równowartości kapitału kredytu. Jak bowiem wskazano wcześniej, ratio legis art. 123 § 1 pkt 2 k.c. jest ochrona dobrej wiary wierzyciela, który działa w zaufaniu do treści oświadczenia dłużnika i w związku z tym opóźnia się z wniesieniem pozwu. Mianowicie bank mógł w 2019 r. być przekonany, że skoro kredytobiorczyni zadeklarowała, że jest świadoma obowiązku zwrotu kapitału kredytu, to dobrowolnie spełni to zobowiązanie i ta właśnie okoliczność mogła zadecydować o tym, że bank wniósł pozew o zapłatę dopiero w 2022 r. Oddalenie powództwa banku w tego rodzaju sytuacji z uwagi na upływ terminu przedawniania mogłoby naruszać prawo banku do sądu i stanowić środek nieproporcjonalny dla osiągnięcia celu, którym jest ochrona praw konsumentów.

58.  Uzasadnienie odesłania - co do istoty (punkt 2).

59.  Druga część pytania prejudycjalnego została sformułowana na wypadek przyjęcia, że analizowane oświadczenie pozwanej nie przerwało biegu przedawnienia (z jakiejkolwiek przyczyny – w szczególności w razie przyjęcia alternatywnego poglądu, że oświadczenia tego nie można uznać za uznanie długu albo że takiej interpretacji sprzeciwiają się przepisy prawa europejskiego wskazane w pierwszej części pytania prejudycjalnego). W takim wypadku konieczne byłoby uznanie, że termin przedawnienia roszczenia powoda upłynął przed wniesieniem pozwu w niniejszej sprawie, a zatem powód nie może skutecznie dochodzić roszczenia objętego pozwem przeciwko pozwanej (art. 117 § 2 ¹ k.c.). W tej sytuacji konieczne jest rozważenie, czy możliwe jest uwzględnienie przez sąd odsyłający przedawnionego roszczenia na podstawie art. 117 ¹ § 1 k.c., który przewiduje, że w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Jak natomiast wynika z art. 117 ¹ § 2 pkt 3 k.c., korzystając z uprawnienia, o którym mowa w art. 117 ¹ § 1 k.c., sąd powinien rozważyć w szczególności charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

60.  Jeśli chodzi o wskazany w art. 117 ¹ § 2 pkt 3 k.c. „wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia”, to w literaturze prawa cywilnego wskazuje się, ma on miejsce „gdy dłużnik zachował się nagannie z punktu widzenia zasad słuszności”.23 Chodzi zatem między innymi o sytuacje, w których:

- dłużnik skłania wierzyciela w sposób nieuczciwy do zaniechania dochodzenia przysługującego mu roszczenia, zanim upłynie termin przedawnienia, 24

- dłużnik wyraża zamiar dobrowolnego spełnienia świadczenia w celu doprowadzenia do przedawnienia roszczenia,25

- dłużnik przystępuje do pertraktacji z wierzycielem bezpośrednio przed upływem terminu przedawnienia, co może wzbudzić zaufanie uprawnionego, prowadząc do powstrzymania się z wystąpieniem na drogę sądową,26

- dłużnik formułuje obietnice czy inne oświadczenia wywołujące u wierzyciela uzasadnione oczekiwanie, że do spełnienia świadczenia dojdzie przed upływem terminu przedawnienia,27

- dłużnik w inny sposób zachowuje się w sposób wskazujący, że zamierza zadośćuczynić roszczeniu wierzyciela.28

61.  Niezależnie od powyższego, sąd może w wyjątkowych okolicznościach uznać podniesienie zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa podmiotowego i pominąć ten zarzut na podstawie art. 5 k.c., w szczególności kiedy uznanie zarzutu przedawnienia za skuteczny prowadziłoby do uzyskania korzyści majątkowej przez dłużnika w wyniku postępowania nie zasługującego na aprobatę.29 Za zastosowaniem art. 5 k.c. mogą przemawiać zwłaszcza leżące po stronie dłużnika przyczyny opóźnienia w dochodzeniu roszczenia.30 Jedną z przesłanek mogących uzasadniać zakwalifikowanie podniesienia zarzutu przedawnienia jako stanowiącego nadużycie prawa jest uprzednie zachowanie dłużnika, wzbudzające u wierzyciela uzasadnione przekonanie, że dłużnik zrealizuje swoją powinność w sposób dobrowolny.31 W szczególności Sąd Najwyższy wskazał, że „Podstaw bowiem do uznania zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa można dopatrywać się w sytuacji, w której dłużnik swoim postępowaniem (np. przez podejmowanie pertraktacji lub innych działań) wywołał przekonanie wierzyciela, że dobrowolnie spełni swoje świadczenie, jednak ostatecznie tego nie uczynił, tymczasem zaś doszło do przedawnienia roszczenia. Chodzi tu niejako - jak się niekiedy powiada - o "uśpienie czujności wierzyciela" (…). Podniesienie przez dłużnika w takiej sytuacji zarzutu przedawnienia musi być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Gdyby bowiem zarzut ten okazał się skuteczny, dłużnik uzyskałby korzyść majątkową w wyniku swego niewłaściwego postępowania.”32

62.  Odnosząc powyższe uwagi do stanu faktycznego niniejszej sprawy, sąd odsyłający uważa, że w niniejszej sprawie mogą zachodzić podstawy do uwzględnienia przedawnionego roszczenia powoda na podstawie art. 117 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 117 ¹ § 2 pkt 3 k.c., a ewentualnie do uznania zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa podmiotowego i pominięcie go na podstawie art. 5 k.c. Jak bowiem wskazano na wstępie niniejszego odesłania prejudycjalnego, T. K. podczas każdego z przesłuchań na terminach rozprawy w dniach 9.01.2019 r. i 3.10.2019 r. wskazywała, że jest świadoma skutków ustalenia nieważności umowy oraz rozumie, że nieważność umowy kredytu oznacza, że jest zobowiązana zwrócić bankowi równowartość całej kwoty kredytu, którą otrzymała, a także akceptuje te skutki. Przesłuchania te miały charakter oficjalny i każdorazowo odbywały się przed sądem oraz w obecności pełnomocników kredytobiorczyni i banku. Złożenie oświadczeń o takiej treści mogło „uśpić czujność” banku i stanowić wyjaśnienie, dlaczego nie wniósł on pozwu już w 2021 r., a dopiero w 2022 r. W takiej zaś sytuacji oddalenie powództwa banku z uwagi na jego przedawnienie mogłoby być sprzeczne z zasadami słuszności, skoro pierwotnie kredytobiorczyni deklarowała zamiar rozliczenia się z bankiem, zaś później od tego zamiaru odstąpiła, powołując się na przedawnienie roszczenia banku.

63.  Niemniej jednak sąd odsyłający zastanawia się, czy przyjęcie tego rodzaju percepcji nie jest sprzeczne z celami dyrektywy 93/13, w tym w szczególności czy nie narusza art. 7 ust. 1 tej dyrektywy i zasady skuteczności. Mianowicie nawet gdyby uznać opisane zachowanie kredytobiorczyni za nielojalne, to jednak nie miałoby ono nigdy miejsca gdyby nie to, że wcześniej bank postąpił sprzecznie z zasadami słuszności przez to, że umieścił w umowie nieuczciwe warunki umowne. Inaczej rzecz ujmując – nielojalne zachowanie kredytobiorczyni można usprawiedliwić tym, że wcześniej bank sam zachował się nielojalnie w stosunku do niej. Tym samym zasada skuteczności może wymagać wyciągnięcia wobec banku nawet najdalej idących konsekwencji, włącznie z oddaleniem jego powództwa o zwrot równowartości kapitału kredytu.

64.  Z drugiej jednak strony sąd odsyłający zastanawia się, czy oddalenie powództwa banku w niniejszej sytuacji nie będzie stanowić naruszenia prawa do sądu, które jest prawem uniwersalnym, a zatem przysługuje nawet przedsiębiorcom stosującym w umowach nieuczciwe warunki. Natomiast oddalenie powództwa banku z uwagi na przedawnienie roszczenia, pomimo że bank mógł pozostawać w usprawiedliwionym przeświadczeniu, że kredytobiorczyni dobrowolnie zaspokoi jego wierzytelność, mogłoby stanowić przejaw ograniczenia prawa banku do sądu (art. 47 Karty Praw Podstawowych), a potencjalnie także zasady pewności prawa. W końcu zaś sąd odsyłający zastanawia się, czy tak daleko idące rozstrzygnięcie jak oddalenie powództwa banku z powodu jego przedawnienia nie będzie naruszać zasady proporcjonalności, czyli ogólnej zasady prawa Unii, która wymaga, aby przepisy krajowe wykonujące to prawo nie wykraczały poza to, co jest konieczne do osiągnięcia zamierzonych celów.33 Kwestia ta wydaje się być istotna, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę wysokość roszczenia banku wynoszącego niemal 2 mln PLN (równowartość około 460 tys. euro). Z uwagi na tak poważne wątpliwości dotyczące relacji pomiędzy wskazanymi zasadami prawa europejskiego, sąd odsyłający zwraca się z wnioskiem o ich rozstrzygnięcie do Trybunału Sprawiedliwości.

65.  Pytanie prejudycjalne.

66.  Mając powyższe na uwadze, Sąd odsyłający uznał za zasadne na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na pytanie:

czy art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności, proporcjonalności, pewności prawa i prawa do sądu należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą:

1. bieg terminu przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi o zwrot świadczeń nienależnych spełnionych na podstawie umowy, która stała się nieważna na skutek zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, zostaje przerwany przez złożenie przez konsumenta oświadczenia, że jest świadomy, że w związku z nieważnością umowy ma obowiązek zwrócić świadczenie, które otrzymał od przedsiębiorcy na podstawie nieważnej umowy,

2. złożenie przez konsumenta powyższego oświadczenia może uzasadniać nieuwzględnienie upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi.

67.  Zawieszenie postępowania przed sądem odsyłającym.

68.  W związku ze zwróceniem się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na niniejsze pytanie prejudycjalne, należało na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. zawiesić postępowanie przez sądem odsyłającym postępowanie w zakresie powództwa (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. przeciwko T. K. o zapłatę.

sędzia del.

Michał Maj

1 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30.04.2014 r., C-26/13, K. i K. R., pkt 84.

2 Vide:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15.06.2023 r., C-520/21, Bank (...)., pkt 84,

- postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11.12.2023 r., C-756/22, Bank (...), pkt 29,

- postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12.01.2024 r., C-488/23, N., pkt 25.

3 Vide uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 25.04.2024 r., III CZP 25/22.

4 Vide:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30.12.1964 r., III PO 35/64,

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26.04.1995 r., III CZP 39/95,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.03.1997 r., II CKN 46/97,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.09.2002 r., II CKN 1312/00,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.03.2003 r., I CKN 11/01,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2004 r., V CK 346/03,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2004 r., I CK 279/04,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.01.2005 r., V CK 380/04,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2005 r., IV CK 492/04,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15.11.2007 r., II CSK 347/07,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.08.2011 r., I CSK 703/10,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.01.2013 r., II CSK 271/12,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.11.2014 r., I CSK 657/13,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2019 r., I CSK 219/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.06.2019 r., IV CSK 230/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8.10.2020 r., II CSK 79/19,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.11.2020 r., V CSK 628/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.01.2021 r., III CSKP 25/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2021 r., III CSKP 88/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.03.2022 r., II CSKP 170/22.

5 Vide:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.09.2002 r., II CKN 1312/00,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.03.2010 r., I CSK 457/09,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.08.2011 r., I CSK 703/10,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2012 r., III CSK 208/11,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2013 r., II CSK 602/12,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.07.2017 r., I CSK 718/16,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21.12.2017 r., II CSK 512/17,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.06.2019 r., IV CSK 230/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15.07.2020 r., I NSNc 23/19,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8.10.2020 r., II CSK 79/19,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.11.2020 r., V CSK 628/18,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27.01.2021 r., I CSK 552/20,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16.04.2021 r., I CSK 437/20,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.04.2021 r., IV CSKP 41/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2.06.2021 r., IV CSKP 74/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.11.2021 r., V CSKP 102/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2021 r., III CSKP 88/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.02.2022 r., II CSKP 1179/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.03.2022 r., II CSKP 170/22,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24.11.2022 r., I CSK 3890/22.

6 Vide:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26.04.1995 r., III CZP 39/95,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2.06.2021 r., IV CSKP 74/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2021 r., III CSKP 88/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.02.2022 r., II CSKP 1179/22.

7 Vide:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26.04.1995 r., III CZP 39/95,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.11.2020 r., V CSK 628/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2021 r., III CSKP 88/21.

8 Vide:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.1972 r., I CR 142/72,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.03.2003 r., I CKN 11/01,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2005 r., IV CK 492/04.

9 Vide:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2.06.2021 r., IV CSKP 74/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2021 r., III CSKP 88/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.02.2022 r., II CSKP 1179/22.

10 Vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2021 r., III CSKP 88/21.

11 Vide:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26.04.1995 r., III CZP 39/95,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.03.2004 r., I CK 443/03,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.08.2011 r., I CSK 703/10,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.01.2013 r., II CSK 271/12,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4.07.2018 r., V CSK 92/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8.10.2020 r., II CSK 79/19,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.11.2020 r., V CSK 628/18,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27.01.2021 r., I CSK 552/20,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2.06.2021 r., IV CSKP 74/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2021 r., III CSKP 88/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.02.2022 r., II CSKP 72/22.

12 Vide:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26.04.1995 r., III CZP 39/95,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.03.2010 r., I CSK 457/09,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.01.2013 r., II CSK 271/12,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.05.2013 r., II CSK 602/12,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.11.2014 r., I CSK 657/13,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.07.2017 r., I CSK 718/16,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8.10.2020 r., II CSK 79/19,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27.01.2021 r., I CSK 552/20,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.04.2021 r., IV CSKP 41/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.05.2021 r., I CSKP 105/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2.06.2021 r., IV CSKP 74/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.11.2021 r., V CSKP 102/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2021 r., III CSKP 88/21.

13 Vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.11.2020 r., V CSK 628/18.

14 Vide:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26.04.1995 r., III CZP 39/95,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.06.2004 r., IV CK 444/03.

15 Vide:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.03.2010 r., I CSK 457/09,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.11.2021 r., V CSKP 102/21.

16 Vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27.01.2021 r., I CSK 552/20.

17 Vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.04.2021 r., IV CSKP 41/21.

18 Vide:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.09.2002 r., II CKN 1312/00,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.08.2011 r., I CSK 703/10,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.11.2014 r., I CSK 657/13,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8.10.2020 r., II CSK 79/19,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.11.2020 r., V CSK 628/18,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.05.2021 r., I CSKP 105/21,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2021 r., III CSKP 88/21.

19 Vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2004 r., I CK 279/04.

20 Vide:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21'02.2013 r., C 472/11, (...) Bank, pkt 29-36,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30.05.2013 r.., C-4B8/11, A. (...), pkt 52-53,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 7 11'2019 r., C 419/18 i C-483/18,(...), pkt 70,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 1 1'03.2020 r. , C-51 1/17' (...), pkt 42,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.021 r., C-19/20, Bank (...), pkt 93.

21 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.021 r., C-19/20, Bank (...), pkt 96-99.

22 Vide:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 7.12.2023 r., C-140/22, (...), pkt 59, 65,

- postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.05.2024 r., C-348/23, (...) Bank (...), pkt 35.

23 Vide Mariusz Fras (red.), Magdalena Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do art. 117-125, LEX/el., 2019, komentarz do art. 117 ^{( 1)} k.c., pkt 1.

24 Vide Mariusz Fras (red.), Magdalena Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do art. 117-125, LEX/el., 2019, komentarz do art. 117 ^{( 1)} k.c., pkt 1.

25 Jacek Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, cz. 2 (art. 56–125), WKP 2021, komentarz do art. 117 ^{( 1)} k.c., pkt 2.

26 Vide Ewa Habryn-Chojnacka, Przedawnienie roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej w świetle orzecznictwa, LEX/el. 2024, pkt 3.

27 Vide:

- Piotr Machnikowski (red.), Zobowiązania. Przepisy ogólne i powiązane przepisy Księgi I KC. Tom I. Komentarz, Warszawa 2022, komentarz do art. 117 ^{( 1)} k.c., nb 8,

- Radosław Strugała, Zrzeczenie niewłaściwe. Możliwość uchylenia skutków przedawnienia przez dłużnika-konsumenta w świetle znowelizowanych przepisów o przedawnieniu, PS 2021/7-8/80-89, pkt 5.

28 Vide Piotr Machnikowski (red.), Zobowiązania. Przepisy ogólne i powiązane przepisy Księgi I KC. Tom I. Komentarz, Warszawa 2022, komentarz do art. 117 ^{( 1)} k.c., nb 8.

29 Vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.2004 r., I CK 279/04.

30 Vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2012 r., III CSK 208/11.

31 Vide:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.11.2010 r., III CSK 16/10,

- postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2019 r., I CSK 219/18.

32 Vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.06.2001 r., II CKN 604/00.

33 Vide wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 15.06.2023 r., C-520/21, Bank (...)., pkt 73.